සල්ලි එක්ක තෙල්!

කොරෝනා කාලේ අම්ම මුත්ත කාලේවත් අහල නැති සමහර අමුතු දේවල් වෙනවා. අදත් එහෙම දෙයක් වුනා. ඒ WTI බොරතෙල් බැරලයක මිල ඩොලර් -40 ඉක්මවා පහළට වැටීමයි. හරියටම පැහැදිලි වුනේ නැත්නම්, 40 ඉලක්කමට ඉදිරියෙන් තියෙන්නේ සෘණ ලකුණක්. ඒ කියන්නේ බොරතෙල් බැරලයක් ගන්න කෙනෙකුට ඩොලර් 40කුත් හම්බ වෙනවා.

මේකට මිල දී ගැනීමක් කියන වචනයත් ගැලපෙන්නේ නැහැ. මිල සමඟ ගැනීමක් කියලයි කියන්න වෙන්නේ. මේ වගේ තත්වයක් යටතේත් ලංකාවේ මිල සූත්‍රය වැඩ කරනවද කියලා ඒක හදපු අයගෙන් තමයි අහන්න වෙන්නේ.

මේ දවස් වල බටහිර රටවල් සියල්ලේම වගේ ආර්ථික කටයුතු හා එදිනෙදා කටයුතු බොහෝ දුරට අකර්මන්‍ය වෙලා තිබෙන බව කවුරුත් දන්නා දෙයක්නේ. ඒ එක්කම ඉන්ධන සඳහා ඉල්ලුමත් විශාල ලෙස අඩු වී තිබෙනවා. නමුත්, සැපයුමේ අඩුවක් වෙලා නැහැනේ. දැන් ටික කලක සිට ඇමරිකාවේ තෙල් නිෂ්පාදනය රටේ පරිභෝජනයට වඩා වැඩි බවත්, ඇමරිකාව මේ වන විට ශුද්ධ තෙල් අපනයනකරුවෙකු බවට පත් වී සිටින බවත් මම කලින් ලියා තිබෙනවානේ.

කෝවිඩ් ප්‍රශ්නේ හදිසියේ කඩා පාත් වුනේ ඔහොම තියෙද්දිනේ. මෙහි ප්‍රතිඵලය තෙල් වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර විශාල අසමතුලිතතාවයක් ඇති වීමයි. ඉල්ලුම අඩුයි. සැපයුම වැඩියි. එහෙම වුණාම මිල පහත වැටෙන බව කවුරුත් දන්නවනේ. නමුත්, කොයි තරම් පහත වැටෙන්න පුලුවන්ද?

මිල අඩු වෙලා අඩු වෙලා තෙල් නිකම් දෙන ගානට එන්න පුළුවන් කිවුවොත් ගොඩක් අය අමාරුවෙන් වුනත් විශ්වාස කරයි. ඒ  වුනත් සල්ලිත් එක්ක තෙල් දෙන තරමට වැඩේ බරපතල වෙන්න පුලුවන්ද?

කතාව මේකයි. ගොඩක් තෙල් නිෂ්පාදකයෝ තෙල් විකුණන්නේ තෙල් නිපදවන්න මාස ගණනකට කලින්. ගන්න අය ඉන්නවානම් කලින්ම තෙල් ටික විකුණලා සල්ලි ගත්තම මොකද වෙන්නේ. දැන් ඔය කුඹුරු පැහෙන්න කලින් වී ටික මිල දී ගන්න මුදලිලා ඉන්නේ. එතකොට ගැට කාලෙම ගහටම සල්ලි දීලා රඹුටන් ගන්න මුදලාලිලා ඉන්නේ. මේකත් ඔය වගේ වැඩක්.

කිසියම් දවසක ලැබෙන්න නියමිත තෙල් වෙනුවෙන් මාස ගාණකට කලින් ලන්සු තියන අය ඕනෑ තරම් ඉන්නවා. ගොඩක්  වෙලාවට නියමිත දවස වන විට තෙල් මිල කීයක් හරි වැඩි වෙලා. ඒ නිසා මේ වැඩේ පාඩුවක් නැහැ. බොහෝ වෙලාවට මිල කලින්ම වැඩි වෙනවා. ඒ වගේ වෙලාවට ගිවිසුම අනුව ලැබෙන්න නියමිත තෙල් ටික ලැබෙන දිනය වෙනතුරු බලා නොඉඳ අදාළ දිනයට තෙල් ලබා ගැනීමේ හිමිකම කලින්ම වෙන කෙනෙකුට විකුණලා අතට ගාණක් ගන්න පුළුවන්. ගොඩක් වෙලාවට වෙන්නේ ඔය වැඩේ. හැබැයි යම් විදිහකින් තෙල් මිල දිගින් දිගටම අඩු වුනොත් අතින් පාඩුයි. ඒ නිසා මේක ටිකක් අවදානම් වැඩක්. හරියට සූදුවක් වගේ.

මේ ආකාරයට අනාගතයේ ලැබෙන්න තියෙන තෙල් මාස ගාණකට කලින්ම මිල දී ගන්නා ගිවිසුමකට ඉදිරි ගිවිසුමක් (futures contract) කියා කියනවා. ඉදිරි ගිවිසුමක නිශ්චිත කල් පිරීමේ දිනයක් තිබෙනවා. තෙල් ටික අතට ලැබෙන්නේ ඒ දවසටයි.

මේ විදිහට කලින්ම තෙල් මිල දී ගන්නා අය කොටස් දෙකකට බෙදන්න පුළුවන්. පළමු කොටස ඇත්තටම තමන්ට තෙල් අවශ්‍ය අය. ඔය පිරහුම්හල් කරන අය වගේ. දෙවන කොටස සමපේක්ෂකයෝ. ඒ අයට ඕනෑ කරන තෙලක් නැහැ. නමුත්, මේ වැඩෙන් ගාණක් හොයා ගන්න පුළුවන් බව දන්න නිසා වැඩේට අත ගහනවා. පළමු කණ්ඩායමේ අය බොහෝ විට කල් පිරෙන දවස වන තුරු බලා ගෙන හිටියත් දෙවන කණ්ඩායමේ අයට අවශ්‍ය වන්නේ පුළුවන් තරම් ඉක්මණින් ගාණක් තියාගෙන මේ ඉදිරි ගිවිසුම වෙනත් අයෙකුට විකුණන්නයි

සමපේක්ෂකයින් විසින් මිල දී ගන්නා ඉදිරි ගිවිසුම් කල් පිරෙන දවස දක්වාම අතින් අත යනවා. මුලදී මුලදී මේ ගිවිසුම් ද්වීතියික වෙළඳපොළේ මිල දී ගන්නෙත් බොහෝ විට තවත් සමපේක්ෂකයෙක් විසින්මයි. නමුත්, කල් පිරෙන දවස කිට්ටු වෙද්දී තෙල් ව්‍යාපාරයේ යෙදෙන කවුරු හෝ සිල්ලර වෙළෙන්දෙක්ට මේ ඉදිරි ගිවිසුම් විකුණන්න වෙනවා. සමපේක්ෂකයින්ට ඇත්තටම තෙල් අවශ්‍ය නැහැනේ.

ඔය වැඩේ සාමාන්‍යයෙන් අවුලක් නැතුව සිද්ධ වෙනවා. අද සෘණ අගයක් දක්වා මිල පහත වැටුණු හෙට (අප්‍රේල් 20) පරිණත වෙන්න නියමිතව තිබුණු ඉදිරි ගිවිසුමුත් මේ ආකාරයට මාස ගණනාවකට කලින් විකුණපුවා. ඒ වෙද්දී, කෝවිඩ් එයි කියා කවුරුවත් දැනගෙන හිටියේ නැහැනේ. ඒ නිසා, මේ ඉදිරි ගිවිසුම් සමපේක්ෂකයින් විශාල පිරිසක් විසින් මිල දී ගෙන තිබෙනවා.

ඉදිරි ගිවිසුම් හෙට කල් පිරෙනවා. ඒ නිසා, තමන්ට ඇත්තටම තෙල් අවශ්‍ය නැති කෙනෙක් ඊට පෙර තමන්ට ලැබෙන්න තිබෙන තෙල් ටික කාගේ හරි ඇඟේ ගහන්න ඕනෑ. නමුත්, මේ වෙලාවේ තෙල් ගන්න කෙනෙක් නැහැ. තෙල් විකුණන සිල්ලර වෙළෙන්දන් විසින් කලින් මිල දී ගත් තෙල් විකිණිලා නැති නිසා අලුතින් තෙල් මිල දී ගෙන ගබඩා කරන්න ඉඩ නැහැ. ඒ නිසා, නිකම් දුන්නත් තෙල් වලින් වැඩක් නැහැ. නිකම් තියා සල්ලි එක්ක දුන්නත් තෙල් වලින් වැඩක් නැහැ.

තෙල් ගබඩා කර ගන්න කිසියම් හෝ ඉඩක් තිබෙන අයට මෙය මහඟු අවස්ථාවක්. ඒ අයට මුලදී හෙට්ටු කර ඉතා අඩු මිලට තෙල් මිල දී ගන්න පුළුවන් වුනා. හවස එක විතර වෙනකොට තෙල් බැරලයක මිල ටිකෙන් ටික පහළ ගිහින් සත ගාණකටම වැටුණා. ඒ වන විට තෙල් ගබඩා කර ගැනීමේ ඉඩ ඉතිරිව තිබුණු ගොඩක් අයත් තෙල් පුරවාගෙන නිසා ඉල්ලුම්කරුවන් තවත් අඩු වෙලා.

ඉදිරි ගිවිසුම් හෙට කල් පිරෙන නිසා ගිවිසුම් හිමිකරුවන් ඊට කලින් ඒවා කොහොම හරි විකුණන්නම ඕනෑ. නැත්නම් බොර තෙල් ගෙදර ගෙනිහින් වත්ත පිටිපස්සේ තියාගන්න කියලයැ. මේ වෙලාවේ තමයි ඉතිරිව සිටි ගැණුම්කරුවන්ට සල්ලි එක්ක මිසක් තෙල් එපා කියා කියන්න පුළුවන් තත්ත්වයක් ආවේ. මොනව කරන්නද ඉතින් සල්ලි එක්ක හරි තෙල් ටික දීලා නිදහස් වෙන්නම වෙනවනේ. ගිවිසුම කල් පිරෙන්නේ හෙට නිසා හිත හිතා ඉන්න කාලයක් නැහැ.

බොරතෙල් බැරලයක මිල ඩොලර් -40 දක්වා අඩු වුනේ ඔන්න ඔය විදිහටයි. හැබැයි මේ වෙද්දී නැවතත් මිල ඉහළ ගිහින් යාන්තමින් ධන පැත්තට ගිහින් තියෙනවා.