උද්ධමනය හා බිස්කට් මිල

උද්ධමනය බිස්කට් මිල කෙරෙහි බලපාන්නේ කොහොමද? මේ ප්‍රශ්නයට දිය හැකි පිළිතුරේ කාට වුනත් තේරෙන ඉතා පැහැදිලි කොටසක් තිබෙනවා. උද්ධමනය වැඩි වෙනවා කියා කියන්නේ බිස්කට් හදන්න ගන්න පිටි, සීනි, තෙල්, කිරි, බිත්තර වගේ දේවල් වල මිල වැඩි වෙනවා කියන එක. එතකොට බිස්කට් එකක් හදලා කලින් ගාණට විකුණන්න බැහැ. ඔය ටික කාට වුනත් තේරෙනවා. හැබැයි ඔය කතාවේ ගොඩක් අයට එක පාරට නොපෙනෙන පැත්තකුත් තිබෙනවා. මේ සටහන ඒ නොපෙනෙන පැත්ත ගැනයි. 

වෙනත් බොහෝ දේවල් වගේම බිස්කට් හදන්නත් පිටි, සීනි, තෙල්, කිරි, බිත්තර වගේ අමුද්‍රව්‍ය අවශ්‍යයි. බිස්කට් ඔතන්න ඇසුරුම් අවශ්‍යයි. එතකොට යන්ත්‍ර ක්‍රියා කරවන්න විදුලි බලය අවශ්‍යයි. ඔය හැම දෙයක් සඳහාම අවශ්‍ය පිරිවැය වලට පොදුවේ විචල්‍ය පිරිවැය කියා කියන්න පුළුවන්. 

අපි හිතමු මේ විදිහට බිස්කට් පැකට් එකක් හදන්න යන විචල්‍ය පිරිවැය රුපියල් 100ක් කියලා. ඒ කියන්නේ පැකට් දෙකක් හදන්න වියදම රුපියල් දෙසීයයි. දාහක් හදන්න රුපියල් ලක්ෂයයි. බිස්කට් පැකට් මිලියනයක් හදන්න වියදම රුපියල් මිලියන සීයයි. පැහැදිලියිනේ. 

හැබැයි ඔය වගේ නිෂ්පාදනයක් කරන්න යන්නේ විචල්‍ය පිරිවැයක් පමණක් නෙමෙයි. ඊට අමතරව ස්ථිර පිරිවැයකුත් තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ සේවක වැටුප්, යන්ත්‍ර සූත්‍ර, ගොඩනැගිලි, වාහන ආදිය වෙනුවෙන් යන මුදල. එයිනුත් සේවක වැටුප් මාස්පතා ගෙවිය යුතු බව කාටත් පැහැදිලියිනේ. බිස්කට් හදනවද නැද්ද කියන එක අදාළ නැහැ. යන්ත්‍ර සූත්‍ර, ගොඩනැගිලි, වාහන ආදිය වෙනුවෙන් මුදල් ගෙවිය යුත්තේ එකවර වුනත්, පැහැදිලි කිරීමේ පහසුවට මේ වියදම් දරා තිබෙන්නේ බැංකු ණයක් අරගෙන කියා අපි හිතමු. සෑම මාසයකදීම ඔය බැංකු ණය වෙනුවෙන් පොලිය හා ණය වාරික ගෙවිය යුතුයි. බිස්කට් හැදුවත් නැතත් ඒ වියදමත් යනවා. මේ සමස්ත වියදම මාසයකට රුපියල් මිලියන 50ක් කියලා අපි හිතමු. 

දැන් බිස්කට් හැදුවත් නැතත් මාසයකට රුපියල් මිලියන 50ක වියදමක් යනවා. මාසයකට හදන බිස්කට් ප්‍රමාණය පැකට් මිලියනයක් කියා අපි හිතමු. එතකොට එකකට රුපියල් 100 බැගින් තව රුපියල් මිලියන 100ක වියදමක් යනවා. මුළු වියදම රුපියල් මිලියන 150යි. ඒ නිසා, පාඩු නොවෙන්නනම් බිස්කට් පැකට් එකක් අඩු වශයෙන් රුපියල් 150කට විකුණන්න වෙනවා. 

දැන් ඔහොම තියෙද්දී උද්ධමනය නිසා පිටි, සීනි, තෙල්, කිරි, බිත්තර වගේ අමුද්‍රව්‍ය හැම එකකම මිල දෙගුණ වෙලා විචල්‍ය පිරිවැය රුපියල් 200ක් වෙනවා. එහෙම වුණාම, කලින් විකුණපු රුපියල් 150 මිලට බිස්කට් පැකට් එකක් විකුණන්න බැරි බව කාට වුනත් තේරෙනවනේ. අඩුම වශයෙන් රුපියල් 100කින්, ඒ කියන්නේ රුපියල් 250 දක්වා, මිල වැඩි කරන්න වෙනවා. 

ස්ථිර පිරිවැය වැඩි නොවී ඒ විදිහටම තිබුණා කියා අපි හිතමු. කලින් රුපියල් 150ට තිබුණු බිස්කට් පැකට් එකක් දැන් රුපියල් 250 වුනා කියලා ගොඩක් අය ඕක ප්‍රශ්නයක් කර ගන්න එකක් නැහැ. උද්ධමනය නිසා අමුද්‍රව්‍ය මිල ඉහළ ගිහින් බව කාට වුනත් තේරෙනවනේ. නමුත්, ඔය මිල රුපියල් 250 නොවී රුපියල් 450ක් වුනොත් ඔන්න ගොඩක් අය අවුල් වෙනවා. මොකද මෙතැන ගොඩක් අයට පැහැදිලිව නොපෙනෙන කතාවකුත් තියෙනවා.

දැන් ඔය විදිහට උද්ධමනය නිසා බඩු මිල ඉහළ යද්දී තවත් දේවල් වෙනවා. ගොඩක් අයට තමන්ගේ ආදායමෙන් කලින් මිල දී ගත් දේවල් සියල්ලම මිල දී ගන්න බැහැ. එහෙමයි කියලා හාල්, පොල් වගේ අත්‍යාවශ්‍ය දේවල් මිල දී නොගෙන ඉන්නත් බැහැ. කපා හරින්න වෙන්නේ අත්‍යවශ්‍ය නොවන වියදම්. බිස්කට් කියා කියන්නේ ගොඩක් අයට අත්‍යවශ්‍ය දෙයක් නෙමෙයිනේ. ඒ නිසා, මිල වැඩි නොවුනත් යම් පිරිසක් බිස්කට් මිල දී ගන්න එක නවත්වනවා. නැත්නම් අඩු කරනවා. 

දැන් මෙහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට මාසයකට විකිණෙන බිස්කට් ප්‍රමාණය පැකට් මිලියනයේ සිට මිලියන බාගයට අඩු වුනා කියමු. ඒ කියන්නේ මාසයකට යන විචල්‍ය පිරිවැය (රුපියල් 200 බැගින්) නැවතත් මිලියන 100 දක්වා අඩු වෙනවා. ස්ථිර පිරිවැය තවම වැඩි වෙලා නැති නිසා ඒ මිලියන 50 තවම ඒ විදිහටම තියෙනවා. එතකොට මුළු වියදම රුපියල් මිලියන 150යි. හැබැයි හදන්නේ බිස්කට් පැකට් මිලියන බාගයක් නිසා පැකට් එකක පිරිවැය දැන් රුපියල් 300ක් වෙලා. 

නමුත්, ඔය වැඩේ ඔය විදිහටම වෙන්නේ නැහැ. බිස්කට් පැකට් එකක මිල වැඩි වෙද්දී ඒ හේතුව නිසාත් ඉල්ලුම අඩු වෙනවා. ඒකත් කාටත් පැහැදිලියිනේ. අපි හිතමු දැන් මාසයකට විකිණෙන්නේ බිස්කට් පැකට් ලක්ෂ දෙකක් පමණයි කියලා. විචල්‍ය පිරිවැය රුපියල් මිලියන 40ට බහිනවා. හැබැයි ස්ථිර පිරිවැය මිලියන 50 ඒ විදිහටම තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මුළු වියදම රුපියල් මිලියන 90යි. බිස්කට් පැකට් ලක්ෂ දෙකයි. පැකට් එකක අවම පිරිවැය රුපියල් 450යි.

බිස්කට් හදන්න ගන්න අමුද්‍රව්‍ය වල මිල, ඒ කියන්නේ විචල්‍ය පිරිවැය, වැඩි වෙලා තියෙන්නේ රුපියල් 100කින් පමණයි. ස්ථිර පිරිවැය වැඩි වෙලාම නැහැ. සමාගමේ ලාබ සතේකින්වත් වැඩි වෙලත් නැහැ. හැබැයි රුපියල් 150ට තිබුණු බිස්කට් පැකට් එක දැන් රුපියල් 450ක් වෙලා.

මොන හේතුවකින් හරි මාසයකට විකිණෙන බිස්කට් පැකට් ගණන ලක්ෂය දක්වා අඩු වුනොත් මොකද වෙන්නේ? දැන් විචල්‍ය පිරිවැය රුපියල් මිලියන 20ට බහිනවා. ස්ථිර පිරිවැය මිලියන 50 ඒ විදිහටම තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මුළු වියදම රුපියල් මිලියන 70යි. බිස්කට් පැකට් එකක් විකුණන්න වෙන්නේ අවම වශයෙන් රුපියල් 700කට. නමුත්, ඔය මිලට ඇතැම් විට බිස්කට් පැකට් ලක්ෂයක් විකුණාගන්න බැරි වෙන්න පුළුවන්. එතකොට වෙන්නේ තරඟකාරී සමාගම් අතරින් අල්ලාගෙන ඉන්න වඩාම අමාරු සමාගම වැහිලා යන එක. 

කලින් තිබුණේ සමාගම් දෙකක් පමණක්නම්, දැන් ඒ දෙකෙන් එකක් වැහුණු ගමන් නැවතත් තත්ත්වය වෙනස් වෙනවා. මාසයකට පැකට් ලක්ෂය බැගින් සමාගම් දෙකක් අතර බෙදී ගිහින් තිබුණු ඉල්ලුම එක සමාගමකට යනවා. එතකොට ඉල්ලුම පැකට් ලක්ෂ දෙකක් වෙනවා. ඒ ගාණ විකිණෙනවානම් පැකට් එක රුපියල් 450 බැගින් දීලා වියදම ආවරණය කර ගන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, උද්ධමනය දිගටම ඉහළ මට්ටමක තිබුණොත් ඔය වැඩේ වෙලා දැනට ක්‍රියාත්මකව තිබෙන කර්මාන්තත් එකින් එක වැහිලා යන්න පුළුවන්. ඉල්ලුම අඩුවෙන තරමට වැඩේ ඉක්මන් වෙයි.

ලංකාවේ ඇතැම් නිෂ්පාදන අංශ වල සමාගම් සීයක් දෙසීයක් නැතිව දෙක තුනක් පමණක් තියෙන්නේ ඇයි කියන එකත් මේ කතාව ඇසුරෙන්ම පැහැදිලි කරන්න පුළුවන්. ඒක කිසියම් පිරිසකගේ ඒකාධිකාරයක් හෝ මාෆියාවක් නෙමෙයි. ස්ථිර පිරිවැය සැලකිය යුතු දෙස වැඩි කර්මාන්තයකට ක්‍රියාත්මකව පවතින්න කිසියම් අවම ඉල්ලුමක් අවශ්‍යයි. ලංකාව වගේ කුඩා වෙළඳපොළක් තිබෙන රටක බිස්කට් නිපදවන කර්මාන්ත සීයක් පමණ පවතින්න බැහැ. වෙන කර්මාන්තයක් ගත්තත් කතාව ඒකයි. එහෙම පුළුවන් වෙන්නේ අපනයන වෙළඳපොළ ඉලක්ක කළ හැකිනම් පමණයි. නමුත් මේ වගේ කර්මාන්තයකට අපනයන වෙළඳපොළ වෙත පිවිසෙන්න පුළුවන් වෙන්නේත් රට ඇතුළේ පාදක ඉල්ලුමක් තිබේනම් පමණයි. 

සාමාන්‍යයෙන් ඕනෑම නිෂ්පාදන කර්මාන්තයක සැලකිය යුතු ස්ථිර පිරිවැයක් තිබෙනවා. සේවා නිෂ්පාදන වලට මේ ප්‍රශ්නය නැහැ. ලංකාව වගේ කුඩා වෙළඳපොළක් තිබෙන රටක දේශීය ඉල්ලුම පමණක් ඉලක්ක කරගෙන නිෂ්පාදන කර්මාන්ත වැඩි දියුණු කරන්න යාමේදී මතු වන අභියෝගය මේකයි. ස්වීඩනය වගේ විශාල ජනගහණයක් නැති, එහෙත් දියුණු, රටවල දැකිය හැක්කේ වොල්වෝ, එරික්සන්, ඊකෙයා වගේ ලෝක වෙළඳපොළේ තරඟ කරන සමාගම් මිසක් දේශීය වෙළඳපොළ අල්ලගන්න එකිනෙකා එක්ක තරඟ කරන සමාගම් නෙමෙයි. එහෙම කරන්න පුළුවන් ලොකු දේශීය ආර්ථිකයක් තිබෙන ඇමරිකාව වගේ රටවල් තුළයි. ජනගහණය අඩු රටකට ගොඩ යන්න ලොකු සමාගම් කිහිපයක් ඇති. 

ආයෙත් ඩොලර් එක හිර කරගෙනද?

දවසකට දෙකකට සැරයක් රුපියල් පහකින් හෝ දහයකින් ඉහළ ගිය ඩොලරයක මිල දැන් ඒ විදිහට ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 ආසන්නයේ ස්ථාවර වෙලා. හැබැයි ස්ථාවර වෙලා කිවුවට මෙතැන ඇත්තටම වෙලා තියෙන්නේ මහ බැංකුව මැදිහත් වී මිල ස්ථාවර කිරීමක් කියන එක කාටවත් රහසක් නෙමෙයි.

මීට කලින් ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 මට්ටමේ තියාගෙන ඉඳලා වෙච්ච සන්තෑසිය කාටවත් රහසක් නෙමෙයිනේ. දැන් ආයෙත් නැවත වටයකින් ඒ වගේම දෙයක් වෙන්නද යන්නේ?

කලින් පාර ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 මට්ටමේ තියාගන්න ගිහින් මහ බැංකුවේ සංචිත බිංදුවටම හිඳුනා. දැන් මහ බැංකුව සතුව සංචිත නැහැ. එහෙමනම් ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 මට්ටමේ තියාගන්නේ කොහොමද? එහෙම කරන එකේ මොකක් හෝ තේරුමක් තියෙනවද? 

වෙළඳපොළ තුළ ඩොලරයක මිල තීරණය වන්නේ ලංකාව ඇතුළේ ඩොලර් වලට තිබෙන ඉල්ලුම හා ඩොලර් සැපයුම මත. අපනයන, ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ, සංචාරකයින්, රජය විසින් ගන්නා ණය, බැංකු වලට එන ඩොලර් තැන්පතු ආදිය හරහා රටට ඩොලර් එනවා. ආනයන, විදේශ සංචාර, ණය ආපසු ගැනීම් ආදිය ඉහළ යද්දී ඩොලර් ඉල්ලුම ඉහළ යනවා. සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම වැඩි වූ විට ඩොලර් අවශ්‍ය අයට වෙළඳපොළේ තිබෙන සීමිත ඩොලර් ප්‍රමාණය මිල දී ගැනීමට තරඟ කරන්න වෙනවා.  ඒ තරඟය නිසා ඩොලරයේ මිල ඉහළ යනවා. ඩොලරයේ මිල ඉහළ ගියාම ආනයන ඉල්ලුම, විදේශ සංචාර ආදිය අඩු වෙලා ඩොලර් ඉල්ලුමත් පහළ ගිහින් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙනවා. ඕක තමයි ලංකාවේ ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන සාමාන්‍ය ක්‍රමය.

එතකොට පහුගිය කාලයේ වුනේ කුමක්ද? විශාල ලෙස සල්ලි අච්චු ගහපු නිසා ආනයන ඉල්ලුම ඉහළ ගියා. ඇයි අතේ තියෙන රුපියල් වියදම් කරන්න ක්‍රමයකුත් හැදෙන්න ඕනෑනේ. නමුත් සල්ලි අච්චු ගැහුවා කියලා රටේ නිෂ්පාදනය වැඩි නොවන නිසා මිල දී ගන්න වෙන්නේ ආනයනය කරන දේවල්. 

දැන් ඔය විදිහට ආනයන ඉල්ලුම වැඩි වෙද්දී ඩොලර් ඉල්ලුමත් ඉහළ යනවා. හැබැයි ඩොලර් සැපයුම වැඩි වෙන්නේ නැහැනේ. මහ බැංකුව විසින් කළේ සංචිත විකුණමින් ඉල්ලුමට සරිලන තරමට ඩොලර් සපයන එක. එවිට එම ඩොලර් ආනයන සඳහා යොදා ගන්න පුළුවන්. මොන විදිහෙන් හෝ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන නිසා මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඔය වැඩේ කරන්න ගිහින් අවසාන වශයෙන් රටේ ඩොලර් සංචිතය බිංදුවටම හිඳුනා කියලා අපි දන්නවනේ.

දැන් මහ බැංකුවට ඔය වැඩේ කරන්න බැහැ. මොකද ඔය වැඩේ කරන්න පුළුවන් සංචිත අතේ තියෙනවානම් පමණයි. ඒ කියන්නේ ඩොලරයක මිල කීයට ගියත් මහ බැංකුවට උඩ බලාගෙන ඉන්නවා මිසක් කරන්න පුළුවන් දෙයක් නැහැ. මිල ඉහළ යාමෙන්ම ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත විය යුතුයි.

මේ වෙද්දී මිල ඉහළ ගොස් තියෙන තරමට හා වෙනත් ක්‍රියාමාර්ග නිසා හරිනම් ලංකාවේ ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙන්න ඕනෑ. නමුත් තවමත් ඒක වෙලා නැහැ. ඊට ප්‍රධාන හේතුව කලින් ලැබුණු ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ඒ විදිහටම නොලැබීම. ඒකට හේතුව දේශපාලන හේතු නිසා පිටරට වල ඉන්න අය සල්ලි එවන්නේ නැතුව සිටීම වගේ සරල දෙයක් නෙමෙයි. හේතුව මම පැහැදිලි කරන්නම්.

ස්ටීව් හැන්කි ගැන දැන් හැමෝම වගේ දන්නවනේ. ඔහු ලංකාවේ උද්ධමනය ගණනය කරන්න ගන්නේ ඩොලරයක කළුකඩ මිල. මේ දත්ත ගන්නේ රුපියල් ගෙවා ක්‍රිප්ටෝ ඇතුළු වෙනත් මුදල් වර්ග මිල දී ගත හැකි වෙබ් අඩවියකින්. පසුගිය පෙබරවාරි මාසය පමණ දක්වා මේ වෙබ් අඩවියේ රුපියල් ගනුදෙනු සිදු වී තිබෙන්නේ ඉතා අඩුවෙන්. සමහර විට දවස් ගාණකට එකක්. ගනුදෙනු සිදුවන මිලත් බැංකු වල මිලට ආසන්නයි. 

පෙබරවාරි මාසයේදී පමණ එකවර හදිසි වෙනසක් වෙනවා. දෛනික රුපියල් ගනුදෙනු ප්‍රමාණය සීඝ්‍රයෙන් ඉහළ යනවා. බැංකු වල මිල හා කළුකඩ මිල අතර පරතරයද විශාල ලෙස වැඩි වෙනවා. 

පහත රූප සටහන දිහා බැලුවහම මෙය හොඳින් දකින්න පුළුවන්. දැන් මේ වුනේ කුමක්ද?

විණිමය සමපේක්ෂකයෝ කියලා ජාතියක් ලෝකයේ ඉන්නවා. මේ අය බලාගෙන ඉන්නේ ව්‍යවහාර මුදල් ගනුදෙනු වලින් තමන්ට ලොකු ලාබයක් ගන්න පුළුවන් අවස්ථාවක් එළැඹෙන තුරු. රටක මහ බැංකුවක් පිස්සු කෙලිනවා කියන්නේ ඒ වගේ වාසියක් ගන්න පුළුවන් හොඳම අවස්ථාවක්. ජෝජ් සෝරෝස් ඔය විදිහට වෙලාව බලලා එංගලන්තයේ මහ බැංකුවටත් ගේම දුන්න හැටි අහල ඇතිනේ. 

ලංකාවේ මහ බැංකුව සංචිත විකුණමින් ඩොලරයේ මිල ආරක්ෂා කරගෙන ඉන්නවා කියන එකත්, ඔය වැඩෙන් කොයි වෙලාවක හෝ කෙළවගන්නවා කියන එකත් අපි වගේ මැට්ටන්ට පවා කලින්ම තේරුණ එකේ ඕවා ගැන නිරන්තර අවධානයෙන් ඉන්න විණිමය සමපේක්ෂකයන්ට ඕක මීටර් නොවී තියෙන්නේ නැහැනේ. හැබැයි මේ ගොල්ලෝ හදිස්සි වෙන්නේ නැහැ. බලාගෙන ඉන්නවා.

ඔහොම ගිහින් ගිහින් ලංකාවේ සංචිත ඉතාම පහළ මට්ටමකට වැටෙනවා. දැන් කොයි වෙලාවේ හෝ ඩොලර් එක අතාරින්න වෙනවා කියන එක සහසුද්දෙන්ම පේනවා. ඔන්න ඔය වෙලාවේ සමපේක්ෂකයෝ වැඩ පටන් ගන්නවා. බැංකු ඩොලර් වලට රුපියල් 200ක් පමණක් ගෙවද්දී ලංකාවට සල්ලි එවන්න අවශ්‍ය අයට රුපියල් 240-260 වගේ ගණන් දීලා ඒ ඩොලර් මිල දී ගන්නවා. මේ විදිහට වැඩි මිලට ඩොලර් මිල දී ගන්නවා කියන්නේ අඩු මිලට රුපියල් විකුණනවා කියන එක. හැබැයි විකුණන්නේ නැති රුපියල්. ඉංග්‍රීසියෙන් කිවුවොත් රුපියල් ෂෝර්ට් සෙල් කරනවා.

මේ වැඩේ අවදානම් වැඩක්. හැබැයි ඔය වගේ වැඩ වලට අතගහන්නේ පළපුරුද්දක් තිබෙන අය. ඒ එක්කම ලංකාවේ රුපියලේ අපේක්ෂිත කඩා වැටීම, උද්ධමනය ආදිය තිබෙනවාටත් වඩා අතිශයෝක්තියට නංවලා මිනිස්සු බය කළාම ලංකාව ඇතුළේ රුපියල් ඉල්ලුම පහළ ගිහින් ඩොලර් ඉල්ලුම ඉහළ යනවා. ඒ කියන්නේ ලංකාවේ මිනිස්සු ඩොලරයකට විශාල මුදලක් ගෙවන්න සූදානම් වන වාතාවරණයක් හැදෙනවා. ඊට පස්සේ අතින් සල්ලි යට නොකරම ලාබ එකතු කරන්න පටන් ගන්න පුළුවන්. 

ලංකාවට එවන්න ඉන්න ඩොලරයක් රුපියල් 240ට අරගෙන ගෙදර අයට ඒ සල්ලි දෙන්න පොරොන්දු වුනා කියමු. අනෙක් පැත්තෙන් ඒ ඩොලර් එක රුපියල් 260ට ලංකාවේම කාට හරි විකුණලා අවශ්‍ය රුපියල් ටික එකතු කරගන්න ගමන් ලාබෙකුත් තියා ගන්නවා. ඔය වැඩේ දිගටම කරද්දී එකතු වන රුපියල් ලාබ ටිකත් ඔය ක්‍රමයෙන්ම ඩොලර් කර ගන්න පුළුවන්, අන්තිමේදී සල්ලි යට නොකරම ඩොලර් වලින්ම විශාල ලාබයක් ලැබිලා. විණිමය සමපේක්ෂණය කියන්නේ ඔය වගේ වැඩක්. 

මම හිතන විදිහට මේක ලංකාවට එන ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ නොලැබී යන්න ප්‍රධානම හේතුවක්. විණිමය සමපේක්ෂකයා විසින් තමන්ට ලාබ හොයන්න කරන අතරමැදි ක්‍රියාවලිය හරහා ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ලංකාවට නොපැමිණ රටින් පිට නවතිනවා. ලංකාවේ ඉන්න තමන්ගේ අතේ රුපියල් තියෙන අය ඒ රුපියල් ක්‍රිප්ටෝ වලට හැරවීම සඳහා හෝ ඩොලර් වලට හැරවීම සඳහා සමපේක්ෂකයා හරහා මේ ඩොලර් ලබා ගන්නවා. ඒ කියන්නේ මේ ක්‍රියාවලිය වෙන්නේ ලංකාවේ ඉන්න අතේ රුපියල් වත්කම් තිබෙන බොහෝ දෙනෙක් තුළ රුපියල විශාල ලෙස කඩා වැටෙයි කියා තිබෙන බය නිසා. ඒ බය නැත්නම් ඒ අය වැඩි මිලක් දීලා ක්‍රිප්ටෝ මිල දී ගන්නේ නැහැ. එහෙම ඩොලර් හෝ ක්‍රිප්ටෝ ගන්න කෙනෙක් නැත්නම් විණිමය සමපේක්ෂකයන්ට ක්‍රියාත්මක වී රුපියල් ෂෝට්සෙල් කිරීමෙන් ලාබ ගන්නත් බැහැ. 

පෙබරවාරි මාසයේදී විතර විණිමය සමපේක්ෂකයෝ ලංකාවේ රුපියලට ඇටෑක් කරනවා. එහෙම කරලා පෙබරවාරි අවසානය වෙද්දී ඩොලරයක කළු කඩ මිල රුපියල් 270 පමණ දක්වා ඉහළ දමනවා. මේක කරන්නේ ගණන් හදලා. රුපියල් 270 කියන්නේ ක්‍රය ශක්ති සාම්‍ය පදනම අනුව බැලුවොත් (ආසන්න වශයෙන්) රුපියල තිබිය යුතු මිල. මේ විදිහට කළුකඩ මිල එහි "නියම මිල" දක්වා ඉහළ යාමෙන් පසුව මහ බැංකුවට රුපියල අත නොහැර බැරි වෙනවා. 

මේ වගේ වැඩක් කලින්ම කළානම් මහ බැංකුව වැඩිපුර සංචිත ටිකක් විකුණලා රුපියලේ පාලනය අතට ගන්නවා. සමපේක්ෂකයන් වැඩේට අත ගහන්න පෙබරවාරි වනකම් බලා ඉන්නේ ඒ නිසා. විණිමය සමපේක්ෂකයන්ගේ සාමාන්‍ය උපාය මාර්ගය වන්නේ හොඳටම දුර්වල වෙනකම් ඉඳලා එක පාරෙන් නොකවුට් කරන එක. 

සමපේක්ෂකයින් ක්‍රියාත්මක වුනේ නැත්නම් ඩොලරයක මිල රුපියල් 275 පමණ මට්ටමකට යාමෙන් පසුව මිල ස්ථාවර විය යුතුව තිබුණා. නමුත් සමපේක්ෂකයින් විසින් ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ එවන අයට රුපියල් ෂෝට් සෙල් කරමින් රුපියලේ පාලනය අතට ගත්තා. ඉන්පසුව දවසකට දෙකකට වරක් ඩොලරය රුපියල් පහකින් දහයකින් වැඩි වෙන්න පටන්ගත්තා. මහ බැංකුවට සංචිත මුදා හැරීම හරහා තත්ත්වය පාලනය කිරීමට ඉඩක් ඉතිරි වී තිබුණේ නැහැ. 

මේ වගේ තත්ත්වයක් යටතේ ඩොලරයක මිල කීයට ගියත් ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන්නේ නැහැ. මිල ඉහළ යාමේදී ආනයන ඉල්ලුම ආදිය පහළ යනවා වුවත් එක් සීමාවකින් පසුව ඒ වැඩේ වෙන්නේ නැහැ. ඉන්ධන, ආහාර, ඖෂධ ආදිය මිල වැඩි කිරීමෙන් පමණක් ලොකුවට සීමා කරන්න බැහැ. ඒ නිසා, ඩොලරයක මිල 360 දක්වා ඉහළ ගියාට පස්සේ එම මිල තවදුරටත් ඉහළ යන්න දීමෙන් ඩොලර් ඉල්ලුම විශාල ලෙස අඩු වෙන්නේ නැහැ. අනෙක් පැත්තෙන් ඩොලරයක මිල දවසින් දවස ඉහළ යද්දී ඩොලර් වලට තිබෙන සමපේක්ෂණ ඉල්ලුම ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, තවදුරටත් දිගින් දිගටම මිල ඉහළ යන්න දෙනවා වෙනුවට මිල මාර්ගෝපදේශනය ඇතුළු තවත් ක්‍රියාමාර්ග හරහා සමපේක්ෂණ ඉල්ලුම පාලනය කරන්න උත්සාහ දැරීම හොඳ ප්‍රවේශයක්. 

රූප සටහන දිහා බැලුවහම මේ කරුණ තහවුරු වෙනවා. මහ බැංකුව ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 මට්ටමේ තියාගන්න කියලා බැංකු වලට කියලා නැහැ. දවසක් ඇතුළත මිල ඉහළ දැමිය හැකි ප්‍රමාණය පමණයි සීමා කරලා තිබෙන්නේ. නමුත් මිල ඉහළ ගිහින් නැහැ. ඒ කියන්නේ මේ මිල සම්බන්ධව බැංකු වලට ප්‍රශ්නයක් නැහැ කියන එකයි. හැබැයි මහ බැංකුව විසින් නොනිල ලෙස බැංකු වල විණිමය අනුපාතය පාලනය කරනවාද කියලා අපි දන්නේ නැහැ. එහෙමත් වැඩ වෙනවනේ. 

වැදගත්ම දේ ඒක නෙමෙයි. මොන විදිහෙන් හෝ ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 මට්ටමේ තියාගෙන ඉන්න බව පැහැදිලිව පේනවනේ. මේ මිල නියම මිල නෙමෙයිනම්, නියම මිල වඩා වැඩි මිලක්නම්, ඔහොම කරද්දී ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර පරතරය ටිකෙන් ටික වැඩි වෙන නිසා කළුකඩ මිල ටිකෙන් ටික ඉහළ යා යුතුයිනේ. නමුත් ඇත්තටම වෙමින් තියෙන්නේ ඒකේ අනෙක් පැත්ත. මහ බැංකුව මේ වැඩේ පටන් ගත් දවසේ ඉඳලා කළුකඩ මිල ටිකෙන් ටික පහළ වැටෙන්න පටන් අරන්. ඒ ඇයි?

සමපේක්ෂකයන්ගේ ගේම් එක වැඩ කරන්නේ දවසින් දවස ඩොලර් එක වැඩි වෙද්දී ඇති වන බය එක්ක. ඔය බයට ලංකිකයෝ කීය හෝ දීලා ඩොලර් ගන්නවා. වැඩේ පාඩුවකුත් නැහැනේ. අද අරන් හෙට ආපහු විකිණුවත් රුපියල් දහයක් විතර වාසියි. රට ඇතුළේ ඔය ඉල්ලුම තියෙන තුරු සමපේක්ෂකයින්ට බය නැතුව රුපියල් ෂෝට් සෙල් කරන්න පුළුවන්. අනෙක් පැත්තෙන් වැඩි මිලක් ගෙවලා ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ටික එකතු කරගන්න පුළුවන්. 

මහ බැංකුවේ තීරණය නිසා දැන් වැඩේ බැක්ෆයර් වෙලා.  රට ඇතුළේ තිබුණු සමපේක්ෂණ ඩොලර් ඉල්ලුම එක පාරටම අඩු වෙලා. ඒ එක්ක කළුකඩ මිල ටිකෙන් ටික පහත වැටෙනවා. මැයි 15 වන විට රුපියල් 442.74 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබුණු ඩොලරයක කළුකඩ මිල ඊයේ (ජූනි 2) වෙද්දී රුපියල් 411.06 දක්වා පහත වැටිලා. මහ බැංකුවේ මිල එලෙසම තිබියදී කළුකඩ මිල අඩු වීමෙන් පෙනෙන්නේ සමපේක්ෂණ ඉල්ලුම අඩු වෙමින් තිබෙන බවයි.

මේ අනුව, මහ බැංකුවේ උපක්‍රමය සාර්ථක වී තිබෙන බව පේනවා. ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර පරතරයක් ඇති විට මිල ඉහළ යන්න දීමේ අරමුණ ඉල්ලුම අඩු කර එම පරතරය නැති කිරීමයි. පවතින සුවිශේෂී තත්ත්වය තුළ එය අසීරු වුවත් මහ බැංකුව විසින් වෙනත් ක්‍රමයකින් ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු කිරීමට සමත් වී තිබෙනවා.

එහෙමනම් මේ වැඩේ කරන්න ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 වන තුරු හිටියේ ඇයි? ඔය වැඩේ කලින්ම කරන්න තිබුණනේ?

එහෙම කරන්න බැහැ. මේක මහ බැංකුව සහ විණිමය සමපේක්ෂකයින් අතර ගේම් එකක්. මහ බැංකුව ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 මට්ටමේ තියාගෙන හිටියේ එය තිබිය යුතු නියම මිල ඊට වඩා වැඩි බව ඕනෑම කෙනෙකුට පැහැදිලිව තිබියදී. තමන් කරන වැඩේ "වැරැද්දක්" තිබෙන බව ඒ වෙලාවේ මහ බැංකුව දැනගෙනයි ඉන්නේ. විණිමය සමපේක්ෂකයින් විසින් ඇඟිල්ලෙන් ඇනලා මහ බැංකුව හෙළුවෙන් බව පෙන්නූ  වහාම මහ බැංකුවට විලි වහගන්න සිදු වුනේ ඒ නිසා.

දැන් තත්වය හරියටම අනෙක් පැත්ත. ඩොලරයක මිල රුපියල් 360ක් කියන්නේ ඕනෑවට වඩා වැඩි මිලක් බව සමපේක්ෂයෝ දන්නවා. මහ බැංකුව විසින් දැන් ඒ බව ඔවුන්ට පෙන්වා දී තිබෙනවා. මිල රුපියල් 300 පමණ මට්ටමක තියෙද්දී ඔය වැඩේම කළානම් බොහෝ විට අවශ්‍ය ප්‍රතිඵලය ලැබෙන්නේ නැහැ. ඔය වගේ වැඩකින් ප්‍රතිඵලයක් ලැබෙන්නනම් ඩොලරයක මිල දැන් තිබෙන මිලට වඩා අඩු විය යුතු බව මහ බැංකුව විතරක් හිතලා හරියන්නේ නැහැ. අනෙක් පැත්තේ ඉන්න විණිමය සමපේක්ෂයින් විසින්ද ඒ විදිහටම හිතන්න ඕනෑ. ඔවුන් හිතන්නේ තව දුරටත් මිල වැඩි විය යුතු බවනම් වැඩේ බැක්ෆයර් වෙනවා.

මහ බැංකුව පැත්තෙන් ගත් තීරණය තරමක් අවදානම් තීරණයක්. නමුත් ප්‍රතිඵල වලින් පෙනෙන්නේ මහ බැංකුවේ විනිශ්චය නිවැරදි බවයි. 

අලුත් විණිමය ප්‍රතිපත්තිය කුමක්ද?

කිහිප දෙනෙක් විසින්ම ලංකාවේ දැන් ක්‍රියාත්මක වන විණිමය ප්‍රතිපත්තිය ගැන තාක්ෂණික පැහැදිලි කිරීමක් කරන්න කියලා ඉල්ලා සිටියා. මම පොදුවේ විණිමය ප්‍රතිපත්ති ප්‍රවර්ග ගැන විස්තරයක් කරන්නම්. මෙය කලිනුත් විස්තර කර තිබෙන නිසා ඇතැම් කොටසක් කෙළින්ම පැරණි ලිපියකින් උපුටා ගන්නවා.

1. පිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමය (clean float)

පිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් (clean float) යටතේ විණිමය අනුපාතය (ඩොලරයක මිල) තනිකරම තීරණය වන්නේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මතයි. බටහිර රටවල තිබෙන්නේ මෙවැනි ක්‍රමයක්. පිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ කිසිදු විටෙක රටේ ඩොලර් හිඟයක් හෝ ඩොලර් අතිරික්තයක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. නිල සංචිත විශාල ලෙස එකතු වීමක් වෙන්නෙත් නැහැ. එසේ සංචිත නොතිබීම ඒ හේතුව නිසාම රටේ ආර්ථිකයට ප්‍රශ්නයක් වෙන්නෙත් නැහැ. එහෙත්, මෙවැනි ක්‍රමයක් යටතේ ලංකාව වැනි කුඩා හා පටු ආර්ථිකයක් ඇති රටක විණිමය අනුපාතය කෙටි කාලාන්තර තුළ රටට ඔරොත්තු නොදෙන සේ විචලනය විය හැකියි.

2. අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමය (dirty float)

අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදීද (dirty float) විණිමය අනුපාතය වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මත තීරණය වුවත්, මහ බැංකුව විසින් විටෙක වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගෙන සංචිත වලට එකතු කර ගැනීම හා තවත් විටෙක එම සංචිත විකුණා වෙළඳපොළට ඩොලර් මුදා හැරීම හරහා වෙළඳපොළ සැපයුම පාලනය කරනවා. ඒ හරහා ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාව වෙනස් කර වක්‍ර ලෙස ඩොලරයක මිල පාලනය කරනවා. 2001 වසරේ සිට නිල වශයෙන් ලංකාවේ තිබුණේ මේ ක්‍රමයයි. මැදිහත් වීම් කරන්නේ විචලනයන් පාලනය කිරීමට පමණක්නම්, මිල පාලනයක් කෙරෙන්නේ නැත්නම්, යම් නිශ්චිත සංචිත ප්‍රමාණයක් නඩත්තු කරමින් මේ ක්‍රමය පවත්වා ගෙන යා හැකියි. ආසන්න වශයෙන් වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගන්නා හා විකුණන ඩොලර් ප්‍රමාණ සමානයි. ඒ නිසා, කෙටි කාලයකදී සංචිත අඩු වැඩි වුවත් දිගුකාලීනව සංචිත ලොකුවට වෙනස් වෙන්නේ නැහැ.

3. ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමය (Fixed exchange rate system)

ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදී කිසියම් බලධාරියෙකු විසින් අභිමතය පරිදි කිසියම් වෙනත් විදේශ මුදලකට (උදාහරණයක් ලෙස ඇමරිකන් ඩොලරයට) සාපේක්ෂව "තිබිය යුතු" විණිමය අනුපාතය තීරණය කරනවා. මෙය හරියටම වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත කරන විණිමය අනුපාතය වීම සිදු නොවිය හැකි තරමේ අහම්බයක් පමණක් නිසා, මෙහි ප්‍රතිඵලය ලෙස රට තුළ ඩොලර් අතිරික්තයක් හෝ හිඟයක් ඇති වෙනවා. ඩොලර් අතිරික්තයක් ඇති වූ විට එම ඩොලර් ප්‍රමාණය මහ බැංකුව විසින් මිල දී ගෙන සංචිත වලට එකතු කර ගැනීමටත්, ඩොලර් හිඟයක් ඇති වූ විට සංචිත විකිණීමටත් සිදු වෙනවා. 1977 දක්වා ලංකාවේ තිබුණේ මෙවැනි ක්‍රමයක්. අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදී මෙන් මේ ක්‍රමයේදී මිල දී ගැනීම් හා විකිණීම් සමතුලිත වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, දිගින් දිගටම වෙළඳපොළ මිලට වඩා පහළින් මිල පවත්වා ගත්තොත් සංචිත දිගින් දිගටම විකිණීම නිසා සංචිත අවසන් විය හැකියි. එවිට, ආනයන පාලනය වැනි දැඩි ක්‍රියාමාර්ග ගන්න සිදු වෙනවා. එසේ නැත්නම් "තිබිය යුතු" විණිමය අනුපාතය වෙනස් කරන්න සිදු වෙනවා. ඩොලරය රුපියල් 200 මට්ටමේ තියා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේදී සංචිත හිඳී ගියේ මේ ක්‍රමය තුළයි. 

4. ලිස්සන ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමය (Crawling Peg)

සිංහල වචනය මගේ වචනයක්. වෙනත් නිවැරදි සිංහල වචනයක් තිබිය හැකියි. මෙහිදීද ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදී මෙන් කිසියම් බලධාරියෙකු විසින් අභිමතය පරිදි විණිමය අනුපාතය තීරණය කර දැනුම් දෙන නමුත් එය ස්ථිරව එකම මට්ටමේ තියන්නේ නැහැ. කාලයත් සමඟ විණිමය අනුපාතය වෙනස් විය යුතු ආකාරයද කලින්ම තීරණය කර දැනුම් දෙනවා. උදාහරණයක් ලෙස ඩොලරයක මිල දිනපතා හරියටම රුපියල බැගින් ඉහළ යවන බව කලින් දැනුම් දෙන්න පුළුවන්. බොහෝ විට රටක් මේ ක්‍රමය තෝරා ගන්නේ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයකින් ගොඩයාමේ සැලසුමක කොටසක් ලෙසයි. රුපියල් 200 මට්ටමේ හිර කරගෙන සිටි ඩොලරයේ මිල නිදහස් කරන අවස්ථාවේදී මගේ නිර්දේශය වූයේ මේ ක්‍රමයයි.

5. ලංකාවේ අලුත්ම ක්‍රමය (Trading band)

මෙය පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමය පවත්වා ගන්නා අතරම මිල යම් ආකාරයකින් නියාමනය කිරීමක්. මෙහිදී ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව මිල ඉහළ යාමට ඉඩ ඇතත්, ඒ නිශ්චිත සීමාවක් තුළ පමණයි. ඊට වඩා වැඩියෙන් හෝ අඩුවෙන් ඩොලර් ගනුදෙනු කළ නොහැකියි. මෙම ක්‍රමය පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක හා ලිස්සන ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක සම්මිශ්‍රණයක් ලෙසද සැලකිය හැකියි. මෙහිදී ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදී මෙන් මහ බැංකුව විසින් අභිමතය පරිදි ඩොලරයක මිල තීරණය කරන්නේ නැහැ. එහෙත්, උපරිම හා අවම මිලක් නියම කරනවා. වෙළඳපොළ මිල මේ උපරිම මිල හා අවම මිල අතර මිලක්නම් මෙම ක්‍රමය පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකින් කිසිසේත්ම වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. එහෙත් දිනපතාම ඩොලරයක මිල මහ බැංකුව විසින් දැනුම් දෙන උපරිම (හෝ අවම) සීමාව දක්වා ගොස් නවතිනවානම් එය තවදුරටත් පාවෙන විණිමය අනුපාතයක් සේ සලකන්න බැහැ. එහිදී මෙය ලිස්සන ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකට සෑහෙන තරමකින් සමාන වෙනවා. ඒ එවිට දෛනිකව මිල තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවේ අභිමතය පරිදි මිස වෙළදපොළ විසින් නොවන නිසා. 

ලංකාවේ දැන් පවතින තත්ත්වය තුළ මේ ක්‍රමය පරීක්ෂාවට ලක් කිරීම හොඳ තීරණයක් කියා මම හිතනවා. මා පෙර නිර්දේශ කළ ලිස්සන ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයට සාපේක්ෂව මේ ක්‍රමය වෙළඳපොළ මත වඩා පදනම් වූ ක්‍රමයක්. පහුගිය කාලයේ ඇතැම් දින වල ඩොලරයක මිල රුපියල් 10කින් පමණ ඉහළ ගියේ තනිකරම වාගේ සමපේක්ෂණය මතයි. ක්‍රය ශක්ති සාම්‍ය පදනම මත 2001 වසරට සාපේක්ෂව බැලුවොත් අප්‍රේල් අවසානයේදී ඩොලරයක මිල රුපියල් 282.50ක් පමණ විය යුතුයි. දැන් වෙළඳපොළ මිල ඊට වඩා ගොඩක් වැඩියි. මම කාලයක් තිස්සේ දිගින් දිගටම කිවුවේ අපනයනකරුවන්ට හා ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ එවන අයට ලැබිය යුතු නියම මිල නොලැබෙන බවයි. එහෙත් දැන් සිදු වන්නේ එහි අනෙක් පැත්තයි. 

පසුගිය කාලය තුළ බැංකු පද්ධතිය තුළ විශාල ඩොලර් හිඟයක් ඇති වී තිබීමද මෙසේ ඩොලරයක මිල ඉහළ යාමට හේතුවක්. එම හිඟය නිසා බැංකු වලට වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගන්නා ඩොලර් වලින් කොටසක් තමන්ගේ හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා  යොදාගත යුතුව තිබෙනවා. වෙළඳපොලෙන් ඩොලර් එකතු කරගෙන මේ හිඟය පියවා ගැනීමෙන් පසුව ඩොලරයක මිල අඩු වීමේ ඉඩක් තිබෙනවා. ඒ වගේම, රජය කෙසේ හෝ ඩොලර් ප්‍රමාණයක් හොයා ගත්තොත් එයින්ද ඩොලරයක මිල අඩු විය හැකියි. මෙවැන්නක් ක්ෂණිකව සිදුවෙනු ඇතැයි මා සිතන්නේ නැතත් මිල නියාමනය කර තිබීම නිසා දෛනිකව ඕනෑවට වඩා වේගයෙන් ඩොලරයක මිල ඉහළ යාම මෙන්ම හදිසියේ මිල කඩා වැටීමේ ඉඩකඩද වැලකී තිබෙනවා. 

මේ ක්‍රමයට වෙළඳපොළ හැඩ ගැසෙන්නේ කොහොමද කියන එක ඉදිරි සතියේදී බලාගත හැකි වෙයි. එක්කෝ රුපියල් 360 මට්ටම ආසන්නව මිල ස්ථාවර වෙයි. එසේ නැත්නම් දෛනිකව රුපියල් 2කින් පමණ බැගින් මිල ඉහළ යයි. කලින් මෙන් දවසකට රුපියල් 5-10කින් මිල ඉහළ යාමනම් සිදුවන එකක් නැහැ. 

ඩොලර් එකට වෙන්න යන දේ

පෙර ලිපියෙහි අනුමාන කළ මහ බැංකු තීරණය හා අදාළ නිල නිවේදනය හොයා ගත හැකි වුනා. මහ බැංකුව විසින් වාණිජ බැංකු වල ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීන්ට නිකුත් කර ඇති 2022 මැයි 12 දාතම දරන හා අංක 33/04/12/0012/004 දරන මෙහෙයුම් උපදෙස් අනුව 2022 මැයි 13 දින සිට මහ බැංකුව විසින් වාණිජ බැංකු වල තැන් ගනුදෙනු (spot transactions) එක්තරා ආකාරයක නියාමනයකට ලක් කරනවා. මෙහිදී සිදුවන්නේ අදාළ ගනුදෙනු සිදුවිය යුතු උපරිම හා අවම සීමාවක් නියම කිරීමයි.

මීට පෙර මහ බැංකු අධිපති ධුරය දැරූ කබ්රාල්ගේ සයමාසික සැලැස්ම තුළද මෙවැනි දෙයක් සිදු වුනා. එය පවතින අර්බුදයටද හේතු වුනා.  දැන් සිදු වෙන්න යන්නේත් එවැන්නක්ද?

මෙය එවැන්නක් මෙන් පෙනුනත් එවැන්නක්ම නෙමෙයි. වෙනස මේකයි. කලින් වාරයේද මෙවැනිම උපරිම හා අවම සීමා නියම කිරීමක් (විධිමත් හෝ අවිධිමත් ආකාරයෙන්) සිදු වුනත් අදාළ සීමා නියම කෙරුණේ හිතුමතේට, පුද්ගල විනිශ්චයන් මතයි. එහෙත්, මෙවර මෙම සීමා නියම කෙරෙන්නේ එසේ කාගෙවත් හිතු මනාපෙට නෙමෙයි. වෙළඳපොළ මත පදනම්වයි.

මේ අනුව, එක් එක් දිනයේ සිදුවන අන්තර්බැංකු තැන් ගනුදෙනු වල බරිත සාමාන්‍ය අගය මහ බැංකුව විසින් ගණනය කරනවා. මේ ගණනය කිරීම අලුත් දෙයක් නෙමෙයි. මහ බැංකුව විණිමය අනුපාතය ලෙස දිනපතා ප්‍රසිද්ධ කරන්නේ මෙම අගයයි. මේ අගය වෙළඳපොළ මත තීරණය වන්නක්. දැන් සිදුවන අලුත් වෙනස වන්නේ ඕනෑම දිනක අන්තර්බැංකු තැන් ගනුදෙනු සිදු කළ හැකි මිල මෙසේ මහ බැංකුව විසින් නිවේදනය කරන පෙර දින පැවති සාමාන්‍ය මිලෙන් වෙනස් විය හැක්කේ නිශ්චිත සීමාවක් තුළ පමණක් වීමයි.

මෙහිදී සිදු වන්නේ වෙළඳපොළ නියාමනය කිරීමක්. එහෙත්, වෙළඳපොළ සංඥාව මග හැර යාමක් සිදු වන්නේ නැහැ. අවිනිශ්චිතතාවය අඩු කිරීමක් පමණක් සිදු වෙනවා. ඕනෑම දවසක ඩොලරයක මිල ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව ඉහළ හෝ පහළ යා හැකියි. එහෙත්, එසේ ඉහළ හෝ පහළ යා හැකි උපරිම සීමාවක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, ආනයනකරුවන්ට, අපනයනකරුවන්ට හා අනෙකුත් අයට ඩොලරයේ මිල වෙනස් වීම ගැන යම් අදහසක් ඇති කර ගත හැකියි.

ඉහත සඳහන් මෙහෙයුම් උපදෙස් වල බලපෑම තීරණය වන්නේ මහ බැංකුව විසින් නිවේදනය කරන විචල්‍යතා සීමාව මතයි. පෙර දින බරිත සාමාන්‍ය තැන් මිල තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවෙන් ස්වායත්ත ලෙස තනිකරම වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මත වුවත්, විචල්‍යතා සීමාව තීරණය වන්නේ මහ බැංකුවේ අභිමතය මතයි. එය තීරණය කරන ආකාරය ඉහත කී අංක 33/04/12/0012/004 දරන මෙහෙයුම් උපදෙස් මාලාවේ නැහැ.

ඉන් පසුව මහ බැංකුව විසින් නිකුත් කර තිබෙන 2022 මැයි 13 දාතම දරන හා අංක 33/04/12/0012/005 දරන මෙහෙයුම් උපදෙස් අපට වෙනත් මූලාශ්‍රයකින් ලැබී තිබෙනවා. මහ බැංකු වෙබ් අඩවියෙන් මෙහි මුල් පිටපතක් සොයා ගත නොහැකි වුවත්, පෙනෙන ආකාරයට මෙය සැබෑ ලේඛණයක් කියා සිතිය හැකියි. එය පදනම් වන්නේ පෙර දින නිකුත් කළ මෙහෙයුම් උපදෙස් මතයි.

දෙවනු කී 33/04/12/0012/005 දරන මෙහෙයුම් උපදෙස් අනුව අන්තර්බැංකු තැන් අනුපාතය පෙර දින පැවති අනුපාතය වූ රුපියල් 360 සිට අඩු හෝ වැඩි විය හැක්කේ රුපියල් 2.60කින් පමණයි. මෙම සීමාව ගණනය කළ ආකාරය පැහැදිලි නැහැ. කෙසේ වුවද, මෙම මෙහෙයුම් උපදෙස් නිකුත් කිරීමෙන් අනතුරුව ඩොලරයක තැන් මිල පෙර දින පැවති රුපියල් 360 මට්ටමේම ස්ථාවර වී තිබෙනවා. මහ බැංකු උපදෙස් නොකඩමින් රුපියල් 362.60 දක්වා මිලකට ඩොලර් අලෙවි කළ හැකි වුවත් එවැන්නක් සිදු වී නැහැ.

මගේ පෙර ලිපියෙහි මා අනුමාන කළ අයුරින් පාරිභෝගිකයන්ට ඩොලර් විකිණිය යුතු හා ඔවුන්ගෙන් ඩොලර් මිල දී ගත යුතු මිල මහ බැංකුව විසින් සෘජුව තීරණය කර නැහැ. සීමා පනවා ඇත්තේ තැන් අනුපාතිකයටයි. කෙසේ වුවත්, මහ බැංකුවේ මේ තීරණයෙන් අනතුරුව විකුණුම් මිල තැන් මිලට වඩා ආසන්න වශයෙන් රුපියල් 5ක් වැඩියෙනුත් ගැනුම් මිල ආසන්න වශයෙන් රුපියල් 5ක් අඩුවෙනුත් ස්ථාවර වී තිබෙනවා. 

පවතින තත්ත්වය තුළ, මේ තීරණය නරක එකක් ලෙස මා දකින්නේ නැහැ. මෙහිදී සිදු වන පළමු දෙය විවිධ බැංකු අතර විණිමය අනුපාතයේ තිබෙන වෙනස්කම් අවම වීමයි. එවැනි ස්ථාවරත්වයක් තිබීම කාට වුවත් හොඳයි. දෙවැනි ප්‍රතිඵලය හෙට ඩොලරය කීයක් වෙයිද කියන අවිනිශ්චිතතාවය අවම වීමයි. ඒ හැර, මේ තීරණයෙන් ඩොලරයක මිල ක්‍රමයෙන් ඉහළ යාම වලක්වා නැහැ. 

තවමත් අවිනිශ්චිත කරුණකට තිබෙන්නේ මහ බැංකුව විසින් විචල්‍යතා සීමාව තීරණය කරන්න යන්නේ කොහොමද කියන එකයි. ලබන සතිය තුළ මෙයද දැන ගන්න ලැබෙයි. 

දැනට පෙනෙන්නට තිබෙන රුපියල් 2.60 දිනකට ඩොලරයක මිල ඉහළ යා හැකි උපරිම ප්‍රමාණය සේ සැලකුවත්, මේ හරහා ලැබෙන යහපත් ප්රතිඵල ගණනාවක් තිබෙනවා. අපනයනකරුවෙකුට දැන් වඩා පහසුවෙන් තමන් අතේ තිබෙන ඩොලර් විකුණනවාද තියා ගෙන ඉන්නවාද කියන තීරණය ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම ආනයනකරුවන්ට තමන් ඩොලරයකට ගෙවිය යුතු සාධාරණ මුදල පිළිබඳව වඩා නිවැරදි තක්සේරුවකට එන්න පුළුවන්. මූල්‍ය වෙළඳපොළකට අවශ්‍යම දෙය ස්ථාවරත්වයයි.

දැනට පවතින සාර්ව ආර්ථික තත්ත්වයන් තුළ ඩොලරයක මිල නැවත විශාල ලෙස පහත වැටේයැයි මා හිතන්නේ නැහැ. යම් හෙයකින් එසේ පහත වැටීමේ ප්‍රවණතාවක් ඇති වුනත් මේ තීරණය නිසා එකවර ඩොලරයක මිල කඩා වැටීමේ ඉඩ ඇහිරෙනවා. ඩොලරයක මිල දැන් තිබෙන මට්ටමේ ටික දවසකට හෝ ස්ථාවර වෙයිද නැත්නම් හෙමින් හෙමින් ඉහළ යයිද කියන එක බලා ගන්න වෙන්නේ වෙළඳපොළ ප්‍රතිචාර අනුවයි. බොහෝ විට එළැඹෙන සතිය තුළ මේ දිශානතිය නිරීක්ෂණය කරන්න පුළුවන් වෙයි.

දෙසිය අනූවේ සිට...

සල්ලි කියන්නේ මොනවාද කියලා විස්තර කරලා ලිපියක් ලියන්න හිටියත් එය පොඩ්ඩක් කල් දැම්මා. එය පසුව ලියන්නම්. අද වන විට ප්‍රධාන පෞද්ගලික බැංකු වල ඩොලරයක මිල රුපියල් 290 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. අනෙකුත් බැංකු බොහොමයකත් රුපියල් 285 දක්වා ඉහළ ගිහින්. මෙය කොතැනින් නවතියිද කියන එක ගොඩක් අයට ප්‍රශ්නයක් වෙලා.

මහ බැංකුව හා රජය විසින් ඩොලරයක මිල රුපියල් 300 මට්ටම ඉක්මවන්න නොදී නවත්වාගන්න විශාල ඉඩක් තිබෙන නමුත් ඒ මට්ටමේදී රටේ ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙන එකනම් සිදු වෙන එකක් නැහැ. මෙයට ප්‍රධානම හේතුව රට තුළ දැවැන්ත සමුච්ඡිත ආනයන ඉල්ලුමක් (accumulated import demand) තිබීමයි.

මේ වන විට දෙවසරක පමණ කාලයක් තිස්සේ රටේ ආනයන පාලනය කෙරෙමින් තිබෙනවා. ආනයන පාලනය නිසා, ආනයනය කිරීම් අඩු වුනත් ආනයන ඉල්ලුම අඩු වන්නේ නැහැ. ආරම්භයේදී මේ ඉල්ලුම සැපිරෙන්නේ සමුච්ඡිත තොග (accumulated inventories) වලින්. ගමේ සිල්ලර වෙළඳසැලෙන් පාරිභෝගිකයා වෙත ආනයන භාණ්ඩ ලැබෙන්නට පෙර සිදුවන ක්‍රියාවලියක් තිබෙනවා. ඒ ක්‍රියාවලිය තුළ අදියර ගණනාවකදී තොග පවත්වා ගැනීමක් සිදු වෙනවා. අවසානයේදී පාරිභෝගිකයාගේ මට්ටමේදීත් තොග නඩත්තු වෙනවා. මගුල් ගෙදරක යන්න තියෙන කෙනෙක් හැම විටම සපත්තු දෙකක් ගන්න කලින් දවස දක්වා ඉන්නේ නැහැ. හැමදාම ගන්න බෙහෙත් ටික මාසයකටවත් කලින් ගන්නවා.

පාරිභෝගිකයාගේ සිට ඉහළට යද්දී, ගමේ සිල්ලර වෙළෙන්දා, ආසන්න නගරයේ තොග වෙළෙන්දා, පිටකොටුවේ තොග වෙළෙන්දා, වරායේ බහලුම් තිබෙන ආනයනකරු, නැවේ ආනයනය කෙරෙමින් තිබෙන බඩු, ඇණවුම් කර ලැබෙන්නට නියමිත බඩු ආදී වශයෙන් තොග එකතු වන ක්‍රියාදාමයක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, ආනයන තහනම් කිරීමෙන් පසුව පාරිභෝගිකයාට එකවර භාණ්ඩ හිඟයකට මුහුණ දෙන්න වෙන්නේ නැහැ. මේ දාමයේ ඉහළ සිට පහළ දක්වා තිබෙන තොග ක්‍රමයෙන් හිස් වෙද්දී අවශ්‍ය පාරිභෝගික ඉල්ලුම සැපිරෙනවා. හැබැයි අවුරුදු දෙකක් යද්දී ඔය සමස්ත දාමයේම තොග අවසන් වෙලා. 

දැන් නැවත ආනයන සඳහා නිදහසේ ඩොලර් නිකුත් කළොත් පාරිභෝගිකයාගේ සාමාන්‍ය ආනයන ඉල්ලුම පමණක් සම්පූර්ණ වෙලා වැඩේ නවතින්නේ නැහැ. කාලයක් තිස්සේ හිස් වූ තොග එකතු නැවත පිරෙන්න ඕනෑ. මිල ඉහළ යාම නිසා පාරිභෝගික මට්ටමේදී ඉල්ලුම සැලකිය යුතු ලෙස පහත වැටෙන නමුත් තොග එකතු පිරෙන තුරු (backlog) එක වර ඇති වන (one-off) විශාල ආනයන ඉල්ලුමක් තිබෙනවා. නමුත්, අනෙක් පැත්තෙන් එවැනි තත්ත්වයක් නැහැ. ලංකාවේ අපනයන වෙනුවෙන් එසේ සමුච්ඡිත ඉල්ලුමක් ගොඩ නැගී නැහැ. ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ වලින් පමණක් එසේ සමුච්ඡනය වූ ඩොලර් ප්‍රමාණයක් එකවර රටට ලැබෙයි. 

ඩොලරයට නිදහසේ පාවෙන්න දුන්නොත් යම් මිලකදී ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙයි. ඒක කොහොමටත් වෙන දෙයක්. හැබැයි ඒ මිල කීයටවත් රුපියල් 300 වැනි පහළ මට්ටමක් නෙමෙයි. 

ඩොලරය රුපියල් 300 වැනි මට්ටමක ස්ථාවර කර ගැනීම අසීරු වෙන්න තවත් නිශ්චිත හා පැහැදිලි හේතුවක් තිබෙනවා. සාමාන්‍ය මූලධර්මයක් ලෙස මහ බැංකුවේ ශුද්ධ විදේශ සංචිත ප්‍රමාණය මුළු සංචිත මුදල් ප්‍රමාණයට සමාන වන තුරු ඩොලරයේ මිල ඉහළ යනවා. එහෙම නැතුව අවුරුද්දක් දෙකක් තියෙන්න පුළුවන්. නමුත් ලංකාවේ රුපියලේ දිගුකාලීන ස්ථායීතාවය තීරණය වෙන්නේ ඔය මූලධර්මය අනුවයි. 

මේ වෙද්දී (මාර්තු 16) සංචිත මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 1,370ක්. ඔය ගණන 300න් බෙදුවොත්, ඩොලර් බිලියන 4.5ක් පමණ. ඒ කියන්නේ, දිගුකාලීනව ඩොලරය රුපියල් 300 මට්ටමේ ස්ථාවර කරගන්න පුළුවන් වෙන්නනම් මහ බැංකුවේ ශුද්ධ විදේශ සංචිත ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 4.5ක මට්ටමට යා යුතුයි. නමුත් දැන් කලක සිටම ලංකාවේ මහ බැංකුව බංකොලොත්. මහ බැංකුවේ ශුද්ධ විදේශ සංචිත ප්‍රමාණය බිලියන 2ක පමණ හිඟයක්. 

පහත තිබෙන්නේ පසුගිය වසර මැද පළ කළ ලිපියක්. 

මහ බැංකුව බංකොලොත්ද?

ඒ කියන්නේ ඩොලරය රුපියල් 300 මට්ටමේ ස්ථාවර කර ගැනීම සඳහා මහ බැංකුව විසින් තවත් ඩොලර් බිලියන 6.5ක් පමණ එකතු කර ගන්න වෙනවා කියන එකයි. ඩොලරය රුපියල් 400 මට්ටමේ ස්ථාවර කර ගැනීම සඳහා වුවත් මහ බැංකුව විසින් තවත් ඩොලර් බිලියන 5.4ක් පමණ එකතු කර ගත යුතුයි. දැනට තිබෙන තත්ත්වය අනුව, මේ වගේ දෙයක් හදිසියේ සිදු විය හැකි එකම ක්‍රමය IMF එකෙන් ඩොලර් බිලියන 5ක පමණ ණයක් ලැබෙන එක පමණයි. 

පොලී අනුපාතික අනිවාර්යයයෙන්ම ඉහළ දැමිය යුතුයි වගේම එයින් සැලකිය යුතු වාසියක් ලැබෙයි. එහෙත්, පොලී අනුපාතික 30-40% මට්ටමකට ඉහළ දමන එක ප්‍රායෝගිකව වෙන දෙයක් නෙමෙයිනේ. එසේ කිරීමෙන් සිදුවන අතුරු ප්‍රශ්න වලට මුහුණ දීමේ ශක්තියක් මේ වෙලාවේ ආණ්ඩුවට නැහැ. පොලී අනුපාතික යම් තරමකින් හෝ වැඩි කිරීමෙන් (15% පමණ මට්ටමකට) කිසියම් සහනයක් ලැබෙනු ඇති නමුත් එවැනි වැඩි කිරීමකින් ඩොලරය ස්ථාවර වෙන එකනම් සිදුවන එකක් නැහැ. එසේ වුවත්, මෙය අනිවාර්යයෙන්ම කරන්න සිදු වන දෙයක් නිසා එකවර වෙළඳපොළ කම්පනය නොකර දැන්ම වැඩේ පටන් ගන්න එකයි කළ යුත්තේ. 

දැන් ඩොලරය ස්ථාවර කළ හැකි එකම දෙය IMF එකෙන් ලැබෙන මුදල, ලැබෙන දිනය හා අදාළ වැඩපිළිවෙළ පිළිබඳ නිශ්චිත නිවේදනයක් පමණයි. එය IMF එක පැත්තෙන් හෝ එකවර දෙපැත්තෙන්ම පැමිණිය යුතුයි. එය සිදු වන තුරු ඩොලරය ඉහළ යන එක නැවැත්තුවොත් මිසක් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වී නවතින්නේ නැහැ. ඩොලරයේ මිල ස්ථාවර වීම කෙසේ වුවත් ස්ථාවර කිරීමක් මේ සතිය අවසාන වෙද්දී වෙයි කියා මට හිතෙනවා. ඇතැම් විට ලබන සතියේ. 

බලු පූට්ටුවෙන් මිදිය යුතු ඇයි?

ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ විසින් ජාතිය අමතා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යාමට කටයුතු කරමින් සිටින බව නිවේදනය කිරීමෙන් පසුව විණිමය අනුපාතයේ යම් ස්ථාවර වීමක් පෙනෙන්නට තිබෙනවා. සතිය අවසන් වෙද්දී, සම්පත් බැංකුවේ හා DFCC බැංකුවේ ඩොලරයක විකිණුම් මිල රුපියල් 280යි. සෙලාන් බැංකුවේ 277.50යි. NDB බැංකුවේ හා HSBCහි රුපියල් 276යි. රාජ්‍ය බැංකු දෙකේ සහ තවත් බැංකු ගණනාවක මෙම මිල තවමත් රුපියල් 275 සීමාවේ රැඳී තිබෙනවා. 

මා ඩොලරයක මිල සැලකිය යුතු ලෙස ඉහළ යා යුතු බවත්, එසේ නොකරන තාක් කල් ලංකාව විසින් කරන්නේ වැටී සිටින වල තව තවත් හාරා ගැනීමක් බවත් දිගින් දිගටම කියූ අයෙක්. පසුගිය කාලයට සාපේක්ෂව යහපාලන ආණ්ඩුව පැවති කාලය තුළ රුපියල සැලකිය යුතු ලෙස අවප්‍රමාණය වුනා. එම වකවානු වලදී ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාම ගැන ආණ්ඩුවට චෝදනා කළ අය ඕනෑ තරම් හිටියත්, ඩොලරයක මිල තවදුරටත් ඉහළ යා යුතු බව කරුණු සහිතව පෙන්වා දෙමින්, සෘජුව ප්‍රකාශ කළ අය නොසිටි තරම්. 

මා පහත සබැඳි මෙහි පළ කරන්නේ "ඔන්න බලන්න. අපි මේ ටික කලින්ම කිවුවා!" කියා පෙන්වන්න නෙමෙයි. ඩොලරයක මිල ඉහළ යා යුත්තේ ඇයි කියා පැහැදිලි කරමින් එම ලිපි වල ලියා තිබෙන කරුණු හැමදාටම වලංගු බැවින් එම කරුණු නැවත නැවත ලියා ලිපි දිග් ගැස්සිය නොහැකි නිසා. 

2016 මාර්තු 

එකසිය පණහයි! ලාබයි!!

2018 අප්‍රේල් 

එකසිය හැටයි! ලාබයි!!

2018 සැප්තැම්බර් 

රුපියල තවදුරටත් අවප්‍රමාණය විය යුත්තේ ඇයි?

"ඉකොනොමැට්ටාගේ බොජුන්හල" වියුණුවේ (bojunhala.economatta.com හෝ economatta. blogspot.com) විශාල ලිපි ප්‍රමාණයක් ඇතත්, එම ලිපි වලට යා හැකි සබැඳි වත්පොතේ පළ කළ නොහැකියි. වත්පොතේ සබැඳි පළ කළ හැක්කේ සතපහ වියුණුවේ (sathapaha.economatta.com හෝ emgesathapaha.blogspot.com) පළ කර තිබෙන ලිපි වලට යාමට  පමණයි. එහෙත් අවශ්‍යනම් බොජුන්හල වියුණුවේ පළ කර තිබෙන පැරණි ලිපි වල පිටපත් වරින් වර යාවත්කාලීන කෙරෙන ඡායා වියුණුවකට (2.economatta.com හෝ econometta.blogspot.com) වත්පොතේ සිට යා හැකියි.  

මෙය වත්පොතෙන් කියවන අයට මතු විය හැකි අතුරු ප්‍රශ්න බොහොමයකට විස්තරාත්මක පිළිතුරු සහිත ලිපි විශාල ප්‍රමාණයක් බොජුන්හල වියුණුවේ තිබෙනවා. එම ලිපි වලට සබැඳි වත්පොතේ පළ කළ නොහැකියි. 

කෙසේ වුවද, ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 මට්ටමේ හිර කර තියා ගනිමින් පසුගිය වසර තුළ ආණ්ඩුව නා ගත්තා. පැවති තත්ත්වය 2021 දෙසැම්බර් 10 දින පළ කළ "ඩොලරයක මිලෙන් නොවැසෙන ආර්ථිකයේ හෙළුව" ලිපිය අවසානයේදී ඉකොනොමැට්ටා විසින් විග්‍රහ කර තිබුණේ මේ විදිහටයි.

"දැන්නම් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත ගොස් ගොඩ දාගන්නවත් කාලයක් නැහැ. ... ඉතිරිව තිබෙන සොච්චම් ඩොලර් ප්‍රමාණයෙන් ආර්ථිකයේ හෙළුව වහගෙන ඉන්න කොයි තරම් හැදුවත්, ඔය සොච්චම් ඩොලර් ටික පොඩ්ඩක් එහාමෙහා වූ විට කාලයක් තිස්සේ වහගෙන ඉන්න අවලස්සන දේවල් ඔක්කොම එළියේ!"

ඒ අවලස්සන දේවල් දැන්නම් කාටත් පේනවා. කොණ්ඩ රැවුල් පාට කරලා, හමේ රැළි වහලා ලස්සනට ඉන්න කෙනෙකුගේ වකුගඩු කොයි තරම් නරක් වෙලාද කියලා ශල්‍ය වෛද්‍යවරයෙකු විසින් දැන ගන්නේ ශරීරය විවෘත කරන්න ගොඩක් කලින්. කපලා බලලා ඒ තීරණය ගන්නේ නැහැ. දැනටම වෙලා තියෙන නමුත් බොහෝ දෙනෙකුට නොපෙනෙන දේවල් වගේම වෙන්න තිබෙන දේවලුත් දැන ගන්න ඒ දේවල් ඇස් දෙකට පේන තුරු ඉන්න අවශ්‍ය නැහැ. ආර්ථික විද්‍යාව කියා නිශ්චිත විද්‍යාවක් තියෙන්නේ ඒකට. 

නිශ්චිත කියා කියන්නේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් විග්‍රහ කරන නිශ්චිත ක්‍රමවේදයක් තිබෙනවා කියන එක මිසක් නිශ්චිත සංඛ්‍යාත්මක පිළිතුරු හොයා ගන්නවා කියන එක නෙමෙයි. ආර්ථිකයක් ක්‍රියා කරන සංකීර්ණ ආකාරය උසස් පෙළට භෞතික විද්‍යා බහුවරණ ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරු ලියද්දී වගේ තනි සමීකරණයකට ඌණනය කරලා තේරුම් ගන්න බැහැ. සාධක විශාල ගණනක අන්තර්ක්‍රියාව සමස්තයක් ලෙස තේරුම් ගන්න ඕනෑ. එය පුහුණුවක් අවශ්‍ය වැඩක්. 

කාලයක් තිස්සේම ප්‍රශ්නයට කෙටිකාලීන මෙන්ම දිගුකාලීන විසඳුම වන්නේද ඩොලරය අවප්‍රමාණය වන්නට ඉඩ හැරීම බව පුන පුනා කියපු ඉකොනොමැට්ටා පසුගිය මාර්තු 8 වනදා ඩොලරයක මිල රුපියල් 230 දක්වා ඉහළ යාමෙන් පසුව කිවුවේ මෙවැන්නක් බවත් අමතක කරන්න එපා.

"දිගුකාලීන ස්ථිර විසඳුම ඩොලරය පා කිරීමයි. එහෙත්, එය මේ වෙලාවේ ක්ෂණිකව කරන්නට යාම භයානක දෙයක්. ... දැන් තත්ත්වය යටතේ රුපියල පා කිරීම කළ යුත්තේ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහයෝගය ලබා ගැනීමට සමාන්තරව පමණයි."

දියවැඩියාව තියෙන කෙනෙක් මාසයක් බෙහෙත් නොබී ඉඳලා දිනපතා ගත යුතු වූ මෙට්ෆෝමින් පෙති තිහම එක දවසේ බිව්වොත් වෙන්නේ මොකක්ද කියලා මම කියන්න අවශ්‍ය නැහැ. කොහොම වුවත් දැන් ඩොලරය රුපියල් 275-280 මට්ටමට ගිහින් අවසන් නිසා කරපු මෝඩකම් ගැන කතා කරලා වැඩක් නැහැ.

ඩොලරයේ මිල අවශ්‍ය පරිදි ටිකෙන් ටික ඉහළ යන්න දුන්නානම් මේ වගේ විශාල ආනයන අපනයන පරතරයක් හැදෙන්නේ නැහැ. දැන් ඩොලරය ඉහළ ගියා කියලා එක පාරටම ඒ පරතරය නැති වෙන්නෙත් නැහැ. ආණ්ඩුවේ ඇස්තමේන්තුව අනුව, ඩොලරය ඉහළ යාමෙන් ඩොලර් බිලියන හතක වාසියක් ලැබෙනවා. මගේ ඇස්තමේන්තුව ඊට වඩා ටිකක් අඩුයි. කොහොම වුනත් ඔය වාසිය ලැබෙන්නේ අවුරුද්දක පමණ කාලයක් ඇතුළතයි. ඒ කාලය ඇතුළතත් තත්ත්වය කළමනාකරණය කර ගත යුතුයි. එය කළ හැක්කේ මොන විදිහකින් හෝ රටේ විදේශ ණය ආපසු ගෙවීමේ හැකියාව පිළිබඳ විශ්වාසය තහවුරු කිරීමෙන්ම පමණයි. 

ඩොලරයේ "සැබෑ" මිල තීරණය වන්නේ ලංකාව ඇතුළේ ඩොලර් වලට තිබෙන ඉල්ලුම හා සැපයුම මතයි. මේ වෙලාවේ සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම ගොඩක් වැඩියි. ඩොලර් හිඟ වී තිබෙන්නේ ඒ නිසා. ඩොලර් සැපයුම බොහෝ දුරට බාහිර සාධක මත තීරණය වන නිසා ලංකාවට ඩොලර් සැපයුම කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් කරන්න බැහැ. ඊට සාපේක්ෂව ඩොලර් ඉල්ලුම කෙරෙහි වැඩි බලපෑමක් කළ හැකියි. 

ඩොලර් මිල පහළින් තියාගෙන ආනයන සීමා කළා කියලා ආනයන ඉල්ලුම අඩු වෙන්නේ නැහැ  ඒ නිසා, මේ ක්‍රමය කිසිසේත්ම  ස්ථිරසාර ක්‍රමයක් නෙමෙයි. නමුත්, ඩොලරයේ මිල ඉහළ යද්දී ආනයන ඉල්ලුම පහළ යනවා. එය ස්ථිරසාර ක්‍රමයක්. ඒ වගේම යම් තරමකින් හෝ අපනයන ඉල්ලුමද ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, ඩොලරයේ මිල ඉහළ යද්දී රට ඇතුළේ තිබෙන ඉල්ලුම් සැපයුම් පරතරය යම් ප්‍රමාණයකින් පහළ යනවා.

ඉල්ලුම් සැපයුම් පරතරයට හේතු වී තිබෙන්නේ කෘතීම ලෙස පහළින් තබා ගත් ඩොලරයේ මිල වුවත් මේ වන විට මිල ඉහළ දැමීමෙන් පමණක් විසඳිය නොහැකි තරමට ප්‍රශ්නය ඔඩු දුවලා ඉවරයි. දැන් තියෙන්නේ වෙනම ප්‍රශ්නයක්. ඒ ලංකාවෙන් ඩොලර් ආපසු ගෙන යාමේ හැකියාව පිළිබඳ විශ්වාසය පලුළු වීමේ ප්‍රශ්නය. මේ හේතුව නිසා මෙතෙක් පසුව මුදල් ගෙවීමේ පදනම මත බඩු විකිණූ අයෙකු වුවත් අත්පිට ඩොලර් ඉල්ලන්න පෙළඹෙනවා. එවැනි තත්ත්වයක් යටතේ සාමාන්‍ය ව්‍යාපාරිකයෙකු විසින් සාමාන්‍යයෙන් ගහගෙන යන රෝල ගහගෙන යන්නත් බැරි වෙනවා. ඒ නිසා, දැන් කළ යුත්තේ වහාම මේ විශ්වාසය නැවත ඇති කිරීමයි. 

සියළුම තැන්පත්කරුවන් විසින් තමන්ගේ තැන්පතු මුදල් එකවර ආපසු ඉල්ලා සිටියොත් ලෝකයේ කිසිම බැංකුවකට එම මුදල් ආපසු ගෙවීමේ හැකියාවක් නැහැ. එහෙමයි කියලා බැංකු බංකොලොත් වෙන්නේ නැහැ. බැංකුවක් විසින් නිරන්තරයෙන් තැන්පතු ආපසු ගැනීම සඳහා වන ඉල්ලුම පුරෝකථනය කර ඒ සඳහා අවශ්‍ය වන මුදල අතේ තියා ගැනීමට සැලකිලිමත් වෙනවා. මුදල් ආපසු ගැනීම් ඉහළ යද්දී පොලී අනුපාතික ඉහළ දමා එය සීමා කර ගන්නවා. පොලී අනුපාතික වෙනස් වීමට ඉඩ හැරීම මගින් බැංකුවට එන හා බැංකුවෙන් යන මුදල් පාලනය කරනවා. 

එසේ නොකර පොලී අනුපාතික වැඩි නොකර එක තැන තියාගෙන හිටියොත් බැංකුවෙන් එළියට යන තරමට මුදල් බැංකුවට ආපසු නොඑන නිසා බැංකුවේ තිබෙන මුදල් සංචිත ටිකෙන් ටික හිඳෙන්න පටන් ගන්නවා. මෙයට පිළියමක් ලෙස බැංකුවෙන් මුදල් ආපසු ගැනීම සීමා කළොත් වෙන්නේ එම බැංකුව ගැන විශ්වාසය බිඳ වැටී කවුරුවත් සල්ලි දාන්නේ නැති වීමයි. මොකද සල්ලි දාන්න පුළුවන් වුනත් ගන්න පුළුවන් වෙයිද කියලා විශ්වාසයක් නැහැ. අර ඉස්සර කතාවක් තිබුණේ ලංකා බැංකුවේ ලාංඡනය සඳහා සුදුසු සංකේතය බලු පූට්ටුව කියලා. පෞද්ගලික බැංකු ව්‍යාප්ත වෙන්න පෙර කාලයේ කතාවක්!

මේ විශ්වාසය නැති වුනාට පස්සේ පොලී අනුපාතික වැඩි කළා කියලත් ප්‍රශ්නය එකවර විසඳෙන්නේ නැහැ. ඒ සඳහා, මුලින්ම බැංකුවේ දාන සල්ලි අවශ්‍ය වෙලාවක ආපසු ලබා ගත හැකි බවට වන විශ්වාසය නැවත තහවුරු කළ යුතු වෙනවා. 

ලංකාවේ ඩොලර් ප්‍රශ්නයත් දැන් තියෙන්නේ මේ වගේ තැනකයි. රටේ විදේශ ණය දිහා බැලුවොත්නම් ඩොලර් බිලියන පණහක් හැටක් තියෙනවා. ඔය ණය ඔක්කොමනම් කොහොමටත් ආපහු ගන්න බැහැනේ. ඒ වුනාට, එහෙම ඔය ණය ඔක්කොම එකවර ආපසු ගෙවන්න අවශ්‍යත් නැහැ. නමුත්, එයින් යම් කොටසක් හැම වසරකම ආපසු ගෙවිය යුතුයි. ගෙවන ප්‍රමාණයට හරියන තරමට ණය දෙන්න අය ඉන්න තුරු වැඩේ අවුලක් නැතුව ඇදගෙන යන්න පුළුවන්. බැංකු කරන්නෙත් ඔය වැඩේමනේ. 

හැබැයි මේක බලු පූට්ටුවක් වෙලා දාන ලේසියට ගන්න බෑ කියලා තේරුණාට පස්සේ කවුරුවත් රටට ඩොලර් ණයට දෙන්න බය වෙනවා. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යන එකේ තියෙන වාසිය ණයට ලැබෙන ඩොලර් බිලියන හතර පහ පමණක් නෙමෙයි. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් ණයක් දෙන්නේ දෙන ණය ආපසු ලැබෙන බවට සහතිකයක් ඇත්නම් පමණයි. ඒ නිසා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත ගිය ගමන්ම අනෙක් අයගේත් බය ඇරෙනවා. වෙන තැනකින් ඔය මුදලම ගත්තා කියලා ඒ විදිහට බය ඇරෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා ප්‍රශ්නය විසඳෙන්නෙත් නැහැ.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලටත් වරදින වෙලාවල් තිබුණත් ගොඩක් වෙලාවට වරදින්නේ නැහැ. මොකද ඔවුන් ණය දෙන්නේ වසර හතර පහක් දිව යන ආර්ථික ස්ථායිකරණ වැඩ පිළිවෙලකට අදාළ රට එකඟ වීමෙන් පසුවයි. එවැනි වැඩ පිළිවෙලක් හදාගන්න මාස පහක් හයක් යනවා. මොකද මේක විචල්‍ය සිය ගණනක් තිබෙන සමීකරණ සිය ගණනක් එකවර විසඳා සොයා ගත යුතු පිළිතුරක්. උසස් පෙළ බහුවරණ ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරු ලියද්දී උඩ දාපු ගලක් බිම වැටෙන වෙලාව හොයා ගන්නවා වගේ සරල දෙයක් නෙමෙයි.

භෞතික විද්‍යාවෙන් ප්‍රශ්නයකට නිශ්චිත පිළිතුරු නොලැබෙන බව ඉංජිනේරු විද්‍යාව හදාරපු අය දන්නවා. එහෙම නිශ්චිත පිළිතුරු ලැබෙනවානම් සේෆ්ටි මාජින් තියන්න අවශ්‍ය වෙන්නේ නැහැ. අපිට කොයි තරම් සංකීර්ණ ආකෘතියක් හදන්න පුළුවන් වුනත්, හැම වෙලාවෙම සැබෑ ලෝකයේ සිදුවන ක්‍රියාවලිය ආකෘතියකට වඩා සංකීර්ණයි. කොයි තරම් සංකීර්ණ ආකෘතියකට වුවත් මග හැරෙන දේවල් ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒකට විසඳුම ආකෘති අත හැරලා සරල කණාපල්ලං විසඳුමකට යන එක නෙමෙයි.

ඉකොනොමැට්ටාගේ ලිපි සාමාන්‍යයෙන් දිගයි. කාලය වැය කරලා මේ ලිපි ලියන්නේ තමන්ගේ කාලය ආයෝජනය කරලා කියවන්න කැමති අය වෙනුවෙන්. වත්පොතේ ඉන්න ගොඩක් අය එවැනි අය නොවන බව මම දන්නවා. ඒ අය කැමැති වොයිස්කට් විග්‍රහ වලට. එහෙම අයට ඉකොනොමැට්ටාගේ ලිපි නොගැලපෙන්න පුළුවන්. සමහර දේවල් බාගෙට දැන ගන්නවාට වඩා නොදැන ඉන්න එක හොඳයි.

දැඩි තීරණ හා හරි තීරණ

ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මීට ටික වෙලාවකට පෙර ජාතිය ඇමතුවා. මිනිත්තු දහතුනක, සාපේක්ෂව කෙටි, කතාවක්. මම හිතන විදිහට මේ ජාතිය ඇමතීම මේ වෙලාවේ කළ යුතුවම තිබුණු දෙයක්. ඒ වගේම, කතාව ඕනෑවට වඩා දිග් ගස්සන්නේ නැතිව අවශ්‍ය කරුණු කෙටියෙන් කියපු එකත් හොඳයි. 

ජනාධිපති රාජපක්ෂට අනුව ඔහු දැඩි තීරණ කිහිපයක් ගන්න තීරණය කරලා. මිනිස්සු බොහෝ දෙනෙක් ගෝඨාභය රාජපක්ෂව තෝරා ගත්තේ ඔහු දැඩි තීරණ ගනු ඇතැයි යන විශ්වාසයෙන්. එවැනි දැඩි තීරණ ගත නොහැකි වීම යහපාලන ආණ්ඩුවේ පාර්ශ්ව දෙකේ නායකයින් සම්බන්ධව තිබුණු විවේචනයක්. 

මම හිතන්නේ, ඔහුව පත් කර ගත් අය අපේක්ෂා කළ පරිදිම ජනාධිපති රාජපක්ෂට විසින් කිහිප වරක්ම දැඩි තීරණ ගත්තා. ඒ දැඩි තීරණ නිසා රටට හා ජනතාවට විශාල ප්‍රශ්න වලට මුහුණ දෙන්නත් සිදු වුනා. මෙයට හේතුව එම දැඩි තීරණ ජනප්‍රිය තීරණ මිස හරි තීරණ නොවීමයි. 

ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් දැඩි තීරණ ගැනීම හොඳ වුවත්, වඩා වැදගත් හරි තීරණ ගැනීමයි. සමස්තයක් ලෙස මේ ආණ්ඩුවේ ප්‍රශ්නය වූයේ සැලසුමක් ඇතිව හරි තීරණ නොගැනීමයි. ඒ නිසා, ආණ්ඩුව විසින් ගත් බොහොමයක් දැඩි තීරණ ඉතා ඉක්මණින් සම්පූර්ණයෙන්ම ආපිට හරවන්න වුනා. දැන් සිදු වී තිබෙන්නේත් එයයි. 

කතාවේ දේශපාලන කොටස ගැන කෙතරම් විවේචන කළ හැකි වුවත්, අපි එම කොටස පැත්තකින් තියා ආර්ථික කොටසට එමු. වඩාත්ම වැදගත් කොටස වන්නේ ජනාධිපතිවරයාට අනුව විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය කිරීමේ බලපෑමයි. 

මේ කතාවට අනුව, ඩොලරයේ මිල දිගටම රුපියල් 200 මට්ටමේ තියාගෙන සිටියානම් මෙම වසර තුළ ඇති වන තත්ත්වය මෙවැන්නක්. මේ ඉකොනොමැට්ටා කාලයක් තිස්සේ කියපු දේවල් නැවත මතක් කිරීමක් නෙමෙයි. ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මීට ටික වෙලාවකට පෙර කියපු දේ සාරාංශගත කිරීමක්. 

ආනයන වියදම - ඩොලර් බිලියන 22යි

ණය ගෙවීම් - ඩොලර් බිලියන 6.9යි 

ගෙවීම් එකතුව - ඩොලර් බිලියන 28.9යි 

අපනයන ආදායම - ඩොලර් බිලියන 12යි 

සේවා ආදායම් - ඩොලර් බිලියන 3යි 

ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ - ඩොලර් බිලියන 2යි 

ණය හා ආයෝජන - ඩොලර් බිලියන 2.5යි 

ලැබීම් එකතුව - ඩොලර් බිලියන 19.5යි 

හිඟය - ඩොලර් බිලියන 9.4යි.

ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂටම අනුව විණිමය අනුපාතය පා කිරීම නිසා මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙන්නේ කොහොමද?

ආනයන වියදම - ඩොලර් බිලියන 20යි

ණය ගෙවීම් - ඩොලර් බිලියන 6.9යි 

ගෙවීම් එකතුව - ඩොලර් බිලියන 26.9යි 

අපනයන ආදායම - ඩොලර් බිලියන 13යි 

සේවා ආදායම් - ඩොලර් බිලියන 4යි 

ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ - ඩොලර් බිලියන 5යි 

ණය හා ආයෝජන - ඩොලර් බිලියන 2.5යි 

ලැබීම් එකතුව - ඩොලර් බිලියන 24.5යි 

හිඟය - ඩොලර් බිලියන 2.4යි.

ඒ කියන්නේ විණිමය අනුපාතය පා කිරීම නිසා ඩොලර් බිලියන 7ක් ඉතිරි වෙනවා කියන එකයි. ඉතිං හත් දෙයියනේ බලු බැණුම් අහගෙන, අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ අපි කිවුවේ ඕකනේ!

පළමුව මම පොඩි තාක්ෂණික නිවැරදි කිරීම් ටිකක් කරන්නම්. සේවා ගිණුමට ලැබෙන ආදායම් වගේම වියදම්ද තිබෙනවා. මෙහි ඒ ගැන කතාවක් නැහැ. ඒ වගේම යම් මුදලක් විදේශ ප්‍රේෂණ ලෙස රටින් එළියට යනවා. එයද මෙහි නැහැ. ඒ නිසා අපි මෙහි සඳහන් සේවා ආදායම් යන්නෙන් අදහස් කර තිබෙන්නේ ශුද්ධ සේවා ආදායම් බවත්, ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ යන්නෙන් අදහස් කර තිබෙන්නේ ශුද්ධ ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ කියාත් සලකමු. ඒ වගේම ණය ගෙවීම් වලට පොලී ගෙවීම්ද ඇතුළත් සේ සලකමු.

ඉහත උපකල්පන යටතේ ගෝඨාභය රාජපක්ෂගේ ඇස්තමේන්තු නරක ඇස්තමේන්තු නෙමෙයි. කොහොමටත් මහ බැංකුවේ හා මුදල් අමාත්‍යංශයේ ඉන්න නිලධාරීන්ට මේ දේවල් ගැන හොඳ අවබෝධයක් තිබෙනවා. ඒ වගේම, පැත්තක ඉන්න අප‍ට කලින් අළුත්ම දත්තත් ඔවුන්ට ලැබෙනවා. මේ ඇස්තමේන්තු සමඟ මට බොහෝ දුරට එකඟ විය හැකියි. 

ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ජනාධිපති ධුරය විසින් භාර ගනිද්දී පැවති තත්ත්වය ඉහත දෙවන තත්ත්වයට සමානයි. යහපාලන කාලයේදී ආසන්න වශයෙන් ඩොලර් 2.4කට කිට්ටු වාර්ෂික ගෙවුම් ශේෂ හිඟයක් තිබුණා. ඒ, ඒ වන විට අරගෙන තිබුණු ණය වෙනුවෙන් පොලී ලෙස වසරකට ගෙවිය යුතු වූ මුදලයි. විණිමය අනුපාතය පාවෙන තත්ත්වයක් යටතේ පරණ ණය වල වාරික ගෙවීම ඇතුළු අනෙකුත් වාර්ෂික වියදම් සඳහා අවශ්‍ය ඩොලර් ප්‍රමාණය වැඩි අපහසුවක් නැතිව රටට එන නමුත් පරණ ණය වෙනුවෙන් පොලී ගෙවන්න අවශ්‍ය ඩොලර් ටික රටට එන්නේ නැහැ. ඒ ප්‍රමාණයත් වෙළඳපොළෙන් එකතු කර ගන්නනම් සාමාන්‍ය සමතුලිත මිලටත් වඩා විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය කරන්න වෙනවා. එහෙම නැත්නම් අලුතෙන් ණය ගන්න වෙනවා. යහපාලන ආණ්ඩුව විසින් කළේත්, මේ ආණ්ඩුව දැන් කරන්න යන්නේත් දෙවැන්නයි.

මේ ආණ්ඩුව විසින් විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීම නිසා මීට අමතරව වසරකට ඩොලර් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් රටට අහිමි වුනා. ගෝඨාභය රාජපක්ෂට අනුවම 2022 වසර සඳහා මෙම ඇස්තමේන්තුව ඩොලර් බිලියන හතක්! ඔන්න මම එහෙම නෙමෙයි කියන්නේ. 

මේ වෙලාවේ මේ ඩොලර් බිලියන හත බේරා ගැනීම සඳහා ආණ්ඩුව දැඩි තීරණයක් අරගෙන. ඒ වහාම ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යාම හා ඒ හරහා "ගෙවිය යුතු ණය වාරික, ස්වෛරීත්ව බැඳුම්කර ආදිය ගෙවීම් සඳහා ක්‍රමවේදයක් සලසා ගැනීම". ඔය උදෘත ඇතුළේ සඳහන්ව තිබෙන දෙයට සිංහලෙන් කියන තනි වචනය ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම. කෙටියෙන් කිවුවොත් මෙතැන තියෙන්නේ ඇතැම් ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විසින් මෙන්ම එජාප හා සජබ විසින්ද පසුගිය කාලය මුළුල්ලේ කළ යෝජනාව. 

මේ ටික කළොත් දැනට තිබෙන ප්‍රශ්නය විසඳා ගන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ 2019ට ආපහු යන්න පුළුවන්. නමුත්, ආපහු 2007ට යාම ඊට වඩා දුර ගමනක්. ආපහු 1947ට යන එකනම් ගොඩාක්ම දුර ගමනක්!

තවත් වැදගත් දෙයක් මතක තියා ගන්න. ඉහත දෙවන ඇස්තමේන්තු ප්‍රායෝගික වන්නේ විණිමය අනුපාතය හරියටම පාවෙන්න ඉඩ හැරීමෙන් පසුව පමණයි. එය සිදු වෙමින් පවතින්නේයැයි මම හිතන නමුත් තවමත් සිදුව අවසන් වී නැහැ. ඩොලරය හරියටම පාවෙන්න පටන් ගන්නා විට එහි මිල කීයක් වෙයිද කියා ගෝඨාභයගේ කතාවේ නැහැ. 

දෙසිය හැත්තෑ පහේ සිට...

මේ වන විට ඩොලරයක මිල රුපියල් 275 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මම හිතන්නේ ඩොලරයේ මිල කීයට යයිද කියන එක ගැන ගොඩක් අය විමතියට පත් වෙලා. විපක්ෂයේ සජබ වගේම ජාජබත් ආණ්ඩුව ගෙදර යවා බලය ලබා ගැනීම සඳහා මේ අවස්ථාව උපයෝගී කර ගැනීමට උත්සාහ දරමින් සිටිනවා.

පිටින් බැලූ විට පෙන්නේ ඩොලරය "පා කිරීමෙන්" පසුව පාලනයක් නැතිව දවසින් දවස ඩොලරයක මිල ඉහළ යන බවයි. එහෙත්, ඇත්තටම ඩොලරය තවමත් නිදහසේ පාවෙන්න පටන් අරගෙන නැහැ. 

පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ ඩොලරයේ මිල තීරණය වන්නේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මතයි. 2020 අගෝස්තු පමණ වන තුරු ලංකාවේ තිබුණේ පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් කියා වැඩි අපහසුවකින් තොරව නම් කළ හැකි හැකි ක්‍රමයක්. ඒ වන විට මිලියන 7,430.1ක නිල සංචිත ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව හා රජය සතුව තිබුණා.

ඉන් පසුවද, මහ බැංකුව විසින් සංචිත විකුණමින්, වෙළඳපොළ ඩොලර් සැපයුම වැඩි කර ඒ හරහා වක්‍ර ලෙස මිල පාලනය කළ නමුත් වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වුනා. ඒ නිසා, එම කාලය තුළද පාලිත (managed), එසේත් නැත්නම් අපිරිසිදු (dirty), පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් පැවති සේ සැලකිය හැකියි. 

සංචිත විකුණා දමමින් වෙළඳපොළ ඩොලර් සැපයුම ඉහළ දමා ඩොලරයේ මිල පාලනය කිරීම නිසා 2021 මාර්තු වන විට රටේ නිල සංචිත ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 4,055.2 දක්වා පහත වැටී තව දුරටත් ඩොලරයේ මිල පාලනය කිරීම අසීරු තත්ත්වයක් ඇති වුනා. ඒ වන විට වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත කළ ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබුණා. 

ඩොලරයක වෙළඳපොළ මිල රුපියල් 200 දක්වා යාමෙන් පසුව ගත වූ වසරක පමණ කාලය තුළ ඩොලර් වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වුනේ නැහැ. 2021 මාර්තු මාසයේ සිට මහ බැංකුව විසින් ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 මට්ටමෙහි රඳවා ගෙන සිටියද. එම මිල යටතේ ඇති වන ඩොලර් ඉල්ලුම සමතුලිත කළ හැකි තරමට සංචිත මුදා හැරීමට මහ බැංකුවට පුළුවන්කමක් තිබුණේ නැහැ. ඒ නිසා, නිල වශයෙන් මහ බැංකුව මොනවා කිවුවත් පසුගිය වසරක කාලය තුළ ලංකාවේ තිබුණේ ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක්. 

මේ මොහොත වන විටද ඉහත තත්ත්වය වෙනස් වී නැහැ. ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුම පෙන්නුම් කරන මිල සංඥාව නොපෙනී යනවා. ඉන් පසුව, ඩොලරයක නියම මිල ගැන කිසිවෙකුට හරියටම කියන්න බැහැ. මේ මොහොත වන තුරුම මහ බැංකුව විසින් එම මිල සංඥාව අල්ලා ගැනීමට උත්සාහ දරමින් සිටින බව පේනවා.

මගේ නිරීක්ෂණය අනුව, මහ බැංකුව විසින් කරමින් සිටින්නේ රාජ්‍ය බැංකු වල උදවුවෙන් විණිමය අනුපාතය මාර්ගෝපදේශනය කරන එකයි. තවත් පැහැදිලිව කිවුවොත් සැලසුම් කළ ආකාරයකට ක්‍රමයෙන් විණිමය අවප්‍රමාණය කිරීමයි (crawling the rate along a guided path). මගේ පෞද්ගලික අදහස අනුව මේ වෙලාවේ කළ යුත්තේද මෙයයි. ඒ නිගමනයට හේතු එකින් එක විස්තර කිරීමට මම ඉඩ ගන්නේ නැහැ.

මේ වන විටද අපනයනකරුවන් විසින් උපයන ඩොලර් බලෙන් රුපියල් කෙරෙමින් පවතිනවා. එසේ එම ඩොලර් බලෙන් රුපියල් කිරීමට අවශ්‍යව තිබෙන්නේ දැනට පවතින මිල යටතේ වුවද මෙම අපනයනකරුවන් ඩොලර් විකිණීමට කැමැත්තක් නොදැක්වීමයි. මේ වන තුරුද පවතින්නේ පාවෙන විණිමය අනුපාතයක් නොවන බව පෙන්වීමට මේ කරුණ පමණක් වුවද ප්‍රමාණවත්. ඩොලරයේ නියම මිල හමු වන තුරු මේ අයුරින් දිනපතා ටිකෙන් ටික විණිමය අනුපාතය මාර්ගෝපදේශනය කර ඉන් පසුව පාවෙන්නට හැරීම මහ බැංකුවේ ඉලක්කය වෙන්න පුළුවන්. එහෙත්, ඩොලරය රුපියල් 300 මට්ටම පමණ දක්වා ඉහළ යාමෙන් පසුවද මිල සංඥාව අහු නොවුනොත් මහ බැංකුව විසින් මේ වැඩේ අතහැර දමන්න පුළුවන්. 

මේ වෙලාවේ ඩොලරයේ මිල තීරණය වන්නේ අන්තර්-බැංකු වෙළඳපොළ තුළයි. ඩොලරයේ මිල එකවර විශාල ලෙස ඉහළ යාම නිසා බැංකු පද්ධතිය වෙත ලැබෙන ප්‍රේෂණ විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් ඇති බව වාර්තා වී තිබෙනවා. විණිමය අනුපාතය රුපියල් 200 මට්ටමේ හිර කර ගැනීම නිසා සාමාන්‍යයෙන් රටට ලැබෙන ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ වලින් ඩොලර් බිලියන දෙකක් පමණවත් නොලැබී ගියා. මේ ඩොලර් සියල්ල උන්ඩියල් වුනා කියා හිතනවානම් එය වැරදි අදහසක්. එයින් යම් කොටසක් පමණක් උන්ඩියල් වෙන්න ඇති.

ඒ වගේම, මේ වෙලාවේ ඩොලරයේ මිල ඉහළ දමා උන්ඩියල් වෙළඳපොළ බිඳ දැමිය හැකියැයි හිතනවානම් එය විශාල මුලාවක්. රටේ ඩොලර් ඉල්ලුම තිබෙන තුරු, බැංකු වල ඩොලරයේ මිල ඉහළ යන වේගයෙන්ම උන්ඩියල් වෙළඳපොළෙහි ඩොලරයක මිලද ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, මෙය චලනය වන ඉලක්කයක් පසුපස හඹා යාමට දරන අසාර්ථක උත්සාහයක්. කළ යුත්තේ ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු කෙරෙන ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමයි. මෙය කළ හැකි පහසුම ක්‍රමය පොලී අනුපාතික විශාල ලෙස ඉහළ දැමීමයි. එය කළත්, නොකළත්, ආර්ථික වර්ධනය අඩාල වන නිසා ආර්ථික වර්ධනය ගැන වද වන එකේ තේරුමක් නැහැ. දිග ලිපි කියවන්න ගොඩක් අය අකැමැති නිසා පොලී අනුපාතික ඉහළ දැමීමේ වාසි ගැන වෙනම ලිපියකින් විස්තර කරන්නම්.

ඩොලරයේ මිල ඉහළ දමා උන්ඩියල් වෙළඳපොළ බිඳ දැමිය හැකි නොවෙතත්, උන්ඩියල් නොවුණු, ඩොලරයේ මිල ඉහළ යන තුරු බලා සිටි අය හිර කරගෙන සිටි ඩොලර් ප්‍රමාණය මේ වෙලාවේ රටට එයි. මේ හේතුව නිසා සිදුවන ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ඉහළ යාම එක වර සිදුවන දෙයක් පමණයි. ඒ වැඩි වීම එලෙසම දිගටම පවතිනු ඇතිය යන මුලාවේ නොවැටිය යුතුයි. මෙසේ කෙටි කලක් තුළ රටට පැමිණිය හැකි මුදල ඩොලර් මිලියන 500ක් පමණ විය හැකියි. ඉදිරි මාස කිහිපයක් සැලකූ විට, ඇතැම් විට බිලියනයක් පමණ වුවත් විය හැකියි. ඩොලරයේ මිල දිගින් දිගටම මඳ වේගයකින් ඉහළ යන්නේනම් එකවර ලැබෙන ඩොලර් ප්‍රමාණයට අමතරව දිගටම ලැබෙන ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ වලද යම් වැඩි වීමක් සිදු වෙයි.

මෙසේ එකවර රටට එන ඩොලර් ප්‍රමාණය නිසා හරිනම් ඩොලරයක මිලෙහි යම් පහත වැටීමක් සිදු විය යුතුයි. එහෙත්, වෙනත් හේතුවක් නිසා එය සිදු වන්නේ නැහැ. ඒ බැංකු පද්ධතිය තුළ තිබෙන විශාල ඩොලර් ද්‍රවශීලතා හිඟයයි. මේ වන විට පසුගිය කාලය මුළුල්ලේ බැංකු පද්ධතිය විසින් බිලියන දෙකක පමණ නැති ඩොලර් විකුණලා. ඒ නිසා, වැඩියෙන් ඩොලර් බිලියනයක් රටට ආවත් ඒ ඩොලර් බිලියනය බැංකු පද්ධතිය විසින් අවශෝෂණය කර ගන්නවා මිසක් බැංකු වලින් එළියට එන්නේ නැහැ. මහ බැංකුවෙන් ඩොලර් මිල දී ගත නොහැකි නිසා වාණිජ බැංකු වලට වෙන විකල්පයක් නැහැ. 

ඉහත කරුණු දෙකේ සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිඵලය විදිහට සාමාන්‍ය ඩොලර් හිඟයට අමතරව සමුච්ඡනය වූ ඩොලර් හිඟයක් (accumulated shortage) මේ වෙලාවේ රටේ තිබෙනවා. ඒ නිසා, ඩොලරයට නිදහසේ පාවෙන්න ඇරියොත් එය දිගුකාලීනව ස්ථාවර විය හැකි මිලට වඩා වැඩියෙන් තවත් 20%ක් පමණ උඩට ගිහින් (overshoot වී) නවතින්න පුළුවන්.

ජූලි 25 ඩොලර් බිලියනයක බැඳුම්කරය ගෙවන්න කලින් මැයි 5 වනදා ඉන්දියාවට ආසියානු නිෂ්කාශන සංගමය යටතේ කළ යුතු දැනට දෙවරක් කල් දමාගත් ගෙවීම් කරන්න වෙනවා. ඒ වන විට මෙම මුදල ඩොලර් බිලියන 1.2-1.3 පමණ වෙලා තියෙයි. මේ දෙකටම අවශ්‍ය ඩොලර් ප්‍රමාණය මහ බැංකුවට වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගන්න වෙනවා. එය කළ හැක්කේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වීමෙන් පසුවයි. 

ඩොලරයට සාපේක්ෂ නිදහසක් ලබා දීමෙන් පසුව සංවර්ධන බැඳුම්කර වලට පෙර නොවූ ඉල්ලුමක් ඇති වී තිබෙනවා. ඩොලර් මිලියන 50ක් පමණක් විකිණීමට දැම්මත් 9.48% පොලියට ඩොලර් මිලියන 152.54කම සංවර්ධන බැඳුම්කර විකුණන්න හැකි වී තිබෙනවා. පුදුමයක් වෙන්න දෙයක් නැහැනේ. මාස හයකට 4.74%ක් කෙළින්ම පොලිය ලෙස ලැබෙද්දී ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාම නිසා තව 30-35%ක වාසියක් මේ වෙලාවේ සංවර්ධන බැඳුම්කර මිල දී ගන්න අයට ලැබෙනවා. ඒ කියන්නේ අවුරුද්දකට 100%කට කිට්ටු ප්‍රතිලාභයක්. මේ වෙද්දී ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වල ඵලදා අනුපාතිකය 231% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබීම එක්ක බැලුවහමනම් මේකත් ලොකු වාසියක් නෙමෙයි.

ඔය තත්ත්වය යටතේ 11-12% පොලියට භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර අවශ්‍ය පමණ විකුණන්න බැහැ. ඒ නිසා, අඩුව පුරවන්න සල්ලි අච්චු ගහන්න වෙනවා. එය වලක්වා ගන්න පුළුවන් වෙන්නෙත් පොලී අනුපාතික වැඩි කිරීමෙන් පමණයි. තව කියන්න දේවල්නම් තියෙනවා. කමක් නෑ. දැනට ඔය ඇති!

දෙසිය හැටෙන් පසු ජීවිතය

ආර්ථික අර්බුදය ගැන ලියා ගෙන ආ ලිපි මාලාවේ දැනට ලියා තිබෙන අවසන් කොටසේදී මම ආර්ථික අර්බුදයේ වත්මන් හැඩය ගැන මේ විදිහේ ප්‍රකාශයක් කළා.

"ආණ්ඩුවට අනිවාර්යයෙන්ම ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යන්න වෙනවා. දැන් තත්ත්වය අනුව වෙන කිසිම විකල්පයක් නැහැ. ඒ එක්කම විණිමය අනුපාතය පාවෙන්න අරින්න වෙනවා. එහිදී ඩොලරයක මිල රුපියල් 275 පමණ මට්ට්මකටවත් යා හැකියි. ඒ එක්කම ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ ගිහින් උද්ධමනය වැඩි වෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඩොලරය තවත් ඉහළ යනවා. අවසානයේදී ඩොලරයක මිල රුපියල් 300 පමණ මට්ටමකට යා හැකියි. එහිදී ආණ්ඩුව කෙරෙහි ජනතා අප්‍රසාදය ඉහළ යන එකත් නොවැලැක්විය හැකියි."

ඉහත ප්‍රකාශය සඳහන් ලිපිය වියුණුවේ පළ කළේ මාර්තු තුන් වෙනිදා. දවස් හතරක් යද්දී ඔය කියපු දේවල් වලින් සෑහෙන කොටසක් වෙලා. ආණ්ඩුව තවමත් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත ගොස් නැහැ. එය දවසකින් දෙකකින් කළ හැකි දෙයක් නෙමෙයි. මාධ්‍ය වාර්තා අනුව මේ වැඩේ සිදු වෙමින් පවතිනවා. කොහොම වුනත්, විණිමය අනුපාතය මේ වෙද්දී පාවෙන්න ඇරලා. දින දෙකකට පසුව ඩොලරය රුපියල් 260 සීමාවේ නැවතී තියෙනවා. ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල දැනටමත් ඉහළ ගිහින්, ආණ්ඩුව කෙරෙහි ජනතා අප්‍රසාදයද වේගයෙන් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.

ඔය ලිපිය අවසන් කරමින් "විසඳුම් ගැන තෙවන ලිපි මාලාවෙන් කතා කරමු" කියා සටහන් කරද්දී මම බලාපොරොත්තු වුනේ රටේ මේ මොහොතේ තිබෙන ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් යෝජනා කරන්න නෙමෙයි. ඒ ප්‍රශ්න මොන විදිහකින් හෝ විසඳුනාට පස්සේත් ඉතිරි වන දිගුකාලීන ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් යෝජනා කරන්න. ඊට පැහැදිලි හේතුවක් තිබුණා.

රටේ මේ මොහොතේ තිබෙන ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් ඉදිරිපත් කළත් ඒ විසඳුම් ක්‍රියාත්මක කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණේ මේ ආණ්ඩුවට පමණයි. නමුත්, අපට යෝජනා කළ හැකිව තිබුණු විසඳුම් හා මේ ආණ්ඩුව විසින් අනුගමනය කළ ආර්ථික වැඩ පිළිවෙළ අතර තිබුණු මූලික මට්ටමේ ප්‍රශ්න නිසා ඒ වැඩේට මහන්සි වෙන එකේ කිසිම තේරුමක් තිබුණේ නැහැ. හැබැයි ඒ තත්ත්වය දැන් වෙනස් වෙලා.

ආණ්ඩුව ඇතුළේ හිටපු ජාතික සමාජවාදීන් හා වෙනත් ඇතැම් "වියතුන්" මේ වන විට ආණ්ඩුවේ බල කේන්ද්‍රයෙන් එළියට විසි වෙලා බව පේනවා. අනෙක් දේවල් කොහොම වෙතත් ඩොලරයට සාපේක්ෂ නිදහසක් ලබා දී තිබෙනවා. ආණ්ඩුව විසින් එතැනින් එහාට කළ යුතු අනෙක් වෙනස්කම් කරයිද කියන එක ගැන කිසිදු සහතිකයන් නැතත්, අඩු වශයෙන් අප විසින් යෝජනා කළ පළමු පියවර ක්‍රියාත්මක කර තිබෙන මේ මොහොතේ ප්‍රශ්නයෙන් ගොඩයාමට ගත යුතු ඊළඟ පියවර ගැනත් සටහන් නොකළොත් එය අප කරන වැරැද්දක්. 

ඩොලරය පා කරන්න කියා කියපු අය දැන් පැත්ත පළාතක නෑ කියලා සමහර අය චෝදනා කරනවා. අපි නම් මෙහේ ඉන්නවා. ඒ වගේම, ආණ්ඩුව හා අප අතර කිසිම සම්බන්ධයක් නැතත් මේ කළ දෙය සම්බන්ධව කාට හෝ ප්‍රශ්න තිබේනම් ඒ ප්‍රශ්න වලට පිළිතුරු දෙන්නත් අපි සූදානම්. අපි විවේචන කරන්නෙත්, යෝජනා කරන්නෙත් පුද්ගලයින් දිහා බලාගෙන නෙමෙයි. අපේ යෝජනා හා විවේචන සම්බන්ධව අප වගකීම ගන්නවා. 

ඩොලරය ඇත්තටම පා කරලද කියන එක තවමත් පැහැදිලි නැහැ. දැන් ඩොලරයේ මිල නැවතී තිබෙන රුපියල් 260, මට පෙනෙන හැටියට, මාර්ගෝපදේශිත සීමාවක්. ඩොලරයට නිදහසේ ඔහේ ඉහළ යන්න දුන්නත් මේ වෙලාවේ බොහෝ විට රුපියල් 300 ඉක්මවන එකක් නැහැ කියා මම හිතනවා. ඒ මට්ටමට වඩා ඉහළ යාම ආණ්ඩුව විසින් දරා ගනීද කියන එකත් සැක සහිතයි.

කෙසේ වුවත්, කිව යුතු වැදගත්ම කරුණ ඒක නෙමෙයි. ඩොලරය මේ මොහොතේ කවර හෝ මට්ටමකට ඉහළ ගොස් නැවතුනා කියලා එය ඒ මට්ටමේ දිගටම නවතින්නේ නැහැ. ඒ වගේම, ඒ කවර හෝ මට්ටමේ ඩොලරය තියා ගන්න උත්සාහ කළොත් නැවත ප්‍රශ්නයේ මුලට එනවා. ප්‍රශ්නය විසඳිය හැක්කේ ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාමට හේතුවන සාධක ඉවත් කිරීමෙන් පමණයි.

ඩොලරය ඉහළ යද්දී බඩු මිල වැඩි වී උද්ධමනය ඉහළ යනවා. උද්ධමනය ඉහළ යද්දී ඩොලරයේ මිල මත වන පීඩනය වැඩි වෙනවා. මෙය චක්‍රීය ලෙස සිදු වන දෙයක්. හරි තැනින් අල්ල ගත්තේ නැත්නම් මේ චක්‍රය කඩන්න බැහැ. මේ සියල්ලට සමාන්තරව විශාල විනාශයකින් අවසන් විය හැකි සමාජ-දේශපාලන අර්බුදයක් අත වනමින් ඉන්නවා. 

මෙය කාටවත් බොර දියේ මාළු බාන්න අවශ්‍ය නැති, බොර වූ දියේ ඉන්න මාළු පීනාගෙන වැල්ලට එන වෙලාවක්. ඒ වගේ වෙලාවක වග කිවයුතු අයෙකු විසින් කළ යුත්තේ ගොඩට එන මාළු අල්ලා නැවත වතුරට වීසි කරන එක වුවත්, තුනපහ දමපු වතුර හට්ටියට ගින්දර දමමින් හට්ටියට මාළු ඇවිද ගෙන එන තුරු බලා සිටින අය මිසක් මාළුන්ව නැවත වතුරට දමන අය අඩුයි. ඒකට කාටවත් වරදක් කියන්නත් බැහැ.

මෙය විසඳිය හැකි ප්‍රශ්නයක්. මේ විෂම චක්‍රය කැඩිය හැකියි. එහෙත්, ඒ සඳහා ගෙවිය යුතු මිල මේ මොහොතේ ගෙවන්න වෙනවා. නිවැරදි වැඩ පිළිවෙලක් නැතිව ආණ්ඩුව එලවලා ගෙදර යැවුවා කියලා මෙහි වෙනසක් වෙන්නේ නැහැ. විස්තරාත්මකව ලිවිය හැකි හා ලිවිය යුතු දිගුකාලීන විසඳුම හා එකඟ වන, මේ මොහොතේ අනුගමනය කළ යුතු වැඩ පිළිවෙළ පිළිබඳ කෙටි සාරාංශයක් මේ ලිපියෙන් අප ඉදිරිපත් කරනවා.

එජාපය ආණ්ඩුව හා එක් වී ජාතික ආණ්ඩුවක් පිහිටුවීම පිළිබඳ කසුකුසුවක්ද ඇහෙනවා. මෙය එජාපය විසින් රේල් පාර දිගේ දුවගෙන ගොස් බ්‍රේක් නැතුව අපායට යන කෝච්චියක ගාඩ් පෙට්ටියේ එල්ලීමක් වුවත් මේ වෙලාවේ රට ගැන හිතනවානම් කළ හැකි හොඳ වැඩක්. එවැනි ආණ්ඩුවකට අප යෝජනා කරන ආකාරයේ විසඳුමකට එකඟ වීම අපහසු නොවෙන්න පුළුවන්.

දළ වශයෙන් ගත්තොත් එජාපය විණිමය අනුපාතය පා කිරීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටිනවා. දිගින් දිගටම විණිමය අනුපාතය පා කිරීම වෙනුවෙන් පෙනී සිට ඇති අයෙකු වුවත්, මේ මොහොතේ ඕනෑම කොන්දේසියක් යටතේ ඕනෑම තරමකට ඩොලරයේ මිල ඉහළ යන්න ඉඩ ඇරීම වෙනුවෙන් මා පෙනී සිටින්නේ නැහැ. ලේන්නු හිටිය යුත්තේ කැලේ මිසක් කූඩු වල නෙමෙයි. එහෙත්, කූඩුවක කාලයක් තිස්සේ හැදූ ලේන් පැටියෙක් එකවර කැලේට අත ඇරියොත් වෙන දේ අමුතුවෙන් කියන්න අවශ්‍ය නැහැ.

මේ වෙලාවේ විණිමය අනුපාතය කීයට ගියත් උන්ඩියල් නවත්තන්න බැහැ. උන්ඩියල් ගනුදෙනු කියන්නේ තනිකරම නිදහස් ගනුදෙනු. ඊට සාපේක්ෂව නියාමනය කියන්නේ කෘතීම දෙයක්. මිනිස්සු උන්ඩියල් ක්‍රම භාවිතා නොකර බැංකු පද්ධතිය භාවිතා කරන්න ප්‍රධානම හේතුවක් වුනේ අතිශයෝක්තියට නංවා තිබුණු උන්ඩියල් ක්‍රම වල අවදානම නිසා ඇතිව තිබුණු බොරු බියයි. මහ බැංකුව විසින් මේ වන විට මිනිසුන් තුළ වූ ඒ බිය පහ කර තිබෙනවා.

ටවුමේ බාර් එකෙන් වැඩි මිලට සීල් බෝතලයක් බොන හැමෝම ඇළ ලඟ ගෙදර ගුණේ පෙරන කසිප්පු බොන්න යන්නේ නැහැ. ඒ අය කොලිටියක් නැති කසිප්පු බොන්න බය නිසා වැඩි මිලක් ගෙවලා, ආණ්ඩුවට බදු ගෙවලා සීල් බොනවා. සීල් විතරක්ම බොන, නීති විරෝධී මත්පැන් කවදාවත් නොබීපු කෙනෙක් දංකොටුව ස්පෙෂල් ගැන හිතන්නෙත් ඇළ ලඟ ගෙදර ගුණේ පෙරන කසිප්පු වගේ දෙයක් කියලා. 

ආණ්ඩුව හිටපු ගමන් බාර් වහනවා. දැන් කොහෙන් හෝ නීති විරෝධී මත්පැන් බෝතලයක් හොයා ගන්නවා ඇරෙන්න වෙන විකල්පයක් නැහැ. ඔහොම හොයා ගෙන යද්දී දංකොටුව ස්පෙෂල් බෝතලයක් හම්බ වෙනවා. ඒක ඇළ ලඟ ගෙදර ගුණේ පෙරන කසිප්පු වගේ දෙයක් නෙමෙයි. කලින් බීපු සීල් බෝතලේ එක්ක බැලුවහම පේන්න කිසිම වෙනසක් නැහැ. වෙනස තියෙන්නේ ගෙවිය යුතු මිලේ විතරයි. මෙච්චර දවස් ආණ්ඩුවට බදු ගෙවලා තියෙන්නේ නිස්කාරණේ!

පහුගිය කාලයේ උන්ඩියල් වලට පුරුදු වුනු මිනිස්සු දැන් උන්ඩියල් අත අරින්නේ නැහැ. එය බලෙන් නවත්වන්නත් කිසිම පුළුවන්කමක් නැහැ. උන්ඩියල් නැති වෙන්නේ ලංකාවේ ඕනෑම කෙනෙකුට ළඟ බැංකුවට ගිහින්, ලියකියවිලි කිසිවක් නොපෙන්වා, රුපියල් ගෙවා ඩොලර් හෝ වෙනත් ඕනෑම විදේශ ව්‍යවහාර මුදලක් මිල දී ගන්න හැකි වූ දවසටයි. පොළෙන් වට්ටක්කා ගන්නවා වගේ ඕනෑම කෙනෙක්ට ඒ විදිහට ඩොලර් ගන්න පුළුවන් තත්ත්වයක් ලංකාවේ කවදාවත් තිබුණේ නැහැ. කවදාවත් නොතිබුණු එවැනි තත්ත්වයක් මේ වගේ වෙලාවක ඇති කරන්න බැහැ. 

රට ඇතුළේ ඩොලර් අවශ්‍ය හැමෝටම නිදහසේ ඩොලර් මිල දී ගන්න නොහැකි තාක් කල් උන්ඩියල් ඩොලර් වලට ඉල්ලුමක් තිබෙනවා. ඒ ඉල්ලුම තිබෙන තුරු උන්ඩියල් සැපයුමද නවතින්නේ නැහැ. බැංකු වල මිල කීයට ගියත් උන්ඩියල් කරුවෝ ඊට වඩා රුපියලක් හරි ගෙවනවා. එහෙම තියෙද්දී මෙතෙක් කල් ගොඩක් අය අඩුවට ලංකාවට ඩොලර් එවුවේ උන්ඩියල් වලට තිබුණු බය නිසා. දැන් ගොඩක් අය ඒ බය ඇරගෙන. වැඩි අවදානමක් නැත්නම් එක රුපියලක් හෝ අඩුවෙන් ලබා ගන්න ඔවුන් පෙළඹෙන්නේ නැහැ.

හැබැයි එයින් අදහස් වෙන්නේ රුපියල අවප්‍රමාණය කරපු එකේ කිසිම තේරුමක් නැහැ කියන එක නෙමෙයි. මම මීට පෙර ලිපියකත් කිවුවා වගේ, ඩොලරයේ මිල ඉහළ යන්න නොදීම නිසා ලංකාවට එන එක නැවතුණු ඩොලර් ප්‍රමාණයක් තියෙනවා. මේ විදිහට ඩොලර් එවන එක නැවැත්වූ හෝ පමා කළ අය නිවැරදි බව මේ වන විට තහවුරු වී තිබෙනවා. කීයට හෝ ගිහින් ඉදිරි සතිය තුළ ඩොලරයේ මිල ස්ථාවර වීමෙන් පසුව ඔවුන් නැවත ලංකාවට ඩොලර් එවයි. මෙය විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය කිරීමේ ක්ෂණික හා සෘජු වාසියක්. ඒ ඩොලර් ටික රටට අද්ද ගන්න මේ වෙද්දී සිදු වුනු අවප්‍රමාණය වීම හොඳටම ප්‍රමාණවත්. 

ඉදිරි සතිය තුළ ඩොලරයේ මිල ස්ථාවර වීමෙන් පසුව කළ යුත්තේ, සැලසුමක් ඇතිව, අවම වශයෙන් මසකට 2-3% අතර ප්‍රමාණයකින් ඩොලරයේ මිල ඉහළ යන්නට සැලැස්වීමයි. එසේ ඉඩ හරිමින්, මහ බැංකුව විසින් වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගත යුතුයි. ඉදිරි වසර තුළ උද්ධමනය 24-36% මට්ටමකට යාම නොවැලැක්විය හැකියි. ඒ කියන්නේ මාසයකට 2-3%කින් රුපියලේ දේශීය අගය පිරිහීමක්. රුපියලේ විදේශ අගය තුළද ඒ වෙනස පිළිබිඹු විය යුතුයි. යම් හෙයකින් උද්ධමනය මීට වඩා වැඩි වන්නේනම් ඩොලරයේ මිලද අනුරූපී ලෙස ඉහළ යාමට සැලැස්විය යුතුයි. මෙය අවම අවශ්‍යතාවයක්. ඩොලරය මීට වඩා වැඩියෙන් අවප්‍රමාණය වන්නේනම් එය වඩා සුදුසුයි. 

අවම වශයෙන් 2023 මාර්තු මාසය දක්වා උද්ධමනය ඉහළ මට්ටමක පැවතෙනු ඇති බැවින් ඒ කාලය තුළ මේ අයුරින් ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාමට ඉඩ හැරීම අනිවාර්යයෙන්ම කළ යුතු දෙයක්. ඉන් පසුව, එන හැටියට මේ පරාමිතීන් සීරුමාරු කර ගත හැකියි. වෙළඳපොළට අවශ්‍ය වන්නේ ස්ථාවරත්වයයි. ඩොලරය කීයක් වෙයිද යන අවිනිශ්චිතතාවයට සාපේක්ෂව මසකට 2-3% අතර ප්‍රමාණයකින් ඉහළ යාම ස්ථාවර තත්ත්වයක්. 1997-2006 පමණ දක්වා මෙන්ම 2015-2019 අතරද තිබුණේ අඩු වැඩි වශයෙන් එවැනි ස්ථාවරත්වයක්.

ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්න වලින් ස්ථිර ලෙසම මිදෙන්නටමනම් ලංකාව ඩොලර් බිලියන 50ක පමණ විදේශ සංචිතයක් ගොඩ නගා ගත යුතුයි. මේ වෙලාවේ සිහිනයක් සේ පෙනුණත්, විණිමය අනුපාතය හිර කර ගෙන රට ගොඩ නැගිය හැකිය යන "වියත් බාගයේ" ප්‍රඥාව ඉවත ලීමෙන් පසුව මෙය පැහැදිලි ලෙසම කළ හැක්කක්. නිසි මාර්ගයේ යන්නේනම්, කැට හොලවා විදේශික ශ්‍රී ලාංකිකයින්ගෙන් සල්ලි එකතු කරන්න අවශ්‍ය වෙන්නේ නැහැ. ඩොලර් ඉතිරි කරන්න ඇපල් මිදි තහනම් කරන්න අවශ්‍ය වෙන්නේත් නැහැ. 

මහ බැංකුව විසින් වසර පහක කාලයක් පුරා මසකට ඩොලර් මිලියන 500 බැගින් වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගත්තොත් වසර පහක් යද්දී ඩොලර් බිලියන 30ක් එකතු වෙලා. ඩොලර් බිලියන 30ක සංචිතයක් හදාගත්තොත් ඉතුරු ඩොලර්බිලියන 20 රටට එන්නේ පියඹාගෙනයි. ඔය වැඩේ කළොත් රටේ ආනයන අපනයන පරතරය නිකම්ම නැති වෙලා යනවා. 

මාසයකට ඩොලර් මිලියන මිලියන 500ක් කියා කියන්නේ සාමාන්‍යයෙන් රටට මාසයකට ලැබෙන ප්‍රේෂණ ප්‍රමාණයට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක්. ඒ නිසා, මෙය කළ හැක්කක්. ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ලෙස ලැබෙන ඩොලර් ටික වෙළඳපොළෙන් ඉවත් කර ගත් විට වෙළඳ ගිණුමට හා සේවා ගිණුමට සමතුලිත වෙන්න සිදු වෙනවා. ආනයනික භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යද්දී, අපනයන ආදායම් වැඩි නොවුනත්, ආනයන වියදම් පහළ යාම නිසා ඔය වැඩේ වෙයි. ආනයන තහනම් කිරීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටින අයට මේ ක්‍රමයට විරුද්ධ වෙන්න හේතුවක් නැහැ. පරපෝෂිත මධ්‍යම පංතියට ටිකක් නෙමෙයි ගොඩක් රිදෙයි!

සංචිත ගොඩ නගා ගැනීම පැත්තකින්ම තිබ්බත් ඉදිරි වසර වල වසරකට ඩොලර් බිලියන පහ හයක ණය ගෙවන්න තිබෙන නිසා ඔය ඩොලර් ප්‍රමාණය කොහොමටත් වෙළඳපොළෙන් ඉවත් කර ගන්නම වෙනවා. ණය ගෙවන්න තිබෙන දවස් දන්න නිසා මහ බැංකුවට මේ වැඩේ කලින් සැලසුම් කරන්න පුළුවන්. ලෝකයේ අනෙක් රටවල වෙන්නෙත්, නිදන් අරමුදල් ක්‍රමය අහෝසි කරන තුරු ලංකාවේ වුනෙත් ඔය වගේ වැඩක්.

ඩොලරයේ මිල ඉහළ යද්දී මිනිස්සු ආයෝජනයක් විදිහට වැඩි වැඩියෙන් ඩොලර් මිල දී ගන්න පෙළඹෙනවා. ඒ නිසා, ඩොලරයේ මිල කීයට ගියත් රටේ ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු වෙන්නේ නැහැ. මේ ප්‍රශ්නය නොවිසඳා කොහොමටවත්ම ඉදිරියට යන්න බැහැ. අනෙක් ප්‍රශ්න වගේම මේ ප්‍රශ්නයත් විසඳුමක් නැති ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. 

ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාමට ඉඩ දෙන්න සිදු වී තිබෙන මේ මොහොතේ අනිවාර්යයෙන්ම කරන්නට සිදු වන ඊළඟ දෙය පොලී අනුපාතික 28-40% පමණ මට්ටමකට හෝ ඊට වඩා වැඩි මට්ටමකට ඉහළ දැමීමයි. මෙම පොලී අනුපාතික අවම වශයෙන් වසරක කාලයක් දක්වා එම මට්ටමේ පවත්වා ගන්න වෙනවා. රටේ ඩොලර් ඉල්ලුම පාලනය කර, උන්ඩියල් ක්‍රම අධෛර්යමත් කර, ඩොලරයේ මිල දිගින් දිගටම පාලනයකින් තොරව ඉහළ යාම වලක්වා ගත හැකි එකම ක්‍රමය එයයි. ආණ්ඩුව හෝ මහ බැංකුව විසින් කීයටවත් පොලී අනුපාතික මෙවැනි මට්ටමකට වහාම ඉහළ දමයි කියා මම හිතන්නේ නැහැ. හැබැයි එසේ නොකළොත්, අන්තිමට හිර වෙලා ඩොලරය අත ඇරියා වගේම, පොලී අනුපාතිකත් ඉහළ දමන්නම වෙනවා. ඥානක්කා පල්ලා සහතිකයි!

පොලී අනුපාතික එලෙස ඉහළ දැමිය යුත්තේ ඇයි?

මේ වෙලාවේ රටේ ඩොලර් වලට ඉල්ලුම විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තියෙන්නේ ඩොලරයේ මිල ඉදිරි කාලයේදී දිගින් දිගටම ඉහළ යාම අනිවාර්ය බව කාට වුවත් පැහැදිලිව පේන නිසයි. පළමුව මේ වෙළඳපොළ අපේක්ෂාවන් නිශ්චිත සීමාවක බැඳ තැබිය යුතු බව මම කිවුවා. මා යෝජනා කළ සීමාව මසකට 2-3%කින් ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාමට ඉඩ හැරීමක්. වසරකට 24-36%ක වැඩි වීමක්. මෙහිදී රුපියල් ගෙවා ඩොලර් මිල දී ගෙන ඩොලර් අතේ තියා ගන්නා අයෙකුට වසරකට 24-36%ක ප්‍රතිලාභයක් ලැබෙනවා. නමුත්, පොලී අනුපාතික 28-40% මට්ටමේ ඇත්නම්, මේ රුපියල් රුපියල් ලෙස බැංකුවක තියා ගැනීමෙන් ඊට වඩා 4%ක ප්‍රතිලාභයක් ලැබෙනවා. ඒ නිසා, ඩොලර් මිල දී ගැනීම පාඩුයි. මේ පරතරය මීටත් වඩා වැඩි කළ හැකිනම් ප්‍රතිඵල තවත් ඉක්මන් වෙයි.

ඩොලරයක මිල ස්ථාවර කර ගැනීම සඳහා මේ මොහොතේ ක්ෂණිකව ගත යුතු, අවශ්‍යම හා වැදගත්ම දෙවන ක්‍රියාමාර්ගය පොලී අනුපාතික විශාල ලෙස වැඩි කිරීමයි. ඒ හරහා, විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීමට අමතරව මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම හරහා උද්ධමනයද පාලනය කළ හැකියි. මේ දේවල් කරද්දී මතු වන අතුරු ප්‍රශ්න තිබෙනවා. ඒ අතුරු ප්‍රශ්න ගැන අප දැනුවත්. ඒ අතුරු ප්‍රශ්න වලටද විසඳුම් තිබෙනවා. 

දෙසිය තිහට දෙසිය හැටක් රුපියල් බෝ වේවා!

මහ බැංකුව විසින් රුපියල අවප්‍රමාණය කරන්න තීරණය කරලා දවසක් යද්දී ඩොලරය රුපියල් 260 දක්වා ගිහින්. මෙයින් පෙනෙන්නේ එක පැත්තකින් හතර අතේ නෙලනවා ඇරෙන්න ආණ්ඩුවට කිසිදු සැලැස්මක් නැති බව. අනෙක් පැත්තෙන් මහ බැංකුව හා ආණ්ඩුව අතර නිසි සම්බන්ධීකරණයක් නැති බව. 

ඊයේ මහ බැංකුව විසින් කරන්න අදහස් කර තිබුණේ ඩොලරය රුපියල් 230 දක්වා යන්න ඉඩ අරින එක මිසක් රුපියල පා කිරීම නොවන බව ඉතා පැහැදිලියි. මහ බැංකු නිවේදනයේ ඒ බව සංඥා කර තිබුණා. එහි කියා තිබුණේ ඩොලරය රුපියල් 230 සීමාවේ රඳවා ගන්නා බව නෙමෙයි කියා දැන් ඕනෑනම් තර්ක කරන්න පුළුවන්. මමනම් හිතන්නේ ඊයේ අපේක්ෂා කළේ ඒකම තමයි.

සාමාන්‍යයෙන් වාණිජ බැංකු හා මහ බැංකුව අතර හොඳ සන්නිවේදනයක් සිදු වෙනවා. මහ බැංකුව කියන දේ පැහැදිලි නැත්නම් ඉතා පහසුවෙන්ම දුරකථන ඇමතුමක් දීලා අදහස් කළ දේ පැහැදිලි කරගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, ලංකාවේ අන්තර්-බැංකු වෙළඳපොළ කෙරෙහි රාජ්‍ය බැංකු වලට විශාල බලපෑමක් කළ හැකියි. මහ බැංකුව විසින් ඩොලරය නිදහස් කිරීමෙන් පසුව වුවත් රාජ්‍ය බැංකු හරහා වක්‍ර ලෙස ඩොලරයේ මිල පාලනය කරන්න පුළුවන්.

ඊයේ සහ අද රාජ්‍ය බැංකු වල හා අනෙකුත් ප්‍රධාන වාණිජ බැංකු වල හැසිරීමෙන් පෙනෙන්නේ ඩොලරයේ මිල ඊයේ දවස තුළ රුපියල් 230 දක්වා යන්න ඉඩ ඇරලා, අද ඒ සීමාව රුපියල් 260 දක්වා උස්සා ඇති බවයි. හෙට වන දෙය බලන්න වෙන්නේ හෙටයි. 

මහ බැංකුවට අනුව අද දිනයේ වාණිජ බැංකු වල ඩොලරයක බරිත සාමාන්‍ය විකිණුම් මිල රුපියල් 259.9999යි. ගැනුම් මිල 249.9603යි. මේවා මාර්ගෝපදේශිත අනුපාතික (guided rates) බව බැලූ බැල්මටම පේනවා. අද දිනයේ උත්සාහ ගෙන තියෙන්නේ ඩොලරයක ගැනුම් මිල රුපියල් 250 සීමාවේ හා විකිණුම් මිල රුපියල් 260 සීමාවේ තියා ගන්නයි. ඇතැම් වාණිජ බැංකු වල විකිණුම් මිල මීටත් වඩා වැඩියි. ගැණුම් මිල මීට වඩා අඩුයි. නමුත්, වෙළඳපොළ සාමාන්‍ය තත්ත්වය මේකයි. 

ඉකොනොමැට්ටා වසර ගණනාවක සිටම විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය කළ යුතු බව දිගින් දිගටම කියූ අයෙක් බව මෙය කියවන බොහෝ දෙනෙක් දන්නවා. එසේ කිවුවේ ක්‍රය ශක්ති සාම්‍යය මත පදනම්වයි. ක්‍රය ශක්ති සාම්‍යය මත පදනම්ව බැලුවොත් ඩොලරයක ගැනුම් මිල රුපියල් 250 සීමාවේ හා විකිණුම් මිල රුපියල් 260 සීමාවේ තිබීම යෝග්‍ය තත්ත්වයක්. මේ තීරණය කලින් ගත්තානම් විශාල ඩොලර් ප්‍රමාණයක් ඉතිරි කර ගත හැකිව තිබුණා. 

ඒ නැති වුනු ඩොලර් දැන් නැවත ලැබෙන්නේ නැහැ. ගිය නුවණ ආපහු අද්දගන්න දැන් නැදුන්ගමුවේ ඇතාත් නැහැ. එසේ වුවත්, පමා වී හෝ ගත් මේ තීරණය හොඳ තීරණයක්. 

ලංකාවේ රුපියල එක වර වැඩියෙන්ම අවප්‍රමාණය වුනේ 1977 නොවැම්බර් 15 වනදා ඒ වන තුරු පැවති ද්විත්ව විණිමය අනුපාත ක්‍රමය අහෝසි කළ විටයි. එවර ඩොලරයක නිල මිල ආසන්න වශයෙන් දෙගුණ වුනා. ඒ වන විට නිල විණිමය අනුපාතය ඩොලරයකට රුපියල් 7.89ක් වුවත්, ඒ මිලට ඩොලර් ලබා ගත හැකි වූයේ අත්‍යාවශ්‍ය ආනයන සඳහා පමණයි. අනෙකුත් කටයුතු සඳහා ඩොලර් මිල දී ගැනීමේදී 65%ක අධිභාරයක් ගෙවිය යුතු වුනා. කළු කඩ මිල ඊටත් වඩා වැඩි වුනා. 

ද්විත්ව විණිමය අනුපාත ක්‍රමය අහෝසි කර ඩොලරයක මිල රුපියල් 16.00 දක්වා අවප්‍රමාණය කිරීමෙන් පසුව පාලිත තත්ත්වයන් යටතේ  ඩොලරය පා කිරීමෙන් පසුව 1977 වසර අවසාන වන විට ඩොලරයක විකිණුම් මිල රුපියල් 15.59 දක්වාත්, ගැණුම් මිල රුපියල් 15.33 දක්වාත් ඉහළ ගියා. අධිභාරයද සමඟ රුපියල් 13.02ක් වූ ඩොලරයක මිල සැලකුවහොත් එම මිල රුපියල් 16.00 වීමේදී රුපියල අවප්‍රමාණය වුනේ 20%කට වඩා අඩුවෙන්.

ඉන් පසුව ඩොලරයක මිල එක වර විශාල ලෙස ඉහළ ගියේ 2001 ජනවාරි 23 දින ඩොලරය පා කිරීමෙන් පසුවයි. රුපියල් 80 පමණ මට්ටමක තිබුණු ඩොලරය පා කිරීමෙන් පසුව රුපියල් 96 පමණ මට්ටමකට ඉහළ ගොස් පසුව රුපියල් 88ක පමණ මට්ටමක ස්ථාවර වුනා. මේ ගණන් මට හරියටම මතක නැතත් එවර රුපියල අවප්‍රමාණය වුනේ 10%කට මඳක් වැඩි ප්‍රමාණයකින් පමණයි.

මගේ විශ්වාසය වන්නේ ඊයේ ඩොලරය නිදහස් කරන්නට පෙර මහ බැංකුව විසින් 1977දී හා 2001දී සිදු වූ දෙය පූර්වාදර්ශ සේ සලකමින් ඩොලරයේ මිල 15%කට වඩා ඉහළ නොයවා පාලනය කර ගන්නට හැකි වනු ඇතැයි සිතන්නට ඇති බවයි. එහෙත්, අද රටේ තත්ත්වය 1977 තත්ත්වයට වගේම 2001 තත්ත්වයටද වඩා බොහෝ දරුණු තත්ත්වයක්. 

ඩොලරය පා කිරීමට හේතු වූ 2001 ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයට ලංකාවට මුහුණ දීමට සිදු වුනේ ලංකාවේ හා ඇමරිකාවේ සිදු වූ ත්‍රස්තවාදී ක්‍රියා දෙකක ප්‍රතිඵලයක් ලෙසයි. එම වසරේ පළමු කාර්තු දෙක තුළ ආර්ථිකය සාමාන්‍ය පරිදි වර්ධනය වුවත්, ජූලි මාසයේදී කටුනායක ගුවන් තොටුපොළට හා ගුවන් හමුදා කඳවුරු වලට එල්ල වූ ප්‍රහාර වලින් පසුව රක්ෂණ හා ප්‍රවාහන ගාස්තු ඉහළ ගොස් ආනයන හා අපනයන වෙළඳාමට මෙන්ම සේවා වෙළඳාමටද විශාල බලපෑමක් සිදු වුනා. එහි හානියෙන් යාන්තමින් ගොඩ එමින් සිටියදී කොරේ පිටට මරේ කීවාක් මෙන් සැප්තැම්බර් මාසයේදී ඇමරිකාවේ ලෝක වෙළඳ සංකීර්ණයට ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාර එල්ල වුනා. ගුවන් ගමන් රෙගුලාසි දැඩි වී ප්‍රවාහන පිරිවැය ඉහළ ගියා. ලංකාවේ ඇඟලුම් වලට ඇමරිකාවේ හා යුරෝපයේ වූ ඉල්ලුම අඩුවුනා.

නිදහසින් පසු පළමු වරට ආර්ථිකය සංකෝචනය වූ 2001 වසරේදී එය එසේ සිදු වීමට ප්‍රධානම හේතුව වසරේ දෙවන අර්ධය තුළ ආනයන අපනයන වෙළඳාම පහත වැටීමයි. ආනයන අපනයන වෙළඳාමේ වූ අඩුවීම නොවන්නට එම වසරේදීද ආර්ථික වර්ධනය ධන අගයක්. ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයට හේතු වූයේ මේ නිසා රටේ ඇති වූ තාවකාලික ඩොලර් හිඟයයි. විණිමය අනුපාතය පා කිරීමෙන් පසුව රටට ඩොලර් ගලා විත් ප්‍රශ්නය විසඳුනා.

දැන් රටේ ප්‍රශ්නය 2001දී පැවති ආකාරයේ තාවකාලික ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. මෙය කාලයක් තිස්සේ ගොඩ නැගුණු ආකෘතිමය ප්‍රශ්නයක්. ප්‍රශ්නය විසඳීම සඳහා විණිමය අනුපාතය පා කළ යුතු වුවත්, එය අනිවාර්ය අවශ්‍යතාවයක් මිසක් කිසිසේත්ම ප්‍රමාණවත් අවශ්‍යතාවයක් නෙමෙයි. අර්බුදයෙන් ගොඩ යාම සඳහා විණිමය අනුපාතය පා කිරීමෙන් අනතුරුව තවත් බොහෝ දේ කළ යුතුයි.

දින දෙකක කාලයක් තුළ මුදල් ඒකකයක වටිනාකම 25%කින් පමණ අඩු වීම ලංකා ඉතිහාසය වගේම ලෝක ඉතිහාසය දිහා බැලුවත් සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් නෙමෙයි. මුදලක වටිනාකම එකවර එපමණ අඩු වීම දුලබ සිදුවීමක්. ඩොලරයේ මිල 260 මට්ටමේ නවතියි කියන එක පිළිබඳවත් කිසිම සහතිකයක් නැහැ. කොහොම වුනත්, ඩොලරයේ මිල රුපියල් 230 මට්ටමේ රඳවා නොගෙන රුපියල් 260 දක්වා යන්න ඉඩ දුන්නා කියන එකෙන් පෙනෙන්නේ රුපියලට පාවෙන්න ඉඩ දෙන තැනට ආණ්ඩුව හා මහ බැංකුව පත් වී සිටින බවයි.

මේ තීරණයෙන් පසුව ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වෙළඳපොළේත් ක්ෂණික හැරවුමක් පෙනෙන්න තිබෙනවා. නැවත බැඳුම්කර වෙළඳපොළ වෙත යා හැකි තත්ත්වයක් ඇති බව එයින් කෙසේවත් අදහස් නොවෙතත් යාන්තමින් හෝ විශ්වාසය ගොඩ නැගීමක් මෙයින් ප්‍රදර්ශනය වෙනවා.

ඩොලර් එක පා කළා කියන්නේ ලෝක විනාසයද? ඊයේ සහ අද මිල ඉහළ ගිය සෑම්පලේට දවසට රුපියල් 30 ගාණේ ඉහළ ගිහින් ඩොලරයක මිල රුපියල් පන්සීයට විතර යයිද? 

නෑ. එහෙම වෙන්නේ නැහැ. ඔය මිල තව ටිකක් ඉහළ ගිහින් ස්ථාවර වෙයි. බොහෝ විට තුන් සීය පනින එකක් නැහැ. හැබැයි ඩොලර් එක පා කළා කියලා ආර්ථිකයේ තියෙන අට අනූවක් නිදන්ගත රෝග, නව අනූවක් ව්‍යාධි, දෙසිය තුනක් අතුරු ආන්තරා සියල්ල එක රැයින් සමනය වෙන්නේ නැහැ. දැන් ඒවා ගැන හිත යොමු කළ යුතුයි. 

ඊට කලින් හෙට වෙන්නේ මොකක්ද කියලා බලා ඉඳිමු. දෙසිය හැටේ නැවතිලා තියෙන්නේ මහ බැංකුවේ මාර්ගෝපදේශනය යටතේනම් හෙට තව ටිකක් මිල ඉහළ යයි. එහෙම නැත්නම් හෙට වෙද්දී මිල ස්ථාවර වෙන්න පුළුවන්.

තිස් අටක් ගෙවා ඉල්ලං කයිද?

ලංකාවේ වාණිජ බැංකු වල ඩොලරයක විකිණුම් මිල මේ වන විට රුපියල් 230 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මහ බැංකුව විසින් දැනුම් දුන්නේ ඩොලරය නිදහස් කරන බව හා එසේ වුවද ඩොලරයක මිල රුපියල් 230 ඉක්මවනු ඇතැයි අපේක්ෂා නොකරන බවයි. මහ බැංකුව විසින් සෘජුව වාණිජ බැංකු වලට කතා කර හෝ සංඥාත්මක ලෙස රුපියල් 230ක උපරිම මිලක් පනවා ඇති බව පැහැදිලියි. 

පිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් (clean float) යටතේ විණිමය අනුපාතය (ඩොලරයක මිල) තනිකරම තීරණය වන්නේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මතයි. බටහිර රටවල තිබෙන්නේ මෙවැනි ක්‍රමයක්. පිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ කිසිදු විටෙක රටේ ඩොලර් හිඟයක් හෝ ඩොලර් අතිරික්තයක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. නිල සංචිත විශාල ලෙස එකතු වීමක් වෙන්නෙත් නැහැ. එසේ සංචිත නොතිබීම ඒ හේතුව නිසාම රටේ ආර්ථිකයට ප්‍රශ්නයක් වෙන්නෙත් නැහැ. එහෙත්, මෙවැනි ක්‍රමයක් යටතේ ලංකාව වැනි කුඩා හා පටු ආර්ථිකයක් ඇති රටක විණිමය අනුපාතය කෙටි කාලාන්තර තුළ රටට ඔරොත්තු නොදෙන සේ විචලනය විය හැකියි.

පිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් ලංකාවේ කවදාවත්ම ක්‍රියාත්මක වී නැහැ. ඉතා කෙටි කාලාන්තර තුළ ලංකාවේ  විණිමය අනුපාතය තනිකරම වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මත තීරණය වී ඇතත්, යම් සීමාවකින් ඔබ්බෙහිදී හැම විටම වගේ මහ බැංකුවේ මැදිහත්වීම් දැකිය හැකි වුනා. 

අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදීද (dirty float) විණිමය අනුපාතය වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මත තීරණය වුවත්, මහ බැංකුව විසින් විටෙක වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් මිල දී ගෙන සංචිත වලට එකතු කර ගැනීම හා තවත් විටෙක එම සංචිත විකුණා වෙළඳපොළට ඩොලර් මුදා හැරීම හරහා වෙළඳපොළ සැපයුම පාලනය කරනවා. ඒ හරහා ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාව වෙනස් කර වක්‍ර ලෙස ඩොලරයක මිල පාලනය කරනවා. පසුගිය වසරේ සැප්තැම්බර් මාසය පමණ දක්වා ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක වූ විණිමය ප්‍රතිපත්තිය හැඳින්විය හැක්කේ අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් ලෙසයි. 

අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ සංචිත එකතු කර ගනිමින් රුපියල (හෝ වෙනත් රටකනම් එම රටේ ව්‍යවහාර මුදල) එහි නියම වටිනාකමට වඩා අඩු මට්ටමක පවත්වා ගත හැකියි. ජපානය, චීනය වැනි රටවල් කාලයක සිට කරන්නේ මෙයයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අපනයන ඉහළ ගොස් ආනයන අඩු වෙනවා. රට තුළ ඩොලර් (හා වෙනත් විදේශ විණිමය) ගොඩ ගැසෙනවා. ඒ වගේම, අවශ්‍ය අවස්ථා වලදී මේ සංචිත විකුණා මුදලේ අගය අධිප්‍රමාණය කළ හැකියි. 

සාමාන්‍යයෙන් අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් අනුගමනය කරන රටවල් එසේ කරන්නේ දිගුකාලීනව වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම මත විණිමය අනුපාතය තීරණය වීමට ඉඩ දෙන අතරම ඉතා කෙටි කාලාන්තර තුළ විණිමය අනුපාතයේ සිදු විය හැකි උච්ඡාවචනයන් පාලනය කිරීමටයි. 

උදාහරණයක් ලෙස ලංකාවේ ආණ්ඩුව ඉන්දියාවෙන් මාස තුනක කාලයකට  ඩොලර් බිලියනයක ණයක් අරගෙන ඒ ඩොලර් ප්‍රමාණය එක වර විකිණුවොත් ක්ෂණිකව රට ඇතුළේ ඩොලර් සැපයුම විශාල ලෙස ඉහළ යනවා. ඊට අනුරූපව ඉල්ලුම ඉහළ නොයන නිසා ඩොලරයේ මිල විශාල ලෙස පහත බසිනවා. ඉන් පසු, තෙමසකින් පසුව ණය ගෙවීම සඳහා වෙළඳපොළෙන් ඩොලර් බිලියනයක් මිල දී ගැනීමේදී මෙහි අනෙක් පැත්ත සිදු වී ඩොලරයක මිල එක වර විශාල ලෙස ඉහළ යනවා.

මහ බැංකුව මැදිහත් වී මුල් අවස්ථාවේදී ඩොලර් බිලියනය මිල දී ගෙන මාස තුනකට පසුව එම ඩොලර් ප්‍රමාණය නැවත විකිණීම මගින් විණිමය අනුපාතයෙහි ඉහත කී උච්ඡාවචනය වීම නවත්වා ගත හැකියි. එයින් දිගුකාලීන සමතුලිතතාවය වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. මේ ක්‍රමය පාලිත විණිමය අනුපාත ක්‍රමය ලෙසද (managed float) හැඳින්වෙනවා. මා හිතන විදිහට එජාප/සජබ පෙනී සිටින්නේ මෙවැනි අපිරිසිදු පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් වෙනුවෙන්. 43 බලකායද එවැනි ක්‍රමයක් වෙනුවෙන් පෙනී සිටිනවා විය හැකියි. 

අපිරිසිදු විණිමය අනුපාතික ක්‍රමයක් අනුගමනය කිරීමේදී විණිමය පාලකයින් (මහ බැංකුව) විසින් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවය හා තාවකාලික උච්ඡාව්ඡාවචනයන් අතර වෙනස නිවැරදිව හඳුනා ගත යුතුයි. එහෙත්, බොහෝ විට ලංකාවේදී ප්‍රායෝගිකව දැකිය හැක්කේ උච්ඡාව්ඡාවචනයන් පාලනය කිරීමෙන් ඔබ්බට ගොස්, වෙළඳපොළට එරෙහිව, විණිමය අනුපාතය හිතුමනාපයට පාලනය කිරීම සඳහා සංචිත භාවිතා කිරීමේ උත්සාහයක්. මෙවැනි තත්ත්වයක් යටතේ ලංකාවේ ක්‍රමය අපිරිසිදු විණිමය අනුපාතික ක්‍රමයක් ලෙස නොපැවතී යම් තරමකින් ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් බවට පත් වෙනවා.

ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයකදී මාර්ගෝපදේශන මූලධර්මය (guiding principle) වන්නේ වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම නෙමෙයි. මෙහිදී කිසියම් බලධාරියෙකු විසින් "තිබිය යුතු" විණිමය අනුපාතය තීරණය කරනවා. මෙය හරියටම වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත කරන විණිමය අනුපාතය වීම සිදු නොවිය හැකි තරමේ අහම්බයක් පමණක් නිසා, මෙහි අනිවාර්ය ප්‍රතිඵලය ලෙස රට තුළ ඩොලර් අතිරික්තයක් හෝ හිඟයක් ඇති වෙනවා. 

ඩොලර් අතිරික්තයක් ඇති වූ විට එම ඩොලර් ප්‍රමාණය සංචිත වලට එකතු කරගෙන පහසුවෙන් ප්‍රශ්නය විසඳා ගත හැකියි. එහෙත්, ඩොලර් හිඟයක් ඇති වූ විට ප්‍රශ්නය පාලනය කර ගත හැක්කේ සංචිත තිබෙන සීමාව දක්වා පමණයි. ඉන් පසුව, ආනයන පාලනය වැනි දැඩි ක්‍රියාමාර්ග ගන්න සිදු වෙනවා. 

ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ, විණිමය අනුපාතය විණිමය පාලකයින් විසින් සිතන පරිදි "තිබිය යුතු" මට්ටමේ පවත්වා ගැනීම සඳහා විශාල සංචිත ප්‍රමාණයක් නාස්ති කිරීමෙන් හා ආනයන සීමා ආදිය පැනවීමෙන්ද පසුව තව දුරටත් මේ කාර්යය අපහසු වෙද්දී ඔවුන්ට විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය කිරීමට සිදු වෙනවා. මෙහිදී මා සිංහලෙන් අවප්‍රමාණය යන වචනය යොදා ගන්නේ ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ devaluation යන අර්ථයෙන්.

මේ වන විට සිංහලෙන් අවප්‍රමාණය යන වචනය භාවිතා වෙන්නේ ඉංග්‍රීසියෙන් depreciate යන අර්ථයෙන්. එමෙන්ම, appreciate යන අර්ථය දීමට අධිප්‍රමාණය යන වචනය භාවිතා වෙනවා. විණිමය අනුපාතය appreciate හෝ depreciate විය හැක්කේ පාවෙන විණිමය අනුපාතික ක්‍රමයක් යටතේ පමණයි. ඒ නිසා, appreciate හෝ depreciate වීමක් මිස appreciate හෝ depreciate කිරීමක් කියා දෙයක් නැහැ. මේ අර්ථයෙන් සිංහල වචන යොදා ගත්තොත් අවප්‍රමාණය හෝ අධිප්‍රමාණය වීමක් මිසක් අවප්‍රමාණය හෝ අධිප්‍රමාණය කිරීමක් ගැන අපට කතා කළ නොහැකියි. එය වෙළඳපොළ අදිසි හස්තය විසින් තීරණය කරන දෙයක්.

ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ පාලකයෙකු විසින් හිතා මතා විණිමය අනුපාතය වෙනස් කිරීමේදී ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් යොදා ගැනෙන්නේ devalue හා revalue යන වචනයි. මා හිතන හැටියට සිංහලෙන් අවප්‍රමාණය හා අධිප්‍රමාණය යන වචන මුලින්ම නිර්මාණය වී තිබෙන්නේ devalue හා revalue යන අර්ථ සැපයීමටයි. 2001 වසරේදී පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමය හඳුන්වා දීමෙන් පසුව appreciate හා depreciate යන වචන සඳහා අලුතෙන් සිංහල වචන හදා නොගෙන අවප්‍රමාණය හා අධිප්‍රමාණය යන වචනම ඒ වෙනුවෙන්ද භාවිතා කළා විය හැකියි.

පසුගිය සැප්තැම්බර් මාසයේ සිට ලංකාවේ ක්‍රියාත්මකව තිබෙන්නේ අපිරිසිදු විණිමය අනුපාතික ක්‍රමයකට වඩා ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් ලෙස හැඳින්විය හැකි ක්‍රමයක්. නිල හැඳින්වීම එලෙස නොවිය හැකියි. ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය (devalue) කරනවා මිස අවප්‍රමාණය වීමක් (depreciate) වෙන්නේ නැහැ. දැන් සිදුව තිබෙන්නේ ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 සිට රුපියල් 230 දක්වා වෙනස් කිරීමක් මිස වෙනස් වීමක් නෙමෙයි. මේ 200 හා 230 යන මිල ගණන් දෙකම "තිබිය යුතු" මිල ලෙස පාලකයින් විසින් තීරණය කළ මිල ගණන් මිසක් වෙළඳපොළ ඉල්ලුම හා සැපයුමට සම්බන්ධ මිලක් නෙමෙයි.

ස්ථිර විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ මුදල් ඒකකයක් අවප්‍රමාණය (devalue) කර තිබීම හරහා කිසියම් රටක් විසින් ප්‍රදර්ශනය කරන්නේ වෙළඳපොළට එරෙහිව යාමට උත්සාහ කර, එය කර ගත නොහැකිව ඇණ ගැනීමෙන් පසුව, නොකර බැරි නිසා මුදලේ අගය අවප්‍රමාණය කිරීමට සිදු වී ඇති බව මිස ප්‍රතිපත්තියක් ලෙස වෙළඳපොළ පිළිගෙන ඇති බව නෙමෙයි. 

මම හිතන විදිහට ජවිපෙ/ජාජබ මෙන්ම "හරිමග" කණ්ඩායම විසින්ද ඩොලරයේ මිල ඉහළ දැමිය යුතු බව කියා සිටියේ මෙවැනි අර්ථයකින්. ඒ කියන්නේ, ඔවුන්ට අනුව ඩොලරයක මිල "තිබිය යුතු" තැන රුපියල් 200 නෙමෙයි. මේ මිල රුපියල් 200 වුවත්, රුපියල් 400 වුනත්, මේ ආර්ථික දෘෂ්ඨිවාදය එකක් මිස දෙකක් නෙමෙයි. මේ සියල්ලන්නම හිතන්නේ ඩොලරයක "හරි මිල" තමන්ට තීරණය කළ හැකි බවයි. ඔවුන් එකඟ නොවන්නේ ඒ "හරි මිල" කීයද කියන එකටයි.

ඇතැම් අය මේ ප්‍රශ්නයම අපෙන්ද අසනවා. 

"එහෙනම් ඉකොනෝ කියන්නේ ඩොලරයේ මිල කීයක් කරන්න කියලද?"

මේ ප්‍රශ්නයම වෙළඳපොළ විරෝධී, වැරදි ප්‍රශ්නයක්. ඩොලරයේ මිල කීයක් කළ යුතුද කියා මට හරියටම කියන්න පුළුවන්නම් මම ඉන්නේත් වෙළඳපොළ විරෝධී ගොඩේ. එවැනි හරි මිලක් ගැන කාටවත්ම කියන්න බැහැ. පාවෙන විනිමය අනුපාත ක්‍රමයේ මූලධර්මය වන්නේම කාටවත්ම හරියටම නිගමනය කළ නොහැකි ඩොලරයක නියම මිල වෙළඳපොල ඉල්ලුම හා සැපයුම මත පදනම්ව සොයා ගැනීමයි.

පාවෙන විණිමය අනුපාත ක්‍රමයක් යටතේ විණිමය වෙළඳපොළක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ වෙනත් ඕනෑම නිදහස් වෙළඳපොළක් ක්‍රියාත්මක වන ආකාරයටයි. වෙළඳපොලේ ඩොලර් හිඟයක් ඇත්නම් එයින් පෙනෙන්නේ මිල ඉහළ යා යුතු බවයි. මෙය නිරීක්ෂණය කරන සැපයුම්කරුවන් විසින් තමන් විකුණන ඩොලර් සඳහා ඉල්ලන මිල ඉහළ දමනවා. මිල ඉහළ යනවා. මිල ඉහළ යද්දී ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු වී ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙනවා. විකුණාගන්න බැරි තරම් ඩොලර් අතිරික්තයක් ඇත්නම් එහි අනෙක් පැත්ත වී මිල පහළ යනවා. 

හරි ප්‍රශ්නය "ඩොලරයක මිල කීයක් කළ යුතුද?" කියන එක නෙමෙයි. "ඩොලරයක මිල කීයක් වෙයිද?" කියන එකයි. ප්‍රශ්නයට හරිම පිළිතුර හොයා ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ කිසිදු බාධාවකින් තොරව වෙළඳපොළ බලවේග වලට ඩොලරයේ මිල තීරණය කිරීමට ඉඩ හැරීමෙන් පසුව පමණයි.

එක දෙයක් පැහැදිලියි. මේ මිල රුපියල් 230ට වඩා වැඩි මිලක්! 

මහ බැංකුව විසින් ක්‍රියාත්මක කළ උපරිම මිල වූ රුපියල් 200 මට්ටමේදී රටේ ඩොලර් හිඟයක් තිබුණා. එයින් අදහස් වුනේ රුපියල් 200 මට්ටමේදී ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත නොවූ බවයි. සමතුලිත මිල රුපියල් 200ට වඩා වැඩි වූ බව මිස එය කොපමණද කියා අප දැන සිටියේ නැහැ. මිල පාලනය කළ විට වෙළඳපොළ සංඥාව නැතිව යනවා. 

මේ සමතුලිත මිල රුපියල් 200-230 අතර මිලක් වුනානම් මහ බැංකුව ඩොලරයට සාපේක්ෂ නිදහසක් දීමෙන් පසුව ඩොලරයේ මිල රුපියල් 230 දක්වා නොගොස් එහි නියම මිලෙහි නවතිනවා. එහෙත්, එසේ වුනේ නැහැ. මිල ක්ෂණිකව රුපියල් 230 දක්වා වැඩි වුනා. එයින් අදහස් වන්නේ නියම මිල රුපියල් 230ට වඩා වැඩි බවයි. එය කීයද කියා අපි හරියටම දන්නේ නැහැ. අපට කළ හැක්කේ පුරෝකථන හෝ අනුමාන කිරීම පමණයි.

මහ බැංකුව විසින් කළ යුතුව තිබුණේ හෝ කළ යුත්තේ වහාම ඩොලරය පා කිරීමද?

දිගුකාලීන ස්ථිර විසඳුම ඩොලරය පා කිරීමයි. එහෙත්, එය මේ වෙලාවේ ක්ෂණිකව කරන්නට යාම භයානක දෙයක්. දැන් එක වර ඩොලරය පා කළොත් එය කොහෙන් නවතීද කියා කියන්න බැහැ. 

වැරැද්ද සිදු වී අවසානයි. එහි හානියද සිදු වී අවසානයි. දැන් කළ හැක්කේ අනාගතයේ සිදු වීමට නියමිත හානි අවම කර ගැනීම පමණයි. ඩොලරය රුපියල් 230 සීමාව දක්වා ඉහළ යන්න ඉඩ දීම මහ බැංකුව පැත්තෙන් ගත් හොඳ තීරණයක්. මෙයින් කිසිසේත්ම ප්‍රශ්නය විසඳෙන්නේ නැති වුනත් මෙය නිවැරදි දිශාවට තැබූ පියවරක්.

ඒ එක්කම පසුගිය මාස හයක කාලය තුළ මහ බැංකුව සිටි ස්ථාවරය කොයි තරම් වැරදිද කියන එකත් මෙයින් තහවුරු වෙනවා. සාමාන්‍ය මිනිසුන් මහ බැංකුවට වඩා ගොඩක් ඉදිරියෙන් සිටියා. පසුගිය සතියේ කොහෙන් හෝ ඩොලර් ටිකක් මිල දී ගත් අයෙකුට දැන් දින දෙකක් ඇතුළත 15%ක ප්‍රතිලාභයක් ලැබිලා!

රුපියල 15%කින් එකවර අවප්‍රමාණය කිරීම සැලකිය යුතු වෙළඳපොළ කම්පනයක්. මෙවැනි තීරණයක් මා විසින් ගත යුතු වූවානම්, මම වුවත් උපරිම වශයෙන් ඩොලරයට ඉහළ යන්න දෙන්නේ රුපියල් 240 දක්වා පමණයි. එය 20%ක අවප්‍රමාණය වීමක්. 15%කින් අවප්‍රමාණය වීමට ඉඩ ඇරීම හොඳ තීරණයක්.

ඉදිරියේදී අනිවාර්යයයෙන්ම කරන්නට සිදුවන දෙයක් වන ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහයෝගය ලබා ගැනීම සිදු වන තුරු රුපියලට උපරිම මිලෙහි පාලනයකින් තොරව පාවෙන්නට ඉඩ නොහැරිය යුතුයි. දැන් තත්ත්වය යටතේ රුපියල පා කිරීම කළ යුත්තේ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහයෝගය ලබා ගැනීමට සමාන්තරව පමණයි. එසේ නැත්නම් ඩොලරයේ මිල හිතාගත නොහැකි තරම් ඉහළ මට්ටමකට යා හැකියි. එය සිදු වන තුරු කළ යුත්තේ මේ අයුරින් ඩොලරයේ මිල වරින් වර ටිකෙන් ටික ඉහළ දැමීමයි. එසේ වරක් මිල ඉහළ යාමට ඉඩ දීමෙන් පසුව මාස හයක්වත් අල්ලාගෙන සිටීම ඉලක්කය විය යුතුයි. "crawling peg" ක්‍රමය මේ වෙලාවේ හොඳ විසඳුමක් විය හැකියි.

මේ හොඳ තීරණයත් එක්කම කැබිනට් මණ්ඩලය විසින් අඥාන තීරණයක්ද ගෙන තිබෙනවා. ඒ විදේශ ප්‍රේෂණ වෙනුවෙන් ගෙවන දිරි දීමනාව රුපියල් 38 දක්වා වැඩි කිරීමයි. කළ යුතුව තිබුණේ ඩොලරය රුපියල් 240 පමණ දක්වා යාමට ඉඩ හැර මේ දිරි දීමනාව ගෙවීම අහෝසි කිරීමයි. දිරි දීමනාව නිසා සිදු වන්නේ තත්ත්වය තවත් නරක අතට හැරෙන එකයි. 

දිරි දීමනාවද සමඟ විදේශ ශ්‍රමිකයෙකුට ඩොලරයකට රුපියල් 268කට ආසන්න, ප්‍රායෝගිකව රුපියල් 265ක පමණ මුදලක් ලබා ගත හැකි වෙනවා. මා හිතන විට මේ වෙද්දී කළු කඩ මිල මීට ආසන්නයි. මෙහි අරමුණ කළු කඩ ඩොලර් නියම ක්‍රමයට ගෙන්වා ගැනීම බව පැහැදිලියි. ලිබියාව වැනි රටවල් විසින්ද අනුගමනය කළ මේ ද්විත්ව විණිමය අනුපාත ක්‍රමයෙන් අපේක්ෂිත අරමුණ ඉටු වෙයිද?

මේ හරහා ලංකාවේ විණිමය පාලකයින් විසින් (ආණ්ඩුව, මහ බැංකුව හෝ දෙකම) ඉතා පැහැදිලි ලෙස වෙළඳපොළට සංඥා කර තිබෙන්නේ ඩොලරයක නියම මිල රුපියල් 268ක් බව ඔවුන් පිළිගන්නා බවයි. මේ සමඟම ඩොලර් රුපියල් කිරීම ගැන හිතන ඕනෑම කෙනෙකු ක්ෂණිකව එළැඹෙන නිගමනය වන්නේ ඩොලරයකට රුපියල් 268කට අඩු ඕනෑම මිලක් තමන්ට පාඩු ලබා දෙන අසාධාරණ මිලක් බවයි. ඒ නිසා, කිසිවෙකු රුපියල් 268කට අඩුවෙන් ඩොලර් විකිණීමට පෙළඹෙන්නේ නැහැ.  

ලංකාවට සල්ලි එවන්න අවශ්‍ය අයෙකුට, සෛද්ධාන්තික ලෙස, ශ්‍රමිකයෙකු හරහා වක්‍ර ලෙස මුදල් එවා ඩොලරයකට රුපියල් 268ක් ලබා ගත හැකියි. ඒ කියන්නේ, උන්ඩියල් ක්‍රම ක්‍රියාත්මක කරන අයට අඩුම වශයෙන් ඩොලරයකට රුපියල් 268ක් ගෙවන්න සිදු වෙනවා කියන එකයි. උන්ඩියල් ක්‍රමයේ අවදානම් සැලකූ විට මේ මිල රුපියල් 280-300 පමණ මිලක් විය හැකියි. 

ශ්‍රමිකයෙකුට ඩොලරයකට රුපියල් 268ක් ලැබුණත්, එයින් රුපියල් 38ක්ම ගෙවන්නේ මහ බැංකුව හෝ රජය විසින් නිසා වානිජ බැංකු වලට රුපියල් 230ක මුදලකට ඩොලර් විකිණීය හැකියි. මෙහිදී වක්‍ර ලෙස වෙන්නේ කුමක්ද? වැඩි මිලට මිල දී ගන්නා තෙල් අඩු මිලට විකුණනවාක් මෙන් ආණ්ඩුව විසින් රුපියල් 268 බැගින් වාණිජ බැංකු වලින් ඩොලර් මිල දී ගෙන එම ඩොලර් රුපියල් 230 බැගින් ආපසු විකිණීමයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් ඩොලර් මිල දී ගන්නා අයට පොදු අරමුදල් වැය කර රුපියල් 38ක සහනාධාරයක් ලබා දීමයි.

ඕනෑම දෙයක් සහන මිලකට ලැබෙන විට සිදු වන්නේ ඉල්ලුම ඉහළ යාමයි. මේ වැඩේ නිසා වෙන්නේත්, ඩොලර් ඉල්ලුම ඉහළ යාමයි. රුපියල් 268ක් වටිනා දෙයක් රුපියල් 230කට නොගන්නේ කවුද? ආර්ථික විද්‍යා භාෂාවෙන් කියනවානම් මිල වැඩි වීමට ඉඩ ලැබීම නිසා සමතුලිත ලක්ෂ්‍යය සැපයුම් වක්‍රය දිගේ ඉහළට යනු මිස සැපයුම් වක්‍රය විතැන් නොවන නමුත් ඉල්ලුම් වක්‍රය විතැන් වෙනවා. මෙහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර පරතරය තවත් වැඩි වී ඩොලර් හිඟය ඉහළ යාමයි. 

අනිවාර්යයෙන්ම දිගටම පවතින හා බොහෝ විට ඉහළ යා හැකි ඩොලර් හිඟය නිසා ඩොලරයක මිල රුපියල් 230 දක්වා ඉහළ ගියද ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙකුට ඒ මිලට ඩොලර් මිල දී ගැනීමට අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ නැහැ. ඒ අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ආණ්ඩුව විසින් ඒ අවස්ථාව ලබා දෙන අයට පමණයි. අනෙක් අයට තව දුරටත් කළු කඩෙන් ඩොලර් මිල දී ගන්න වෙනවා. ඩොලර් විකුණන අයට රුපියල් 268ක් ලැබෙන බව දන්නා නිසා තමන්ට ඩොලර් එකකට ඊට වඩා මිලක් ගෙවන්න වන බව ඒ අය දන්නවා. ඒ නිසා, මේ වැඩෙන් පස්සේ උන්ඩියල් ඩොලර් මිල දී ගන්නා අය ඒ වෙනුවෙන් රුපියල් 280-300ක් ගෙවන්න සූදානම් වෙයි. අවසාන ප්‍රතිඵලය වන්නේ කළු කඩ මිල රුපියල් 280-300 වැනි මට්ටමකට යන එකයි.

වෙළඳපොළ ගැන මූලික අවබෝධයක් නැති අය ආර්ථිකය මෙහෙයවන්න ගිය විට මේ වගේ ප්‍රශ්න ඇති වෙනවා. කළු කඩ මිල කියන්නේ ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවයක් තමයි. එහෙත්, ඉල්ලුම් හා සැපයුම් සාධක වෙනස් වූ විට කළුකඩ මිලද වෙනස් වෙනවා. විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය කිරීම හොඳ තීරණයක්. නමුත්, ඔය රුපියල් තිස් අට ගෙවීම ඉල්ලං කෑමක්!

මහ බැංකුව නැවතත් රෝදය සොයා ගනී!

 

මහ බැංකුව විසින් තවත් වරක් රෝදය අලුතෙන් හොයා ගෙන තිබෙනවා. ලංකාවේ ආර්ථික හා මූල්‍ය කේෂේත්‍ර වල පමණක් නොව සෞඛ්‍ය, කෘෂිකර්ම ආදී විවිධ කේෂේත්‍ර වල ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් සොයන්නන් විසින් නැවත නැවතත් රෝදය අලුතෙන් සොයා ගනිමින් සිටිනවා. අත්දැකීම් අඩුකම නිසා වෙන්න ඇති!

අධිපති කබ්රාල් බලයට පත් වීමෙන් පසුව සයමසක මාර්ග සිතියමක් ඉදිරිපත් කරද්දී සඳහන් කළ එක් කරුණක් වුනේ ලංකාවේ රජය විසින් නිකුත් කර තිබෙන ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර අඩු මිලට ආපසු මිල දී ගැනීම සඳහා කටයුතු කරමින් සිටින බවයි. මේ වන විට මහ බැංකුව විසින් "අන්තර්ජාතික බැංකු සහ ප්‍රධාන ආයෝජන සැලසුම්කරුවන් ගණනාවක් හරහා" මෙය පිළිබඳව සොයා බලා තිබෙනවා. ඔය වැඩේට කොයි තරම් වියදමක් ගියාද කියලානම් කියා නැහැ. 

මෙසේ මහන්සි වී, වියදම් දරා, සොයා බැලීමෙන් පසුව 2022 ජනවාරි මස පරිණත වීමට නියමිත ජාත්‍යන්තර ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර සමස්ත වටිනාකමෙන් අවම වශයෙන් සියයට 5ක ප්‍රමාණයක් හෝ ප්‍රකාශ කළ වට්ටම් සහිත මිල ගණන් යටතේ විකිණීමට නැති බවත්, මෙම තත්ත්වය යටතේ ආපසු මිලට ගැනීමේ ක්‍රියාවලියක් මඟින් රජයට සැලකිය යුතු මට්ටමක මිල හෝ පොලී ප්‍රතිලාභයක් නොලැබෙන බවත් "අලුතෙන්" හොයා ගෙන තිබෙනවා.

ආර්ථික විද්‍යාවේ අයනු ආයනු දන්නා කෙනෙක් වුවත් ඔය ටික දන්නවා. ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ආර්ථික විද්‍යාවේ හෝඩිය කියා කිව හැකියි. මහ බැංකුවේ ඉන්න විශාල පිරිසක් ආර්ථික විද්‍යාවේ අයනු ආයනු වලට වඩා බොහෝ දේ දන්නා අයයි. එහෙත්, ඉල්ලුම් සැපයුම් වක්‍ර හැදෙන ආකාරය ගැන නිසි අවබෝධයක් නැති හෝ විශ්වාසයක් නැති අයත් මහ බැංකුවේ සිටින බව මේ විදිහට රෝදය අලුතෙන් සොයා ගන්න මහන්සි වීමෙන් පෙනී යනවා.

පාඨකයෙකු විසින් "කබ්රාල් කරන්න යන්නේ කුමක්ද?" ලිපියට දැමූ ප්‍රතිචාරයකට අප ලබා දුන් පිළිතුරෙහි කොටසක් පහත තිබෙනවා.

"ඩොලර් 100ක මුහුණත අගයක් දැන් විකිණෙන්නේ ඩොලර් 60ට නම් බැඳුම්කර යම් ප්‍රමාණයක් මිල දී ගනිද්දී මේ මිල ඩොලර් 90 පමණ දක්වා ඉහළ යා හැකියි (උදාහරණයක් ලෙස). එහිදී නැවත ඩොලර් 90 බැගින් මෙම බැඳුම්කර විකිණුවොත් ඩොලර් 30ක ලාබයක් ලංකා බැංකුවට ලැබෙනවා. එහෙත්, එසේ විකුණන්න යද්දී නැවතත් ඩොලර් 60 දක්වා මිල අඩු වෙනවා. ඒ නිසා, ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම අනුව අහම්බයෙන් සිදු වුනොත් මිසක් මේ විදිහට සැලකිය යුතු වාසියක් ලබන්න බැහැ."

නිදහස් වෙළඳපොලක මිල කියා කියන්නේ ආන්තික සැපයුම්කරු විසින් විකුණන්න කැමති මිල (marginal seller's valuation) මිසක් සැපයුම්කරුවෙකු විකුණන්න කැමති සාමාන්‍ය මිල (average seller's valuation) නෙමෙයි. ඕක තේරුම් ගන්න ආර්ථික විද්‍යාව සම්බන්ධ නොබෙල් තෑග්ග ගන්න අවශ්‍ය නැහැ. 

ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වල ද්වීතියික වෙළඳපොළ වෙත පැමිණියහොත් ජනවාරි කල් පිරෙන බැඳුම්කරයක ඩොලර් 100ක මුහුණත අගයක් දැන් ඩොලර් 60කට විකිණෙනවා කියා කියන එකෙන් අදහස් වෙන්නේ ඩොලර් 100ක මුහුණත අගයක් ඩොලර් 60කට විකුණන්න කැමැති එක් ආන්තික සැපයුම්කරුවෙක් සිටින බව මිසක් හැම කෙනෙක්ම ඒ මිලට විකුණන්න සූදානම්ව සිටින බව නෙමෙයි. මේ ආන්තික සැපයුම්කරුවා හැරුණු විට අනෙක් හැම කෙනෙක්ම තමන් සතු ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වෙනුවෙන් ඊට වඩා මිලක් අපේක්ෂා කරන අයයි. මෙය ආර්ථික විද්‍යාවේ ඉතාම මූලික මට්ටමේ හා වැදගත්ම  මූලධර්මයක්.

ඒ වගේම අනෙක් පැත්තෙන් මෙයින් කියැවෙන්නේ කිසිදු ගැනුම්කරුවෙකු විසින් ජනවාරි කල් පිරෙන බැඳුම්කරයක ඩොලර් 100ක මුහුණත අගයක් සඳහා ඩොලර් 60 ඉක්මවන මිලක් ගෙවන්න සූදානම් නැති බවයි. ඩොලර් 60 කියා කියන්නේ ගැනුම්කරුවෙකු විසින් මේ වෙලාවේ ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල. ඒ මිල වුවත් ගෙවන්න කැමැත්තෙන් ඉන්නේ එකම එක ආන්තික ගැණුම්කරුවෙකු පමණයි. ඉතිරි ගැණුම්කරුවන් සියලු දෙනාම ගෙවන්නට කැමතිව සිටින්නේ මීට වඩා අඩු මිලක්. 

මහ බැංකුව විසින් කළ යුත්තේ ගේමක් ගසා වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවය වෙනස් කරන ආකාරය ගැන හිතන්න මහන්සි නොවී මිල සංඥාව නිවැරදිව ග්‍රහණය කර ගැනීමයි. මිල සංඥාව මගින් පෙන්නුම් කරන්නේ ලංකාව අලුතෙන් නිකුත් කරන ඩොලර් 100ක බැඳුම්කරයක් මේ වෙලාවේ ඩොලර් 60කට විකුණන්නත් අමාරු බවයි. ඒ තත්ත්වය වෙනස් කරන්නම් එහෙම වෙලා තියෙන්නේ ඇයි කියන එක තේරුම් ගෙන අදාළ ප්‍රශ්න වලට විසදුම් සෙවිය යුතුයි. එහෙම නැතුව ටින්කරින් කරලා සාර්ව ආර්ථික ප්‍රශ්න විසඳන්න බැහැ. 

මහ බැංකුව විසින් කවුරු හෝ නියෝජිතයෙකු හරහා ඩොලර් 60 බැගින් ඩොලර් 100ක මුහුණත අගයක් මිල දී ගත් වහාම ඩොලර් 60ට බැඳුම්කර විකුණන්න කැමති විකුණුම්කරුවන් වෙළඳපොළේ නැතිව යනවා. එවිට ඉතිරිවන ආන්තික විකිණුම්කරුවා අවම වශයෙන් ඩොලර් 65ක් වැනි මිලක් බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඒ මිලට විකිණෙන බැඳුම්කර ටිකත් මිල දී ගත්තොත් ද්වීතියික වෙළදපොළ මිල ඩොලර් 70ට නගිනවා. ඔය විදිහට ද්වීතියික වෙළඳපොළෙන් බැඳුම්කර මිල දී ගන්නා තරමට මිලද ක්‍රමක්‍රමයෙන් ඉහළ යනවා. නමුත්, ඔය වැඩෙන් සිදු වන වාසියක් තියෙනවද?

මේ විදිහට අලුතෙන් හදපු කෘතීම ගැනුම්කරුවා බැඳුම්කර වලට වැඩි මිලක් ගෙවුවත් අනෙකුත් බාහිර ගැණුම්කරුවන් විසින් ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. එම මිල ඩොලර් 60ක් හෝ ඊට අඩු මිලක්. ඒ නිසා මේ විදිහට ඩොලර් 60, 65, 70 හෝ 90 වැනි මිලකට මිල දී ගත් බැඳුම්කර නැවත විකුණනවානම් විකුණන්න වෙන්නේ ඩොලර් 60කට හෝ අඩු මිලකටයි. මිල කියන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම වෙනස් වෙද්දී වෙනස් වෙන දෙයක් මිසක් නොවෙනස් වන ස්ථිර දෙයක් නෙමෙයි. 

වත්මන් මහ බැංකු අධිපති කබ්රාල්ගේ සිට විගණකාධිපති දක්වා බොහෝ අය "බැඳුම්කර මගඩියේ" පාඩුව ගණන් හැදුවේත් ඔය ක්‍රමයටයි. ඒ කියන්නේ, ඩොලර් බිලියනයක් විකිණිය හැකිව තිබුණු මිලටම ඩොලර් බිලියන 10ක් හෝ ඊට වැඩි ඕනෑම බැඳුම්කර ප්‍රමාණයක් විකිණිය හැකිව තිබුණේයැයි උපකල්පනය කරලා. එහෙම කරන්න බැරි බව ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය පිළිබඳ මූලික අදහසක් තිබෙන කෙනෙක් වුවත් දන්නවා. විකුණන බැඳුම්කර ප්‍රමාණය ඉහළ යද්දී ගෙවිය යුතු පොලී අනුපාතිකයත් ඉහළ යනවා. මිල එක තැන තියාගෙන සැපයුම අසීමිත ලෙස වැඩි කරන්න බැහැ. 

පසුගිය කාලයේ ක්‍රියාත්මක වූ සෘජු නිකුතු ක්‍රමය පදනම් වී තිබුණේ ඔය විදිහට මිල එසේම තිබියදී බැඳුම්කර ඕනෑ තරම් විකිණිය හැකියි කියන වැරදි උපකල්පනය මතයි. මහ බැංකුවට බලපෑම් කළ හැකි සේවක අර්ථසාධක අරමුදලට හෝ රාජ්‍ය බැංකුවකට ඔය විදිහට තමන්ට අවශ්‍ය මිලකට බැඳුම්කර විකිණිය හැකිව තිබුණත් නිදහස් වෙළඳපොළක එවැන්නක් කළ නොහැකියි. වෝහාරික විගණන වාර්තාවේ ගණන් හදා පෙන්වා දෙන්නේ මෙසේ කළ නොහැකි වූ අවස්ථා වලදී සිදු වූ "පාඩුවයි".

මේ වැරැද්ද මහ බැංකුවේ පමණක් සිදුවන හෝ ලංකාවේ පමණක් සිදු වන වැරැද්දක් නෙමෙයි. ලෝකයේ ලොකුම ධනපතියන්ගේ වත්කම් දුප්පත් රටවල ජාතික ආදායම් සමඟ සසඳන ඇතැම් අයත් මේ වැරැද්දම කරනවා. මේ මොහොත වන විට ඊලෝන් මස්ක්ගේ ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 203.5ක්. ජෙෆ් බෙසෝස්ගේ ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 189.5ක්. සමහර "දාර්ශනිකයෝ" යෝජනා කරන විදිහට මේ අයගේ වත්කම් වලින් කොටසක් ලෝකයේ දුප්පත් මිනිස්සු අතර බෙදා දෙන්න බැරිද?

මේ වෙද්දී ටෙස්ලා කොටසක මිල ඩොලර් 800ක් පමණ වෙනවා. ඇමසන් කොටසක මිල ඩොලර් 3,246ක්. ඊලෝන් මස්ක්, ජෙෆ් බෙසෝස් වගේ ධනවතුන්ගේ වත්කම් කියා කියන්නේ ඔවුන් සතු මෙවැනි කොටස් හිමිකම්. 

ටෙස්ලා සමාගම විසින් නිකුත් කර තිබෙන කොටස් ප්‍රමාණය බිලියනයක්. එහෙත් එම කොටස් වලින් වෙළඳපොළේ හුවමාරු කළ හැක්කේ කොටස් මිලියන 800කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් පමණයි. එයින් පසුගිය තෙමස තුළ වෙළඳපොළේ ඇත්තටම හුවමාරු වී තිබෙන්නේ කොටස් මිලියන 18ක් පමණයි. එනම් මුළු කොටස් ප්‍රමාණයෙන් 1.8%ක් පමණයි. 

ඇමසන් සමාගම විසින් නිකුත් කර තිබෙන කොටස් ප්‍රමාණය මිලියන 510ක් පමණ වෙනවා. එයින් කොටස් මිලියන 455ක් පමණ වෙළඳපොළේ හුවමාරු කළ හැකි කොටස් වුවත් පසුගිය තෙමස තුළ ඇත්තටම වෙළඳපොළේ හුවමාරු වී තිබෙන්නේ කොටස් මිලියන 3ක් පමණයි. එනම් මුළු කොටස් ප්‍රමාණයෙන් 0.6%ක් පමණ.

වෙනත් ඕනෑම මූල්‍ය වත්කමක් සැලකුවත් දැකිය හැක්කේ ඔය වගේ තත්ත්වයක්. අදාළ වත්කම හිමි අයගෙන් විශාල පිරිසක් එය වෙළඳපොළේ විකුණන්නේ නැහැ. වෙළඳපොළ මිල තීරණය කරන්නේ ඉතා සීමිත ආන්තික සැපයුම්කරුවන් හා මිල දී ගන්නන් පිරිසක් විසින්. ඊලෝන් මස්ක් හෝ ජෙෆ් බෙසෝස් විසින් ඔවුන්ගේ වත්කම් වලින් 1%ක් දුප්පත් මිනිසුන් අතර බෙදා හැරියොත් ඔවුන් මේ කොටස් හිමිකම් මුදල් කරන්න යද්දී ක්ෂණිකවම මේ කොටස් වල මිල කඩා වැටෙනවා. ඊලෝන් මස්ක්ගේ හා ජෙෆ් බෙසෝස්ගේ වත්කම්ද විශාල ලෙස පහත වැටෙනවා. ඔවුන්ගේ වත්කම් වලින් 10%ක් පමණ මේ විදිහට බෙදා හැරියොත් කොටස් මිල හොඳටම පහත වැටී ඔවුන් තව දුරටත් ලොකු ධනවතුන් නොවිය හැකියි. ජනහිතකාමය වෙනුවෙන් පෙනී සිටින බිල් ගේට්ස් හා මාක් සකර්බර්ග් වැනි එය එක වරකට තමන්ගේ වත්කම් වලින් ඉතා කුඩා කොටසක් පමණක් නිදහස් කරන්නේ මේ හේතුව නිසයි.

මේ කතාව අදාළ වන්නේ මූල්‍ය වත්කම් වලට පමණක් නෙමෙයි. ලංකාවේ නිවාස වෙළඳපොළ සලකන්න. ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක් තමන් දුක් මහන්සියෙන් හදාගන්නා හෝ උරුමයෙන් ලැබුණු නිවස ලේසියකට විකුණන්නේ නැහැ. එහෙත් එසේ කරන සුළු පිරිසක් ඉන්නවා. වෙළඳපොළේ නොවිකිණෙන නිවාස හා ඉඩම් විශාල ප්‍රමාණයක මිල තීරණය කරන්නේ එම සුළු පිරිසයි. මෙය නිදහස් වෙළඳපොලක මූලික ස්වභාවයයි. වෙනත් ඕනෑම භාණ්ඩයකට හෝ සේවාවකටද මේ කරුණ අදාළයි.

මේ හේතුව නිසාම විණිමය අනුපාතය කෘතිමව පාලනය කරමින් ලංකාවේ අපනයන වර්ධනය කිරීමේ හෝ විදේශ විණිමය ආකර්ෂණය කර ගැනීමේ හැකියාවක් නැහැ. ඩොලරයක මිල තීරණය කරනවානම් රටට එන ඩොලර් සැපයුම වැඩි කළ නොහැකියි. ඩොලර් සැපයුම වැඩි කරන්න අවශ්‍යනම් මිල එක තැන තියා ගෙන එය කළ නොහැකියි.