මාස හයට ලංවිම පාඩුව කෝටි 7748ක්!

විගණනය නොකළ ගිණුම් වාර්තා අනුව, 2022 පළමු මාස 6 ඇතුළත ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය විසින් රුපියල් මිලියන 71,477ක අලාභයක් වාර්තා කර තිබෙනවා. ඩොලර් වලින් බැලුවත් මිලියන 200ක පමණ අලාභයක්. අදාළ කාලය තුළ ලංවිම විසින් උපයා ඇති ආදායම රුපියල් මිලියන 124,377ක් වුවත්, එම කාලය තුළ ඊට වඩා 57.5%ක වැය බරක් දරා තිබෙනවා.

මේ ආකාරයෙන් ගිණුම් වාර්තා වල දැකිය හැක්කේ ආයතනයක ගිණුම්කරණ අලාභයයි. ගිණුම්කරණ අලාභය ගණනය කිරීමේදී ගිණුම්කරණ සම්මත අනුගමනය කරනවා. එහෙත්, බොහෝ විට ගිණුම් වාර්තා වලින් ආර්ථික අලාභය හෙවත් සැබෑ අලාභය පිළිබිඹු වන්නේ නැහැ.

උදාහරණයක් ලෙස ලංවිම ගිණුම් සකස් කරද්දී ලංවිම විසින් මිල දී ගන්නා අලුත් වාහනයක වටිනාකම වසර හතක කාලයක් තුළ අනුක්‍රමික ලෙස ක්ෂය වී යන සේ උපකල්පනය කරනවා. මේ අනුව රුපියල් මිලියන 28කට මිල දී ගන්නා වාහනයක වටිනාකම වසරකට රුපියල් මිලියන 4 බැගින් අඩු වී ගොස් වසර හතකට පසු ශුන්‍ය වී යනවා. ඒ අනුව, දෙවසරකට පෙර රුපියල් මිලියන 28කට මිල දී ගත් ඩබල් කැබ් රථයක දැන් මිල රුපියල් මිලියන 20ක් පමණයි. එහෙත් අද එහි වටිනාකම ඊට වඩා වැඩි වී තිබිය හැකියි. ඒ අනුව, අද මෙම ඩබල් කැබ් රථය රුපියල් මිලියන 25කට විකිණුවොත්, එහි වෙළඳපොළ මිල රුපියල් මිලියන 30ක් වුවත්, එය සටහන් වන්නේ ලංවිම ලැබූ රුපියල් මිලියන 5ක ලාබයක් ලෙසයි. 

ආර්ථික ලාබ ගණනය කිරීමේදී ගිණුම්කරණ සම්මත අත හැර ආවස්ථික පිරිවැය සංකල්පය යොදා ගන්නවා. ඇතැම් විට ආවස්ථික පිරිවැය පිළිබිඹු වන පරිදි ගිණුම්කරණ සම්මතද වෙනස් වුවත් එය සිදු වන්නේ කාලයක් ගියාට පසුවයි. 

මේ වසරේ ජූනි 30 වන විට ලංවිම සතු වූ වත්කම් ප්‍රමාණයේ වටිනාකම රුපියල් බිලියන 1040.4ක්. එයින් රුපියල් බිලියන 852.9ක්ම ලංවීමට අයිති ජනන යන්ත්‍ර, සම්ප්‍රේෂණ උපකරණ හා අනෙකුත් සිවිල් ඉදි කිරීම් ආදියයි. මේ ඇස්තමේන්තුව සකස් කර තිබෙන්නේ ක්ෂය වීමේ පදනම මතයි. වෙළඳපොළ වටිනාකම අනුව බැලුවොත් මෙම වත්කම් වල වටිනාකම මීටත් වඩා වැඩි විය හැකියි. මම එය කරන්න යන්නේ නැහැ.

ලංවිම අයිතිය තිබෙන්නේ රජයටයි. ඒ අනුව, මෙයින් අදහස් වන්නේ ක්ෂය වීමේ පදනම මත බැලුවත්, රුපියල් බිලියන 1040.4ක මහජන ධනය ලංවිම තුළ ආයෝජනය කර ඇති බවයි. මේ වන විට ශ්‍රී ලංකා රජය දේශීය වෙළඳපොළෙන් ණය ලබා ගන්නේ 30%ක පමණ පොලියකටයි. ඒ කියන්නේ මාස 6ක කාලයක් රුපියල් බිලියන 1040.4ක් හිර කර තැබීමේ ආවස්ථික පිරිවැය රුපියල් බිලියන 156ක් පමණ වන බවයි. නමුත්, ගිණුම් වාර්තා අනුව අදාළ කාලය තුළ ලංවිම මූල්‍ය පිරිවැය රුපියල් බිලියන 10.7ක් පමණයි. ඒ අනුව, ඉතිරි රුපියල් බිලියන 145ක මුදල එකතු කළ වහාම බිලියන 77ක පාඩුව බිලියන 222ක් වෙනවා.

යම් හෙයකින් ලංකාවේ විදුලි බලය සැපැයීමේ ව්‍යාපාරය පෞද්ගලික අංශය විසින් කළේනම්, ඔවුන් ලාබ නොලබා එය කරන්නේ නැහැ. එසේ වූවානම් රජයට සැලකිය යුතු බදු ආදායමක් හිමි වෙනවා. මේ ව්‍යාපාරය රජය විසින් කිරීම නිසා එම බදු ආදායම මුළුමනින්ම අහිමි වී ගොස් තිබෙනවා. එයද ආවස්ථික පිරිවැයක්. ඉහත රුපියල් බිලියන 156ට අමතරව ලංවිම පාඩුවට එකතු විය යුතු මුදලක්. 

මීට අමතරව ලංකාවේ විදුලි බල හා බලශක්ති අමාත්‍යාංශයක් තිබෙනවා. ශ්‍රී ලංකා මහජන උපයෝගිතා කොමිෂන් සභාවක් තිබෙනවා. එවැනි ආයතන වල වියදම් වලින් සැලකිය යුතු කොටසක් යන්නේ විදුලිබල පාරිභෝගිකයින් වෙනුවෙන්. එම පිරිවැයද ආවරණය විය යුත්තේ විදුලිබලය විකුණා ලැබෙන මුදලිනුයි. එසේ නැත්නම් ඒ වෙනුවෙන් වෙනත් අයෙකුට ගෙවන්න වෙනවා. 

කාලයක සිටම ලංවිම පාඩු ලබනවා. අවසන් වරට ලාබ ලබා තිබෙන්නේ 2015දී. එහෙත් එම ලාබ වුවද ගිණුම්කරණ ලාබ මිසක් සැබෑ ආර්ථික ලාබ නෙමෙයි.

වැඩියෙන් ජල විදුලිය නිපදවන වසර වලදී ලංවිම පාඩු අඩු වෙනවා. ඇතැම් විට ලාබ ලබනවා. එහෙත්, මෙය රැවටිල්ලක් පමණයි. විදුලිය නිපදවීම සඳහා ලංවිම විසින් භාවිතා කරන ජලය වෙනුවෙන් ලංවිම මුදල් ගෙවන්නේ නැහැ. එහෙත්, එම ජලය රඳවා තබා ගන්නා ජලාශ නඩත්තුව සඳහා සැලකිය යුතු මුදලක් වැය වෙනවා. එහි පිරිවැයෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් ජල විදුලිය නිපදවීමේ වියදමේම කොටසක් වුවත් එම වියදම් වැටෙන්නේ වෙනත් වැය ශීර්ෂයකටයි. 

ඒ වගේම, මෙම ජලාශ ඉදි කිරීම වෙනුවෙන් යට කළ ප්‍රාග්ධනයක් තිබෙනවා. ඒ වෙනුවෙන් ගත් ණය තවමත් ගෙවා නැහැ. ඒ ණයම බැලුවොත් ගෙවා ඇති. නමුත් ඒ විදිහට ණය ගෙවන්න ගත් ණය සහ පොලිය තවමත් එලෙසම තිබෙනවා. ජල විදුලිය නිපදවන එක ලංවිම විසින් ගණන් හදා පෙන්වන තරම් ලාබ නැහැ. පිරිවැය අඩුවෙන් පෙනෙන්නේ මුළු වියදමම ලංවිමට බැර වී නැති නිසයි.

ඔය සියල්ල එකතු කළොත් ලංවිම ඇත්ත අලාබය පෙනෙන අලාබයට වඩා ගොඩක් වැඩියි. මේ අලාබය "වින්දිතයින් නැති අපරාධයක්" නෙමෙයි. උද්ධමනය හරහා මේ බර රටේ සියල්ලන් වෙතම අසමානව බෙදී යනවා. මෙහිදී ශුද්ධ පිරිවැයක් දරන රටේ බොහෝ දෙනෙක් වින්දිතයින් වෙනවා. වෙනස ඔවුන් ඒ බව නොදන්නා එකයි. මෙහි වාසිය ලබන්නේ වැඩියෙන් විදුලිබලය පරිභෝජනය කරන අය ඇතුළු ටික දෙනෙක්. 

බයිසිකල් මාෆියාව

එක්තරා පුද්ගලයෙක් පාපැදියක් මිල දී ගන්න ගිහින් වෙච්චි අලකලංචියක් ගැන කතාවක් මේ දවස් වල සමාජ මාධ්‍ය වල සංසරණය වෙනවා. ඔහු වෙළඳසැලට යන්නේ පාපැදියක් රුපියල් 22,000ක් හෝ 25,000ක් පමණ වෙයි කියා හිතාගෙන. ගිහින් බලද්දී මිල රුපියල් 49,000ක්. ඒ නිසා ඔහු ආපහු හැරී එනවා.

කතාව අහපු බොහෝ දෙනෙක් අදාළ පුද්ගලයාට පාපැදියක් අරන් දෙන්න ඉදිරිපත් වෙලා. දැන් එම පුද්ගලයා කියන විදිහට ඔහු වෑන් රථයක් හා යතුරු පැදියක් හිමි රාජ්‍ය සේවකයෙක්. ඒ වෙලාවේ අතේ සල්ලි නොතිබුණත් අවශ්‍යනම් ඔහුට එම පාපැදිය මිල දී ගන්න පුළුවන් බව ඔහු කියනවා. වීඩියෝවේ අරමුණ වී තිබෙන්නේ මෙහි තිබෙන "වැරැද්ද" පෙන්වා දීම.

මේ වැරැද්ද කුමක්ද? ඔහු සහ ඔහුව උපුටා දක්වමින් මේ පුවත පළ කරන අයට අනුව මෙහි වැරදි එකක් නොව කිහිපයක්ම තිබෙනවා. පළමුවැන්න, වෙළඳසැල් හිමියා විසින් අසාධාරණ ලාබයක් ලැබීම. දෙවැන්න, මේ මිලට බොහෝ දෙනෙකුට තමන්ගේ මාසික වැටුපෙන් පාපැදියක් මිල දී ගන්න නොහැකි වීම. තුන්වැන්න ලංකාවේ පාපැදි නිෂ්පාදනය නොකිරීම. අපි මේ "වැරදි" එකින් එක අරගෙන කතා කරමු.

මෙහි කියැවෙන විදිහට පාපැදියක මිල රුපියල් 22,000ක් හෝ 25,000ක් පමණ වෙයි කියා හිතාගෙන අදාළ පුද්ගලයා කඩේට එනවා. එයින් ඔහු හිතාගෙන හිටි හැටි හැර වෙනත් කිසිම දෙයක් අදහස් වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, අපි පාපැදියක මිල මෑතක් වන තුරුම එවැනි මට්ටමක තිබුණා කියා උපකල්පනය කරමු. පසුගිය මාස තුන ඇතුළත මේ මිල රුපියල් 22,000 හෝ 25,000 සිට රුපියල් 49,000 දක්වා ඉහළ ගියා කියා හිතමු. 

මේ පුද්ගලයා කියන දෙයින් සමාජයේ විශාල පිරිසක් නියෝජනය වන නිසා මම ඔහුගේ ඇත්ත නම වෙනුවට "ගුණරත්න" කියන මනඃකල්පිත නම යොදා ගන්නම්. ඒ පදනමින්ම, බයිසිකල් කඩේ අයිති පුද්ගලයා "ආරියසිංහ මුදලාලි" ලෙස සලකමු. පහුගිය මාස තුන ඇතුළත ආරියසිංහ මුදලාලිගේ කඩේ බයිසිකල් එකක මිල රුපියල් 22,000 සිට රුපියල් 49,000 දක්වා වැඩි වෙලා කියලා හිතමු. ඒ කියන්නේ 123%ක වැඩි වීමක්. මේ ගණන් වල යම් අතිශයෝක්තියක් තිබෙනවා වෙන්න පුළුවන්. මෙවැනි වැඩිවීමක් ඇත්තම වෙන්නත් බැරිකමක්ම නැහැ.

අපි හිතමු මේ විදිහට මිල වැඩි වුනේ වෙනත් රටකින් ආනයනය කළ "කුමාලා" බයිසිකල් කියලා. රුපියල් 200ට තිබුණු ඩොලර් එක රුපියල් 366 වුණාම මිල කෙළින්ම 83%කින් වැඩි වෙන්න ඕනෑ. ඊට අමතරව ලංකාවේ තරමටම නැතත් බයිසිකලය නිපදවන රටේත් යම් උද්ධමනයක් තියෙන නිසා ඔය මිල තවත් ඉහළ යනවා. බයිසිකල් ආනයනය කරන්න බැංකු වලින් ඩොලර් ගන්න බැරි නිසා කළුකඩෙන් ඩොලර් ගත්තානම් 123%ක වැඩිවීමක් සිදු වෙන්න බැරිකමක් නැහැ. ස්වීව් හැන්කි ලංකාවේ උද්ධමනය ඔය වගේ මට්ටමක තිබෙන බව කියන්නේ ඔය තර්කය අනුවයි. 

දැන් මෙතැන මේ වගේ ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා. ඔය විදිහට වැඩි මිලට විකුණන්නේ ඩොලර් එක වැඩි වුනාට පස්සේ ගෙනාපු බයිසිකල්ද නැත්නම් කලින් අඩුවට ගෙනාපුවද? බොහෝ විට කලින් ගෙනාපුවා වෙන්න පුළුවන්. එහෙමනම් අඩුවට ගෙනාපු බයිසිකල් අඩුවට විකිණිය යුතුද?

අපි හිතමු ඔය බයිසිකලේ ගන්න එන "ගුණරත්න" සතුව වෑන් එකක් සහ මෝටර් සයිකල් එකක් තියෙනවා කියලා. පහුගිය කාලයේ වාහන ආනයනය නවත්වා තිබුණු නිසාත්, ඩොලර් එක වැඩි වෙලා නිසාත්, දැන් පරණ වාහන මිල විශාල ලෙස වැඩි වෙලා. ලක්ෂ තිහක වාහනයක් දැන් ලක්ෂ හැටක් විතර වෙලා වෙන්න පුළුවන්. බයික් එකක් වුනත් එහෙමයි. දැන් කවුරු හරි ගුණරත්නගේ වෑන් එක හරි මෝටර් සයිකලේ හරි ගන්න ආවොත් ගුණරත්න ඕක තමන් ගත්ත ගානට විකුණනවද? එහෙම නැත්නම් කාලයක් පාවිච්චි කරලා නිසා ගත්ත ගානෙන් බාගෙකට විකුණනවද?

ගුණරත්න එහෙම කරන්නේ නැහැ. ඔහු මේ වාහන විකුණනවානම් විකුණන්නේ තමන්ට විකිණිය හැකි ඉහළම මිලට. ඒ කියන්නේ වෙළඳපොළ මිලට. ඒකේ කිසිම වැරැද්දක් නැහැ. මොකද අතේ තියෙන වාහනේ අඩුවට විකුණලා ආයේ ඒ ගානට ඔය වගේ වාහනයක් ගන්න බැහැ. ආර්ථික විද්‍යාඥයෝ ඕකට කියන්නේ ආවස්ථික පිරිවැය කියලා.

වෑන්, මෝටර් සයිකල් පැත්තකින් තියමු.  අපි හිතමු ගුණරත්න ළඟ මාස තුනකට කලින් රුපියල් 22,000ට ගත්ත බයිසිකයක් තියෙනවා කියලා. දැන් අළුත් බයිසිකලයක් රුපියල් 49,000යි. කවුරු හරි ගුණරත්නගෙන් ඔය මාස තුනක් පැදපු පරණ බයිසිකලේ ඉල්ලුවොත් දැන් ගුණරත්න අඩු ගානේ ඒ පරණ බයිසිකලේවත් රුපියල් 22,000ට විකුණයිද? බයිසිකලේ හොඳ තත්ත්වයෙන් තියෙනවානම් බොහෝ විට ඔය වැඩේ වෙන්නේ නැහැ. ගුණරත්න ඕක විකුණන්නේ කීයක් හරි වැඩියෙන්.

ආරියසිංහ මුදලාලි කරන්නෙත් ඕකම තමයි. කඩේ තියෙන බයිසිකල් රුපියල් 22,000ට විකුණලා ආරියසිංහ මුදලාලිට ඒ ගානට ආපහු කඩේට බයිසිකල් දාන්න බැහැ. අපි හිතමු මොකක් හෝ හේතුවකට ආරියසිංහ මුදලාලි බයිසිකල් වල මිල වැඩි කළේ නැහැ කියලා. දැන් වෙන්නේ කවුරු හරි කෙනෙක් ඔය බයිසිකල් ටික ඔක්කොම රුපියල් 22,000 ගානේ අරගෙන ගිහින් පසුව වැඩි මිලට විකුණන එක. හාල්, සීනි, ඉන්ධන වගේ  අනෙක් දේවල් වලටත් ඔය වැඩේම වෙනවනේ. 

ආනයන සීමාවන් ඇතුළු සැපයුම් සීමාවන් මිල වැඩි වෙන්න තවත් හේතුවක්. අපි හිතමු මොන හේතුවක් හෝ නිසා කඩේට අලුතෙන් බයිසිකල් එන්නේ නැහැ කියලා. දැන් ආරියසිංහ මුදලාලි කඩේ තියෙන බයිසිකල් ටික ඔක්කොම විකිණෙන්න ඇරලා ඊට පස්සේ කඩේ වහන්නද? ඔහුට කඩ කුලී, ලයිට් බිල්, සේවක පඩි නඩි ආදිය ගෙවන්න තිබෙනවා. බයිසිකල් විකිණුවත් නැතත් මේ වියදම් ඒ විදිහටම තියෙනවා.

අපි හිතමු මේ වියදම් සියල්ලේ එකතුව මාසයකට රුපියල් ලක්ෂ දෙකක් කියලා. මාසයකට බයිසිකල් 40ක් විකිණුවොත් බයිසිකලේකින් රුපියල් 5000 ගානේ තියා ගත්තහම අමතර වියදම් ආවරණය වෙලා. හැබැයි මාස දෙකකට කඩේට අලුතෙන් බයිසිකල් එන්නේ නැත්නම්, එහෙමත් නැත්නම් සැපයුම 50%කින් අඩු වෙලානම්, මාසයකට බයිසිකල් 20ක් විකුණලා ඔය වියදම් ආවරණය කර ගන්න වෙනවා. ඒ කියන්නේ බයිසිකලේකින් රුපියල් 10000 ගානේ තියා ගත්ත වෙනවා. මේ කතාව අදාළ වෙන්නේ ආනයන සීමා හෝ වෙනත් සැපයුම් සීමා තිබේනම් පමණයි. එය එහෙම වෙන්න පුළුවන්.

අනෙක් පැත්තෙන් තෙල් පෝලිම් නිසා ඉල්ලුම වැඩි වෙලා තියෙන්නත් පුළුවන්. කලින් විකිනුණේ බයිසිකල් 40 වුනත් දැන් 50ක් විකිණෙනවා කියලා අපි හිතමු. නමුත් සැපයුම වැඩි වෙන්නේ නැහැ. කඩේ තියෙන බයිසිකල් 40 දැන් කොහොමද 50 දෙනෙකුට විකුණන්නේ? 

ඕකට තිබෙන හොඳම විසඳුම මිල වැඩි කරන එක. මිල වැඩි කළාම 10 දෙනෙක් ආපහු හැරිලා යනවා. එතකොට අනෙක් 40 දෙනාට තියෙන බයිසිකල් ටික විකුණන්න පුළුවන්. මේ ක්‍රමයේදී ආරියසිංහ මුදලාලිගේ ලාබ ඉහළ යනවා. නමුත් බයිසිකල් ටික ලැබෙන්නේ ඒවා අවශ්‍යම අයට. ඒ කියන්නේ වැඩි මිලක් දීලා වුවත් බයිසිකලයක් ගන්න කැමති, අතේ සල්ලිත් තියෙන, මුදලට සාපේක්ෂව බයිසිකලයක වටිනාකම වැඩි අයට. 

එහෙම නැතුව බයිසිකලයක් කලින් මිලටම විකිණුවොත් මොකද වෙන්නේ. මුලින් එන අයට බයිසිකල් ලැබෙනවා. කීයක් දීලා හෝ බයිසිකලයක් ගන්න බලාගෙන එන බයිසිකලයක් අත්‍යාවශ්‍යම සමහර අයට බයිසිකල් ලැබෙන්නේ නැහැ. ඒ අයට කලින් බයිසිකල් ගත් අය පස්සේ ගිහින් වැඩි මිලකට බයිසිකලයක් ගන්න වෙනවා. මුදලාලිට ගන්න තිබුණු ලාබය වෙන කෙනෙක් ගන්නවා. මිල කොහොමත් වැඩි වෙනවා. සරලවම කිවුවොත් මිල වැඩි වෙන්නේ ඉල්ලුම වැඩිවීම (හා සැපයුම අනුරූපව වැඩි නොවීම) නිසා මිසක් මාෆියා කෙහෙම්මලක් නිසා නෙමෙයි.

බයිසිකල් මිල වැඩි වීම නිසා දැන් ගොඩක් අයට මාසෙක පඩියෙන් බයිසිකලයක් ගන්න බැරි වෙලාද? වෙන්න පුළුවන්. කාටවත් තමන්ගේ මාසෙක පඩියෙන් තමන් කැමති හැම දෙයක්ම මිල දී ගන්න බැහැ. එක්කෝ පඩියට හරියන්න අවශ්‍යතා සීමා කර ගන්න ඕනෑ. නැත්නම් අවශ්‍යතා වලට ගැලපෙන විදිහට පඩිය වැඩි කර ගන්න ඕනෑ.

වැරැද්ද ලංකාවේ බයිසිකලයක්වත් හදන්නේ නැති එකද? වෙන්න පුළුවන්. ආණ්ඩුවේ රස්සාවක් කරලා පඩියෙන් මෝටර් සයිකලයක්, වෑන් එකක් අරගෙන ආතල් එකේ ඉන්න පුළුවන්කම තියෙද්දී ගොඩක් අය බයිසිකල් හදන්න මහන්සි වෙන්නේ නැහැ. ගොඩක් අයට ලංකාවේ බයිසිකල් හැදිය යුතු බව මතක් වෙන්නේ තෙල් පෝලිම් වල ඉන්න වෙලා, තෙල් ගණන් ගිහිං ආතල් කැඩුනට පස්සේ. දැන් ඔය බයිසිකල් හදන වැඩේ කවුද කළ යුත්තේ? අනුන්ට කිවුවට හරියන්නේ නැහැනේ. වැඩේ කවුරු හරි පටන් ගන්න ඕනෑ.

ලංකාවේ බයිසිකල් හදන වැඩේ ප්‍රවර්ධනය වෙන්නනම් ඔය විදිහට බයිසිකල් මිල වැඩි වෙන්නම ඕනෑ. වැඩෙන් ලාබ ගන්න පුළුවන් බව පැහැදිලිව පෙනුනොත් තමයි කවුරු හරි වැඩේට අත ගහන්නේ. ඒකත් තීරණය වෙන්නේ ආවස්ථික පිරිවැය මත. අසූවේ ජූලි වර්ජනයෙන් රස්සා නැති වුනාට පස්සේ ව්‍යාපාර පටන් ගත් ඇතැම් රාජ්‍ය සේවකයෝ අද වෙද්දී දැවැන්ත ව්‍යාපාරිකයෝ වෙලා තියෙනවා. දැන් ඉන්න රාජ්‍ය සේවකයින් පිරිසකට රස්සා නැති වුනොත් ඒ අතරින් කෙනෙක් හෝ කීප දෙනෙක් බයිසිකල් නිපදවන වැඩේට අත ගහන්න වුනත් පුළුවන්.

පොදුවේ කියපු මේ දේවල් වල ඉඳලා සැබෑ ලෝකයට එමු. ලංකාවේ බයිසිකලයක්වත් හදන්නේ නැහැ කියන ඔය චෝදනාව ගොඩක් අය කරනවා වුනත්, ලුමාලා කියන්නේ ඇත්තටම ලංකාවේ හදන බයිසිකලයක්. ලංකාවේ හදනවා විතරක් නෙමෙයි ඇත්තටම මේ බයිසිකල් වෙනත් රටවලටත් අපනයනය කරනවා.  ඒ වගේම ලංකාවේ විශාලතම බයිසිකල් නිෂ්පාදකයා වන ලුමාලා අයිතිකරුවන් ලංකාවේ ආනයන ආදේශන කර්මාන්ත බිහි වන හා බිහි විය හැකි සාමාන්‍ය ක්‍රමය පිළිබඳ හොඳ නිදර්ශනයක්.

මේ ව්‍යාපාරය පටන් ගන්නෙත් පිටරටින් බයිසිකල් ආනයනය කර විකුණන ව්‍යාපාරයක් විදිහටයි. ලුමාලා කියා කියන්නේ ඒ විදිහට ලංකාවට ගෙන්වන ජපන් සන්නාමයක්. නමුත් ජපන් යෙන් එක අධිප්‍රමාණය වීම නිසා ජපානයේ මේ ව්‍යාපාරය බිඳ වැටෙනවා. මුදල් අධිප්‍රමාණය වුණාම වෙන සාමාන්‍ය දෙය. මේ අවස්ථාවෙන් ප්‍රයෝජන ගන්නා ලංකාවේ ආනයනකරු ජපානයේ ලුමාලා බයිසිකල් හදපු කර්මාන්ත ශාලාවේ තිබුණු යන්ත්‍ර සූත්‍ර, බයිසිකල් හදන තාක්ෂනය වගේම ලුමාලා සන්නාමයත් මිල දී ගෙන ලංකාවේ මේ බයිසිකල් හදන්න පටන් ගන්නවා.

මේ වැඩේ වෙන්නේ 1985දී. දැන් ලුමාලා ලංකාවේ සන්නාමයක්. ලංකාවේ හදන ලුමාලා බයිසිකල් ඉන්දියාවට, අප්‍රිකානු රටවලට. මැද පෙරදිගට වගේම යුරෝපීය සංගමයේ රටවලටත් යනවා. 

බයිසිකල් හදන්නේ ලංකාවෙනම් ඩොලර් එක වැඩි වෙද්දී ඔය විදිහට මිල වැඩි වෙන්නේ කොහොමද? ලංකාවේ හදන හෝ අනාගතයේදී හදන්න ඉඩ තිබෙන ගොඩක් දේවල් වගේම බයිසිකල් හදන්නත් අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය පිටරට වලින් ආනයනය කරන්න වෙනවා. අපනයන වැඩි කරන්නනම් ආනයන වලටත් ඉඩ දෙන්න වෙනවා. ලුමාලා බයිසිකල් ලංකාවේ හැදෙන්නේම මුලින් ජපානයෙන් එම බයිසිකල් ආනයනය කරන්න ඉඩ ලැබුණු නිසා.

පාපැදි නිපදවීමේ කර්මාන්තය ලංකාවට තරඟකාරී විය හැකි කර්මාන්තයක්. ලුමාලා වගේ ලංකාවේ පාපැදි නිෂ්පාදකයෝ කර්මාන්තයේ නියැලී ඉන්නේ (මම දන්නා තරමින්) රජයෙන් ලැබෙන රැකවරණයක උදවුවෙන් නෙමෙයි. ලංකාවේ හදන මේ පාපැදි තිබුණත් චීනය වගේ රටවලින් ආනයනය කරන පාපැදිත් ලංකාවේ වෙළඳපොළට එනවා. නමුත් ලංකාවේ හදන පාපැදි වලට චීන පාපැදි එක්ක තරඟ කරන්න පුළුවන්. ලංකාවේ විතරක් නෙමෙයි. ලංකාවෙන් පිටතදීත් මේ තරඟකාරිත්වය පවත්වා ගන්න පුළුවන්. රජය මුල් වෙලා "දේශීය පාපැදි නිපදවීමේ කර්මාන්තය ආරක්ෂා කරන්න" පාපැදි ආනයනය කරන එක නැවැත්තුවොත් වෙන්නේ ඔය තරඟකාරිත්වය නැති වෙන එකයි.

පාපැදි හදන්නේ ලංකාවේනම් ඩොලරයක මිල ඉහළ ගියාම පාපැදියක මිල ඉහළ යන්නේ ඇයි? එක හේතුවක් පිරිවැය ඉහළ යාම. ලංකාවේ හදන හෝ හැදිය හැකි ඕනෑම දෙයකට ප්‍රායෝගිකව යම් ආනයනික අමුද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයක් අවශ්‍ය වෙනවා. ඒ නිසා, ඩොලරයක මිල ඉහළ යද්දී නිෂ්පාදන පිරිවැය ඉහළ යනවා. හැබැයි මෙය එකම හේතුව නෙමෙයි.

ඩොලරයක මිල ඉහළ යද්දී ආනයනික පාපැදි වල මිල ඉහළ යනවා. දැන් දේශීය නිශ්පාදකයින්ටත් ඒ වැඩි වූ මිලටම පාපැදි විකුණා වැඩි ලාබයක් ලබා ගන්න අවස්ථාව සැලසෙනවා. මිල වැඩි වෙද්දී ඉල්ලුම අඩු වුනොත් ඕක ඔය විදිහටම වෙන්නේ නැහැ. නමුත් දැන් පවතින තත්ත්වයන් යටතේ ඉල්ලුමත් ඉහළ යන නිසා මිල ඉහළ යනවා. 

ඒ විතරක් නෙමෙයි. ලංකාවේ වෙළඳපොළ පැත්තකින් තිබ්බත් දේශීය පාපැදි නිෂ්පාදකයෙකුට දැන් කලින් මිලටම පාපැදි අපනයනය කරලා ලැබෙන ඩොලර් ටික රුපියල් කළාම සැලකිය යුතු වැඩි මිලක් ලැබෙනවා. එහෙම තියෙද්දී හදන බයිසිකල් අඩුවට ලංකාවේ වෙළඳපොළේ විකුණන එකේ තේරුමක් නැහැ. 

බයිසිකල් ලංකාවේ විකිණුවත්, අපනයනය කළත් ඩොලර් එක වැඩි වෙලා නිසා දැන් ලාබ වැඩියි. රට ඇතුළෙන් අලුත් නිෂ්පාදකයෝ, අලුත් අපනයනකරුවෝ බිහිවෙන්නේ ඔය වගේ වාතාවරණයක් තිබෙන විටයි. ඒ නිසා, එක පැත්තකින් බයිසිකල් මාෆියාවක් ගැන කියමින් මිල වැඩි වීමට එරෙහි වන අතරම අනෙක් පැත්තෙන් රටේ බයිසිකලයක්වත් හදන්නේ නැති එක ගැන දොස් කියන එක තනිකරම පරස්පරයක්. 

කොහොම වුනත් ඩොලර් එක වැඩි වීමේ මේ වාසිය නිෂ්පාදකයින්ට ලැබෙන්නේ කර්මාන්තයට අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය "ඕනෑවට වඩා" වැඩි වී නැත්නම් පමණයි. නමුත් ඇත්තටම වෙලා තියෙන දේ කවුරුත් වගේ දන්නවා කියා මම හිතනවා. යකඩ, වානේ වගේ දේවල් අවශ්‍ය පමණ ආනයනය කරන්න ඩොලර් නිකුත් නොකිරීම නිසා මිල විශාල ලෙස ඉහළ ගිහින්. ආනයන සිදු කිරීමට බාධාවක් නොතිබුණානම් මිල ඉහළ යන්නේ ඩොලරයක් ඉහළ යන තරමට පමණයි. 

මේ වෙලාවේ තිබෙන ඩොලර් ටික අත්‍යවශ්‍ය ආනයන වෙනුවෙන් වෙන් කර තිබෙනවා. අත්‍යවශ්‍ය මොනවාද කියන එක තීරණය කරන්නේ කවුරු හෝ බලධාරියෙක් විසින්. ඉන්දියාවෙන් ලැබුණු ඩොලර් බිලියනයක ක්‍රෙඩිට් ලයින් එක මුලින්ම වෙන් කරලා තියෙන්නේ පහත පරිදියි.

ආහාර ද්‍රව්‍ය - ඩොලර් මිලියන 300

ඖෂධ - ඩොලර් මිලියන 200

කාර්මික අමුද්‍රව්‍ය - ඩොලර් මිලියන 500

ආහාර ද්‍රව්‍ය හා ඖෂධ අත්‍යාවශ්‍ය බව ගොඩක් අය එකඟ වන දෙයක්නේ. සමහර අය විරුද්ධ වෙලා තියෙන්නේ ඔය කාර්මික අමුද්‍රව්‍ය කොටසටයි. ආහාර, බේත් ගේන්න ඉන්දියාවෙන් දුන්නු ණය වානේ ගේන්න වියදම් කරලා කියලා කතාවක් හැදිලා තියෙන්නේ ඔය කාර්මික අමුද්‍රව්‍ය වෙනුවෙන් කරපු ඩොලර් මිලියන 500ක වෙන් කිරීම නිසයි. 

මෙතැන යටින් මොකක් හරි ගේමක් ගියාද නැද්ද කියලා මට සහතිකේට කියන්න බැහැ. වෙළඳපොළට මැදිහත්වීමක් කරන ඕනෑම වෙලාවක ඒ වගේ ගේම් වලටත් ඉඩක් ඇරෙනවා. කොහොම වුනත් කාර්මික අමුද්‍රව්‍ය ආනයනයත් ආහාර ද්‍රව්‍ය හා ඖෂධ ආනයනය වගේම අත්‍යවශ්‍යයි. ඒ ටික නැවතුනොත් අපනයන කර්මාන්ත කඩා වැටිලා ලැබෙන ඩොලර් ටිකත් නැති වෙනවා. බොහෝ දෙනෙකුට රස්සාවල් නැති වෙනවා. 

හැබැයි ඔය විරෝධතාව නිසා හෝ වෙනත් කිසියම් හේතුවක් නිසා මේ වන විට ඔය ඩොලර් බිලියනයෙන් කාර්මික අමුද්‍රව්‍ය සඳහා ලබා දෙන කොටස ඩොලර් මිලියන 260කට සීමා කරලා. අඩු කරපු ප්‍රමාණය වෙන් කරලා තියෙන්නේ ඉන්ධන හා ගෑස් ආනයනය කරන්න. කාර්මික අමුද්‍රව්‍ය සඳහා වෙන් කළ මුදලින් ඩොලර් මිලියන 40ක් වානේ ආනයනය සඳහා ලබා ගෙන තිබෙනවා. 

ට්‍රොලි ප්‍රශ්නය

ට්‍රොලි ප්‍රශ්නය ආචාර ධාර්මික ගැටළු පිළිබඳව සාකච්ඡා කරන විට විශේෂයෙනුත්, මනෝ විද්‍යාවේදී පොදු වශයෙනුත් යොදා ගැනෙන චිත්ත පරීක්ෂණයක්. මෙහි වර්ෂන් ගණනාවක් තිබෙනවා. සරලම වර්ෂන් එක මේ වගේ එකක්.

දුම්රිය මාර්ගයක් දිගේ බඩු පැටවූ ට්‍රොලියක් අනපේක්ෂිත වෙලාවක පාලනයෙන් තොරව වේගයෙන් එනවා. පාරේ පුද්ගලයින් පස් දෙනෙක් ඉන්නවා. ට්‍රොලිය දිගටම ගමන් කළොත් අනිවාර්යයෙන්ම මේ පස් දෙනාම මැරෙනවා. ලීවරයක් ඇදලා ට්‍රොලිය ගමන් කරන මාර්ගය වෙනස් කරන්න පුළුවන්. එවිට මේ පස් දෙනාගේ ජීවිත බේරෙනවා. 

ඔබ ඉන්නේ ලීවරය තිබෙන තැන. ලීවරය අදිනවාද නැද්ද කියන ඔබේ තීරණය මත මේ ජීවිත පහ බේරෙන්න හෝ නැති වෙන්න පුළුවන්. ලීවරය ඇදලා ට්‍රොලියේ ගමන් මාර්ගය සයිඩ් ට්‍රැක් එකකට මාරු කරන්න පුළුවන්. නමුත් ප්‍රශ්නය ඒ සයිඩ් ට්‍රැක් එකේත් එක් පුද්ගලයෙක් ඉන්නවා. පස් දෙනෙක්ගේ ජීවිත බේරන්න ඔබ ලීවරය ඇද්දොත් සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්න පුද්ගලයා මැරෙනවා. 

මේ හය දෙනාගෙන් එක් අයෙකුටවත් අනතුර ගැන දැනුම් දීමේ හැකියාවක් ඔබට නැහැ. කරන්න පුළුවන් ලීවරය අදින එක හෝ නොඇද බලාගෙන ඉන්න එක පමණයි. [නිකම් බලාගෙන නොඉඳ කැමතිනම් ෆේස්බුක් ලයිව් දමන්නත් පුළුවන්.] ඔබ ලීවරය අදිනවාද නැද්ද?

මේ ප්‍රශ්නයට වැඩි දෙනෙක් දෙන පිළිතුර ලීවරය අදිනවා කියන එකයි. ලීවරය අදින එකේ සදාචාරාත්මක පදනම ජීවිත පහක් එක ජීවිතයකට වඩා වටිනවා කියන එකයි. හැබැයි ලීවරය අදින එකෙන් ඔබ කරන්නේ හිතාමතාම අහිංසක මිනිහෙක්ව මරණයට පත් කරන එකයි. [චක්‍රලේඛ වලටම වැඩ කරන කෙනෙක්නම් චක්‍රලේඛයේ කියල නැත්නම් ලීවරය අදින එකක් නැහැ.]

ඔබ ලීවරය අදින ගොඩේ ඉන්න කෙනෙක් කියා කියමු. මැරෙන්න යන පස් දෙනා ඔබ නොහඳුනන අයනම්, අර සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්නේ ඔබේ පෙම්වතිය, සැමියා, මව වගේ කෙනෙක්නම් ඔබ ඒත් ලීවරය අදිනවද? සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්න පුද්ගලයා නොදන්නා කෙනෙක් වී මැරෙන්න යන පස් දෙනා කුඩුකාරයින් හෝ පාතාල සාමාජිකයින් පස් දෙනෙක්නම් ඔබ ලීවරය අදිනවාද?

මැරෙන්න යන පස් දෙනා ඔබේ ජාතියේ හෝ ජනවර්ගයේ අයනම් (සිංහල කියා කියමු) සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්නේ වෙනත් ජනවර්ගයක අයෙක්නම් (මුස්ලිම් කියා කියමු) ඔබ ලීවරය අදිනවාද? 

මැරෙන්න යන පස් දෙනා ඔබේ ජාතියේ හෝ ජනවර්ගයේ නොවේනම් (මුස්ලිම් කියා කියමු) හා සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්නේ ඔබේ ජාතියේ හෝ ජනවර්ගයේ අයෙක්නම් (සිංහල කියා කියමු) ඔබේ තීරණය වෙනස් වෙනවාද?

මැරෙන්න යන්නේ රාජපක්ෂ පවුලේ සාමාජිකයෝ පස් දෙනෙක්නම් හා සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්නේ අනුර කුමාර හරි කුමාර් ගුණරත්නම් හරි වගේ කෙනෙක්නම් ඔබ ලීවරය අදිනවාද? 

මැරෙන්න යන්නේ ජවිපෙ හෝ පෙසපෙ මධ්‍යම කාරක සභා සාමාජිකයෝ පස් දෙනෙක්නම් හා සයිඩ් ට්‍රැක් එකේ ඉන්නේ ගෝඨාභය හරි බැසිල් හරි වගේ කෙනෙක්නම් ඔබ ලීවරය අදිනවාද? 

අනුභූතික දත්ත අනුව පෙනෙන්නේ දෙපැත්තෙන් එක පැත්තක කවුරු හෝ දන්නා කෙනෙක් ඉන්න කොට මිනිස්සු ගන්න තීරණය නොදන්නා හය දෙනෙක් ඉන්න වෙලාවක ගන්න තීරණයම නොවන බවයි.

මේ ප්‍රශ්නය උපකල්පිත තත්ත්වයක් හා අදාළ එකක් වුවත් සැබෑ ජීවිතයේදී මිනිස්සුන්ට මේ ආකාරයේ තීරණ ගන්න සිදු වෙන එක දුලබ දෙයක් නෙමෙයි. උදාහරණයක් විදිහට තරමක් ලොකු වාහනයක් එළවද්දී (කැබ් එකක් වගේ කියමු) ඔබ ඉදිරියට පාරේ වැරදි පැත්තෙන් ත්‍රිරෝද රථයක් එනවා. එහි හතර පස් දෙනෙක්ම ඉන්න බව පැහැදිලිව පෙනෙනවා. අනතුර වලක්වා ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ ඔබේ වාහනය පැත්තකට කපලා. එහෙත් එහෙම කළොත් පාරේ යන අහිංසක මනුස්සයෙක්ව යට වෙනවා. ඔබ කරන්නේ කුමක්ද? පාරේ යන්නේ ඔබේ පවුලේ සාමාජිකයෙක්නම් ඔබ ඒත් කරන්නේ ඒකමද?

ඉහත කී පළමු ට්‍රොලි ප්‍රශ්නය ඇසීමෙන් පසුව අහන දෙවන ට්‍රොලි ප්‍රශ්නයක්ද තිබෙනවා. එහිදී ඔබ ඉන්නේ ලීවරයක් ළඟ නෙමෙයි. දුම්රිය මාර්ගය උඩින් තිබෙන පාලමක් උඩ. ඔබ ඉදිරියේ මහත මිනිහෙක් ඉන්නවා. ඔහුව පාලමෙන් තල්ලු කළොත් ඔහුගේ සිරුරේ හැපී ට්‍රොලිය නවතිනවා. ජීවිත පහක් බේරෙනවා. ඔබ ඔහුව දුම්රිය පාරට තල්ලු කරනවාද?

පළමු අවස්ථාවේදී ලීවරය අදින බොහෝ දෙනෙක් දෙවන අවස්ථාවේදී මහත මිනිහාව තල්ලු කරන්නේ නැහැ. ලීවරය අදින එකෙන් වෙන්නේ ජීවිත පහක් බේරී එක මිනිහෙක් මැරෙන එකයි. මහත මිනිහාව තල්ලු කළ විට වෙන්නේත් එයමයි. මේ දෙකෙන් එකක් සදාචාරාත්මක වැරැද්දක් වෙන්නේත්, අනිත් එක එසේ නොවන්නේත් කොහොමද?

මේ තත්ත්වයන් මනඃකල්පිත තත්ත්වයන් නෙමෙයි. අපි හිතමු කිසියම් පුද්ගලයෙක් වෙන්ටිලේටරයක දමා තිබෙනවා. ඔහුව සුව වෙන්නනම් සති තුන හතරක් එක දිගටම වෙන්ටිලේටරයේ තියන්න වෙනවා. ඔය අතරේ අලුත් රෝගීන් පස් දෙනෙක් රෝහලට ගේනවා. ඒ අයව සාපේක්ෂව කෙටි කාලයක් බැගින් එකිනෙකා වෙන්ටිලේටරයේ දමා ඔවුන්ගේ ජීවිත බේරගන්න පුළුවන්. එසේ නොකළොත් තත්ත්වය නරක අතට හැරී මේ පස් දෙනාම මැරෙනවා. හැබැයි වෙන්ටිලේටරයෙන් ගැලෙවුවොත් දැන් එහි ඉන්න පුද්ගලයා මැරෙනවා. තියෙන්නේ එකම වෙන්ටිලේටරයයි. 

අපි කියමු ජීවිත පහක් බේරගන්න එක පුද්ගලයෙක්ව මැරෙන්න අරින එක සදාචාරත්මකව නිවැරදියි කියලා.

දෙවන අවස්ථාවේදී වෙනස් අවයව නරක් වූ පුද්ගලයින් පස් දෙනෙක් ඉන්නවා. ඔවුන්ගේ ජීවිත බේරගන්න පුළුවන් වෙන්නේ එම අවයව ඉතා ඉක්මණින් හොයාගෙන බද්ධ කළොත් පමණයි. කෝමා තත්ත්වයේ ඉන්න පුද්ගලයෙක් ජීවිත ආධාරක වල උදවුවෙන් ජීවත් වෙනවා. ජීවිත ආධාරක ඉවත් කළොත් ඔහු මැරෙනවා. ඔහු මැරුණොත් ඔහුගේ අවයව අරගෙන පස් දෙනෙක්ට බද්ධ කර ජීවිත පහක් බේරා ගන්න පුළුවන්. ඔහුට මැරෙන්න හැර අවයව ගන්න එක සාධාරණද? ඒකත් සාධාරණනම්, පැත්තක ඉන්න නිරෝගී පුද්ගලයෙක්ව මරලා ඔහුගේ අවයව අරගෙන ජීවිත පහක් බේරා ගන්න එකත් සාධාරණද?

මුලින්ම වතුරට පනින්නේ කවුද?

විසි තුන් හැවිරිදි තරුණියක් පසුගිය 21 වෙනිදා සිය දිවි හානි කර ගැනීමේ අරමුණින් ඉහළ කොත්මලේ ජලාශය හරහා ඉදිකර තිබෙන දුම්රිය පාලම මතින් ජලාශයට පනිනවා. මේ බැව් දකින බොහෝ දෙනෙක් අතරින් එක් අයෙක් වන හමීඩ් රිස්වාන් තරුණියව බේරා ගැනීමේ අදහසින් ජලාශයට පනිනවා. තරුණියව බේරා ගැනීමට දරන උත්සාහය අතරතුරේදී හමීඩ් රිස්වාන් දියේ ගිලී මිය යනවා. ඒ අතර වෙනත් අයෙකු (තලවකැලේ පොලිසියේ ස්ථානාධිපති රුවන් ප්‍රනාන්දු) වතුරට පැන තරුණියව බේරා ගන්නවා.

මාධ්‍ය වාර්තා අනුව, සියදිවි නසාගැනීමට තැත් කර තිබෙන්නේ දෙමළ හින්දු තරුණියක්. ඇගේ නම මාධ්‍ය වාර්තා වල ඇතත් නම වැදගත් නැති නිසා අපි ඇයව තරුණිය ලෙසම හඳුන්වමු. එහෙත්, ඇගේ දෙමළ හින්දු අනන්‍යතාවය මෙහි කතා කරන මුඛ්‍ය කරුණකට අදාළ නිසා මා ඒ කොටස ඉවත් කරන්නේ නැහැ.

තරුණිය සිය දිවි නසාගැනීමට පෙළැඹී තිබෙන්නේ ඇගේ පෙම් සබඳතාවයකට ගෙදරින් විරුද්ධ වී ඇයව වෙනත් අයෙකුට විවාහ කර දීමට උත්සාහ ගැනීම නිසයි. මේ හේතුව මත ඇගේ පෙම්වතාද සිය දිවි හානි කරගෙන තිබෙනවා. ඔහුගේ අවසන් කටයුතු සිදු කිරීමට නියමිතව තිබී ඇත්තේ ඇය සිය දිවි නසා ගැනීමට උත්සාහ කළ පසුගිය 21 දිනයි.

මේ පුවතට වැඩි අවධානයක් යොමු වුනේ හමීඩ් රිස්වාන් නම හා බැඳී තිබෙන මුස්ලිම් අනන්‍යතාවය නිසයි. පසුව අවධානයට ලක් වී ඇති තොරතුරු අනුව රිස්වාන්ගේ පියා මුස්ලිම් අයෙකු වුවත් මව සිංහල කාන්තාවක්. දෙමළ කතෝලික තරුණියක හා විවාහ වී සිට ඇති ඔහු තමන්ගේ දරුවන්ට ලබා දී තිබෙන්නේ සිංහල බෞද්ධ අධ්‍යාපනයක්.

මේ කරුණු අනුව පෙනෙන ආකාරයට රිස්වාන් කියා කියන්නේ ජාති, ආගම් භේද වලට ලොකු වටිනාකමක් නොදුන් පවුල් පසුබිමකින් පැවත එන හා තමන් විසින්ද ජාති, ආගම් භේද වලට ලොකු වටිනාකමක් නොදුන් අයෙක්. අනෙක් අතට සිය දිවි නසා ගන්න උත්සාහ කළ තරුණියගේ පෙම්වතා සමඟ විවාහ වීමට ඇගේ නිවසින් අනුමැතිය නොලැබෙන්න ඇත්තේ ජාති, ආගම්, කුල භේදයක් නිසා, සමාජ ආර්ථික හේතුවක් නිසා හෝ වෙනත් නොගැලපීමක් නිසා වෙන්න ඇති. හේතුව කුමක් වුවත් තරුණියගේ තේරීමට ඇගේ දෙමවුපියන් ඉඩ දී නැහැ.

දැන් අපි දින දෙකකට පෙර සාකච්ඡා කළ ජීවිතයක වටිනාකම කියන සංකල්පය වෙත නැවත යොමු වෙමු. එහිදී අපි කතා කළේ කිසියම් රටක පුද්ගලයෙකුගේ ජීවිතයක සාමාන්‍ය වටිනාකම පිළිබඳ ඇස්තමේන්තුවක් හදාගන්නා සම්මත ක්‍රමවේද පිළිබඳවයි. නමුත්, රටේ සෑම කෙනෙකුගේම ජීවිත සමානව වටිනා බවක් එයින් අදහස් වන්නේ නැහැ. ඒ වගේම, කිසියම් පුද්ගලයෙකුගේ ජීවිතයේ වටිනාකම එක දිගටම ස්ථිර මට්ටමක තිබෙන දෙයක් කියා එයින් අදහස් වන්නේත් නැහැ. ජීවිතයක වටිනාකම මිල කළ නොහැකි තරම් අසීමිත නොවුනත්, එම වටිනාකම සංකල්පීය ලෙස හෝ අර්ථ දැක්විය හැක්කේ කිසියම් මොහොතකට හා කිසියම් නිශ්චිත පුද්ගල ජීවිතයකට අදාළවයි.

වඩාත්ම වැදගත් කරුණ මේ දෙකම නෙමෙයි. කිසියම් මොහොතක හා කිසියම් නිශ්චිත පුද්ගල ජීවිතයක වටිනාකම වුවත් වටිනාකම තක්සේරු කරන පුද්ගලයා අනුව වෙනස් වෙනවා. මට මගේ ජීවිතයේ වටිනාකම වෙනත් අයෙකු මගේ ජීවිතයට දෙන වටිනාකමම නෙමෙයි.

ගොඩක් වෙලාවට බොහෝ දෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතය වෙනත් අයෙකුගේ ජීවිතයට වඩා වැඩියෙන් මිල කරනවා. ලෝකයේ හැම සමාජයක්ම වගේ කිසියම් පුද්ගලයෙකුට තමන්ගේ ජීවිතය වෙනත් අයෙකුගේ ජීවිතයට වඩා වැඩියෙන් මිල කරන්න තිබෙන අයිතිය පිළිගන්නවා. තමන්ගේ ජීවිතය අවදානමට ලක් වී ඇති අවස්ථාවක තමන්ගේ ජීවිතය බේරා ගැනීම සඳහා අනෙකෙකුගේ ජීවිතයට හානියක් කරන්න නීතියෙන් ඇතැම් විට ඉඩ ලැබෙන්නේ ඒ නිසයි. එහෙත්, මේ අයිතියට සීමාවන් තිබෙනවා. මුහුදේ බෝට්ටුවක අතරමං වී සිටින දෙදෙනෙකුගෙන් අයෙකුට ආහාර නැති කමින් මිය යාම වලක්වා ගන්න අනෙකාව මරාගෙන කන්න අයිතියක් නැහැ.

බොහෝ දෙනෙකු බොහෝ විට අනෙකාගේ ජීවිතයටත් සැලකිය යුතු වටිනාකමක් දෙනවා. තමාගේ හැර අනෙක් සියලු දෙනාගේම ජීවිත තේරුමක් නැති ජීවිත කියා හිතන අය දැකිය හැක්කේ ඉතාම කලාතුරකින් පමණයි. එහෙත්, එයින් අදහස් වන්නේ අනෙක් සියලු දෙනාගේම ජීවිත සමානව වටින බව බොහෝ දෙනෙකු විසින් පිළිගන්නවා කියන එක නෙමෙයි. බොහෝ දෙනෙකුට තමන්ගේ පවුලේ, නෑදෑයින්ගේ, යාළුවන්ගේ ජීවිත නොදන්නා අයගේ ජීවිත වලට වඩා වටිනවා. බොහෝ දෙනෙකු විසින් තමන් අයත් ජාතියට, ආගමට, කුලයට, දේශපාලන පක්ෂයට හෝ සමාජ පංතියට අයත් අයගේ ජීවිත වෙනත් අයගේ ජීවිත වලට වඩා වටිනා සේ සලකන එක දුලබ දෙයක් නෙමෙයි.

මේ අතර, තමන්ගේ ජීවිතයට වඩා වෙනත් අයෙකුගේ ජීවිතයක් වඩා වටිනා බව හිතන අයත් ඉන්නවා. විශේෂයින්ම කලාකරුවන්, දේශපාලනඥයින් වැනි අයගේ අනුගාමිකයින් අතර එසේ සිතන අය ඉන්නවා.

කිසියම් පුද්ගලයෙකු විසින් ස්ව කැමැත්තෙන් ජීවිතය හානි කර ගැනීමට පෙළඹෙන්නේ තමන්ගේ ජීවිතය තමන්ටම නොවටිනා සේ හැඟී ගිය විටයි. කතානායිකා තරුණිය වෙනත් අයෙකු හා විවාහ වනු දැක දැක ජීවත් වන්නට සිදු වේනම් තමන්ගේ ජීවිතයේ කිසිදු වටිනාකමක් නැති බව ඇගේ පෙම්වතාට හිතෙන්න ඇති. පෙම්වතා මිය යාමෙන් පසුව වෙනත් අයෙකු හා විවාහ වී ගෙවන ජීවිතයක කිසිදු වටිනාකමක් නැති බව තරුණියට දැනෙන්න ඇති.

මේ විදිහට සිය දිවි හානි කර ගන්න උත්සාහ කරන අයෙකුව වලක්වන්න අනෙක් අය උත්සාහ කරන්නේ ඇයි? එය අනවශ්‍ය ලෙස පුද්ගල නිදහසට බාධා කිරීමක් නෙමෙයිද?

සියදිවි නසාගන්න උත්සාහ කරන කෙනෙක් ඒ මොහොතේ තමන්ගේ ජීවිතයේ වටිනාකම ශුන්‍ය සේ සැලකුවත් අනෙක් අය ඒ විදිහට හිතන්නේ නැහැ. ඔවුන්ට ඒ නැති වෙන්න යන ජීවිතයේ යම් වටිනාකමක් පෙනෙනවා. සිය දිවි හානි කර ගැනීමේ උත්සාහය වළක්වන්න වෙනත් අය ඉදිරිපත් වෙන්නේ ඒ නිසයි.

වෙනත් අය මැදිහත් වී සිය දිවි හානි කර ගැනීමේ උත්සාහයක් වැළැක්වීමෙන් පසුව නැවත ජීවිතය ලබන බොහෝ දෙනෙක් පසුව ඒ වෙලාවේ හදිසි වී ගත් තීරණය ගැන පසු තැවෙනවා. එසේ නොවන අවස්ථා තිබුණත්, බොහෝ විට එවැනි අයෙකු දිගින් දිගටම තමන්ට ජීවිතය හානි කර ගන්න ඉඩ නුදුන් අයට දොස් කියන්නේ නැහැ. ස්තුතිවන්ත වෙනවා. මේ පදනමින් සිය දිවි හානි කර ගැනීමට ක්ෂණිකව ඇති වන සිතුවිල්ලක් වෙනත් අයගේ උදවු අවශ්‍ය වන රෝගී තත්ත්වයක් සේ සැලකිය හැකියි. එහෙත්, හොඳින් හිතා මතා අනායාස මරණයක් (euthanasia) තෝරා ගන්නා අයෙකු සම්බන්ධවනම් තත්ත්වය වෙනස්.

පුද්ගලයෙක් හැම වෙලාවකම තමන්ගේ ජීවිතය කැමැත්තෙන් විනාශ කර ගන්නේ ජීවිතයේ වටිනාකම ශුන්‍ය සේ සලකන නිසාමද? එසේනම් දේශපාලනික අරමුණු වෙනුවෙන් මරාගෙන මැරෙන බෝම්බකරුවන් ගැන කියන්න තිබෙන්නේ කුමක්ද?

මෙවැනි ගොඩක් අය මරණයෙන් මතු ජීවිතයක් ගැන විශ්වාසය තබන අයයි. ඔවුන්ට මේ ජීවිතයේ වටිනාකමක් තිබුණත්, මරණයෙන් මතු අපේක්ෂිත ජීවිතයේ වටිනාකමට සාපේක්ෂව මේ ජීවිතය අත් හැර දැමීමේ ආවස්ථික පිරිවැය අඩුයි.

එසේනම් මතු භවයක් ගැන විශ්වාසයක් නැති නිරාගමික දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් ගැන කියන්න තිබෙන්නේ කුමක්ද? එවැනි අය බොහෝ විට කරන්නේ ජීවිතය අහිමි වීමේ අවදානමට මුහුණ දීම මිස සිය දිවි හානි කර ගැනීමක් නෙමෙයි. යුද හමුදා සාමාජිකයෙකු වුවත් එහෙමයි. ඔවුන් කැමැත්තෙන් ගන්නා ඉහළ අවදානම තුළ මිය යාමේ ඉඩකඩ ඉහළ යනවා මිස කිසි කෙනෙක් මිය යාමේ අරමුණින් යුද්ධ කරන්නේ නැහැ.

දියේ ගිලී මිය යන්න යන නාඳුනන තරුණියක් බේරා ගන්න දෙවරක් නොහිතා වතුරට පනින හමීඩ් රිස්වාන් වගේ තරුණයෙක් එසේ කරන්නේත් මැරෙන්න බලාගෙන නෙමෙයි. අනිවාර්යයෙන්ම මැරෙනවා කියා දන්නවානම් ඔහු වතුරට පනින්නේ නැහැ. ඔහු කරන්නේ මිය යාමට ඉඩ ඇති නාඳුනන තරුණියගේ ජීවිතයේ වටිනාකම වෙනුවෙන් අවදානමක් ගැනීමයි.

මේ ආකාරයෙන් වෙනත් අයෙකුගේ ජීවිතයක් බේරා ගැනීමට තමන්ගේ ජීවිතය අවදානමේ හෙළන කෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතයට සාපේක්ෂව අනෙකාගේ ජීවිතයට කොපමණ වටිනාකමක් දෙනවාද?

තමන්ගේ ජීවිතයට තමන් දෙන වටිනාකම A ලෙසත්, අනෙකාගේ ජීවිතයට තමන් දෙන වටිනාකම B ලෙසත් හිතමු. මේ වගේ ක්‍රියාවක් දෙස බලා A සහ B සසඳන්නනම් අපට තවත් කරුණු දෙකක් දැන ගන්න වෙනවා. පළමු කරුණ මේ විදිහට වතුරට පැන ජීවිතය බේරා ගන්න කිසියම් තිබෙන පුද්ගලයෙකුට තිබෙන හැකියාවයි. සම්භාවිතා අගයක් ලෙස අපි මෙය q ලෙස ගනිමු. දෙවැන්න, මේ කටයුත්තේදී ජීවිතය බේරාගන්න ඉදිරිපත් වන පුද්ගලයා සිතන ආකාරයට ඒ පුද්ගලයාගේ ජීවිතය හානි වෙන්න තිබෙන සම්භාවිතාවයි. අපි එම අගය p කියා කියමු.

දැන් යමෙක් දියේ ගිලී මිය යන්න යන කොට පැත්තකට වී සිටින කෙනෙකු ඉදිරිපත් වී එම ජීවිතය බේරා ගැනීමෙන් එසේ ජීවිතය බේරාගන්න ඉදිරිපත් වන පුද්ගලයා ලබන වාසිය B*q. එහි පිරිවැය A*p. ඒ අනුව, කිසියම් පුද්ගලයෙකු ජීවිතය බේරා ගන්න වතුරට පනිනාවද කියන එක තීරණය වෙන්නේ B*q - A*p අගය බිංදුවට වඩා වැඩිද නැද්ද කියන එක මතයි.

මෙයින් කියන්නේ ඔය වගේ වෙලාවක වතුරට පනින කෙනෙක් ඊට කලින් ඔය වගේ ගණනය කිරීමක් කරලා වතුරට පනිනවද නැද්ද යන්න තීරණය කරන බව නෙමෙයි. ඔයිට වඩා වෙනස් විවිධ තීන්දු ගනිද්දීත් මිනිස්සු බොහෝ විට ලාබ අලාබ ගණනය කර කර ඉන්නේ නැහැ. එහෙත්, එහෙම ක්ෂණිකව හිතා හෝ කාලයක් සැලසුම් කර ගන්නා තීරණ මේ වගේ ආකෘතියක් යොදාගෙන පැහැදිලි කරන්න පුළුවන්. ආකෘතියකින් කරන්නේ ඒකයි. හරියට කලින් ගණන් හදා වේගය සැලසුම් කර නොගෙන පොල් ගෙඩියක් බිම වැටෙන ආකාරය ගුරුත්වාකර්ෂණ ප්‍රවාදය ඇසුරෙන් පැහැදිලි කරනවා වගේ.

අපි හිතමු p = 0 යි කියා. ඒ කියන්නේ මෙහි කිසිම ජීවිත අවදානමක් නැහැ. ඔය පැත්තක සිට කඹයක් දැමීම, උදවු ඉල්ලා කෑ ගැසීම වගේ දෙයක් කියමු. නමුත්, q > 0.  මේ අවස්ථාවේදී  A*p = 0 නිසා B*q - A*p අගය බිංදුවට වඩා වැඩි නොවන්නේ B = 0 නම් පමණයි. ඔය වගේ දෙයක්වත් නොකර කවුරු හෝ අහක බලාගෙන යනවානම් ඒ පුද්ගලයාට අනෙකාගේ ජීවිතයේ කිසිම වටිනාකමක් නැහැ.

හැබැයි ඔය වගේ වෙලාවක කෙනෙක් වතුරට පනින්නේ නැහැ කියන එකෙන් එවැන්නෙක් අනෙකාගේ ජීවිතයේ වටිනාකම නොසලකා හරිනවා කියා අදහස් වෙන්නේ නැහැ. එය අනෙකා වෙනුවෙන් දැනෙන සහකම්පනය මත වගේම A, q සහ p කියන අගයයන් තුන මතත් තීරණය වන දෙයක්.

පීනන්න නොදන්නා කෙනෙකුගේ p අගය ගොඩක් වැඩියි. q අගයත් සාපේක්ෂව වැඩියි. p අගය එකට ආසන්නව තියද්දී, ඒ කියන්නේ මැරෙන බව ස්ථිරව දැනගෙනම, කෙනෙක් වතුරට පනිනවානම් එයින් අදහස් වෙන්නේ ඒ පුද්ගලයා අනෙකාගේ ජීවිතයට දෙන වටිනාකම තමන්ගේ ජීවිතයට දෙන වටිනාකමටත් වඩා වැඩියි කියන එකයි.

ගොඩක් වෙලාවට කිසියම් පුද්ගලයෙකු ඔය වගේ වෙලාවක වතුරට පනින හෝ නොපනින එක තීරණය වෙන්නේ අනෙකාගේ ජීවිතයට දෙන වටිනාකමට (B අගයට) වඩා තමන්ට සාපේක්ෂව එහි ඇති අවදානම (p අගය) හා ඵලදායීත්වය (q අගය) වෙනස් වන ආකාරය අනුවයි. අපි හිතමු තමන්ගේ ජීවිතයේ වටිනාකම (A අගය) මිලියන 100ක් කියලා. අනෙකාගේ ජීවිතයේ වටිනාකමත් (B අගය) මිලියන 100ක්. වතුරට පැනීමේ ජීවිත අවදානම 50%ක්. ඒ කියන්නේ p = 0.5යි. අවදානමක් ගෙන වතුරට පැනීමෙන් අනෙකාගේ ජීවිතය බේරගන්න හැකි වීමේ සම්භාවිතාව 25%ක්. ඒ කියන්නේ q = 0.25යි. මෙහිදී මේ පුද්ගලයා විසින් අනෙකාගේ ජීවිතයට තමන්ගේ ජීවිතයට දෙන වටිනාකමටම සමාන වටිනාකමක් දුන්නත් B*q - A*p = 100 x 0.25 - 100 x 0.5 = -25 < 0 නිසා ඔහු වතුරට පනින්නේ  නැහැ. ඒ නිසා, අනෙකාගේ ජීවිතය තමන්ගේ ජීවිතය තරමටම අගය කළ පමණින් පමණක් කෙනෙක් කවදාවත් ජීවිතයක් බේරා ගන්න වතුරට පනින්නේ නැහැ.

අනෙක් අතට අපි හිතමු පුද්ගලයෙක් අනෙකාගේ ජීවිතයට දෙන වටිනාකම මිලියන දෙකක් පමණයි කියා. තමන්ගේ ජීවිතයේ වටිනාකම මිලියන 100යි. ඒ කියන්නේ අනෙකාගේ ජීවිතයට දෙන්නේ සාපේක්ෂව ඉතාම අඩු වටිනාකමක්. නමුත්, මේ පුද්ගලයාට තමන්ගේ පිහිනීමේ දක්ෂතාවය පිළිබඳව විශාල විශ්වාසයක් තිබෙනවා. ඔහුට අනුව, මේ වැඩෙන් තමන්ගේ ජීවිතය හානි වෙන්න තිබෙන ඉඩකඩ 1%ක් පමණයි. අනෙක් ජීවිතය බේරාගන්න හැකි වීමේ ඉඩකඩ 75%ක් . ඒ කියන්නේ p = 0.01 සහ q = 0.75. දැන් B*q - A*p = 2*0.75 - 100 x 0.001 = 0.5 > 0. ඒ නිසා, මේ පුද්ගලයා වතුරට පනිනවා. නමුත්, අනෙකාගේ ජීවිතයට තමන්ගේ ජීවිතයට තරම්ම හෝ ඊටත් වැඩි වටිනාකමක් දෙන වෙනත් බොහෝ අය පාලම උඩට වී බලා ඉන්නවා.

මේ හේතුව නිසා කවුරු හෝ දියේ ගිලී මැරෙන්න යන කොට මුලින්ම වතුරට පනින්නේ අනුන්ගේ ජීවිත ගැන වැඩියෙන්ම සංවේදී, වැඩිම සහකම්පනයක් දැනෙන පුද්ගලයා කියා නිශ්චිතව කියන්න බැහැ. බොහෝ විට එසේ වතුරට පනින්නේ තමන් විසින් ගන්නා ජීවිත අවදානම පිළිබඳව අඩුම තක්සේරුවක් තිබෙන හා කරන්න යන වැඩේ සාර්ථකත්වය පිළිබඳ වැඩිම විශ්වාසයක් තිබෙන පුද්ගලයා. ඒ කියන්නේ තමන්ගේ පිහිනීමේ කුසලතාවය පිලිබඳව වැඩිම විශ්වාසයක් තිබෙන පුද්ගලයා.

ඒ නිසා, මේ වගේ වෙලාවක වතුරට පනින මිනිස්සු වැඩි වැඩියෙන් බිහි කරගන්න අවශ්‍යනම් එය කළ හැකි හොඳම ක්‍රමය වන්නේ සහකම්පනය වර්ධනය කරන්න උත්සාහ කරන එක නෙමෙයි. ඒ වැඩේට මහන්සි වුනා කියා බොහෝ විට අවශ්‍ය කටයුත්ත සිදු වෙන්නේ නැහැ. කළ යුත්තේ මේ වගේ කටයුත්තකට ඉදිරිපත් වීමේ ජීවිත අවදානම අඩු කෙරෙන හා ඵලදායීත්වය වැඩි කරන කුසලතා වර්ධනය දිරිගන්වන එකයි. එය වඩා පහසුවෙන් කළ හැකි දෙයක්.

ජීවිතයක වටිනාකම හරියටම කීයද?

ජීවිතයක වටිනාකම මිල කළ නොහැකියි වගේ කතා නිතර කියැවෙනවා. මේ කතාව ඇත්තද? ඕනෑම දෙයකට නියම මිලක් තියෙනවානම් ජීවිතයක වටිනාකමට මිලක් තියෙන්න විදිහක් නැද්ද?

වෙනත් හැම දේකටම වගේම ජීවිතයකටත් මිලක් තිබෙනවා. ටිකක් අමාරු වුනත් ඒ මිල ඇස්තමේන්තු කළ හැකි ක්‍රමවේදත් තිබෙනවා. ඒ ක්‍රමවේද අනුසාරයෙන් සිදු කළ ඇස්තමේන්තුත් තිබෙනවා. මහජන සෞඛ්‍යය, වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර, නියාමන ක්‍රියාමාර්ග ආදිය සම්බන්ධ තීරණ ගන්නා අවස්ථා වලදී මෙවැනි ඇස්තමේන්තු ප්‍රයෝජනයට ගැනෙනවා.

කෝවිඩ්-19 හා අදාළව අනුගමනය කරන විවිධ ක්‍රියාමාර්ග වලදීද ජීවිතයක වටිනාකම සැලකිල්ලට ගන්න වෙනවා. රටක් ලොක් ඩවුන් කර තබා ගැනීමෙන් කෝවිඩ්-19 මරණ ප්‍රමාණය අඩු කර ගන්න පුළුවන්. එහෙත්, ඒ වෙනුවෙන් වෙනත් පාඩු රැසක් සිදු කර ගන්න වෙනවා. ඒ වෙනත් පාඩු මුදලින් මැනිය හැකියි කියා අපි හිතමු. එසේනම්, ඒ පාඩුව අඩුවන මරණ වල වාසිය සමඟ සැසඳිය හැක්කේ කෙසේද? මෙය කරන්නනම් රට ලොක්ඩවුන් කිරීම නිසා ඉතිරිවන ජීවිත වල වටිනාකම පිළිබඳ කිසියම් හෝ අදහසක් තිබිය යුතුයි.

ජීවිතයක වටිනාකම ඇස්තමේන්තු කළ හැකි ප්‍රධාන ක්‍රම දෙයක් තිබෙනවා. පළමුවැන්න පුද්ගලයෙකුගෙන් කෙළින්ම අසා දැන ගන්නා සෘජු ක්‍රමයයි. දෙවැනි ක්‍රමය පුද්ගලයෙකුගේ ක්‍රියාකාරකම් නිරීක්ෂණය කර විශ්ලේෂණය කරන වක්‍ර ක්‍රමයයි.

මේ ක්‍රම දෙකේදීම පළමුව කරන්නේ කිසියම් පුද්ගලයෙකු තමන් මරණයට පත් වීමේ සම්භාවිතාව කිසියම් ප්‍රමාණයකින් අඩු කර ගැනීම වෙනුවෙන් ගෙවන්නට සූදානම්ව සිටින උපරිම මිල සොයා සොයා ගැනීමයි. ඉන් පසුව ඒ අනුසාරයෙන් ජීවිතයක වටිනාකම ඇස්තමේන්තු කළ හැකියි.

උදාහරණයක් විදිහට ඔබට කෝවිඩ්-19 හැදුනොත් මිය යන්න 1%ක ඉඩක් තිබෙනවා කියා හිතමු. ඒ ඉඩකඩ නැති කර ගැනීම වෙනුවෙන් ඔබ උපරිම වශයෙන් කොපමණ මුදලක් ගෙවන්න ලෑස්තිද? මේ මිල රුපියල් මිලියනයක්නම් එයින් අදහස් වන්නේ ජීවත් වීමේ ඉඩකඩ 1%කින් වැඩි කර ගැනීමේ වටිනාකම රුපියල් මිලියනයක් බවයි. ඒ අනුව, මිය යාමේ ඉඩකඩ 100%කින් අඩු කර ගැනීමේ වටිනාකම රුපියල් මිලියන 100ක් කියා කිව හැකියි. මේ විදිහට ඇස්තමේන්තු කරන අගය සංඛ්‍යානමය ජීවිතයක වටිනාකම (value of a statistical life) ලෙස හැඳින්වෙනවා.

සෘජු ක්‍රමයේදී කරන්නේ නියැදි සමීක්ෂණයක් මගින් එක් එක් පුද්ගලයා තමන්ගේ ජීවිත අවදානම යම් ප්‍රතිශතයකින් අඩු කර ගැනීම වෙනුවෙන් ගෙවන්න සූදානම් මුදල සෘජුවම අසා දැන ගැනීමයි.

වක්‍ර ක්‍රමය ඊට වඩා තරමක් සංකීර්ණයි. මෙහිදී කරන්නේ පුද්ගලයින්ගේ ක්‍රියාකාරකම් නිරීක්ෂණය කිරීමයි. උදාහණයක් විදිහට කවුරු හෝ කෙනෙක් සල්ලි බෙදනවා. මේ සල්ලි ගන්න ගොස් පෑගී මැරෙන්න යම් සම්භාවිතාවක් තිබෙනවා. අපි හිතමු මේ සම්භාවිතාව 1/1000ක් කියා. රුපියල් 5000ක් වෙනුවෙන් මේ අවදානම ගන්නා කෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතයේ වටිනාකම ලෙස දකින්නේ රුපියල් 1000x5000 = රුපියල් මිලියන 5ක මුදලක්.

ඔය වගේ පෝලිමකට එකතු නොවන බොහෝ දෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතය පිළිබඳ අවදානම් ගන්නා වෙනත්  අවස්ථා ඕනෑ තරම් තිබෙනවා. මෝටර් රථයක් පදවාගෙන ගමනක් යන කෙනෙක් අනතුරකට ලක් වී මිය යන්න යම් ඉඩක් තිබෙනවා. එහෙත්, බොහෝ දෙනෙක් ඒ අවදානම ගන්නවා. මසුන් මරන්න මුහුදු යන අය අනතුරකට ලක් වීමේ අවදානමක් තිබෙනවා. එහෙත්, ලැබෙන ආදායම වෙනුවෙන් බොහෝ දෙනෙක් එම අවදානම ගන්නවා.

සාමාන්‍යයෙන් මුහුදු රස්සාව කරන කෙනෙක් මුහුද ගොඩක් රළු දවසක මුහුදු නොයා ගෙදර ඉන්නවා. ඒ වගේ කෙනෙක් මුහුදු යන හා නොයන දවස් නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් ලැබෙන මාළු වෙනුවෙන් ගන්නා ජීවිත අවදානම ඇස්තමේන්තු කරන්න පුළුවන්. ඉන් පසු ඒ අනුසාරයෙන් සංඛ්‍යානමය ජීවිතයක වටිනාකම ඇස්තමේන්තු කරන්න පුළුවන්.

ඇමරිකාව වැනි බටහිර රටවල සංඛ්‍යානමය ජීවිතයක වටිනාකම පිළිබඳව පර්යේෂකයින් බොහෝ දෙනෙකු විසින් ඇස්තමේන්තු හදා තිබෙනවා. ඒ නිසා, ඇමරිකානුවෙකුගේ ජීවිතයක වටිනාකම පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙකු එකඟ වන අගය පරාසයක් තිබෙනවා. මේ අගය ආසන්න වශයෙන් ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 9ක් පමණ වෙනවා.

ලංකාව වැනි සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සංඛ්‍යානමය ජීවිතයක වටිනාකම පිළිබද පර්යේෂණ අධ්‍යයන සිදුව තිබෙන්නේ ඉතා අඩුවෙන්. එක් මෑතකාලීන ඇස්තමේන්තුවකට අනුව ලංකාවේ සංඛ්‍යානමය ජීවිතයක වටිනාකම ඇමරිකන් ඩොලර් 654,000ක් හෙවත් රුපියල් මිලියන 125ක් පමණ වෙනවා.

මේ ආකාරයට ඇස්තමේන්තු කරන සංඛ්‍යානමය ජීවිතයක වටිනාකම සාමාන්‍ය අගයක්. මෙවැනි ඇස්තමේන්තුවක් බොහෝ විට යොදා ගැනෙන්නේ රටටම බලපාන පොදු තීරණයක වාසි අවාසි සැසඳීම සඳහා බැවින් ජීවිතයක වටිනාකම පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වීම විශාල ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. එහෙත්, කාලයත් සමඟ බොහෝ දේ වෙනස් වී මේ ඇස්තමේන්තුවත් වෙනස් වෙන නිසා වරින් වර එය යාවත්කාලීන විය යුතුයි.

Reference 
Viscusi, W. K., & Masterman, C. J. (2017). Income elasticities and global values of a statistical life. Journal of Benefit-Cost Analysis, 8(2), 226-250.

කලා කෘති වල වටිනාකම

භාණ්ඩයක වටිනාකම කියන දෙය ඇති වන්නේ ඉල්ලුම මත කියන එක පෙන්වන්න පුළුවන් හොඳම තැන මිල අධික කලා කෘති සඳහා තිබෙන වෙළඳපොළයි. කලා ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විසින් මේ වෙළඳපොළ ගැන හදාරනවා.

කලා ආර්ථික විද්‍යාව (Art Economics) අලුත් හා ඉතා කුඩා අනු ක්ෂේත්‍රයක්. මේ විෂයයේ ප්‍රවීණයින් ඉන්නේ අතළොස්සක් පමණක් නිසා ඔවුන් ලොව පුරා විසිරී සිටියත් එකිනෙකා හොඳින් හඳුනන කුඩා කණ්ඩායමක්. මගේ මිතුරියක්ද මේ කණ්ඩායමේ සාමාජිකාවක්. ඔවුන් වසර කිහිපයක සිට ලෝක කලා කෘති වෙළඳාම පිළිබඳ වාර්ෂික වාර්තාවක්ද එළි දක්වනවා.

පසුගිය වසරේ දත්ත අනුව ලෝක කලා කෘති වෙළඳාම ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 67.4ක්. මේ මුදල ආසන්න වශයෙන් 2018 වසරේදී ලංකාවේ රජයේ මුළු රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණයට සමානයි. මෙයින් ඩොලර් බිලියන 29.9ක් එනම් මුළු වෙළඳාමෙන් 44%ක් සිදු වුනේ ඇමරිකාවේදී. එක්සත් රාජධානියේ ඩොලර් බිලියන 14.0ක වෙළඳාමකුත්, චීනයේ ඩොලර් බිලියන 12.9ක වෙළඳාමකුත් සිදු වුනා. ලෝක කලා කෘති වෙළඳාමේ ප්‍රමුඛයින් වන්නේ ඇමරිකාව, එක්සත් රාජධානිය හා චීනයයි.

බොහෝ වෙළඳපොළවල් වල දැකිය හැක්කේ ඉතා විශාල පාරිභෝගික පිරිසක් හිටියත් නිෂ්පාදකයින් සීමිත ප්‍රමාණයක් පමණක් සිටීමයි. ඒ නිසා, පාරිභෝගිකයෙකුට සාමූහිකව මිස තනිව වෙළඳපොළට බලපෑමක් කරන්න අමාරුයි. නමුත්, කලා කෘති වෙළඳපොළේ දැකිය හැක්කේ තනිකරම එහි අනිත් පැත්තයි. මේ වෙළඳපොළේ නිෂ්පාදකයින් අති විශාල පිරිසක් හිටියත් පාරිභෝගිකයින් ඉන්නේ ඉතාම සීමිත පිරිසක් පමණයි. මේ පිරිස වන්නේ කලා කෘති එකතු කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන බිලියනපතියන් දෙසීයක පමණ පිරිසක්. ඒ අයගෙන් කෙනෙකුට ටේප් පටියක් ගැසූ දක්ෂිණාවර්ත කෙහෙල් ගෙඩියක මිල රුපියල් කෝටි දෙකක් දක්වා නග්ගවන්න පුළුවන්.

බොහෝ විට පැරණි වන තරමට කලා කෘතියක මිල ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, ජීවත් වන කලාකරුවන්ගේ නිර්මාණ වලට වඩා වැඩි මිලක් මියගිය කලාකරුවන්ගේ නිර්මාණ වලට ලැබෙනවා. පහතින් තියෙන්නේ පසුගිය වසරේදී වැඩිම මිලකට විකිණිනු ජීවත්වන කලාකරුවෙකුගේ කලා නිර්මාණයයි.

"කලාකරුවෙකුගේ ප්‍රතිබිම්බය- Portrait of an Artist (Pool with Two Figures)" ලෙස නම් කර තිබෙන මෙය බ්‍රිතාන්‍ය චිත්‍ර ශිල්පියෙකු වන ඩේව්ඩ් හොක්නිගේ චිත්‍රයක්. 2018 නොවැම්බර් 15 වනදා මේ චිත්‍රය ඇමරිකන් ඩොලර් 90,312,500කට වෙන්දේසි වුනා. මේ චිත්‍රය 1972දී මුලින්ම විකුණා තිබෙන්නේ ඩොලර් 18,000ක මුදලකටයි. එසේ මිල දී ගත් ජේම්ස් ඇස්ටර් සහ ඔහුගේ බිරිඳ විසින් මාස හයක් යන්නත් කලින් එය ඩොලර් 50,000ක මුදලකට විකුණා තිබෙනවා.

මාස හයක කාලයක් පුරා වැඩිම මිලකට අලෙවි වුනු ජීවත් වන කලාකරුවෙකුගේ කලා නිර්මාණය ලෙස වාර්තාව දැරුවේ ඩේවිඩ් හොක්නිගේ "කලාකරුවෙකුගේ ප්‍රතිබිම්බය" චිත්‍රයයි. එහෙත්, පසුගිය 2019 මැයි 15 දින මේ වාර්තාව කැඩුනා. ඒ ජෙෆ් කූන්ගේ "හාවා" ඩොලර් මිලියන 91.1කට වෙන්දේසි වීමත් සමඟයි. මේ වානේ හාවාව මිල දී ගත්තේ ඇමරිකන් බිලියනපතියෙකු හා කලා කෘති එකතු කරන්නෙකු වන ස්ටීවන් ඒ. කොහේන් විසිනුයි. බොහෝ තැන් වල කතා කර ඇති ඩේමියන් හර්ස්ට්ගේ ෆෝමැල්ඩිහයිඩ් වල ගිල්වූ මෝරාව (The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living) මිල දී ගත් පුද්ගලයාත් මොහුයි.

මේ තරම් අධික මිල ගණන් වලට කලා කෘති විකිණෙන්නේ ඇයි කියන ප්‍රශ්නය කාට හරි අහන්න පුළුවන්. බොහෝ අය කතා කරන "මිල කළ නොහැකි කලා කෘති" කියා දේවල්නම් නැහැ. ඒක ඔය කලාකාරයින්ව රවට්ටන්න වෙන අය කියන කතාවක්. එහෙම නැත්නම් කලාකාරයින් විසින් තමන්වම රවට්ටා ගෙන සතුටු වන ආකාරයක්. ඕනෑම දෙයකට මිලක් තියෙනවා. කලාකෘතියක මිල මේ තරමටම ඉහළ යන්නේ එවැනි මිලක් ගෙවා කලාකෘතියක් මිල දී ගන්න සූදානම් අය ඉන්න නිසයි.

ස්ටීවන් කොහේන් වගේ බිලියනපතියෙක් ඩොලර් මිලියන අනූ එකකට කලා කෘතියක් මිල දී ගන්නේ ඔහුට ඒ කලා කෘතිය ගෙවන මුදලට වඩා වටින නිසයි. මේ කතාව දෙවිදිහකින් විග්‍රහ කළ හැකියි. එක්කෝ කලාකෘතිය ඒ මුදලේ තරමටම වටිනවා. එහෙම නැත්නම් අදාළ මුදල කලාකෘතිය තරමට වටින්නේ නැහැ.

කලාකෘතියක වගේම මුදල් වල වටිනාකමත් සාපේක්ෂයි. ඩොලර් මිලියනයක් අපි බොහෝ දෙනෙකුට වටින තරමට කොහේන්ට වටින්නේ නැහැ. වෙනත් බිලියනපතියන් බොහෝ දෙනෙකුට වටින්නේත් නැහැ. ලෝකයේ සිටින ධනවත්ම පුද්ගලයින්ගේ වත්කම් බොහොමයක්ම කොටස් හිමිකම්. සමාගම් කොටසක වටිනාකමත් කලාකෘතියක වටිනාකම වගේම ඉල්ලුම මතයි තීරණය වෙන්නේ. ඒ නිසා, තමන්ගේ වත්කම් සමාගම් කොටස් වලින් තියා ගත්තත් කලාකෘති ලෙස තියා ගත්තත් වැඩි වෙනසක් නැති බව මේ බිලියනපතියන් ගොඩක් අය දන්නවා. ඒ නිසා, ටේප් එකක් ගැසූ කෙසෙල් ගෙඩියක් වෙනුවෙන් වුවත් විශාල මුදලක් අත් හැර දමන්න නොපැකිලෙන අය ඔවුන් අතර ඉන්නවා.

මේ වගේ කලාකෘතියක් ඩොලර් බිලියන ගණනකට විකිණුනහම ඉහළම ස්ථරය අතේ එක්රැස් වී තිබෙන ධනයෙන් යම් කොටසක් පහළට එනවා. ඒ මුදල් කලාකරුවන් අතර වගේම මේ කර්මාන්තයේ අතරමැදියන් සේ කටයුතු කරන විශාල පිරිසක් අතර බෙදී යනවා. ඒ නිසා, කලාකෘති වෙළඳපොල කියන්නේ එක පැත්තකින් ඉහළ ස්ථරය අතේ එක්රැස් වෙන ධනය පහළට කාන්දු කරන යාන්ත්‍රණයක්.

සැන්ඩි එපා!

සමහර වෙලාවට "සෝඩා ටිකක් දාල පොඩ්ඩක් ගේන්නද?" කියල ඇහුවහම විවිධ පිළිතුරු ලැබෙනවා. "පාවිච්චියක් නෑ!", "දැන් නවත්තල ඉන්නේ!", "දැන් බෑ!", "එහෙනං පොඩ්ඩක් ගම්මුකෝ!" ඉඳලා "සෝඩා එපා!" දක්වා විවිධ ප්‍රතිචාර ඔය අතර තිබෙනවා. ලාල්කාන්ත සහෝදරයා වගේ "උවමනාවක් නැතත්" යාලුවන්ගේ වදේට හරි "මානුෂික සම්බන්ධතා පවත්වාගැනීමේ ස්වරූපයක් විදිහට" හරි ගන්න අයත් ගොඩක් ඉන්නවනේ. හැබැයි ඉතිං ඔතැන උවමනාවක් නෑ කියන එකෙන් කියන්නේ ඔය විදිහට වෙනත් කෙනෙක් බල නොකළානම් හොයාගෙන ගිහින් ගන්න උවමනාවක් නෑ කියන එක පමණයි. වෙනත් අයෙකුගේ බල කිරීමට යටවෙන කෙනෙක් වුනත් කරන්නේ අවසාන වශයෙන් තමන් කැමති දේ. එහෙම නැත්නම් නොකර ඉන්න බැරිකමක් නැහැනේ!

සැර මත්පැන් පැණිබීම වලින් සැන්ඩි කරන එක ලංකාවේ සාමාන්‍ය දෙයක්. එයට ආර්ථික සාධක වගේම සංස්කෘතික සාධකත් හේතු වෙනවා.

සැන්ඩි කරන එකෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ මත්වීම පාලනය කරගැනීම. අනෙක් පැත්තට මූලික වශයෙන්ම මත්පැන් බොන්නේ මත්වෙන්න කියා හිතුවොත් මේ චර්යාවේ පරස්පරයක් පේනවා. වෙනත් විදිහකින් කිව්වොත්, බොනවා තමයි- ඒත් මත්වීමේ උවමනාවක් නැහැ. ඒකෙන් පැහැදිලි වෙන්නේ මේ විදිහට සැන්ඩි කරමින් බොන්නේ, යාලුවන්ගේ බල කිරීමට යටවුණේ නැත්නම්, හොයාගෙන ගිහිං බොන්න තරම් උවමනාවක් නැති අය බවයි. ඒ නිසා, මේක මානුෂික සම්බන්ධතා පවත්වාගැනීමේ ස්වරූපයක් කියන එකේ වැරැද්දක් නැහැ.

සමහර සාමූහික චර්යා වලින් පිළිබිඹු වෙන්නේ පුද්ගල චර්යා වල එකතුව නෙමෙයි. සමූහයක කිසිම තනි පුද්ගලයෙකුට පෞද්ගලිකව කරන්න අවශ්‍ය නොවන දෙයක් එවැනි පුද්ගලයින් සමූහයක් විසින් කරන අවස්ථා ඕනෑ තරම් තියෙනවා. බුදු පිළිමයක් කැඩීම, පල්ලියකට ගලක් ගැහීම, හදිසි අනතුරකින් පසු රියදුරාට පහර දීම වගේම සංචාරයක යෙදීම, සිල් ගැනීම වගේ තනි තනිව කරන්න කිසිවෙකුට උවමනාවක් නැති ගොඩක් දේවල් ඔය විදිහට පුද්ගලයින් කණ්ඩායමක් විසින් කරන්න පුළුවන්. එවැනි උවමනාවක් තිබෙන එක් පුද්ගලයෙකු හෝ කිහිප දෙනෙකු විසින් කවර ආකාරයෙන් හෝ සමූහයක් මෙහෙයවීම වෙනම කරුණක්. මා කියන්නේ ඒ ගැන නෙමෙයි.

සමාජගත වීම සඳහා මත්පැන් බොන ඇතැම් කණ්ඩායම් වල කිසිවෙකුටත් තනිතනිව මත්පැන් බොන්න අවශ්‍ය නැහැ. නමුත්, "අනිත් අය ගැන හිතා" හැමෝම සෙට් වෙනවා. සමාජ සත්ත්වයෙක් වන මිනිසාගේ ඔය වගේ හැසිරීම් ඕනෑ තරම් තියෙනවා. මේ වගේ හැසිරීම් ක්‍රීඩා න්‍යාය (game theory) ඇසුරෙන් පැහැදිලි කරන්න පුළුවන්.

තමන්ගේ උවමනාවට තනිව මත්පැන් බොන පුද්ගලයෙක්ට සැන්ඩි වැදගත් නැහැ. නමුත්, යාළුවන්ගේ උවමනාවට සෙට් වෙන කොටනම් සැන්ඩි නැතුවම බැහැ. මෙතැන ගේම් එක ඩෝප් නොවී වැඩි වෙලාවක් අල්ලගෙන ඉන්න එකයි. මොකද සතුට තියෙන්නේ සෙට් වෙන එකේ මිසක් මත්පැන් වල නෙමෙයි. මත්පැන් වලින් කරන්නේ සෙට් වෙන්න හේතුවක් සපයන එක පමණයි.

සංඛ්‍යාලේඛණ මත පදනම් නොවී නිගමන වලට එළැඹෙන එක නිවැරදි නැති වුවත්, මම හිතන විදිහට බටහිර රටක මිනිස්සුන්ට සාපේක්ෂව ලංකාවේ මිනිස්සු මේ විදිහට සෙට් වෙන්න වැඩි කාලයක් වෙන් කරනවා. කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය සාපේක්ෂව අඩුවීම මෙයට එක් හේතුවක් කියන්න පුළුවන්.

බටහිර රටකදීනම් මේ වගේ එකතුවකදී කියන වෙලාවට හැමෝම වගේ එනවා. පැමිණිය යුතු වෙලාව වගේම සාදය අවසන් වන වෙලාවත් බොහෝ විට ඇරයුමේම තියෙනවා. ඒ වෙලාවට සභා තොමෝ සතුටින් විසිර යනවා. හැබැයි මේ කියන්නේ ලංකාව වැනි රටවලින් ආ සංක්‍රමණිකයින් ගැන නෙමෙයි. (ඔවුන්ගේ හැසිරීම ග්‍රාම්‍යයි කියා කියන්න හදනවත් නෙමෙයි).

ලංකාවේ ඔය වැඩේ ඔය විදිහට නොවන බව කියවන කවුරුත් දන්නවනේ. "මචං, පොඩ්ඩක් පරක්කුයි. තව පැය බාගෙන් ඔතැන." කියා කියන එකා එන්නේ තව පැය එකහමාරකින් වීම කාටවත් පුදුමයක් නෙමෙයි. ඒ වගේම එක්කෙනෙක් දෙන්නෙක් ආපහු ගියා කියා වැඩේ නවතින්නෙත් නැහැ. ඉතුරු අය ඇදගෙන යනවා. ඉවර වෙන වෙලාව වැඩේ සංවිධානය කරපු කෙනාටවත් කලින් කියන්න පුළුවන් කමක් නැහැ. මෙයට හේතුව ලංකාවේ පොදු ප්‍රවාහනයේ දුර්වලතා හෝ මාර්ග තදබදය පමණක්ම නෙමෙයි. ඔය විදිහට තැනකට වෙලාවට නොඑන ඇතැම් අය ඇතැම් වැදගත් දේ මොන විදියෙන් හෝ හරියටම නැකැත් වෙලාවකට කරනවා.එහෙම නැකතකට වැඩක් වෙනවා කියලා දන්නා අවස්ථා වලදී කොහොම හරි වෙලාවට එනවා.

ඇත්ත නැත්ත කොහොම වුවත් මත්පැන් මත පනවා තිබෙන විශාල බද්ද සාධාරනීකරණය කරන්නේ සමාජ යහපත ඉස්සරහට දාලනේ. මෙහි එක අතුරු ඵලයක් වන්නේ "කලවම් බඩු" විශාල ලෙස වෙළඳපොළට එන එක. මේ වැඩේ කරන්න පහසු වෙන්න හේතු වී තිබෙන එක් කරුණක් වන්නේ සැන්ඩි කිරීමේ පුරුද්දයි.

කාලයක් ඇතැම් අය ගෙන ආ තර්කයක් වුනේ සැර අඩු මත්පැන් මිල අඩු කර සැර වැඩි මත්පැන් භාවිතයේ හානි අඩු කළ යුතු බවයි. නමුත්, සමාජශීලී වෙන්න බොන ලංකාවේ ගොඩක් අය බොන්නේ සැර අඩු මත්පැන් වර්ග වලටත් වඩා තනුක කරලා. ප්‍රශ්න විසඳගන්න බොන අය කොහොමටත් සැර අඩු මත්පැන් හොයනවා අඩුයි.

බටහිර රටක මත්පැන් මිල සාපේක්ෂව ගොඩක් අඩුයි. ඒ නිසා, කිසියම් පෞද්ගලික සාදයක් වගේ තැනක වුවත් මත්පැන් වර්ග විශාල ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, බොන කෙනෙකුට විකල්ප වැඩියි. ලංකාවේ අධික මත්පැන් මිල එක්ක විකල්ප සීමා වෙනවා. ඒ නිසා, ඇල්කොහොල් සාමූහිකයක් ඇතුළේදී "ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අනුව" බහුතරයේ කැමැත්තට අනික් අයට යට වෙන්න වෙනවා. එවිට, පුද්ගල කැමැත්ත යටපත් වෙනවා. සැන්ඩි කිරීම ප්‍රචලිතව තිබීම ඇතුලෙ තිබෙන්නේ ඒ විදිහට පොදු කැමැත්ත ඇතුළේ යට වෙන පුද්ගල කැමැත්ත මතු වෙන ආකාරයයි. එක් එක් පුද්ගලයා විසින් කරන්නේ තිබෙන එකම ඇල්කොහොල් විකල්පය තමන්ට අවශ්‍ය තරමට සැන්ඩි කරගෙන තමන්ට අවශ්‍ය නිෂ්පාදනය හදාගන්න එක. මේ පුරුද්ද නිසා, එකම බෝතලයෙන් වුවත් එක් එක් පුද්ගලයාට අවශ්‍ය දේ බොන්න ඉඩ සැලසිලා තිබෙනවා.

අපි ලියන දේවල් වුනත් කියවන අය කියවන්නේ තමන්ට අවශ්‍ය පමණට සැන්ඩි කරගෙන. ඒකත් පුද්ගල කැමැත්ත. කෙනෙක් ලියන දේවල් වැඩිපුර බීලා වෙනත් කෙනෙක් මත්වෙන්න අවශ්‍ය නැහැ. හැබැයි සමහර වෙලාවට සමහර අය කියවන්නේ එනකොට අරන් එන සැන්ඩිම විතරයි!

වෙන ලිපි වල වගේම මේ ලිපියේ තියෙන දේවලුත් තමන්ට කැමති පමණ සැන්ඩි කරගෙන කියවන්න. අරගෙන ආපු සැන්ඩි විතරක්ම වුනත් කමක් නැහැ. එය ඔබේ කැමැත්ත.

සුබ නව වසරක්!

මහින්ද නිදහස් කළ කෝටිය

ඉරාන ජාතිකයෙකු විසින් රටින් පිටතට ගෙන යාමට උත්සාහ කරද්දී රේගුව විසින් අත් අඩංගුවට ගෙන රාජසන්තක කර තිබුණු ඇමරිකන් ඩොලර් 53,455ක මුදලක් එම පුද්ගලයා වෙත නැවත ආපසු භාර දෙන මෙන් මහින්ද රාජපක්ෂ විසින් නියෝග කර තිබුණු බව පසුගිය දවස් වල කතාබහට ලක් වූ පුවතක්. මුදල් හා ආර්ථික කටයුතු අමාත්‍යංශයේ ප්‍රවෘත්ති අධ්‍යක්ෂ විසින් මේ පිළිබඳව පැහැදිලි කරමින් පුවත්පත් නිවේදනයක් නිකුත් කර තිබුණා.

ඉහත කී පුවත්පත් නිවේදනය අනුව, කතාබහට ලක් වූ මුදල අලි රිසාසද් මෝෆ් නම් වූ අදාළ පුද්ගලයා විසින් ඉරාන සමූහාණ්ඩු මූල්‍යාධාර යටතේ ක්‍රියාත්මක වන උමාඔය බහුකාර්ය සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියේ සේවය කර ඉපැයූ මාසික වැටුප් මුදල්. මේ මුදල නිදහස් කිරීමේ නීතිමය හෝ සදාචාරාත්මක පසුබිම ප්‍රශ්න කරන්න නෙමෙයි මේ ලිපිය ලියන්නේ.

උමාඔය ව්‍යාපෘතිය බොහෝ ප්‍රශ්නකාරී ව්‍යාපෘතියක්. හිටපු බ්ලොග් රචකයෙකු හා මේ ව්‍යාපෘතිය ගැන නිතර කතා කළ පුද්ගලයෙකු වූ සමන්ත විද්‍යාරත්න වැනි ඇතැම් අය විසින් මෙය හැඳින්වූයේ උමාඔය බහුවිනාශකාරී ව්‍යාපෘතිය නමින්. ව්‍යාපෘතිය නිසා සිදු වූ පාරිසරික හානිය ගැන ඕනෑ තරම් කතා වෙලා තිබෙනවා. මා හිතන්නේ මේ වන විට අදාළ ප්‍රධාන පාරිසරික ප්‍රශ්නය විසඳා තිබෙනවා කියායි.

මේ ව්‍යාපෘතියේ වියදමෙන් 85%ක් (ඩොලර් මිලියන 450ක්) ලැබීමට නියමිතව තිබුණේ ඉරාන අපනයන සංවර්ධන බැංකුවේ ණය මුදලක් ලෙසයි. ඉතිරිය ලංකාවෙන්. ව්‍යාපෘතියේ වියදම් ඇස්තමේන්තුව මුල සිටම විවේචනයට ලක් වූ දෙයක්. විස්තරාත්මක කරුණු පිළිබඳ එකඟතාවයක් නැතිව, ඉරාන රජය සමඟ හදිසියේ ගිවිසුම අත්සන් කිරීමෙන් පසුව එහි කොන්ත්‍රාත්කරු වූ ඉරාන සමාගම දිගින් දිගටම ඇස්තමේන්තු මුදල ඉහළ දැමූ බවත්, ලංකාවේ ඉංජිනේරුවන් එයට එකඟ නොවූ බවත් වාර්තා වී තිබුණා. අමාත්‍යාංශ ලේකම්වරයෙකුගේ ඉල්ලා අස්වීමක් පවා සිදු වුණා.

මේ වගේ බහුකාර්ය ව්‍යාපෘති වලින් ලැබෙන වාසි රැසක් තිබෙනවා. ඒ පිළිබඳ කිසිදු විවාදයක් නැහැ. නමුත්, ප්‍රශ්නය වන්නේ මේ වාසි වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු මිල ඒ වාසි වලට වඩා අඩුද වැඩිද කියන එකයි.

ඉරානයෙන් ණය මුදල ලැබෙන්නේම අදාළ කොන්ත්‍රාත්තුව ඉරාන සමාගමකට ලබා දීමේ කොන්දේසිය එක්කයි. ඒ එක්කම ඒ සමාගමේ ලාබ ලෙස ණය මුදලෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් ආපසු ඉරානයට යාම සහතික වෙනවා. වෙනත් අවශ්‍ය දේවල් බොහොමයක් ඉරානයෙන්ම ආනයනය කෙරෙන්නත් ඉඩ තිබෙනවා. ඒ මුදලත් ආපසු යනවා. අවසාන වශයෙන් ව්‍යාපෘතියේ සේවය කරන්න එන අලි රිසාසද් මෝෆ් වගේ අය ඔවුන්ගේ වැටුප් ලෙස තවත් මුදල් ප්‍රමාණයක් ආපසු ගෙනියනවා. අන්තිමට ඉරානය දුන් මුදලින් සැලකිය යුතු කොටසක් ආපහු ඉරානයේ.

කොහොම වුනත් ගත් මුළු ණය මුදල සහ පොලිය ලංකාව විසින් ගෙවිය යුතුයි. එසේ ගෙවන්න තරම් ප්‍රමාණවත් මුදලක් මේ ව්‍යාපෘතිය නිසා ජනනය වෙනවද? එහෙම වෙනවනම් ප්‍රශ්නයක් නැහැ. නමුත්, බොහෝ විට එසේ වෙන්නේ නැහැ. එතකොට පාරිසරික හානි ඇතුළු අනෙකුත් අවාසි වල ආවස්ථික පිරිවැය හා වන්දි ලබා දීම් වැනි වියදම්?

මෙය උමා ඔය ව්‍යාපෘතිය හා පමණක් අදාළ හෝ ඉරානය හා පමණක් අදාළ තත්ත්වයක් නෙමෙයි. කිසියම් ව්‍යාපෘතියක් නිසා අනාගතයේ ජනනය වෙන අමතර ආදායම හා විදේශ විණිමය ප්‍රමාණය ණය ආපසු ගෙවන්න තරම් ප්‍රමාණවත්ද යන්න බොහෝ විට සැලකිල්ලට ගැනෙන්නේ නැති වීම ලංකාව ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයක හිර වී සිටින්න එක් හේතුවක්.

ඕනෑම යහපත් දෙයක් වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු මිලක් තිබෙනවා.

(Image: https://srilankamirror.com/news/3698-hartal-against-uma-oya-project-disrupts-bandarawela-pictures)

පෝලිමේ මැද... හිටියට පාඩු වෙනවද...

මේ සටහන ලියන්න පටන්ගත් පෙරේදා ඇමරිකාවේ ස්තුති කිරීමේ දිනය. එදින සිට ගත වන දින හතර බොහෝ දෙනෙකුට දින හතරක දිගු සති අන්තයක්. ඇමරිකාවේ සියල්ලන්ටම පොදු නිශ්චිත නිවාඩු දින කැලැන්ඩරයක් නැහැ. නිවාඩු දින එක් එක් ආයතනය අනුව වෙනස් වෙනස් වෙනවා. ඇතැම් අය ෆෙඩරල් නිවාඩු දින ඇමරිකාවේ පොදු නිවාඩු දින සේ සලකනවා.

නොවැම්බර් මාසයේ සිවුවන ගුරු දිනයට යෙදෙන ස්තුති කිරීමේ දිනය ෆෙඩරල් නිවාඩු දිනයක් මෙන්ම සෑම ආයතනයකම වාගේ නිවාඩු දිනයක්. ඉන් පසුව යෙදෙන කළු සිකුරාදා දිනය ෆෙඩරල් නිවාඩු දිනයක් නෙමෙයි. නමුත්, බොහෝ ප්‍රාන්ත වල ප්‍රාන්ත රජයේ නිවාඩු දිනයක්. ඒ වගේම බොහෝ පෞද්ගලික ආයතන වල සේවකයින්ට එදින වැටුප් සහිත නිවාඩු දිනයක්.

ආරම්භක අරමුණ කුමක් වුවත් මේ වන විට ස්තුති කිරීමේ සති අන්තය කියන්නේ සිල්ලර වෙළඳාම ප්‍රවර්ධනය කෙරෙන දිනයක්. බොහෝ සිල්ලර වෙළඳසැල් සමූහ විසින් මේ සති අන්තයේ විශාල වට්ටම් සහිතව භාණ්ඩ අලෙවි කරනවා. ඒ වගේම, මේ වට්ටම් පිළිබඳව විශාල පූර්ව ප්‍රචාරණයක් කරනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ස්තුති කිරීමේ සති අන්තයේදී විශාල සිල්ලර භාණ්ඩ අලෙවියක් සිදු වෙනවා. ඇමරිකාවේ වාර්ෂිකව සිදුවන සිල්ලර භාණ්ඩ වෙළඳාමෙන් 30%ක් පමණම සිදු වෙන්නේ ස්තුති කිරීමේ සති අන්තයේ සිට නත්තල දක්වා වන මසක පමණ කාලය තුළයි.

පසුගිය ලිපියට ප්‍රතිචාරයක් ලෙස එක් පාඨකයෙක් මෙවැනි ඉල්ලීමක් කළා.

"ඉකොනොමැට්ටා ජිවත් වන රටේ එදිනෙදා ප්‍රශ්න, ඒවා ගැන ඉකොනෝ ඒ රටේ පුරවැසියන් සමග කතා බහ කරන අයුරු, ඒවාට විසදුම් යෝජනා කරන විදිය ගැන එහෙම ලිපි පෙළකුත් ලියන්න."

ඇමරිකාවේ මේ වගේ එදිනෙදා ප්‍රශ්න මොනවාද කියන එක ගැනත්, ඒවාට විසඳුම් හොයන හැටි ගැනත් මා මීට පෙර ලිපි ගණනාවක් ලියා තිබෙනවා. හැබැයි එවැනි දේ වෙනුවෙන් මා වෙන් කර තිබෙන්නේ සීමිත ඉඩක්. ඒ හේතුවක් නැතුව නෙමෙයි.

මේ බ්ලොග් එක කියවන අයගෙන් බාගයක්ම ලංකාවෙන් පිට සිටින අයයි. ලංකාවේ සිටින මෙය කියවන අය අතරින් සෑහෙන දෙනෙකුත් බටහිර රටවල් ගැන හොඳින් දන්නා අය. සමහර අය ඇමරිකාවේ සිදුවෙන දේවල් අපටත් වඩා හොඳින් හා කලින් දන්නවා. හරියටම ලංකාවේ සිදුවන ඇතැම් දේවල් ලංකාවේ ඉන්න අයට කලින් අපට දැනගන්න ලැබෙනවා වගේ.

පළමුවන ලෝකයේ ප්‍රශ්න ගැන වෙනත් බ්ලොග්කරුවන් කිහිප දෙනෙකුත් කතා කරනු මා දැක තිබෙනවා. ඒ ප්‍රශ්න ලංකාව වගේ රටක ප්‍රශ්න සමඟ සසඳන්න බැහැ. ඇමරිකාව වගේ රටක ජීවත් වන කෙනෙක් ලංකාවේදී මෙන් ජීවත්වීම හා අදාළ මූලික ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් හොයමින් දිනපතා විශාල කාලයක් නාස්ති කළ යුතු නැහැ. ලංකාවේ මිනිස්සු එදිනෙදා විසඳුම් හොයමින් සිටින ප්‍රශ්න ගණනාවකටම බටහිර රටවල් වල මීට පරම්පරා ගණනාවකට පෙර ජීවත් වූ මිනිස්සු විසඳුම් හොයලා අවසන්. ඒ නිසා මේ රටවල අද ජීවත් වන අයගේ ජීවිත බොහෝ පහසු වී තිබෙනවා.

කොහොම වුනත්, මිනිස්සු මුහුණ දෙන ප්‍රශ්න කියන ඒවා විසඳුම් හොයා අවසන් කළ හැකි දේවල් නෙමෙයිනේ. ඒ නිසා, වඩා වැදගත් වන්නේ හැමදාම අලුත් ප්‍රශ්න නිර්මාණය කරමින් ඒ ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් හොයන හෝද හෝදා මඩේ දමන ක්‍රම වෙනුවට අලුතින් ඇති වන ප්‍රශ්න ඇතුළු මිනිස්සු මුහුණ දෙන ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් ලැබෙන ක්‍රමවේද තෝරා ගැනීමයි.

ලංකාවේ මිනිස්සු එදිනෙදා මුහුණ දෙන ප්‍රශ්න වලින් විශාල ප්‍රමාණයක් සම්පත් බෙදා හැරීම පිළිබඳ ප්‍රශ්න විදිහට වර්ගීකරණය කරන්න පුළුවන්. ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක් හිතන්නේ මේ ප්‍රශ්න ආණ්ඩුව විසින් විසඳිය යුතු බවයි. එහෙම හිතලා ඒ වැඩේ වඩා හොඳින් කරයි කියා හිතන ආණ්ඩු බලයට පත් කරගත්තත් වැඩි කලක් යන්න කලින් ආණ්ඩුව අවශ්‍ය දෙය නොකරන බව ඔවුන්ට පේනවා. එවිට කරන්නේ ආණ්ඩුව මාරු කරන්න උත්සාහ කරන එකයි. නමුත්, ප්‍රශ්නය පවතින්නේම ආණ්ඩු විසින් සම්පත් බෙදාහැරීම කළමනාකරණය කරන්න යාම තුළ නිසා ආණ්ඩුව මාරු කළා කියා ප්‍රශ්නය විසඳෙන්නේ නැහැ.

තවත් අයෙක් අහලා තිබෙනවා "ඔබ ඇයි මෙතරම් එක්සත් ජාතික පක්ෂ ධනපති ජිවන විලාසිතාවට කැමති මහත්මයා?" කියලා. මේ කියන ජීවන විලාසිතාව කුමක්ද කියා අදාළ පුද්ගලයාගෙන් ඇහුවත් පිළිතුරක් දී නැහැ. ඔය කියන ජීවන විලාසිතාව කුමක්ද කියා මම දන්නේ නැහැ. හැබැයි පවතින ආණ්ඩුව කුමක් වුවත් නිදහස් වෙළඳපොළක් වෙනුවෙන්නම් මා පෙනී සිටිනවා.

ලංකාවේ මිනිස්සු එදිනෙදා මුහුණ දෙන ප්‍රශ්න විශාල ප්‍රමාණයකට ඇමරිකානුවෙක් මුහුණ නොදිය යුත්තේ නිදහස් වෙළඳපොළ ක්‍රමය තුළ එවැනි ප්‍රශ්න වලට ස්වභාවිකවම විසඳුම් ලැබෙන නිසයි. ආණ්ඩුවකට කරන්න තියෙන්නේ නිදහස් වෙළඳපොළ ක්‍රියාකාරිත්වයට තිබෙන බාධා ඉවත් කිරීම පමණයි.

ඇමරිකාවේ ජීවත් වන අයෙකුට තිබෙන විශාලම වාසියක් වන්නේ පෝලිම් වල නොසිට, තමන්ට අවශ්‍ය භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් නිවසට ආසන්න තැනකින් සාධාරණ මිලකට මිල දී ගන්න තිබෙන හැකියාව. ඒ නිසා, අමතර ප්‍රශ්න විසඳන්න නාස්ති කරන කාලය තමන් කරන රැකියාව හරියට කිරීමට යෙදවිය හැකියි. රැකියාව කර උපයන ආදායම වැය කරමින් ඉතිරි ප්‍රශ්න විසඳාගත හැකියි.

ස්තුති කිරීමේ සති අන්තය කියන්නේ ඇමරිකානු සිල්ලර වෙළඳසැල් විසින් සැලසුම්සහගතව නිදහස් වෙළඳපොළ ක්‍රියාකාරිත්වයේ වෙනසක් කරන දවස් කිහිපයක් කියා කියන්න පුළුවන්. ඇමරිකාවේ සාමාන්‍යයෙන් මිල පාලනයක් නැහැ. ඒ නිසා කිසියම් භාණ්ඩයක මිල කියා කියන්නේ ඒ සඳහා තිබෙන ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන මිල. කිසියම් අයෙක් භාණ්ඩයක හෝ සේවාවක මිල මේ සමතුලිත මට්ටමට වඩා අඩු කළොත්, සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම ඉහළ ගිහින් සම්පත් බෙදාහැරීමේ ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙනවා. අදාළ භාණ්ඩයේ මිල ගෙවා එය මිල දී ගන්න කැමති සියල්ලන්ටම ඒ අවස්ථාව නොලැබෙන නිසා පෝලිම් ඇති වෙනවා.

ස්තුති කිරීමේ සති අන්තය තුළ නිශ්චිත වෙලාවක් ඇතුළත ඇමරිකාවේ සිල්ලර වෙළඳසැල් බොහොමයක් විසින් තෝරාගත් භාණ්ඩ ගණනාවක මිල සෑහෙන තරමකින් අඩු කරනවා. නමුත්, මේ අඩු කළ මිලට ලබා දෙන්නේ සීමිත භාණ්ඩ ප්‍රමාණයක් පමණයි. ඒ වගේම, මෙවැනි භාණ්ඩයකින් එක් අයෙකුට මිල දී ගත හැක්කේ ඒකක සීමිත ප්‍රමාණයක්, බොහෝ විට එකක් පමණක් කියා නියමයකුත් තිබෙනවා.

ඉහත ආකාරයට කෘතීම ලෙස සැපයුම සීමා කර, මිල අඩු කර, ඉල්ලුම ඉහළ යන්න සැලැස්වූ විට අදාළ භාණ්ඩ තොගය ඉතා ඉක්මණින් විකිණෙනවා. ඒ නිසා, භාණ්ඩයක් හිමි කරගත හැක්කේ මුලින්ම පෝලිමට එකතු වූ අයට පමණයි. භාණ්ඩයේ මිල අඩු නිසා වාසියක් ලැබුණත්, ඒ වෙනුවෙන් උදේ පාන්දරින් අවදි වී පෝලිමේ ඉන්න සිදු වීමේ ආවස්ථික පිරිවැය දරන්න වෙනවා. එහෙම ඉඳලාත් අන්තිමේදී භාණ්ඩය මිල දී ගන්න අවස්ථාවක් නොලැබෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, අනෙක් අයට කලින් තමන්ට අවශ්‍ය භාණ්ඩය හිමි කරගන්න පාරිභෝගිකයින් විශාල පිරිසක් පොර කනවා. වසර කිහිපයකට පෙර ස්තුති කිරීමේ සති අන්තයකදී වෝල්මාර්ට් සේවකයෙකු පාරිභෝගිකයින්ට පෑගී මිය ගියේත් මෙවැනි පොරකෑමක ප්‍රතිඵලයක් ලෙසයි. මුල සිටම මේ බ්ලොග් එක නොකියවූ අය වෙනුවෙන් ඒ ගැන ලියූ පෙර ලිපියකට ලින්ක් එකක් පහත තියෙනවා.

පූජ්‍ය පක්ෂයට පමණයි!

ස්තුති කිරීමේ සති අන්තයේදී අඩු මිලට බඩු මිල දී ගත හැකි වුවත් ඔය තරඟයට හා රස්තියාදුවට මම කැමති නැහැ. නමුත්, ඒ ක්‍රියාවලියට සහභාගී වී සතුටක් ලබන අයත් ඉන්නවා. ලංකාව වගේ රටවල් වලින් ඇවිත් තියෙන අය පෝලිම් වල කටු කාල තියෙන හැටියට මේ පෝලිම් මොනවද? අනිත් එක සමහර අය, විශේෂයෙන්ම කාන්තා පාර්ශ්වයේ අය, අඩු මිලකට ලබා ගත හැකියැයි සිතන තමන්ට අනවශ්‍ය දෙයක් මිල දී (නො)ගැනීම වෙනුවෙන් පැය ගණන් සාප්පු වල රස්තියාදු වෙන එක සාමාන්‍ය දෙයක්නේ. ඒ වගේ දේවල් වලට එවැනි කෙනෙක්ගේ සමීපතම අයටත් අකැමැත්තෙන් හෝ කාලය නාස්ති කරන්න වෙන වෙලාවල් තිබෙනවා.

ඉතිං පහුගිය බ්‍රහස්පතින්දානම් මටත් උදේ පහට නැගිටලා පෝලිමකට එකතු වෙන්න වුනා. ඒ ගැන, පසුව කියන්නම්!

(Image: https://www.dailysignal.com/2014/11/26/thanksgiving-sales-dont-even-really-save-much-asking-work/)

ඔබට සතුටුයිද දැන්?

ටික දවසකට කලින් ලියපු ලිපියකින් මම කියන්න උත්සාහ කළේ මිනිහෙකුගේ ආදායම, වත්කම් වගේ දේවල් හා ලබන සතුට අතර තිබෙන්නේ දුර්වල සම්බන්ධයක් බවයි. ධනය වැඩි අයෙකුගේ ධනය තවතවත් වැඩි වන විට සතුට වැඩි වෙන්නේ ඉතා සෙමින්. එයට හේතු ගණනාවක් තිබෙනවා. කොහොම වුනත් ඒ හේතු ගැන මේ වෙලාවේ කතා කරන්න අදහසක් නැහැ.

මිනිස්සු තමන්ට මුදලින් අවාසි වෙන තීරණ ගන්න අවස්ථා ඕනෑ තරම් තිබුණත්, ඒ වගේ වෙලාවල් වලදීත් තමන්ගේ සතුට අඩු වෙන තීරණ ගන්නේ නැහැ. මුදල් වලින් පාඩුවක් වෙන තීරණයක් ගැනීම නිසා වෙනත් ක්‍රමයකින් තමන්ගේ සතුට වැඩි වෙනවනම් මිනිහෙක් ගන්නේ සතුට වැඩිවන තීරණය මිසක් මුදල් වැඩිවන තීරණය නෙමෙයි. රැකියාව, විවාහය, සංක්‍රමණය වගේ ගොඩක් තීරණ වලදී මේ කරුණ පෙනෙන්න තිබෙනවා.

ඉහත කතාව ගැන කියවපු කිසි කෙනෙක් විරුධත්වයක් දැක්වූයේ නැහැ. නමුත්, ඇතැම් අය මම කියූ දෙයින් තවත් ගොඩක් ඉදිරියට ගිහින් මුදල් නිසා සතුට අඩු වෙනවා කියන අනිත් අන්තයටම ගිහින් ඉන්න බව පෙනුණා. අදාළ පර්යේෂණම නොවුනත් ඒ පර්යේෂණ උපුටා දක්වමින් පළ කළ පුවත්පත් ලිපි වලටත් අවධානය යොමු කරවලා තිබුණා.

ආදායම හා සතුට අතර තිබෙන සම්බන්ධය මම පෞද්ගලිකවත් අධ්‍යයනය කර තිබෙන කරුණක්. ඒ වගේම, මේ හා අදාළව පර්යේෂණ පත්‍රිකා පළ කරලා තිබෙන ඇතැම් අය මා හොඳින් දන්නා අය. තවත් අය එක්ක වරක් හෝ කතා කරල තිබෙනවා. මේ හා අදාළව ලියැවී තිබෙන ගොඩක් දේවල් කියවලත් තිබෙනවා. ඒ හැම දෙයකින්ම පසුව මගේ පෞද්ගලික නිගමනයනම් මේ කරුණ ගැන ඒ ලියා ඇති කිසිම දෙයකින් ලොකු නිගමන වලට එන්න නොහැකි බවයි. ඒ පර්යේෂණ ගැන තිබෙන විවේචන සිංහලෙන් ලියන බ්ලොග් එකක ලියන එකේ තේරුමක් නැති නිසා මෙහි ලියන්නේ නැහැ.

ධනය අතට ලැබෙද්දී සතුට අඩුවනවානම් එයින් අදහස් වෙන්නේ මිනිස්සුන්ට ධනවත් වෙන්න පහසුකම් සැලසීම වැරැද්දක් කියන එකයි. මිනිස්සුන්ට දුප්පතුන් විදිහටම ඉන්න දුන්නම සතුටු වෙනවනම් ඒ සතුට නැති කරන එක මොන තරම් අපරාදයක්ද?

නමුත්, මේ තර්කය නිවැරදි නැහැ. ධනය අතේ තිබෙන කෙනෙකුට ඒ ධනය නිසා තමන්ගේ සතුට අඩු වෙනවා කියා තේරෙනවනම් තමන්ගේ ධනය වෙන කාට හරි දීල නිදහස් වෙන එක හරිම පහසු දෙයක්. කතා වල ඒ වගේ දේවල් සුලභ වුවත් සැබෑ ලෝකයේ එවැනි දේ නිතර වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, සිදුවන අවස්ථා තිබෙනවා. මේ විදිහට තමන් අතේ තිබෙන ධනයෙන් නිදහස් වෙන්න බලාගෙන ඉන්න, ධනය නිසා පීඩා විඳින මිනිස්සු ගණනට සාපේක්ෂව බැලුවහම ධනය නැති කමින් පීඩා විඳින මිනිසුන් ගණන ගොඩක් වැඩියි.

අපේ කට්ටකාඩුවේ ලොකු මල්ලී ලියා තිබෙන විදිහට, ලලිත් ගුණවර්ධන, බස්සා වගේ අය එකඟ වෙලා තිබෙන විදිහට "අපි බොහෝ දෙනෙක් අල්පේච්ඡ වන්නේ තේරීමක් (choice) ලෙස නොව වෙනත් විකල්පයක් නොමැති වීම නිසා". ධනය තිබෙන කෙනෙක්ට අල්පේච්ච ජීවිතයක් ගත කරන්න අවශ්‍යනම් ඒකට ලොකු බාධාවක් නැහැ. ඒ වගේම, එවැන්නෙකු සතුටු වෙන්නේ වඩා සුඛෝපභෝගී දිවි පැවැත්මකින්නම් ඒ සඳහා අවශ්‍ය ධනයත් ඔහු සතුව තිබෙනවා.

නමුත්, ධනය නැති කෙනෙකුට මේ තේරීම නැහැ. එවැනි කෙනෙක් ඇතැම් විට අර විශ්ව විද්‍යාල මහාචාර්යවරයකු සමග සංවාදයක යෙදුණු මාළුකාරයා වගේ තමන්ගේ දැන් ජීවිතයෙන් හොඳටම සතුටු වෙන කෙනෙක්නම් ප්‍රශ්නයක් නැහැ. එහෙම කෙනෙක්ට ලොකු බිස්නස් එකකට අතගහන්න යෝජනා කරන එකෙත් තේරුමක් නැහැ.

ඒ වුණත්, හැම මාළුකාරයාම හිතන්නේ ඔය සංවාදයේ පැටලුණු මාළුකාරයා වගේ නෙමෙයි. ගොඩක් අය තමන්ගේ දැන් ජීවිතයෙන් සෑහීමකට පත් වෙන්නේ නැහැ. එහෙම අය බලාගෙන ඉන්නේ දැන් ඉන්න තැනින් අඩියක් ඉස්සරහට තියන්නේ කොහොමද කියලයි.

තවත් ගොඩක් අය සල්ලි හොයන්න වැඩිපුර මහන්සි නොවෙන්නේ සල්ලි වලට අකැමැති නිසා නෙමෙයි. සල්ලි හොයන්න සිදුවිය යුතු මහන්සියට අකැමැති නිසයි. එහෙම මහන්සි නොවී ධනය එක්රැස් කරගන්න ක්‍රමයක් තියෙනවනම් මේ ගොඩක් අය එපා කියන්නේ නැහැ.

මම පෞද්ගලිකව ගත්තොත් මට ජීවත් වෙන්න මහගොඩක් දේවල් අවශ්‍ය නැහැ. මම තරුණ කාලයේදීවත් බඩු මිල දී ගනිද්දී සන්නාම පස්සේ පන්නපු කෙනෙක් නෙමෙයි. මට අවශ්‍යනම් මීට වඩා ටිකක් වැඩි ආදායමක් ලැබිය හැකි රැකියාවක් හොයාගන්න අපහසු නැහැ. නමුත්, දැන් රැකියාව කරද්දී තිබෙන නිදහසට මම කැමතියි.

මේකම වෙනත් විදිහකට කියනවනම් වඩා වැඩි ආදායමක් හොයන්න දැන් මම සතුට ලබන වෙනත් දේවල් කැප කරන්න මම කැමති නැහැ. එහෙම නැතුව පහසුවෙන් මුදල් ලැබෙනවනම් සංචාරයේ යෙදීම වගේ දේවල් වෙනුවෙන් තවත් ඕනෑ තරම් මුදල් වැය කරන්න බැරිකමක් නැහැ.

මෙහෙම කිවුවත් මම මේ කියන අල්පේච්ඡ ජීවිතය කියන්නේ මොන වගේ එකක්ද? වැඩිය නෙමෙයි දැනට අවුරුදු දහයකට කලින් මම ගෙවපු ජීවිතයට ආපහු ගිහින් මට අද තරමටම සතුටින් ඉන්න පුළුවන් වෙයිද? මම හිතන්නේ නැහැ.

හැම දෙනාම නොවුනත් අල්පේච්ඡ දිවි පැවැත්මකින් සතුටු වෙන මම වගේ තවත් ගොඩක් අය තමන්ගේ ඒ අල්පේච්ඡ ජීවිතය අර්ථ දක්වාගන්නේ තමන් දැන් ඉන්න සමාජ තත්ත්වයට සාපේක්ෂවයි. මොන විදිහෙන් හෝ තමන් ඉන්න තැනින් උඩට යාමේ පිස්සුවක් (මා ඇතුළු) මේ අයට නැති වෙන්න පුළුවන්. නමුත්, තමන් ගතකරන ජීවිතය හිතාහිටි තරම්ම අල්පේච්ඡ එකක් නොවන බව හරියටම තේරෙන්නනම් මොකක් හෝ අවුලක් වෙලා දැන් ඉන්න තැනින් අඩියක් පහළට වැටෙන්න ඕනෑ.

ඒ වගේම, මේ වගේ අල්පේච්ඡ ජීවිත ගෙවන (නැවතත් මා ඇතුළු) ගොඩක් අයගේ වත්කම් හෝ ආදායම් මොන විදිහකින් හෝ පොඩ්ඩක් ඉහළ ගිය විට වෙන්නේ ඔය අල්පේච්ඡකම තවදුරටත් තිබුණත් එහි ලක්ෂණ වෙනස් වෙන එකයි. බයික් එකක් ගන්න පුළුවන් කෙනෙක් කැමැත්තෙන්ම බස් එකේ යමින් තමන්ගේ අල්පේච්ඡ ජීවිතය ගැන සතුටු වෙද්දී ටොයෝටා ලෑන්ඩ් කෲෂර් එකක යන්න පුළුවන් කෙනෙක් ඩබල් කැබ් එකක යමින් තමන්ගේ අල්පේච්ඡ ජීවිතය ගැන සතුටු වෙනවා වෙන්න පුළුවන්.

තමන්ගේ මූලික අවශ්‍යතා ඉටුකරගන්න තරම් වත්කම් හෝ ආදායම් නැති අයෙක් තමන් දැනට ගත කරන ජීවිතයෙන් සතුටු වෙන්නේම නැති බව කියන්න බැරි නමුත් එවැනි අයෙකුට කිසියම් මුදලක් ලැබුණු විට වැඩිවන සතුට ධනවතෙකුට මුදලක් ලැබුණු විට වැඩිවන සතුටට වඩා ගොඩක් වැඩියි. ආදායම් මට්ටම යම් තැනකට ආවට පස්සේ හැමෝටම නොවුනත් ගොඩක් අයට සල්ලි පස්සේ පැන්නීම ඇති වෙනවා. නමුත්, එයින් කියන්නේ සල්ලි එපා වන බව හෝ සල්ලි නිසා සතුට අඩුවන බව නෙමෙයි. වෙනත් ඇතැම් දේවල් වලින් ලැබෙන සතුට සල්ලි වලින් ලැබෙන සතුටට වඩා වැඩි බවයි.

මේ වගේ වෙලාවට මිනිස්සු දැනුම, සෞඛ්‍යය වගේ ඉලක්ක පස්සේ පන්නන්න ගන්නවා. බලය හා පිළිගැනීම වගේ ඉලක්ක පස්සේ පන්නන අයත් ඉන්නවා. එය එක් එක් පුද්ගලයා සතුටු වන ආකාරය මත තීරණය වන්නක්.

සාමාන්‍යයෙන් අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් කරන වියදම් සැලකෙන්නේ ආයෝජනයක් හැටියටයි. මේ අදහස අනුව යමෙක් අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් මුදල් හෝ කාලය යොදවන්නේ ඒ  හේතුවෙන් අනාගතයේදී තමන්ගේ ආදායම් ඉහළ යනු ඇතැයි විශ්වාස කරන නිසයි. නමුත්, එය එහෙම නොවන අවස්ථා තිබෙනවා. දශක ගණනක් රැකියාව කර විශ්‍රාම යාමෙන් පසුව සරසවි වල උපාධි පාඨමාලා හදාරන්න එන අය ඉන්නවා. ඒ එන්නේ අනාගතයේ තමන්ගේ ආදායම් වැඩි කරගන්න නෙමෙයි. ඒ වගේම, තමන්ගේ රැකියාවට අදාළ නැති වෙනත් දේ ඉගෙන ගන්න මුදල් හා කාලය යොදවන අය ඉන්නවා. (මේ දවස්වල අර්ධ ශතකය පහුකරපු අපේ මිත්‍රයෝ කිහිප දෙනෙක් මාර උනන්දුවෙන් සංගීතය හදාරනවා.)

කෙනෙක්ගේ රැකියාව ඔහුගේ හෝ ඇයගේ ආදායම් මාර්ගය වනවාක් මෙන්ම යම්තාක් දුරකට සතුට ලබන මාර්ගයක් එහෙමත් නැත්නම් විනෝදාංශයක්ද වන බව මම කලින් ලිපියක සඳහන් කළානේ. ඔයාකාරයටම අධ්‍යාපනය කියන්නෙත් ආයෝජන භාණ්ඩයක් වගේම යම් තරමකට පරිභෝජන භාණ්ඩයක්. ඇතැම් අය ඉගෙන ගන්නේ ඒ හේතුවෙන් තමන් ලබන සතුට නිසා.

සෞඛ්‍යය කියන එක ගත්තත් තත්ත්වය ඔය වගේම තමයි. අනාගත ආයෝජනයක් විදිහට හොඳ සෞඛ්‍ය පුරුදු වෙනුවෙන් ආයෝජනය කරන අය වගේම මෙවැනි ඇතැම් හොඳ සෞඛ්‍ය පුරුදු වලින් සතුටු වන අයත් ඉන්නවා. එවැනි අයට එවැනි කටයුතු සතුට ලබන මාර්ගයක්. පරිභෝජන භාණ්ඩයක්.

එක් එක් පුද්ගලයා සතුට ලබන ආකාරය වෙනස්. එය තීරණය වන්නේ කොහොමද කියන එක හරියටම පැහැදිලි කළ හැකි ආකාරයක් නැහැ. මෙවැනි ඇතැම් වෙනස්කම් කුඩා කාලයේදීම දකින්න පුළුවන්.

ඇතැම් ළමයි කුඩා කාලයේදී පාඩම් වැඩ වලට යොමු කරන්න දෙමවුපියන්ට සෑහෙන මහන්සියක් දරන්න වෙනවා. නමුත්, ක්‍රීඩා කිරීම හා අදාළව තනිකරම එහි අනිත් පැත්ත. ගොඩක් වෙලාවට සෙල්ලම් නවත්තලා පොත අතට ගන්නේ දෙමවුපියෙක් හොඳින් කතා කර කීමේ සීමාව පැන්නටත් පස්සෙයි. හැබැයි හැම ළමයාම ඔහොම නැහැ. මම හිටියේනම් තනිකරම අනිත් පැත්තේ. ඒ වර්ගයේ ළමයෙක්ට පොත් පත් කියවන්න කියා අමුතුවෙන් කියන්න අවශ්‍ය නැහැ. නමුත්, පොත පැත්තකින් තියා එළියට බහින්න කියා කියන්න වෙන්නේ ටිකක් සැර දාලයි.

දැන්නම් එන්න එන්නම මේ දෙවන කාණ්ඩයේ ළමයි වැඩියි. හැබැයි එළියට බහින්නේ නැත්තේ පොත්පත් නිසා නෙමෙයි.

යමෙක් තමන්ගේ රැකියාවෙන් සතුටු වන එකේ කිසියම් අවාසියකුත් තිබෙනවා. එවැනි අයෙකුට තරමක් අඩු වැටුපක් ගෙවා වුවත් රැකියාව තුළ රඳවා ගන්න අපහසුවක් නැහැ. ඒ වගේම, අධ්‍යාපනය නිසා සතුටු වන කෙනෙක් ලැබෙන ප්‍රතිලාභ ගැන නොහිතා හෝ ඊට වඩා වැඩියෙන් අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් ආයෝජනය කරන නිසා එහි ප්‍රතිලාභ වෙනත් අයට, ඇතැම් විට පොදුවේ සමාජයට ලැබෙන්න පුළුවන්. නමුත්, රැකියාවෙන් හෝ අධ්‍යාපනයෙන් සතුටු නොවන කෙනෙක් ඒ වෙනුවෙන් කාලය හා ශ්‍රමය යොදවන්නේ තමන්ට ඒ වෙනුවෙන් අවශ්‍ය තරමේ මූල්‍යමය වාසියක් සැලසෙනවානම් පමණයි.

ඇතැම් අය ශාරීරික ව්‍යායාම කිරීමෙන් සතුටු වෙනවා. නමුත්, පෞද්ගලිකව මම ශාරීරික ව්‍යායාම කරන්නේ එය ආයෝජනයක් ලෙස සලකලයි. එවිට වියදම වැඩියෙන් දැනෙනවා. මේ වැඩෙන් නිරායාසයෙන්ම සතුටක් ලැබෙනවානම් වඩා පහසුවෙන්, අඩු වියදමකින්, එය කරන්න තිබුණා. මේ වියදම කියන්නේ මුදල් නෙමෙයි.

අපට සතුටක් ලැබෙන දේවල් කිරීම අපේ තේරීමක් වුවත් අපට සතුටක් ලැබෙන්නේ මොන දේවල් වලින්ද කියන එක අපේ තේරීමක් කියා මම හිතන්නේ නැහැ. එය දෙවියන්ගේ කැමැත්ත හෝ කර්මය හෝ අපට අහම්බෙන් ලැබුණු ජාන වෙන්න පුළුවන්.

(Image: https://partners4prosperity.com/money-and-happiness/)

මී වදේ

මේ දවස් වල වත්පොතේ හුවමාරු වන කතා දෙකක් ගැන කතා කරන්නයි යන්නයි. මේ කතා මෙය කියවන ගොඩක් අයට දැනටමත් හමු වෙලා ඇති. එකක් පැරණි කතාවක් අනිත් එක අලුත් කතාවක්. කතා දෙකම පටන් ගන්නේ මී වදයකින්. මී වදයකින් කිවුවේ මීයෙක්ගේ වදයකින්.

පළමු කතාවේ මී වදයට පාත්‍ර වෙන්නේ පිලිපීන ළමයෙක්. හරියටම කියා නැතත් තරුණ පිරිමි ළමයෙක් වගෙයි කතාවෙන් පේන්නේ. මේ තරුණයාගේ කාමරේට එන මීයා හැමදාම ඔහුගේ පාන් ගෙඩිය කනවා. රෑට වැලක් බලන කොට ඕකටත් උදැල්ල දානවා. සමහර වෙලාවට හෝදපු නැති පිඟන් කෝප්ප ලෙවකනවා. වතාවක් තෑග්ගකට ගෙනාපු චොකලට් හා රෝසමල් වලටත් වැඩේ දෙනවා. අන්තිමට වටිනා ජැකට් එකකුත් විනාස කරලා දානවා.

වැඩේ කෙළවරක් නොදකින තැන අන්තිමට මොහු තීරණය කරනවා දිය උගුලක් අටවලා මීයාව වතුරේ ගිල්වලා මරන්න. මීයාව උගුලට අහු වුනත් ඌ ජීවිත ආසාව අත් හරින්නේ නැහැ. වතුරේ නොගිලී ඉන්න දිගින් දිගටම උත්සාහ කරනවා. උගුල අටවපු තරුණයා මීයා ගිලී මැරෙනකම් බලා ඉන්නවා. ඔහොම ඉන්න අතර පැය තුනක් ගතවෙනවා.

ඔය කාලය ඇතුළත තරුණයාට මතක් වෙනවා තමන් ආහාර ගැනීමෙන් පසුව පිඟන් හේදුවානම්, කෑම නිසි තැන් වල තිබ්බනම්, කාමරය පිළිවෙලකට තියාගත්තනම් මී වදේට ලක්වෙන්න වෙන්නේ නෑ නේද කියල. එහෙමනම් වැරැද්ද මීයගෙද නැත්නම් තමන්ගෙමද?

මීයා ගොඩක් වෙලා නොගිලී ඉන්න උත්සාහ කරලා අන්තිමට ගිලෙන්න ඔන්න මෙන්න තියෙද්දී ඌව බේරාගන්නා මේ තරුණයා ඌට කන්න පාන් කෑල්ලකුත් දීලා තමන්ගේ කාමරය ඉදිරිපස උද්‍යානයට ගිහින් මීයාව නිදහස් කරනවා. මීයා නිසා තමන් පාඩම් ගණනාවක් ඉගෙනගත් බව ඔහු කියනවා.

වත්පොතේ පළවන මේ ආකාරයේ කතා (memes) වලට නූතන ජනකතා කියා කියන්න පුළුවන්. දෙවැනි කතාවනම් වඩා පැරණි එකක්. බෞද්ධ කතාවක ආකෘතිය තිබුණත් ජනකතාවක් කියා කිව හැකියි. ඇතැම් විට ථෙරවාද බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ මෙයට කිට්ටුවෙන් යන කතාවක් හෝ කතා තිබෙනවා වෙන්න පුළුවන්. කතාව තායිලන්තයෙන්.

මේ කතාවේ කථානායකයා ඉන්න හිටින්න තැනක්වත් නැති තරුණයෙක්. ඔහුටත් අර පිලිපීන තරුණයාට වගේම මී වදෙන් ගැලවීමක් නැහැ. අමාරුවෙන් හොයාගන්න කෑම ගොඩක් වෙලාවට ආගිය අතක් නැහැ. දවසක මේ තරුණයාට හොරාව අහුවෙනවා.

"මම ඉන්න හිටින්නවත් තැනක් නැති කෙනෙක්. සල්ලි තියෙන මිනිස්සු ඕනැ තරම් ඉඳිද්දී ඇයි උඹ මගෙන්ම හොරකම් කරන්නේ?"

තරුණයා මීයාගෙන් අහනවා.

"ඔබේ කර්මය අනුව ඔබට ඔබ සතුව තියාගන්න පුළුවන් මොනවා හෝ දේවල් අටක් පමණයි. ඊට වඩා වැඩිපුර දෙයක් මොන විදිහකින් හරි හොයාගත්තොත් ඒක අනිවාර්යයෙන්ම නැති වෙනවා..."

" ඒ මොකද?"

"ඒකනම් මං දන්නේ නෑ, ඒක ඉතිං බුදුහාමුදුරුවන්ගෙන් තමයි අහගන්න වෙන්නේ..."

තරුණයා මේ ගැන අහන්න බුදුන් හොයාගෙන යනවා. ඔහොම යද්දී රෑ බෝ වෙනවා. රාත්‍රිය ගතකරන්න හිතාගෙන මග තිබෙන පෝසත් ගෙදරකට ගොඩ වදිනවා. අවසරත් ලැබෙනවා. උදේ ගෙදරින් පිටවෙන්න කලින් ගෙදර අය තරුණයාගෙන් ඉල්ලීමකුත් කරනවා.

"අපට අවුරුදු දාසයක ගොළු දුවෙක් ඉන්නවා. ඇයට කතාකරන්න පුළුවන් වෙන්න කළ යුතු දේත් බුදුන්ගෙන් අහගෙන එන්න.."

ඔහොම යද්දී විශාල කඳු පන්තියක් හමු වෙනවා. එහිදී හමුවන මායාකාරයෙක් තරුණයාගේ විස්තර අහල තමන්ගේ මායා යෂ්ඨියේ බලයෙන් ඔහුව කඳු පංතියෙන් එහාට ගෙනියනවා. ඔහුගෙන් තවත් ඉල්ලීමක්.

"මම අවුරුදු දාහක් තිස්සේම දිව්‍ය ලෝකේ යන්න මහන්සි වෙනවා. මම ඉගෙනගෙන තියෙන හැටියට මේ වෙද්දී ඒ වෙනුවෙන් කරන්න ඕනෑ හැම දෙයක්ම කරලයි තියෙන්නේ. නමුත්, තවම දිව්‍ය ලෝකේ යන්න බැරි ඇයි කියා බුදුන්ගෙන් අහගෙන එන්න."

ඊළඟට මේ තරුණයාට බාධකයක් වෙන්නේ විශාල ගංගාවක්. හොඳ වෙලාවට යෝධ කැස්බෑවෙක් ඔහුට ගඟ තරණය කරන්න උදවු කරනවා. කැස්බෑවාගෙන් තවත් ඉල්ලීමක්.

"මම අවුරුදු පන්සීයක් තිස්සේ මකරෙක් වෙන්න උත්සාහ කරනවා. මම ඉගෙනගෙන තියෙන හැටියට මේ වෙද්දී මකරෙක් වෙන්න ඕනෑ. එහෙම නොවෙන්නේ ඇයි කියල බුදුන්ගෙන් අහගෙන එන්න."

අන්තිමට තරුණයා බුදුන් හමුවට යනවා. හැබැයි තවත් ප්‍රශ්නයකට ඔහුට එතැනදී මුහුණ දෙන්න වෙනවා.

"ඔබට කැමති ප්‍රශ්න තුනක් මගෙන් අහන්න පුළුවන්. හැබැයි තුනක් පමණයි."

දැන් ඉතිං මොකද කරන්නේ. ප්‍රශ්නම හතරක්නේ! නාහා ඉන්නේ කොයි ප්‍රශ්නෙද?

"මායාකාරයා දිව්‍යලෝකේ යන්න අවුරුදු දාහක්ම උත්සාහ කරලා තියෙනවා. කැස්බෑවා මකරෙක් වෙන්න අවුරුදු පන්සීයක්ම උත්සාහ කරලා තියෙනවා. ගොළු තරුණියට කතා කරන්න නොලැබුනොත් ජීවිත කාලයම ඈ දුක් විඳියි. මේ අයගේ ප්‍රශ්න එක්ක බැලුවහම මගේ ප්‍රශ්නය මොකක්ද?"

අන්තිමට තමන්ගේ ප්‍රශ්නය බුදුන්ගෙන් නාහා ඉන්න තරුණයා තීරණය කරනවා. (ඒ නිසා ඔහුගේ කර්මයේ නිධාන කථාව අපට දැනගන්න විදිහක් නැහැ.) ඉතිරි ප්‍රශ්න තුනට පිළිතුරු අහගෙන තරුණයා ආපසු පිටත් වෙනවා.

"ඔබට මකරෙක් වෙන්න තිබෙන බාධාව ඔබේ කටුව. එය අත් හැරිය විට ඔබ මකරෙක් වෙයි."

කැස්බෑවා කටුව අතහැර එළියට එනවා. කැස්බෑවා දැන් මකරෙක්. මකරාට දැන් පියාඹන්න පුළුවන්. කටුව ඇතුලෙ තිබුණු ඉතා වටිනා මුතු වලින් මකරාට වැඩක් නැහැ. ඒ මුතු තරුණයාට ලැබෙනවා.

"ඔබට දිව්‍ය ලෝකයට යන්න තිබෙන බාධාව ඔබේ යෂ්ඨියයි. එය බිම දැම්මොත් ඔබට දෙව්ලොව යා හැකියි. "

මායාකාරයා යෂ්ඨිය පැත්තකට දමා දෙව්ලොව යනවා. මායා යෂ්ඨිය දැන් තරුණයා සතුයි. මුතු නිසා ධනයෙනුත්, මායා යෂ්ඨිය නිසා බලයෙනුත් ඔහුට දැන් අඩුවක් නැහැ. අන්තිමට ඔහු යන්නේ ගොළු තරුණිය සිටි පෝසත් ගෙදරට.

"ඇගේ ආදරවන්තයා හමු වූ විට ඇය කතා කරයි!"

තරුණියගේ පියාට බුදුන්ගේ පිළිතුර දැනුම් දෙන පරක්කුවට තරුණිය උඩු මහළින් පහළට පැමිණෙනවා.

"පසුගිය සතියේ අපේ ගෙදර දවසක් නැවතුන තරුණයා ඔබ නේද?"

තරුණයාගේ ඉතුරු ප්‍රශ්නයත් ගොඩ. මී වදේ නරකම නැහැ!

මේ කතා දෙකේම දිගින් දිගටම අවධාරණය කෙරෙන්නේ යමක් ලබාගන්නනම් ආවස්ථික පිරිවැයක් දැරිය යුතු බවයි. ආවස්ථික පිරිවැය ඉක්මවන වාසියක් තිබෙනවානම් නිදහස් ගනුදෙනුවක් සිදුවෙනවා. එයින් ගනුදෙනුවේ සියලු පාර්ශ්වයන්ට සැලසෙන්නේ යහපතක්.

වාසිය නොදැන පෝලිම් වලට එකතු වීම මෝඩකමක්ද?

පහතින් ඇත්තේ පසුගිය ලිපියට අපේ පාඨක හිතවතෙකු විසින් දැමූ ප්‍රතිචාරයක කොටසකි.

"1970-77 කාලේ නම් කවුරු හරි පාරේ යන කෙනෙක් අපේ අම්මට කියනවා, "අන්න සමුපකාරේ දිග පෝලිමක් තියනවා" කියලා. ඉතින් අම්මා මට කියනවා ගිහින් පෝලිමේ ඉන්න කියලා. ඊට පස්සේ අම්මා කරමින් හිටපු වැඩේ ඉවර වෙලා ඇඳුම් මාරුකරගෙන කඩේට ඇවිත් පෝලිම තියෙන්නේ මොනවා ගන්නද කියලා හොයා බලා එක්කෝ පෝලිමේ ඉන්න මාත් එක්ක එකතු වෙනවා. වැදගැම්මක් නැති දෙයක්නම් මාත් එක්ක ආපසු එනවා."

දැන් මේ අම්මා පුතාව පෝලිමේ තබන්නේ අඩු වශයෙන් පෝලිම කුමක් සඳහාදැයිවත් නොදැනය. පසුව සොයා බලන විට පෝලිම තිබෙන්නේ ඔවුන්ට වැදගම්මක් නැති දෙයක් වෙනුවෙන් වන්නට පුළුවන. එසේ වුනොත්, පෝලිමේ රස්තියාදුව පාඩුවකි. එසේ නොවී, පෝලිම තිබෙන්නේ ඔවුන්ට වාසිදායක ගනුදෙනුවක යෙදීමේ අවස්ථාව වෙනුවෙන් වුවත්, පෝලිමේ මුලට එන විට ගනුදෙනු අවස්ථාව ගිලිහී තිබෙන්නට පුළුවන. එවිටද වෙන්නේ පාඩුවකි. එසේනම්, මේ අයුරින් පෝලිම කුමකටදැයි සොයා නොබලා පෝලිමකට එකතු වීම අමු ගොන්කමක්ද?

ආර්ථික විද්‍යාවේදී සාමාන්‍යයෙන් උපකල්පනය කරන්නේ මිනිසුන්ට තමන්ට වාසිදායක තාර්කික තීරණ ගැනීමේ හැකියාවක් ඇති බවයි. මූලික ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය හැදී තිබෙන්නේ ඒ උපකල්පනය මත පදනම් වෙමිනි. කිසියම් ආර්ථික විද්‍යා න්‍යායයක් සමඟ සැබෑ ලෝකයේ පුද්ගල හැසිරීම් නොගැලපේනම් මුලින්ම කළ යුත්තේ න්‍යායයෙහි ඇති නොගැලපීම් හෝ අඩුපාඩු සොයා බලා එය සංශෝධනය කිරීම මිස න්‍යායට ගැලපෙන පරිදි බලහත්කාරයෙන් පුද්ගල හැසිරීම් වෙනස් කිරීම නොවේ.

එහෙත්, එසේ සිදු වූ හා සිදුවන අවස්ථාද නැතුවා නොවේ. කාල් මාක්ස් විසින් ඉදිරිපත් කළ න්‍යාය සැබෑ ලෝකයේ පුද්ගල හැසිරීම් සමඟ සමපාත නොවන බව ඇස් පනාපිට පෙනෙද්දී න්‍යාය වෙනස් කරනවා වෙනුවට පුද්ගල හැසිරීම් වෙනස් විය යුතු බව යෝජනා කිරීම මෙන්ම බලහත්කාරයෙන් පුද්ගල හැසිරීම් වෙනස් කරවන්නට උත්සාහ දැරීමද බොහෝ රටවල සිදු වූ අතර දැනටත් එසේ සිදුවන තැන් තිබේ.

දැන් අපි නැවත මුලට ආවොත් අපේ හිතවතාගේ මව ක්‍රියාකර තිබෙන්නේ අතාර්කික ලෙසද?

තරඟකාරී නිදහස් වෙළඳපොළක භාණ්ඩ හිඟයක් නැත. ඒ නිසා භාණ්ඩ මිල දී ගැනීමට දිගු පෝලිම්ද දකින්නට නැත. භාණ්ඩයක මිල එහි ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන මිල නිසා අතිරික්ත නිශ්පාදනයක් සිදු වී විකුණාගත නොහැකිව භාණ්ඩ නාස්ති වන්නේද නැත. කිසියම් පාරිභෝගිකයෙකු භාණ්ඩයකට දෙන වටිනාකම එහි මිලට වඩා වැඩිනම් ඇය එම භාණ්ඩය මිල දී ගෙන වාසියක් ලබයි. මෙය ඇගේ පාරිභෝගික අතිරික්තයයි. ඇය එම භාණ්ඩයට දෙන වටිනාකම භාණ්ඩයේ මිලට වඩා අඩුනම් භාණ්ඩය මිල දී ගැනීමෙන් ඇයට සිදුවන්නේ අවාසියකි. ඒ නිසා, ඇය භාණ්ඩය මිල දී නොගනී. ඒ නිසා ඇයට වාසියක් හෝ අවාසියක් සිදු නොවේ. අවසාන වශයෙන් තරඟකාරී නිදහස් වෙළඳපොලක සිදුවන ගනුදෙනුවකින් කිසිවෙකුට ලාභයක් මිස අලාභයක් සිදු නොවේ.

අපේ හිතවතා පෝලිමේ සිටි 1970-77 කාලයේ ලංකාවේ තිබුණේ තරඟකාරී නිදහස් වෙළඳපොළක් නොවේ. බොහෝ පාරිභෝගික භාණ්ඩ පාලන මිලක් යටතේ රජය විසින් සමුපකාර වෙළඳසැල් හරහා බෙදා හැරියේය. මේ පාලන මිල බොහෝ විට අදාළ භාණ්ඩයේ නිදහස් වෙළඳපොළ මිලට වඩා අඩු මිලක් විය.

කිසියම් භාණ්ඩයක් එහි නියම මිලට වඩා අඩුවෙන් අළෙවි කෙරෙන විට ඒ සඳහා වන ඉල්ලුම සැපයුමට වඩා වැඩි වෙයි. එවිට භාණ්ඩයේ මිල ගෙවා එය මිල දී ගන්නට කැමති සියල්ලන්ටම එය ලබා ගැනීමේ අවස්ථාව අහිමි වේ. මේ කාලයේදී, අපේ සමුපකාර කළමනාකාරවරයා මගේ පියා ඇතුළු ඔහුගේ හිතවතුන්ගේ පවුල් වල අයට අවශ්‍ය බඩු සමුපකාරයට තොග ලැබෙන විටම වෙන් කර තැබූ නිසා භාණ්ඩ මිල දී ගැනීම සඳහා අපට කිසි දිනක පෝලිම් වල සිටින්නට සිදු වී නැතත්, ගමේ බොහෝ දෙනෙකුට එවැනි වාසනාවක් නොතිබුණු නිසා ඔවුන්ට භාණ්ඩයක් මිල දී ගත හැකි වුණේ පෝලිමේ මුලින් සිටියේනම් පමණි. බේකරි වලින් පාන් බෙදා හැරීමේදී වැනි වෙනත් අවස්ථා වලදීද සිදු වුණේ මෙවැන්නකි.

පාලන මිලක් යටතේ භාණ්ඩයක් මිල දී ගැනීමට අවස්ථාව ලබන අයෙකුට නිදහස් වෙළඳපොළ මිලට එය මිල දී ගැනීමට සාපේක්ෂව බැලූ විට වැඩි වාසියක් ලැබේ. එහෙත්, මේ වාසියෙන් පෝලිමේ රස්තියාදු වන කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය අඩු කළ විට ඒ වාසිය අවාසියක් වන්නටද පුළුවන. පෝලිමේ රස්තියාදු වන කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වේ. ඒ නිසා පාලන මිල ක්‍රමයක් යටතේ මුදල් ගෙවා භාණ්ඩයක් අයිති කර ගැනීමේ අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ඒ භාණ්ඩය වැඩියෙන්ම අගය කරන අයට නොව, තමන්ගේ කාලයේ වටිනාකම අඩු අයටය. අපේ හිතවතාගේ මව ඔහුව පෝලිමට යොමු කරන්නේ ඔහුගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය මවගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැයට වඩා අඩු නිසා පිරිවැය අඩු කරගෙන වාසිය වැඩි කර ගැනීමේ උපක්‍රමයක් වශයෙනි.

කෙසේ වුවද, පෝලිමේ හිටියත් අන්තිමට භාණ්ඩය නොලැබෙන්නට පුළුවන. ඒ නිසා, නිදහස් වෙළඳපොළකදී මෙන් නොව පාලන මිලක් යටතේ භාණ්ඩ විකුණන විට පාරිභෝගිකයෙකුට වාසියක් මෙන්ම අවාසියක්ද සිදු වන්නට පුළුවන. එසේනම්, භාණ්ඩයක් මිල දී ගැනීම සඳහා පෝලිමකට එකතු විය යුත්තේ හා එසේ නොකළ යුත්තේ කවර තත්ත්වයන් යටතේද?

මුලින්ම අප සලකා බලන්නේ පෝලිම කුමකටද කියා නිශ්චිතවම දන්නා අවස්ථාවකි. මෙහිදී, පාරිභෝගිකයාට අවසානයේ මිල දී ගන්නට ලැබෙන (හෝ නොලැබෙන) භාණ්ඩයේ මිල ඈ දනී. ඒ භාණ්ඩය වෙනුවෙන් ඈ විසින් දෙන වටිනාකමද ඈ දනී. ඒ නිසා, භාණ්ඩය මිල දී ගන්නට ලැබුණොත් ඇයට ලැබෙන වාසියද ඇය නිශ්චිත ලෙසම දනී. භාණ්ඩයේ මිල ඈ ඒ සඳහා දෙන වටිනාකමට වඩා වැඩිනම් ඈ පෝලිමට එකතු වන්නේ නැත.

භාණ්ඩයේ මිල ඈ ඒ සඳහා දෙන වටිනාකමට වඩා අඩුනම් ඈ පෝලිමට එකතු වනු ඇත්ද? එය තීරණය වන්නේ ඇගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය අනුවය. භාණ්ඩයේ මිල හා ඒ සඳහා ඈ විසින් දෙන අගය අතර වෙනස, එනම් ඇයට ලැබිය හැකි පාරිභෝගික අතිරික්තය S ලෙසත්, පෝලිමේ ගත කළ යුතු ඇගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය C ලෙසත් අපි සලකමු. මේ C අගය S අගයට වඩා වැඩිනම් ඈ පෝලිමට එකතු නොවනු ඇත. මන්ද, ඇයට භාණ්ඩය මිල දී ගත හැකි වුවහොත් ලැබෙන අතිරික්තය පෝලිමේ ගෙවූ කාලයට තරම් නොවන බැවිනි.

එසේනම්, S අගය C වලට වඩා වැඩිනම් ඈ ස්ථිරවම පෝලිමට එකතු වනු ඇත්ද?

එය තීරණය වන්නේ පෝලිමේ රස්තියාදු වීමෙන් පසුවද භාණ්ඩය ලැබෙන්නට තිබෙන සම්භාවිතාව මතය. මේ සම්භාවිතාව p ලෙස අපි සලකමු. p එකට ආසන්නනම්, එනම් පෝලිමේ හිටියොත් භාණ්ඩය ලැබෙන බව නිසැකනම් S අගය C වලට වඩා වැඩි අවස්ථාවක ඈ පෝලිමට එකතු වනු ඇත. එහෙත්, p අගය කුඩානම් ඈ එසේ නොකරන්නට ඉඩ තිබේ. මෙය තීරණය වන්නේ ඇගේ අපේක්ෂිත වාසිය අනුවය.

ඇයට (S - C) වාසියක් වීමට p සම්භාවිතාවක් ඇති අතර C අවාසියක් වීමට (1-p) ඉඩකඩක් තිබේ. වෙනත් අයුරකින් කිවුවොත්, පෝලිමේ සිටියොත් C පිරිවැය අනිවාර්ය නමුත් S අතිරික්තය හිමි වීමට තිබෙන්නේ p සම්භාවිතාවක් පමණි. මේ දෙකෙන් කුමක් සිදුවෙයිද යන්න අවිනිශ්චිත නිසා අයට අවදානමක් ගන්නට සිදු වේ. පවතින අවිනිශ්චිතතාවය සැලකූ විට ඇගේ තීරණය තාර්කික එකක් වීමට අවශ්‍ය කොන්දේසි මොනවාද?

මෙහිදී ඇගේ අපේක්ෂිත වාසිය pS - C වලට සමානය. මේ අගය සෘණ නොවේනම් පෝලිමට එකතු වීම ඇයට ගත හැකි තාර්කික තීරණයකි. උදාහරණයක් ලෙස භාණ්ඩය මිල දී ගන්නට ලැබුණොත් අයට ලැබෙන පාරිභෝගික අතිරික්තය රුපියල් 20ක් හා ඇගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය රුපියල් 5ක් නම්, භාණ්ඩය හිමි වන්නට ඇති සම්භාවිතාව අවම වශයෙන් 25%ක් නම් පෝලිමට එකතු වීම තාර්කික තීරණයකි. සම්භාවිතාව 25%ට අඩුනම් එය තාර්කික තීරණයක් නොවේ. දැන් මේ සම්භාවිතාව ඇයට පෙනෙන පරිදි 50%ක් නම් ඈ පෝලිමට එකතු වනු ඇති අතර භාණ්ඩය මිල දී ගන්නට ලැබුණොත් අයට රුපියල් 15 ක වාසියක් ලැබේ. එහෙත්, ඈ පෝලිමේ මුලට එන්නට පෙර භාණ්ඩය විකිණී අවසන් වුවහොත් ඇයට රුපියල් 5ක අවාසියක් සිදු වේ. යම් පාරිභෝගිකයෙකු භාණ්ඩයක් මිල දී ගැනීමෙන් ලබන පාරිභෝගික අතිරික්තය හෝ පෝලිමේ හිටියොත් එය මිල දී ගන්නට ලැබෙන ඉඩකඩ වැඩි වන තරමට හා ඇගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය අඩු වන තරමට පෝලිමකට එකතු වීම තාර්කික තීරණයක් බවට පත් වේ.

දැන් අපි අපේ හිතවතා විසින් සටහන් කර ඇති අවස්ථාව සලකා බලමු. මෙහිදී ඔහුගේ මව ඔහුව පෝලිමට යවන්නේ ඉහත කී S අගය කුමක්දැයි නොදැනය. එය සෘණ අගයක් වන්නට, එනම් පෝලිම තිබෙන්නේ වැදගම්මක් නැති දෙයකට වන්නට, කිසියම් සම්භාවිතාවක් තිබේ. අපි එය එසේ නොවී වැඩකට ඇති දෙයක් වන්නට ඇති සම්භාවිතාව q ලෙස සලකමු. පෝලිම තිබෙන්නේ වැදගැම්මකට නැති දෙයකටනම් ඇයට සිදු වන්නේ එතෙක් පෝලිමේ සිටීමේ ආවස්ථික පිරිවැය දරාගෙන පෝලිමෙන් ඉවත් වන්නටය. එවිට ඇයට සිදුවන්නේ පාඩුවකි. පෝලිම කුමකටදැයි කලින් සොයා බැලුවොත් මේ පාඩුව සිදු නොවේ. එසේනම්, එසේ සොයා නොබලා ඈ අපේ හිතවතාව පෝලිමට එක් කරන්නේ ඇයි?

පළමු හේතුව කුඩා දරුවෙකු පෝලිමේ තැබීමේ ආවස්ථික පිරිවැය එතරම් විශාල නොවීමයි. විශාල නැතත් මෙහි කිසියම් හෝ ආවස්ථික පිරිවැයක් තිබේ. අවදානමක් ගෙන ඒ ආවස්ථික පිරිවැය දැරීමෙන් ඈ අදහස් කරන්නේ p වැඩි කරගෙන අප පෙර ගණනය කළ ඇගේ අපේක්ෂිත වාසිය වැඩි කර ගැනීමටය. පෝලිම කුමකටදැයි සොයා නොබලමින් එයට වහාම එකතු වීමෙන් භාණ්ඩය හිමි කර ගැනීමට ඇති ඉඩකට p සිට p + r දක්වා වැඩි වේයැයි සිතමු. දරුවා පෝලිමට තැබීමේ අමතර ආවස්ථික පිරිවැය d ලෙස සිතමු. එවිට, පෝලිම කුමකටදැයි සොයා නොබලා එයට එකතු වීම තාර්කික තීරණයක් විය හැකි තත්ත්වයන් තිබිය හැකිද?

සොයා බලා පෝලිමට එකතු වුවහොත් ලැබෙන අපේක්ෂිත වාසිය පෙර ගණනය කළ පරිදි pS - C වේ.

සොයා නොබලා පෝලිමට එකතු වුනොත්, එය q සම්භාවිතාවකින්  (p + r )S - C -d වන අතර 1-q සම්භාවිතාවකින් -d වේ. මෙහි අපේක්ෂිත අගය (p + r )qS - qC -d වේ. මේ අගය ඉහත ගණනය කළ  pS - C අගයට වඩා වැඩිනම් හා ශුන්‍යයට වැඩිනම් පෝලිම කුමකටදැයි සොයා බලන්නට කාලය නාස්ති නොකර වහාම පෝලිමට එකතු වීම වාසිදායකය. උදාහරණයක් ලෙස පෝලිම වැදගම්මකට ඇති දෙයක් වන්නට ඇති ඉඩකඩ 50%ක් ලෙසත් (q = 0.5), එය වැදගැම්මකට ඇති දෙයක්නම් ලැබිය හැකි පාරිභෝගික අතිරික්තය රුපියල් 20ක් ලෙසත් (S = 20), සොයා බලා පෝලිමට එකතු වුනොත් එය ලැබෙන්නට ඇති ඉඩකඩ 25%ක් බවත් (p = 0.25) සොයා නොබලා එකතු වුනොත් ඒ ඉඩකඩ තවත් 25%කින් 50% දක්වා වැඩි කරගත හැකි බවත් (r = 0.25), මවගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය රුපියල් 5ක් ලෙසත් (C = 5), දරුවාගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය රුපියල් 2ක් ලෙසත් (d =2) සලකමු. මේ සංඛ්‍යා ආදේශ කළ විට pS - C අගය ශුන්‍ය වන නමුත්, (p + r )S - C -d අගය සත පණහකි. ඒ නිසා, පෝලිම කුමක්දැයි සොයා බලන්නට කාලය නොයොදවා පෝලිමට දරුවා යැවීම තාර්කික තීරණයකි.

පසුව පෝලිම කුමක්දැයි සොයා බැලීමෙන් පසු එය වැදගම්මකට නැති දෙයක්නම් සිදුවන්නේ රුපියල් දෙකක අවාසිය විඳ දරාගෙන ආපසු යන්නටය. එහෙත්, එය වැදගැම්මකට ඇති දෙයක්නම් ඒ අවස්ථාවේදී (p + r )S - C අපේක්ෂිත වාසියක් පෙනේ. මෙය රුපියල් පහකි.  ඒ අනුව මව පෝලිමට එකතු වනු ඇත. මේ වන විට දරුවා පෝලිමේ සිට රුපියල් 2ක වැයක් දරා අවසන් නිසා එය ගිලුණු පිරිවැයකි. ගිලුණු පිරිවැය ඉදිරි තීරණ සඳහා සාධකයක් කරගැනීම තාර්කික නැත. මව පෝලිමේ සිට තවත් රුපියල් 5ක ආවස්ථික පිරිවැයක් දැරීමෙන් පසු භාණ්ඩය මිල දී ගන්නට ලැබී රුපියල් 15ක ලාබයක් ලැබෙන්නට හෝ එසේ නොලැබී රුපියල් 5ක අලාභයක් ලැබෙන්නට පුළුවන. මුලින් දරුවා වැය කළ කාලයේ වටිනාකමද සැලකූ විට අවසාන ප්‍රතිඵලය රුපියල් 2ක අලාභයක්, රුපියල් 7ක අලාභයක් හෝ රුපියල් 13ක ලාභයක් විය හැකිය.

මේ අයුරින් පෝලිම කුමකටදැයි නොදැන පෝලිමට එකතුවීම වාසිදායක විය හැක්කේ කවර තත්ත්ව යටතේද?

මෙවැන්නක් තාර්කික තීරණයක් වන්නේ පෝලිමට වහාම එකතු වීමෙන් භාණ්ඩය හිමි වන්නට ඇති ඉඩකඩ විශාල ලෙස වැඩි වන, භාණ්ඩය වැදගැම්මකට ඇති එකක් වන්නට ලොකු ඉඩක් ඇති හා භාණ්ඩය හිමි වුනොත් ලැබෙන වාසිය සැලකිය යුතු තරම් විශාල අවස්ථා වලදීය. 1970-77 කාලයේ විශාල භාණ්ඩ හිඟයක් පැවති අතර මිනිසුන්ට මේ හිඟ භාණ්ඩ හිමි කරගැනීමට විකල්ප අවස්ථා තිබුණේ නැත. ඒ නිසා, පාන් රාත්තලක හෝ චීත්ත යාරයක පාරිභෝගික වටිනාකම විකුණුම් මිලට වඩා බොහෝ වැඩි විය. එනම් පාරිභෝගික අතිරික්තය ඉතා විශාල විය. එමෙන්ම, පෝලිමක අන්තිම හරියට එකතු වූ අයෙකුට මෙවැනි භාණ්ඩයක් මිල දී ගැනීමේ අවස්ථාව බොහෝ විට අහිමි වී ගිය අතර මුලින් එකතු වීමෙන් ඒ ඉඩකඩ වැඩි කරගත හැකිවිය. කිසියම් පුද්ගලයෙකුට අවශ්‍ය මූලික පාරිභෝගික භාණ්ඩ විශාල ගණනක් වෙළඳපොළේ අවශ්‍ය වෙලාවට ගන්නට නොතිබුණු නිසා පෝලිමක් හැදී තිබෙන්නේ තමන්ට වැදගම්මක් ඇති දෙයක් වන්නටද විශාල ඉඩක් තිබුණේය. එවැනි සන්දර්භයක අපේ හිතවතාගේ මව ක්‍රියා කර ඇත්තේ ඉතාම තාර්කික ලෙසිනි.

පොඩ්ඩක් කල්පනා කර බැලුවොත්, ලැබෙන වාසිය කුමක්දැයි හරියටම නොදැන, අනෙක් බොහෝ දෙනෙක්ද කරන්නක් නිසා කුමක් හෝ වාසියක් ඇතැයි සිතමින්, අපි කවුරුත් පෝලිම් ගණනාවකට එකතු වී සිටින්නෙමු. එසේ කිරීම අතාර්කික හෝ පට්ට මෝඩ වැඩකැයි ආර්ථික විද්‍යා ඇසකින් බලා කියන්නට නුපුළුවන. අප මෙසේ පෝලිම් වල රැඳී සිටින්නේ අප සතු තොරතුරු හා විශ්ලේෂණ හැකියාවන්ට සාපේක්ෂව එසේ රැඳී සිටීම වාසිදායක බව පෙනෙන නිසාය. පෝලිමේ ඉන්න අතරම, මෙවැනි පෝලිමක දිගටම රැඳී සිටීමෙන් ලැබෙන්නට ඉඩ ඇති වාසි අවාසි ගැන හොයා බලන්නට පොඩ්ඩක් කාලය යොමු කළොත් ඒ ඇතැම් පෝලිම් වලින් අපට ඉවත් වන්නට ඉඩ සැලසෙන්නට පුළුවන.

(Image: https://www.npr.org/tags/175403273/sri-lanka)

කීයක ගහනවද?

"නිශ්චිතවම ඉන්ධන මිල වැඩි වන බව දැන ගැනීම කිසි දිනෙක මා පෝලිම් වෙත ආකර්ෂණය කිරීමට හේතුවක් නොවීය. මා සාමාන්‍යයෙන් සිරිතක් වශයෙන් කරන්නේ තව කිලෝ මීටර 50-60 යාමට පමණක් ඉන්ධන තිබියදී හෝ දිගු ගමනක් පිටත් වීමට පෙර හෝ ඉන්ධන ටැංකිය පුරවා ගැනීමයි. මෙයින් අපේක්‍ෂිත වාසිය වන්නේ ඉන්ධන හල් වලට යන වාර ගණනත් ඒවායේ ගෙවන කාලයත් හැකිතාක් අවම කර ගැනීම සහ වියදම් පාලනයයි (මෙහි පාලනය යනුවෙන් අදහස් කළේ සීමා කිරීම නොවේ).

අදත් කාර්යාලයේ සගයන් අතර ඉන්ධන මිල වැඩි වීම ගැන කසු-කුසු ඇති වන විට මා දුන් පිළිතුර නම් "වැඩි ගාණට එන එකෙන් මං පස්සෙ ගහ ගන්නම්" යන්නයි. ඔබේ විග්‍රහය අනුව මගේ සගයන් පෝලිමේ රස්තියාදු වීමත් මා එසේ නොවීමත් ආර්ථික විද්‍යානුකුලව ග්‍රහණය කර ගන්නේ කෙසේද?"

ඉහතින් තිබෙන්නේ පෙර ලිපියට කතා කතු විසින් දමා තිබුණු ප්‍රතිචාරයක කොටසකි. වාහනයේ ඉන්ධන ටැංකිය පිරවීමේදී මා සාමාන්‍යයෙන් අනුගමනය කරන ක්‍රියාපටිපාටියද කතා කතුගේ ක්‍රියාපටිපාටියට සමානය. එහෙත්, මෙසේ නොකර පුරුද්දක් වශයෙන් ගමනක් යද්දී ගමනට අවශ්‍ය පමණට පමණක් ඉන්ධන ටැංකිය පුරවන අයද බොහෝ දෙනෙක් සිටිති. මගේ නිරීක්ෂණ අනුව, මේ වෙනස් හැසිරීමට හේතුව ආදායම් මට්ටමේ හෝ වත්කම් වල වෙනස්කමක් කියා කිව නොහැකිය.

ඇතැම් අය සාමාන්‍යයෙන් ටැංකිය පිරෙන්නට තෙල් ගහන්නේත්, එහෙත් සියලු දෙනාම එසේ නොකරන්නේත් ඇයි?

පැහැදිලි කිරීමක් කරන්නට පෙර මුලින්ම මා හඳුන්වා දෙන්නේ නිෂ්පාදන කළමනාකරණයේදී යොදා ගන්නා ප්‍රශස්ත ඇනවුම් මට්ටම (Economic Order Quantity) පිළිබඳ අදහසයි. මෙය 1913 වසරේදී ඇමරිකානු නිෂ්පාදන ඉංජිනේරුවෙකු වූ ෆෝඩ් හැරිස් විසින් හඳුන්වා දුන් ආකෘතියකි. මේ ආකෘතිය ඇසුරෙන් කිසියම් සංචිතයකට එක් වරකට ඇනවුම් කළ යුතු ප්‍රශස්ත භාණ්ඩ ප්‍රමාණය ගණනය කළ හැකිය.

කිසියම් පුද්ගලයෙකුගේ වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාව ලීටර D ලෙසත්, ඉන්ධන ලීටරයක මිල P ලෙසත් සැලකුවොත් වසරකට ඉන්ධන වෙනුවෙන් PD මුදලක් වැය කරන්නට සිදු වේ. එහෙත්, මෙසේ සෘජු ලෙස වැය කරන මුදල මේ හා අදාළ එකම වියදම නොවන අතර මේ වියදමට තවත් වියදම් වර්ග දෙකක් එකතු කළ යුතුය. ඒ ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම හා ඉන්ධන තොග පවත්වා ගැනීමේ වියදමයි.

ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම වසරකට ඉන්ධන පොම්ප කරන වාර ගණනට සමානුපාතිකය. වාර ගණන වැඩි වන තරමට වියදමද ඉහළ යයි.

වසරකට ඉන්ධන පොම්ප කරන වාර ගණන තීරණය වන්නේ වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාවය හා වරකට පොම්ප කරන ඉන්ධන ලීටර ගණන මතය. අපි මේ වරකට පොම්ප කරන ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර Q ලෙස සලකමු. වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාවය D නිසා වසරකට D/Q වාර ගණනක් ඉන්ධන පොම්ප කළ යුතුය. උදාහරණයක් ලෙස වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාවය ලීටර 1200නම් වරකට ලීටර 30 බැගින් පොම්ප කරන අයෙකු වසරකට 40 වරක් ඉන්ධන පොම්ප කළ යුතු අතර වරකට ලීටර 20 බැගින් පොම්ප කරන අයෙකු වසරකට 60 වරක් ඉන්ධන පොම්ප කළ යුතුය.

එක් වරකට ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම F ලෙස සැලකුවහොත් වසරක ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම (ඉන්ධන සඳහා ගෙවන මිල හැර) DF/Q වේ. මෙහි F යන්නට ඉන්ධන පිරවුම්හලකට යාම සඳහා වැය වන ඉන්ධන වල මිල, ටයර් ක්ෂය වීම, තෙල් පිරවීමට ගතවන කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය, එහිදී සිදුවන රස්තියාදුව නිසා ඇතිවන අපහසුතාවයේ මානසික වියදම  ආදිය එකතු කළ හැකිය.

කතාව සම්පූර්ණ කිරීමට ඉහත කී වියදම් වර්ග දෙකට තොග පවත්වා ගැනීමේ වියදමද එකතු කළ යුතුය. වාහනයක් වැඩිපුර ධාවනය නොකරන අයෙකු එහි ටැංකිය පුරවා තැබීම යනු ටැංකියේ ඇති ඉන්ධන වෙනුවෙන් වැය කළ මුදල තේරුමක් නැතිව හිර කර තැබීමකි. ඒ මුදල බැංකුවේ තිබුණොත් පොලී ආදායමක් ලැබිය හැකිය. ඉන්ධන වෙනුවෙන් එම මුදල යට කර තැබීම නිසා අහිමි වන පොලී ආදායම ආවස්ථික පිරිවැයකි. මෙය තොග පවත්වා ගැනීමේ වියදමයි. මේ වියදම ටැංකියේ සාමාන්‍යයෙන් තිබෙන ඉන්ධන ප්‍රමාණයේ වටිනාකමට සමානුපතිකය.

ටැංකියේ සාමාන්‍යයෙන් තිබෙන ඉන්ධන ප්‍රමාණය විචලනය වන්නකි. ඉන්ධන පිරවූ විට එය උපරිම මට්ටමට පැමිණේ. ඉන්පසු එය ක්‍රමයෙන් පහත වැටේ. ටැංකියේ ඉන්ධන ප්‍රමාණය කිසියම් අවම මට්ටමකට පහත වැටුණු විට නැවත ඉන්ධන පිරවීමක් සිදු වී එක් වර ඉන්ධන ප්‍රමාණය උපරිම මට්ටමට යයි. මෙය පළමු රූප සටහනෙන් පෙන්වා තිබේ.

අවම ඉන්ධන ප්‍රමාණය q ලෙස සැලකුවහොත්, වරකට පොම්ප කරන ඉන්ධන ප්‍රමාණය Q නිසා උපරිම ඉන්ධන ප්‍රමාණය q + Q වන අතර ටැංකියේ ඇති සාමාන්‍ය ඉන්ධන ප්‍රමාණය q + Q/2 වේ. ඉන්ධන ලීටරයක් ගබඩා කර තබා ගැනීම වෙනුවෙන් වසරක් වසරක් තුළ වැය කළ යුතු මුදල H ලෙස සැලකුවහොත් තොග පවත්වා ගැනීමේ මුළු වාර්ෂික වියදම qH + QH/2 වේ.

මෙහි අවම ඉන්ධන ප්‍රමාණය ළඟම ඇති ඉන්ධන පිරවුම්හලට යාමට අවශ්‍ය ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලෙස සැලකිය හැකිය. වරකට පොම්ප කරන ඉන්ධන ප්‍රමාණය කිසියම් පුද්ගලයෙකුගේ පෞද්ගලික තේරීමක් වන අතර එය ඉන්ධන ටැංකියේ ධාරිතාව මත සීමා වන්නකි. උදාහරණයක් ලෙස අවම ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 5ක් ලෙසත්, වරකට පොම්ප කරන ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 30ක් ලෙසත් සැලකුවහොත්, උපරිම ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 35ක් වන අතර ටැංකියේ ඇති සාමාන්‍ය ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 20කි. ඉන්ධන ලීටරයක මිල රුපියල් 120ක් ලෙස සැලකුවහොත් මේ ඉන්ධන ප්‍රමාණයේ වටිනාකම රුපියල් 2400කි. එම මුදල 10%ක වාර්ෂික පොලියකට බැංකුවේ තිබ්බොත් වසරකට රුපියල් 240ක් ලැබෙන අතර දැන් එය අහිමි වේ. ටැංකියේ සාමාන්‍ය ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 10 දක්වා අඩු කළ හැකිනම් ඉහත අවාසිය රුපියල් 120 දක්වා හරි අඩකින් අඩු කරගත හැකිය.

කෙසේ වුවද, ටැංකියේ සාමාන්‍ය ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 20 සිට 10 දක්වා අඩු කරන්නටනම් උපරිම ඉන්ධන මට්ටම ලීටර 15ක් විය යුතු අතර වරකට පොම්ප කරන ඉන්ධන ප්‍රමාණය ලීටර 10ක් විය යුතුය. එවිට, වසරකට ඉන්ධන පොම්ප කරන වාර ගණන 40 සිට 120 දක්වා ඉහළ යන නිසා වසරක ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම ඉහළ යයි.

ෆෝඩ් හැරිස් විසින් හඳුන්වා දුන් ප්‍රසස්ථ ඇනවුම් මට්ටම යනු ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදමේත් ඉන්ධන ගබඩා කර තබා ගැනීමේ වියදමේත් එකතුව අවම වන අවස්ථාවයි. දෙවන රූප සටහනෙන් පෙන්වා ඇති පරිදි මේ වියදම් දෙකේ එකතුව අවමයක් වෙන්නේ අදාළ වියදම් වර්ග දෙක සමාන වන ආකාරයේ ඉන්ධන ප්‍රමාණයක් වරකට ඇනවුම් කළ විටය. මෙය පහත පරිදි සටහන් කළ හැකිය.

DF/Q =  QH/2

මේ සමීකරණය විසඳා ප්‍රශස්ත ඇනවුම් මට්ටම සොයා ගත හැකිය.

ඉහත සමීකරණයෙන් පෙනෙන පරිදි, කිසියම් පුද්ගලයෙකුගේ ප්‍රශස්ත ඇණවුම් මට්ටම ඇයගේ වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාවය (D), ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම (F) හා ඉන්ධන ගබඩා කර තබා ගැනීමේ වියදම (H) මත තීරණය වේ.

මෙතෙක් කතා කළ සියල්ල ආකෘතියක් පමණි. එය ආර්ථික විද්‍යාඥයෙකු විසින් හඳුන්වා දුන් ආකෘතියක්ද නොවේ. සමාගමක් වෙනුවෙන් තීරණ ගන්නා නිෂ්පාදන ඉංජිනේරුවරයෙකු හෝ ගබඩා භාරකරුවෙකු මෙවැනි ආකෘතියක් යොදාගෙන ගණනය කිරීම් කරනවා විය හැකි වුවත් කිසියම් පුද්ගලයෙකු ඉන්ධන පිරවුම්හලකට ගොස් ඉන්ධන ඇනවුම් කරන විට මේ ආකාරයේ සංකීර්ණ ගණනය කිරීමක් කරන්නේ නැත.

එහෙත්, ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විශ්වාස කරන පරිදි මිනිසුන්ට සාමාන්‍ය වශයෙන් තමන්ට වඩාත් වාසිදායක තෝරාගැනීමක් කරන්නට උදවු වන ස්වභාවික ඉවක් තිබේ. ඒ නිසා, ඉහත ආකෘතිය නිවැරදි ලෙස සැලකුවගොත් මිනිසුන්ගේ ඉන්ධන මිල දී ගැනීමේ රටාවන් එම ආකෘතිය ඇසුරෙන් පැහැදිලි කරන්නට පුළුවන් විය යුතුය.

මේ ආකෘතිය අනුව බැලුවොත් සාමාන්‍යයෙන් වාහනයේ ටැංකිය පිරෙන්නට ඉන්ධන පුරවන අයෙකු හා එසේ නොකරන අයෙකු අතර තිබිය හැකි වෙනස්කම් මොනවාද?

වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාවය වැඩි, එනම් D විශාල අගයක් ගන්නා අයෙකුගේ Q විශාල විය යුතුය. තවත් විදිහකින් කියනවානම් වාහනය වැඩිපුර ගරාජයේ තබාගන්නා අයෙකු ඉන්ධන ටැංකිය පුරවන්නට තිබෙන්නේ අඩු ඉඩක් වුවත් හැම වෙලේම වාගේ පාරේ තිබෙන වාහනයක ඉන්ධන ටැංකිය අයිතිකරු විසින් සම්පූර්ණයෙන් පුරවන්නට වැඩි ඉඩක් තිබේ.

එමෙන්ම, ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම (F) වැඩි වන විටද Q ඉහළ යයි. ඒ නිසා, තමන්ගේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය වඩා වැඩි යයි සලකන, ඉන්ධන පිරවුම්හලක රස්තියාදු වන්නට වීමේ අපහසුතාවයේ මානසික පිරිවැය වඩා වැඩි අයෙකු ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් පුරවන්නට වැඩි ඉඩක් තිබේ. (තප්පරයත් කෝටියක් වටින බව නිතර කියන පැහැසරා ටෙලි නාට්‍යයේ දුල්මිණනම් එසේ කරන්නේ නැත. එයට හේතුව ඔහුගේ D ඉතා කුඩා අගයක් ගැනීම වන්නට පුළුවන.). එමෙන්ම, ඉන්ධන පිරවුම්හලක් ආසන්නයේ සිටින අයෙකුට වඩා ළඟපාතක ඉන්ධන පිරවුම්හලක් නැති තැනක පදිංචි අයෙකු එසේ කරන්නට ඉඩ තිබේ.

ඉහත කී පරිදි D හා F වැඩි වන විට Q වැඩි වුවත්, H වැඩි වන විට සිදු වන්නේ Q අඩු වීමයි. මෙහි H ඉන්ධන මිල හා පොලී අනුපාතික මත තීරණය වේ. ඒ අනුව, ඉන්ධන මිල හෝ පොලී අනුපාතික ඉහළ යන විට සාමාන්‍යයෙන් ටැංකිය පුරවන අයෙකු එසේ නොකරන්නට පෙළඹෙන්නට ඉඩ තිබේ.

උදාහරණයක් ලෙස ඉන්ධන ලීටරයක මිල රුපියල් 120 ලෙසත් වාර්ෂික පොලී අනුපාතිකය 10% ලෙසත් සැලකුවහොත් H වල අගය රුපියල් 12කි. වාර්ෂික ඉන්ධන අවශ්‍යතාවය (D) ලීටර 1200ක් හා ඉන්ධන පොම්ප කිරීමේ වියදම (පිරවුම්හලට යාමට වැය වන ඉන්ධන වල මිල හා ගතවන කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය) එනම් F රුපියල් 2ක් ලෙස සැලකුවහොත් Q සඳහා ලැබෙන අගය ලීටර 20කි. එහෙත්, පිරවුම්හලට යාමට වැය වන ඉන්ධන වල මිලේත්, ඒ සඳහා ගතවන කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැයේත් අගය රුපියල් 8ක් වුවහොත් මේ අගය ලීටර 40ක් වෙයි.

දැන් පොලී අනුපාතිකය 10% සිට 2.5%ක් දක්වා අඩු වුනොත් සිදුවන්නේ කුමක්ද? එවිට H රුපියල් 3 දක්වා අඩු වන අතර අනෙකුත් පරාමිතීන් D =1200 හා F = 2 ලෙස නොවෙනස්ව තිබුනොත් එවිටද Q සඳහා ලැබෙන අගය ලීටර 40කි. ඇමරිකාවේ පොලී අනුපාතික ඉතා අඩු නිසා වාහනයේ ඉන්ධන ගබඩා කර තැබීමේ ආවස්ථික පිරිවැය එතරම් විශාල නැත. ඒ නිසා, පිරවුම්හලට යන හැම විටකම ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් පුරවා ගැනීම වඩා වාසිදායකය. එහෙත්, ලංකාවේදී වාහනයක් වැඩිපුර ධාවනය නොකරන, එනම් D එතරම් වැඩි නැති අයෙකුට හෝ ඉන්ධන පිරවුම්හල් ගණනාවක් ආසන්නයේ ඇති, කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය එතරම් නොවැඩි අයෙකුට ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් නොපුරවා අඩු මට්ටමට පිරවීම වඩා වාසිදායක විය හැකිය.

සාමාන්‍යයෙන් ඉන්ධන සම්පූර්ණයෙන්ම පුරවන මා හෝ කතා කතු වැනි අයෙකු එසේ කරන්නේ "ඉන්ධන හල් වලට යන වාර ගණනත් ඒවායේ ගෙවන කාලයත් හැකිතාක් අවම කර ගැනීම" අරමුණු කර ගනිමිනි. ඒ අපේ F ඉතා වැඩි නිසාය. මෙහිදී ඇමරිකාවේ ජීවත් වන මා සැලකූ විට F වැඩි වීමට අමතරව H ඉතා අඩු අගයක් ගැනීමද නිසා මගේ ප්‍රශස්ත Q අගය ඉතා විශාලය. එහෙත්, මගේ ඉන්ධන ටැංකියේ ධාරිතාව එතරම් විශාල නැත. ඒ නිසා, මට ප්‍රශස්ත මට්ටම දක්වා යාමේ හැකියාවක් නැත. සාමාන්‍යයෙන් ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් පුරවන බොහෝ දෙනෙකුගේ තත්ත්වය මෙයයි.

කතා කතු මෙන්ම මාද ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් පුරවන්නේ පිරවුම්හලට යන වාර ගණන අඩු කර ගැනීමටය. එසේනම්, වඩා තාර්කික තීරණයක් වන්නේ වරක් ටැංකිය පුරවා ගැනීමෙන් පසු එය සම්පූර්ණයෙන්ම වාගේ හිස් වන තුරු නැවත ඉන්ධන නොපිරවීමයි. එහෙත්, කතා කතු තව "කිලෝ මීටර 50-60 යාමට පමණක් ඉන්ධන තිබියදී හෝ දිගු ගමනක් පිටත් වීමට පෙර" ඉන්ධන ටැංකිය නැවත පුරවා ගනී. මා සාමාන්‍යයෙන් කරන්නේද මේ දෙයමය. ඒ ඇයි?

හදිසියේවත් ටැංකියේ ඉන්ධන අවසන් වුවහොත් හෝ ළඟම ඇති පිරවුම්හලේ ඉන්ධන නැති වුවහොත් විශාල අපහසුතාවයකට මුහුණ දෙන්නට සිදුවන අතර එවිට F විශාල ලෙස වැඩි වී සමස්ත වියදම ඉහළ යයි. දුර ගමනක් යද්දී මේ අවදානම ඉතා විශාලය. අන්තිම බින්දුව තෙක්ම ටැංකිය හිස් නොකර කලින්ම ටැංකිය පිරවීමෙන් මේ අවදානම අවම කරගත හැකිය. මෙහි ඇති අවාසිය ඉන්ධන ගබඩා කර තබා ගැනීමේ පිරිවැය ඉහළ යාමයි. ඇමරිකාවේදීනම් මෙය නොසලකා හළ හැකි තරම් සුළු වියදමකි. ලංකාවේදී මේ වියදම ඇමරිකාවේදීට වඩා වැඩි වුවත් (වසරකට රුපියල් 50-60ක් පමණ) කතා කතු වැනි අයෙකුගේ ඉන්ධන පිරවීමට යාමේ වියදමට සාපේක්ෂව මෙය එතරම් විශාල නොවනවා විය යුතුය.

මෙතෙක් අප පොදුවේ ප්‍රශස්ත ඉන්ධන මිලදී ගැනීමේ මට්ටම ගැන කතා කළත් එය කළේ මිල නොවෙනස්ව පවතිනු ඇති බව උපකල්පනය කරමිනි. ඊයේ සිදුවුනාක් මෙන් කලින් දැනුම් දී ඉන්ධන මිල ඉහළ දැමූ විට වහාම ඉන්ධන ටැංකිය පුරවා ගැනීමේ වාසියක් තිබේ. මේ වාසිය තීරණය වන්නේ තමන්ගේ ඉන්ධන ටැංකිය කෙතරම් හිස්ද යන්න මතය. ඒ නිසා, සාමාන්‍යයෙන් ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් පුරවන අයෙකුට වඩා එසේ නොකරන අයෙකුට වාසිය වැඩිය. ඉන්ධන ටැංකිය සම්පූර්ණයෙන් නොපුරවන්නේ පිරවුම්හලේ රස්තියාදුව එතරම් ගණන් නොගන්නා අයයි. එනම්, F අගය කුඩා අයයි. ඒ අයට මෙවැනි අවස්ථාවක පිරවුම්හලක වැඩි වෙලාවක් රස්තියාදු වන්නට සිදුවීම ප්‍රශ්නයක් නොවේ. එහෙත්, කතා කතු වැනි අයෙකුට එය විශාල ප්‍රශ්නයකි. ඒ නිසා "වැඩි ගාණට එන එකෙන් මං පස්සෙ ගහ ගන්නම්" කියා ඔහු ඔහුගේ සගයන්ට කියයි.

(Image: https://www.express.co.uk/news/world/671471/wedding-pictures-photos-petrol-station-thailand)