ඩොලර් බිලියන 55කට වෙච්ච දෙයක් නැද්ද?

පසුගිය 2021 වසර අවසාන වෙන විට ලංකාවේ මුළු විදේශ මූල්‍ය බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 64,498ක්. නමුත්, ලංකාවේ මුළු විදේශ මූල්‍ය වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 8,758ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ, හිඟය ඩොලර් මිලියන 55,740ක්. ඔය ගණන රුපියල් කළොත් රුපියල් බිලියන 11,172ක හිඟයක්. 

දැන් මේ හිඟ වෙලා තියෙන ඩොලර් බිලියන 56 එහෙමත් නැත්නම් රුපියල් ට්‍රිලියන 11 වෙච්ච දෙයක් නැති මුදලක්ද?

සමහර අයට අනුව මේ සල්ලි දේශපාලනඥයින් විසින් රටින් පන්නලා. තවත් අයට අනුව ව්‍යාපාරිකයින් විසින් රටින් පන්නලා. ඔය කතා දෙකම වෙනුවට කියන තුන් වන කතාවකට අනුව රටේ ජනතාව විසින් පරිභෝජනය කරලා නාස්ති කරලා. ඔය කොයි කතාව අනුව බැලුවත් බැරකම් වලට ගැලපෙන වත්කම් දැන් රටේ නැහැ.

කතාවේ එක් කොටසක් ඇත්ත. ලංකාවේ විදේශ මූල්‍ය බැරකම් ප්‍රමාණය හා සම හෝ ඊට කිට්ටුවෙන්වත් යන විදේශ මූල්‍ය වත්කම් ලංකාවේ නැහැ. රට මේ තරම් අවුලක වැටිලා තියෙන්නේ ඒ නිසානේ. හැබැයි නැත්තේ විදේශ වත්කම්. විදේශ වත්කම් නැහැ කියා කියන්නේ වත්කම් නැහැ කියන එක නෙමෙයි. 

දේශපාලනඥයින් විසින් හෝ ව්‍යාපාරිකයින් විසින් රටින් සල්ලි පන්නලානම් එයින් අදහස් වෙන්නේ ඇත්තටම විදේශ මූල්‍ය වත්කම් තියෙනවා කියන එකයි. ඒ කියන්නේ ප්‍රශ්නය තියෙන්නේ සංඛ්‍යාලේඛණ වල පමණයි. ඒ වගේම මේ අයට රටින් සල්ලි පන්නන්න හේතු වූ තත්ත්වයන් තීරණාත්මක ලෙස වෙනස් වුනොත් ඔය සල්ලි නැවත රටට එනවා කියන එකයි. 

ඒ කතාව අපි පැත්තකින් තියමු. මොකද මේ විදිහේ සල්ලි පැන්නීම් සිදු වී තිබෙනවා විය හැකි වුවත් ඒ ගැන කතා කරන්න සංඛ්‍යාලේඛණ නැහැනේ. නමුත්, "පරිභෝජනය කරලා නාස්ති කරලා" කියන කතාව සංඛ්‍යාලේඛණ වලින් තහවුරු කළ හැකි දෙයක්. මෙතැනදී කියන්නේ උපයන ඩොලර් ප්‍රමාණය ඉක්මවා ආනයන ආදිය වෙනුවෙන් ඩොලර් වැය කිරීම ගැනයි.

ණය අරගෙන "පරිභෝජනය කරලා නාස්ති කරන එක" හැම කාලයකම සිදු වූ දෙයක් නොවුනත්, බොහෝ කාල වකවානු වල සිදු වී තිබෙන දෙයක්. අපි 2020 හා 2021 අවුරුදු දෙක අරගෙන බලමු.

ඉහත වසර දෙක තුළ විදේශ මූල්‍ය වත්කම් ප්‍රමාණයේ අඩුවීමක් පැහැදිලි ලෙස පේනවා. 2019 අවසාන වන විට රටේ විදේශ මූල්‍ය වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 12,985ක්. වසර දෙකකට පසුව මෙම ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 8,758ට බහිනවා. ඒ කියන්නේ ඩොලර් මිලියන 4,228ක අඩු වීමක්.

මේ විදිහට වත්කම් අඩු වුනේ ණය ගෙවපු නිසාද? 2019 අවසාන වන විට රටේ විදේශ මූල්‍ය බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 64,148ක්. දෙවසරකට පසුව මෙම ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 350කින් ඉහළ යනවා. ඊට අමතරව තවත් දෙයක් වෙනවා. ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වල වෙළඳපොළ අගය 45%කින් පමණ අඩු වෙනවා. මේ නිසා, ඩොලර් මිලියන 5,224කින් බැරකම් ප්‍රමාණය පහළ යනවා. ඒ කියන්නේ එසේ නොවුනනම් බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 5,574කින් ඉහළ ගිහින්මේ.  වත්කම් අඩු වීම හා බැරකම් ඉහළ යාම එකතු කළාම ඩොලර් මිලියන 9,802ක අඩුවක් තිබෙනවා. 

කෙසේ වුවත්, මේ මුළු අඩුවීමටම හේතුව අදාළ දෙවසර තුළ "පරිභෝජනය කරලා නාස්ති කරපු එක" නෙමෙයි. 2020ට පෙර තිබුණු බැරකම් වෙනුවෙන් ගෙවූ පොලී හා අනෙකුත් ප්‍රතිලාභ ටිකත් මේ ගොඩේ තිබෙනවා. ඒ නිසා, ටික අඩු කළ යුතුයි. ඒ වගේම 2020ට පෙර තිබුණු විදේශ වත්කම් වෙනුවෙන් ලැබුණු පොලී හා ප්‍රතිලාභ මේ ගණනට එකතු කළ යුතුයි. එවිට මෙම ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 5,574ක්. ඔය මුදල පසුගිය දෙවසර තුළ ණයට අරගෙන පරිභෝජනය කළ කොටස. 

ඊට පෙර 2015-2019 කාලයේදී රටේ විදේශ බැරකම් ඩොලර් මිලියන 52,811 සිට ඩොලර් මිලියන 64,148 දක්වා ඩොලර් මිලියන 11,337කින් වැඩි වුනා. නමුත් විදේශ වත්කම් ඉහළ ගියේ ඩොලර් මිලියන 1,800කින් පමණයි. ඒ කියන්නේ, ඩොලර් මිලියන 9,537ක අඩුවක් තිබෙනවා. නමුත්, ඔය කාලය තුළ පරණ විදේශ බැරකම් වෙනුවෙන් ගෙවූ මුදලින් විදේශ වත්කම් වෙනුවෙන් ලැබුණු ප්‍රතිලාභ අඩු කළහම ඩොලර් මිලියන 11,006ක්. ඒ කියන්නේ, ඉතා පැහැදිලි ලෙසම 2015-2019 කාලයට "පරිභෝජනය කරලා නාස්ති කළා" කියන කතාව අදාළ නැහැ. ඒ කාලයේ විදේශ බැරකම් ඉහළ යාමට එකම හේතුව පරණ බැරකම් වෙනුවෙන් ගෙවන්න සිදු වූ ප්‍රතිලාභ. ඔය කාලයේ ඉපැයූ ඩොලර් වලින් ඩොලර් මිලියන 1,469ක් පමණ ඉතිරි කරලා පරණ බැරකම් වෙනුවෙන් ප්‍රතිලාභ ගෙවන එකත් කරලා තියෙනවා.

තවත් පස්සට ගියොත් "පරිභෝජනය කරලා නාස්ති කරන එක" කරපු කාලවල් නිවැරදිව හඳුනා ගන්න පුළුවන්. මම එවැන්නක් කරන්න යන්නේ නැහැ. ඇතැම් කාල වකවානු වල ඉපැයූ විදේශ විණිමයට වඩා වැඩියෙන් වැය කර තිබෙනවා. ඒ ගැන දැනට එපමණයි.

දැන් වැදගත්ම ප්‍රශ්නය මේ විදිහට ණයට ඩොලර් අරගෙන වියදම් කළාම වත්කම් හැදෙන්නේ නැද්ද කියන එකයි. ඉතා පැහැදිලිවම විදේශ බැරකම් හැදෙන තරමට විදේශ වත්කම් හැදෙන්නේ නැහැ. මොකද ලැබුණු ඩොලර් රටින් එළියට ගිහින්. නමුත් විදේශ වත්කම් හැදෙන්නේ නැහැ කියා කියන්නේ වත්කම් නොහැදෙන බව නෙමෙයි. වත්කම් හැදෙනවා. එසේ හැදෙන්නේ රුපියල් වත්කම්.

ඔය වැඩේ වෙන්නේ මෙහෙමයි. රජය ඩොලර් එකක් ණයට අරගෙන රුපියල් 200කට බැංකුවකට විකුණනවා. විකුණලා ඒ රුපියල් 200 රජයේ සේවකයෙකුට අතිකාල දීමනාවක් ලෙස ගෙවනවා. ඊට පස්සේ ආනයනකරුවෙක් විසින් ඔය ඩොලර් එක රුපියල් ගෙවා මිල දී ගෙන ඉන්දියාවෙන් අල කිලෝ දෙකක් ගේනවා. ගෙනත් කිලෝ එක රුපියල් 200 බැගින් විකුණනවා. අර රජයේ සේවකයා තමන්ට ලැබුණු රුපියල් 200 වැය කරලා අල කිලෝ එකක් මිල දී ගන්නවා. 

දැන් රජය ණයට ගත්ත ඩොලර් එක රට ඇතුළේ නැහැ. එය රටේ විදේශ බැරකමක් වෙනවා. ණයට පොලී එකතු වෙද්දී බැරකම වසරින් වසර ඉහළ යනවා. එයට ගැලපෙන විදේශ වත්කමක් රට ඇතුළේ නැහැ. අර රජයේ සේවකයා අතේ තිබුණු රුපියල් 200ක වත්කම දැන් ඔහු අතේ නැහැ. නමුත් අල කිලෝ එකක් තිබෙනවා. ආනයනකරුවා අතේත් කලින් තිබුණාට වඩා වැඩිපුර රුපියල් නැහැ. අල කිලෝ එකක් විකුණලා රුපියල් 200ක් ලැබුණත් ඩොලර් එක මිල දී ගන්න රුපියල් 200ක් කලින්ම ගියානේ. නමුත් ඔහු සතුව තවත් අල කිලෝ එකක් තිබෙනවා. ඒ අල කිලෝව විකුණලා ඔහුට රුපියල් 200ක් උපයා ගන්න පුළුවන්. 

අවසාන වශයෙන් අල කිලෝ දෙක පරිභෝජනය කරලා අවසන් වෙනවා. හැබැයි අල පරිභෝජනය කරන අය අල ගන්නේ සල්ලි ගෙවලා. අර කියන්නේ "අපි නිකම් තෙල් ගැහුවේ නැහැ, සල්ලි දුන්නා" කියලා. ඒ වගේ. රජයට ඩොලර් එකක විදේශ බැරකමක් එකතු වෙලා. ඒක දිගටම පැටවු ගහනවා. අනෙක් පැත්තෙන් අර ආනයනකරු ළඟ රුපියල් වත්කමකුත් හැදිලා. ඒකත් පැටවු ගහනවා. 

නැවත ලංකාවේ විදේශ බැරකම් වලට ආවොත්, ඩොලර් බිලියන 56ක විදේශ වත්කම් හිඟයක් හැදෙද්දී එයට අනුරූපව වත්කම් ඉහළ යාමකුත් රට ඇතුළේ වෙලා තියෙනවා. නමුත් ප්‍රශ්නය ඒ වත්කම් රුපියල් වත්කම් වීමයි. දැන් ඔය මුළු ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණයේ රුපියල් වටිනාකම බිලියන 11,172ක් කියලා මම කිවුවනේ. 

ඒ වෙද්දී, ඒ කිවුවේ 2021 අවසානයේදී, සංසරණයේ තිබුණු රුපියල් ප්‍රමාණය සහ බැංකු වල තැන්පත් කර තිබුණු රුපියල් ප්‍රමාණය (M2 මුදල් සැපයුම) රුපියල් බිලියන 9,639ක්. මුදල් කියන්නේ රටේ මිනිස්සුන්ගේ වත්කම් වලින් සුළු කොටසක් පමණයිනේ. ඊට අමතරව මූල්‍ය වත්කම්ම ගත්තත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත්, ව්‍යාපාර කොටස් ආදියේ ආයෝජනය කළ මුදල් තිබෙනවා. ඒ සියල්ලටම අමතරව විශාල මූර්ත වත්කම් ප්‍රමාණයක් රටේ තිබෙනවා. වාහන, ගොඩනැගිලි, ඉඩම් වගේ දේවල්.

ඩොලර් එකක් වැය කරලා ආනයනය කරන අල කිලෝ එකක් හොදි හදලා හරි තෙම්පරාදු කරලා හරි කාල ඉවර කළාට ආනයනය කරන හැම දෙයක්ම ඒ විදිහට සතියක් දෙකක් ඇතුළත කාල ඉවර කරන්නේ නැහැ. ඩොලර් වැය කරලා ගෙනාපු වාහන, ශීතකරණ, රෙදි සෝදන යන්ත්‍ර ආදිය ගෙවල් වල තිබෙනවා. සිමෙන්ති, ටයිල් වගේ දේවල් ගෙවල් විදිහට තිබෙනවා. ඒවත් වත්කම් තමයි. ඔය සියල්ල එකතු කළොත් ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය ඉක්මවන විශාල වත්කම් ප්‍රමාණයක් රට ඇතුළේ තිබෙනවා.

එහෙමනම් රුපියල් ප්‍රශ්නය කියා කියන්නේ කුමක්ද? එය රජයේ ප්‍රශ්නයක් මිසක් රටේ ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. රටේ රුපියල් තිබෙනවා. නමුත් රජය සතුව රුපියල් නැහැ. රටේ රුපියල් වත්කම් ඉහළ යද්දී එයට අනුරූපව බදු ඉහළ ගොස් නැති නිසා රජය සතුව රුපියල් වත්කම් නැහැ. එක පැත්තකින් රජය ඩොලර් බැරකම් එකතු කර ගනිද්දී අනෙක් පැත්තෙන් රුපියල් බැරකමුත් එකතු කර ගෙන. රජය සතුව ඩොලර් වලින් වගේම රුපියල් වලිනුත් මූල්‍ය වත්කම් නැහැ. නමුත්, රජය සතුව මූර්ත වත්කම් තිබෙනවා. ඒ නිසා, රාජ්‍ය දේපොළ විකුණා බැරකම් වලින් නිදහස් වීමේ විකල්පය තවමත් රජය සතුව තිබෙනවා. 

ණයට ගත්ත ඩොලර් දැන් තියෙන්නේ කොහෙද කියා හොයන එක ස්විමිං පූල් එකකට වැටිලා දිය වුනු සබන් කෑල්ලක් තියෙන තැන හොයනවා වගේ වැඩක්. ඒ සල්ලි මේ වන විට සමස්ත ආර්ථික දේහය පුරාම පැතිරිලා දිය වෙලා ගිහිල්ලයි තියෙන්නේ. කවුරු හෝ කෙනෙක් අයුතු සේ ලබාගත් මහජන ධනය රටින් පිට කරගෙනනම් හරි නිසි සේ ඉපැයූ ධනය අනිසි සේ රටින් පිට කරලානම් හරි කතාව ටිකක් වෙනස්. යම් කොටසක් ඒ විදිහට රටින් විට වී තිබිය හැකි වුවත් ඒ ප්‍රමාණය විශාල කොටසක් කියා මම හිතන්නේ නැහැ. යුතු හෝ අයුතු සේ ඉපැයූ ධනයෙන් වැඩි කොටසක් තියෙන්නේ ඔය මුතු ඇටේ අස්සෙම තමයි. 

ආනයනික භාණ්ඩ පරිභෝජනය කරලා සල්ලි නාස්ති කරනවා කියා කිවුවත් සාමාන්‍ය මූලධර්මයක් විදිහට කවුරු හෝ කෙනෙක් වියදම් කරන මුදලක් හැම විටම වෙනත් අයෙකුගේ ආදායමක් වෙනවා. කෙනෙක් රූපවාහිනී යන්ත්‍රයක් මිල දී ගනිද්දී ගෙවන රුපියල් ප්‍රමාණයෙන් කොටසක් රටින් එළියට යනවා. නමුත් මුළු මුදලම රටින් එළියට යන්නේ නැහැ. ආනයනකරුගේ ලාබ, සේවක වැටුප්, ප්‍රවාහන ගාස්තු ආදී විවිධ ආකාර වලින් ඔය මුදලෙන් කොටසක් රටේ වෙනත් අයගේ ආදායම් බවට පත්වෙනවා. පරිභෝජනය කරනවයි කිවුවට ගත්ත රූපවාහිනී යන්ත්‍රය වුනත් කාල ඉවර කරන්නේ නැහැනේ. කවදා හරි කැඩෙනකම් ඒකත් තියෙනවා.

ගෙදරට රූපවාහිණියක් ගෙනාවට පස්සේ ගෙදර මිනිස්සු ඕක ඉස්සරහට වෙලා "බාල ටෙලිනාට්‍ය" බල බල කාලය නාස්ති කරනවා කියා අපි හිතමු. සමහර අය එහෙම කියනවනේ. ඒක එහෙම වුනත්, ඔය කාලය නාස්ති කිරීමේ අනෙක් පැත්තේ ටෙලි නාට්‍ය හැදීමේ කර්මාන්තයක් වර්ධනය වෙනවා. ඕවායේ රඟපාන නළු නිලියෝ, අධ්‍යක්ෂක වරු, තාක්ෂණික කටයුතු කරන ශිල්පියෝ, තේ අල්ලන අය ගාණක් හොයා ගන්නවා. 

එතකොට ඔය ටෙලිනාට්‍යය මැද්දේ වෙළඳ දැන්වීම් යනවා. ඒවා හදන එක වෙනම කර්මාන්තයක්. ඒකෙනුත් රැකියා ගණනක් හැදෙනවා. වෙළඳ දැන්වීම් නිසා මොනවා හෝ භාණ්ඩයක අලෙවිය ඉහළ යනවා කියන්නේ සමාගමක ලාබ ඉහළ ගිහින් සමාගම වර්ධනය වෙලා තවත් අලුත් රස්සා ටිකක් හැදෙන එක. මේ හැම දෙයකින්ම වෙන්නේ රටේ ආදායම් වැඩි වෙන එක. ඒ ආදායම් වලින් කොටසක් හෝ වැය කර අවසන් නොකළොත් රටේ වත්කම් වැඩි වෙන එක. 

ඔය දාමයේ මුල තියෙන්නේ ණයට ගත් ඩොලර් වලින් ආනයනය කරපු රූපවාහිණියක් වෙන්න පුළුවන්. ප්‍රශ්නය ඩොලර් ණයට ගත්ත එක නෙමෙයි. වත්කම් නොහැදෙන එකත් නෙමෙයි. හැදෙන වත්කම් රුපියල් වත්කම් වීම. 

ණයට ගත්ත සල්ලි වලින් කොටසක් කවුරු හෝ කෙනෙක් මොන විදිහකින් හෝ හොරකම් කරගත්තා කියමු. රටෙන් පැන්නුවේ නැත්නම් ඔය සල්ලි එක්කෝ රට ඇතුළේ වියදම් කරනවා, නැත්නම් ආයෝජනය කරනවා. ඔය දෙකෙන් කොයි එක කළත් අවසාන වශයෙන් ඔය සල්ලි තවත් අයගේ ආදායමක් වෙනවා. ඒ අය සල්ලි වියදම් කරද්දී නැවතත් වෙනම පිරිසකගේ ආදායමක් බවට පත් වෙනවා. මුල් පුද්ගලයා මුදල් ඉපැයුවේ අනිසි ලෙස වුවත්, ඉතිරි අය මුදල් උපයන්නේ අනිසි ලෙස නෙමෙයි. 

ණයට ගන්න ඩොලර් මොන විදිහට රට ඇතුළට ආවත් ඒ ඩොලර් රුපියල් වෙලා අතින් අත යනවා. එක් අයෙක් රුපියලක් වියදම් කරන හැම වෙලාවකම ඒ රුපියල රටේ තවත් අයෙකුගේ ආදායමක් වෙනවා. ඔය වැඩේ කෙළවරක් නැතුව දිගින් දිගටම වෙනවා. අවසාන වශයෙන් රටේ කාටවත් ලංකාව ගත්ත විදේශ ණය මුදල් වලින් තමන්ට වාසියක් ලැබී නැති බව කියන්න බැහැ. තමන් උපයපු හෝ බැංකුවකින් ණයට ගත්ත සල්ලි වලින් හදපු ගෙය ඇතුළේ, ගත්ත වාහනය ඇතුළේ ඔය ණය වලින් කොටසක් තියෙනවා. ගෙදර තිබෙන රූපවාහිණිය, ශීතකරණය ඇතුළේ ඔය ණය වලින් කොටසක් තියෙනවා. ලැබෙන වැටුප ඇතුළේ ඔය ණය වලින් කොටසක් තිබෙනවා. වෙනත් විදිහකින් උපයන ආදායම ඇතුළේ ඔය ණය වලින් කොටසක් තිබෙනවා. 

අපි ඔය ලොකු ගෙවල් වල ඉන්න, සැප වාහන පදින, ආනයනික භාණ්ඩ ගෙදර පුරවා ගත්තු අයව පැත්තකින් තියමු. කතරගම කිට්ටුව පාර අයිනේ නෙලුම් මල් විකුණන "මල් අම්මා" ගැන හිතමු. මල් අම්මා ගෙදර ඉන්නේ තනියම. ගෙදර කිවුවට ඒක බොහොම පොඩි පැලක්. ආනයනික බඩු ලෙස සාමාන්‍යයෙන් සැලකෙන බඩු මුකුත් ඔය ගෙදර නැහැ. වැවේ ගිහින් කඩා ගන්න මල් විකුණලා කීයක් හරි හොයා ගත්තොත් මල් අම්මා දවසකට වේලක් හරි දෙවේලක් හරි මොනවා හරි තම්බාගෙන කනවා. මල් අම්මා ණයට ගත්ත ඩොලර් වලින් කාලා නැද්ද? 

සමහර විට මල් අම්මා කන්නෙම ණයට ගත්ත ඩොලර් වෙන්න පුළුවන්. සමහර විට මල් අම්මාගෙන් මලක් ගන්නේ මොන විදිහකින් හෝ මහජන ධනය හොරා කාපු කෙනෙක්. එහෙම නැත්නම් ණයට ගත්ත ඩොලර් වලින් කරන ව්‍යාපෘතියක සේවය කරන කෙනෙක්. එහෙමත් නැත්නම් ඒ ඩොලර් රුපියල් කරලා රජය ගෙවන වැටුප් වියදම් කරන කෙනෙක්. මේ අයට ලාබෙට වාහන ගන්න ලැබිලා තියෙන්නේ, ලාබෙට තෙල් ගහන්න ලැබිලා තියෙන්නේ ණයට ගත්ත ඩොලර් නිසා. ණයට ගත්ත ඩොලර් නැත්නම් කතරගම ගමනක් නැහැ. මල් අම්මට ලැබෙන රුපියල් ටිකත් නැහැ.

දැන් කවුරු හරි කියයි ඔය කියන්නේ අර හොරු ටික බේරලා මල් අම්මට බදු ගහලා ණය ගෙවන්න කියන එක කියලා. බදු ගහන්න ඕනෑ කාටද කියන එක වෙනම කතාවක්. වැදගත් දෙය ඔය සල්ලි ආර්ථිකය තුළ දිය වෙලා ගිහින් තියෙන විදිහ. ඒ නිසා, ණය ගෙවන්න බදු ගහන්නේ කාටද කියන එක ඒ තරම් වැදගත් දෙයක් නෙමෙයි. මල් අම්මට බදු නොගැහුවත් වක්‍ර ලෙස හෝ මල් අම්මටත් බදු ගෙවන්න වෙනවා. ඒකෙ හැටි එහෙමයි. ආර්ථිකය කඩා වැටුනොත් ලොකුවටම අමාරුවේ වැටෙන්නේ ඔය මල් අම්මා වගේ අය. 

මල් අම්මා ජීවිතේට සැප වාහනේක ගිහින් නැතුව ඇති. හැබැයි රටට තෙල් ආවේ නැත්නම් ඒකේ පාඩුව සැප වාහන තියෙන අයට වඩා මල් අම්මට දැනෙනවා. මල් අම්මගේ පරිභෝජනය මුළුමනින්ම රඳා පවතින්නේ සැප වාහන වලට ගහන්න තෙල් තිබීම මතයි. මල් අම්මා මෙච්චර කල් වේලක් ඇර වේලක් කාල තියෙන්නෙත් ණයට ගත්ත ඩොලර් වලින්. මල් අම්මගේ ගෙදර තියෙන වටිනාම වත්කම පොඩි රේඩියෝ එකක් වගේ දෙයක් වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේ දෙයක් වුනත් බොහෝ වෙලාවට අර ණයට ගත්ත ඩොලර් ටික නිසා හැදුණු වත්කමක්.

ලංකාවේ ප්‍රශ්නය විදේශ වත්කම් නැතිකම මිසක් වත්කම් නැතිකම නොවන බව මම කලින්ම කිවුවනේ. ලෝකයේ රටවල් වලින් බාගයකට පමණම විදේශ බැරකම් හා සරිලන විදේශ වත්කම් නැහැ. ලංකාවේ ප්‍රශ්නය මේ අනුපාතය ඉතාම නරක මට්ටමක තිබීම පමණයි. නමුත්, ලෝකයේ ඕනෑම රටක සැලකිය යුතු මූර්ත වත්කම් ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. ඒ වගේම රට ඇතුළේ මූල්‍ය වත්කමුත් තිබෙනවා. 

රටක සමස්ත වත්කම් ප්‍රමාණය ඇස්තමේන්තු කරන එක තරමක් සංකීර්ණ වැඩක්. දියුණු රටවල් වලනම් මේ වැඩේ සෑහෙන තරම් නිවැරදිව කෙරෙනවා. ප්‍රමාණවත් දත්ත නැති ලංකාව වගේ රටවල් වල වත්කම් ඇස්තමේන්තු කරන එක සංකීර්ණ කටයුත්තක්. මම දන්නා තරමින් කාලයක සිටම මේ වැඩේ කරන ක්‍රෙඩිට් සුයිස් මේ සඳහා තිබෙන හොඳම මූලාශ්‍රයයි.

ක්‍රෙඩිට් සුයිස් ඇස්තමේන්තු අනුව, 2019 වන විට ලංකාවේ වැඩිහිටියන් සතු මුළු ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණය (ණය අඩු කර) ඩොලර් බිලියන 361ක්. ආර්ථිකය හැකිළුණු 2020දී මෙම ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 351 දක්වා පහත වැටී තිබෙනවා. 2021 අවුරුද්දේ නැවතත් ආර්ථිකය 2019 මට්ටමට  වර්ධනය වූ නිසා ඇතැම් විට වත්කම් ප්‍රමාණයත් නැවත වැඩි වී තියෙන්න පුළුවන්. සමහර විට අඩු වෙලා වෙන්නත් පුළුවන්. කොහොම වුනත් කරුණක් විදිහට ගත්තොත් 2019 වන විට ලංකාවේ වැඩිහිටියන් සතු මුළු ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 361ක් දක්වා ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා. ඔවුන්ගේම ඇස්තමේන්තු අනුව 2001 වසරේදී ලංකාවේ වැඩිහිටියන් සතු මුළු ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 32ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ 2001-2019 අතර රටේ එම වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 329කින් ඉහළ ගිහින්. එකොළොස් ගුණයක ඉහළ යාමක්.

ඔය කාලය ඇතුළත රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් බිලියන 50කින් පමණ ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා තමයි. නමුත්, ඊට සමාන්තරව රටේ නිවාස ඒකක වල ශුද්ධ වත්කම් ඒ වගේ හය හත් ගුණයකින් වැඩි වෙලා තිබෙනවා. රටේ ප්‍රශ්නය වත්කම් නැති එක නෙමෙයි. නිවාස ඒකක සතුව වත්කම් තිබුණත් රජය සතුව වත්කම් නැති වීම. රජය සතුව වුවත් නැත්තේ මූල්‍ය වත්කම්. රජය සතුව මූර්ත වත්කම් විශාල ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. 

රටේ නිවාස ඒකක වල ශුද්ධ වත්කම් ඔය විදිහට වසර 18ක් ඇතුළත එකොළොස් ගුණයකින් ඉහළ ගිහින් තිබීමට එකම හේතුව ඩොලර් ණයට අරගෙන ආර්ථිකයට පොම්ප කිරීම කියා මම කියන්නේ නැහැ. නමුත්, ඒ විදිහට පොම්ප කරපු ඩොලර් වල බලපැම මේ වර්ධනයට විශාල ලෙස දායක වී තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ, ඔය ඩොලර් ටික ආපහු යා හැක්කේ රටේ නිවාස ඒකක වල වත්කම් වලින් විශාල කොටසක් ආපහු අරගෙන පමණයි කියන එකයි. 

දත්ත තිබෙන අලුත්ම අවුරුද්ද නිසා අපි 2020ම ගනිමු. රටේ වැඩිහිටි ජනගහණය මිලියන 14.732ක්. එක වැඩිහිටියෙකු සතු මූල්‍ය වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් 5,002ක්. ණය ප්‍රමාණය ඩොලර් 685ක්. මූල්‍ය නොවන වත්කම් ප්‍රමාණය ඩොලර් 19,515ක්. මීට සාපේක්ෂව 2019දී ණය අඩුයි. වත්කම් වැඩියි. කොහොම වුනත් 2020 වන විටත් ලංකාවේ වැඩිහිටියෙකු සතු සාමාන්‍ය ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණයේ වටිනාකම ඩොලර් 23,832ක්. ඔය ගණන වැඩිහිටි ජනගහණයෙන් වැඩි කළාම ඩොලර් බිලියන 351ක්. රටේ විදේශ ණය ප්‍රමාණය ඔය ගණනින් හතෙන් එකක් පමණයි.

චීන ආදරය

ගූගල් සිතියම් වල දැකිය හැකි හම්බන්තොට වරාය ආශ්‍රිත ගොඩනැගිලි සංකීර්ණයක් ගැන සමාජ ජාලා වල කතා බහක් ඇති වී තිබෙනවා. මේ ගොඩනැගිලි සැලසුම් කර තිබෙන්නේ ගුවනට "CHINA SW" ලෙස පෙනෙන ආකාරයෙන් වීම ඊට හේතුවයි. කතාව බොරුවක් නෙමෙයි. අදාළ අක්ෂර සංකේත ගූගල් සිතියම් වල ඉතා පැහැදිලිව පෙනෙන්නට තිබෙනවා.

මේ කතාබහ කෙරෙහි ලංකාවේ චීන තානාපති කාර්යාලයේද අවධානය යොමු වී තිබෙනවා. තානාපති කාර්යාලය විසින් ට්විටර් කර ඇති පරිදි ඔවුන් මේ ගොඩනැගිලි සංකීර්ණය සැලසුම් කර තිබෙන්නේ "CHINA ❤ SLK" ලෙස ගුවනට පෙනෙන ආකාරයටයි. පසුව, වරායේ ව්‍යාපාරික කටයුතු ඉහළ යද්දී ගොඩනැගිලි සංකීර්ණයට අලුතෙන් කොටස් එකතු කිරීම නිසා ගුවනට පෙනෙන එහි හැඩය වෙනස් වී තිබෙනවා. තානාපති කාර්යාලයට අනුව මෙහි තිබෙන්නේ "සංවර්ධනය සහ ආදරය පිළිබඳ කතාවක්". 

සමහර විට ඇත්තටම සිදු වුනේ චීන තානාපති කාර්යාලය කියන දෙය වෙන්න ඇති. කෙසේ වුවත්, මේ වන විටනම් ආදරය සංකේතවත් කරන හදවත් ලකුණක් ගුවනට පෙන්වන ගොඩනැගිල්ලක් මෙහි පෙනෙන්නටවත් නැහැ. ඒ වගේම, "K" අකුරක නෂ්ඨාවශේෂද පෙනෙන්නට නැහැ. එහෙත්, "SW" අකුරු වල හැඩය පැහැදිලිව පෙනෙන්නට තිබෙනවා. 

සාමාන්‍යයෙන් "SW" අකුරු වලින් අදහස් වෙන්නේ "South West" යන්නයි. එනම් නිරිත දිශාව යන්නයි. ඒ අනුව, "CHINA SW" යන්න නිරිතදිග චීනය ලෙස කියවන්න පුළුවන්. බෙයිජිං නගරයේ සිට නිරිත දිශාවට රේඛාවක් ඇන්දොත් එය හරියටම ලංකාව දක්වා දිගු වෙනවා. මෙය අපූරු අහම්බයක්.

කිසියම් රටක් විසින් වෙනත් රටකට මුදල් ප්‍රදානයක් කරන අවස්ථා වලදී දෙරට අතර මිත්‍රත්වය සංකේතවත් කෙරෙන මෙවැනි සංකේත පිහිටුවීම සාමාන්‍ය දෙයක්. එහෙත්, හම්බන්තොට වරාය එවැනි ප්‍රදානයක් නෙමෙයි. ප්‍රදානයක් කියා කියන්නේ MCC ආධාර මුදල වැනි ආපසු නොගෙවිය යුතු, ඒක පාර්ශ්විකව ලබා දෙන මුදලකටයි. හම්බන්තොට වරාය වෙනුවෙන් වැය කර තිබෙන්නේ ගිණි පොලියට හෝ සාමාන්‍ය පොලියකට ලබාගත් ණයයි. ගිණි පොලියට ණය දීම කිසිසේත්ම ආදරයේ ප්‍රකාශනයක් නෙමෙයි.

මහින්ද රාජපක්ෂ ජනාධිපතිව සිටි කාලයේදී ලබාගත් චීන ණය පිළිබඳව දේශපාලන වේදිකා වලදී බොහෝ සේ කතා කරනු ලැබ තිබෙනවා. හම්බන්තොට නගරය ආශ්‍රිත වරාය, ගුවන් තොටුපොළ හා මාර්ග පද්ධතිය සංවර්ධනය කෙරුණේ ප්‍රධාන වශයෙන්ම චීන ණය යොදා ගනිමිනුයි. මේ ව්‍යාපෘති රටට බරක් බව තේරුම් ගැනීමේදී දේශපාලනය සම්බන්ධ කරගත යුතු නැහැ. එය කරුණු මත පදනම්ව නිශ්චිත ලෙස දැකිය හැකි දෙයක්.

ලංකාවේ රජය පොදු අරමුදල් වැය කිරීමේදී පවා එතරම් පාරදෘශ්‍ය ලෙස කටයුතු කරන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, අපට මේ ලිපිය ලියන්න වෙන්නේ පොදු අවකාශයෙන් සොයා ගත හැකි කරුණු මත පදනම්වයි. එම තොරතුරු වල කිසියම් වැරැද්දක් ඇත්නම් හා වඩා නිවැරදි නිල තොරතුරු ඇත්නම් අපට මෙහි ලියන දේ නිවැරදි කළ හැකියි.

හම්බන්තොට වරාය ඉදි කිරීම සඳහා පළමු අදියරේදී ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් 2007 ඔක්තෝබර් මාසයේදී චීනයේ එක්සිම් බැංකුවෙන් 6.3%ක පොලියට වසර පහළොවක කාලයකින් ආපසු ගෙවීමේ කොන්දේසිය මත ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 307ක වටිනාකමැති ණය මුදලක් මුලින්ම ලබා ගෙන තිබෙනවා. ණය වාරික හා පොලී මුදල් ආපසු ගෙවීම ආරම්භ වන්නේ වසර 4ක ප්‍රමාද කාලයකින් පසුවයි. මේ අනුව, මේ ණය මුදල 2012 සිට 2027 දක්වා කාලය තුළ ගෙවිය යුතුයැයි මා සිතනවා. 

ණය ලබා ගෙන ඇති ඉතා අධික පොලී අනුපාතය අනුව ලබාගත් මුදලටත් වඩා වැඩි මුදලක් පොලී වශයෙන් ගෙවන්නට සිදුවන බව පැහැදිලියි. ඉන් පසුව පසුව එක්සිම් බැංකුවෙන් 6.3% පොලියටම තවත් ඇමරිකන් ඩොලර් 147ක මුදලක් ලබා ගෙන තිබෙනවා. වසර 5ක ප්‍රමාද කාලයකින් පසුව වසර 20ක් තුළ ආපසු ගෙවිය යුතුයි. මෙම ණය මුදල් වෙනුවෙන් මුලදී 1.3%ක පොලියකට එකඟ වී ඇතත් පසුව පොලී අනුපාතිකය 6.3% දක්වා ඉහළ දැමීමට දෙපාර්ශ්වය එකඟ වී තිබෙන බව මාධ්‍ය වාර්තා වල සඳහන්. ණය ගිවිසුම පිළිබඳ හෙට්ටු කිරීම් වලදී මතු වූ කිසියම් කරුණක් මෙයට හේතු වුනා විය හැකියි.

ඉන් පසුව, 2012 සැප්තැම්බර් මාසයේදී මෙම ව්‍යාපෘතියේ දෙවන අදියර වෙනුවෙන් ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 809.35ක ණය මුදලක් කොටස් තුනකට ලබා ගෙන තිබෙනවා. එයින් ඇමරිකන් ඩොලර් මිලියන 158.35ක කොටසක් හා ඩොලර් මිලියන 600ක කොටසක් චීන රජය විසින් සහන පදනමක් යටතේ ලබා දී තිබෙනවා. සහන පදනමක් කියා කිවුවත්, මේ පොලියත් 3%ක පොලියක්. සය වසරක ප්‍රමාද කාලයකින් පසු වසර 19කින් ණය මුදල ආපසු ගෙවිය යුතුයි. මේ අනුව, 2019-2038 කාලය තුළ ලබා ගත් මුදල හා එම මුදලින් 75%ක පමණ පොලී මුදලක් ආපසු ගෙවන්නට සිදු වෙනවා.

තවත් ඩොලර් මිලියන 51ක් ලබා ගෙන තිබෙන්නේ සයමස් ලිබෝර් පොලී අනුපාතිකයට 5.6%ක් එකතු කළ විට ලැබෙන පොලී අනුපාතිකයටයි. දැනට පවතින ලිබෝ පොලී අනුපාතිකය අනුව 6%ක පමණ පොලියක්. වසර 4ක ප්‍රමාද කාලයකින් පසුව වසර 15ක් ඇතුළත ගෙවිය යුතුයි. ඒ කියන්නේ මේ ණය මුදල ආපසු ගෙවන්න වෙන්නේ 2017-2032 කාලය ඇතුළතයි. ගෙවිය යුතු පොලී මුදල ලබා ගත් ණය මුදලට වඩා වැඩි බව පැහැදිලියි.

පළමු හා දෙවන අදියර වලදී ලබාගත් ඉහත ණය මුදල් වල එකතුව අවම වශයෙන් ඇමරිකන් ඩොලර් 1,308ක්. වරායේ ඉන්ධන සැපයීම් පහසුකම් වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ඩොලර් මිලියන 77ක, පස් අවුරුදු පමා කාලයකින් පසු වසර 15කින් ගෙවිය යුතු ණය මුදලක් චීන එක්සිම් බැංකුවේ ලබා ගෙන ඇතත් ඒ සඳහා ගෙවීමට එකඟ වී ඇති පොලිය සොයා ගත නොහැකියි. සවුත් චයිනා මෝර්නින් පෝස්ට් අනුව, වරාය ඉදි කිරීම සඳහා ලබාගත් ණය වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු පොලිය මෙන්ම මත්තල ගුවන් තොටුපොළ ඉදි කිරීම සඳහා ලබාගත් ණය සඳහා වන පොලියද හෙට්ටු කිරීම් වලදී 1.3% සිට 6.3% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.

හම්බන්තොට වරාය, ගුවන් තොටුපොළ හා ආශ්‍රිත ව්‍යාපෘති වෙනුවෙන් ලබා ගෙන ඇති ණය මුදල ආසන්න වශයෙන් ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 2ක් පමණවත් විය යුතු අතර මේ වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු සාමාන්‍ය පොලී අනුපාතිකය ආසන්න වශයෙන් 4.5%-5% පමණ විය යුතුයි. එනම් වසරකට ඩොලර් මිලියන 100කට ආසන්න මුදලක්. මේ ණය බොහොමයක් ආපසු ගෙවීම ආරම්භ වුනේ පසුගිය වසර වලදී. 2005-2015 රාජපක්ෂ යුගයේදී කළේ ණය අරගෙන වියදම් කර ණය ගෙවීම අනාගතයට ඉතිරි කිරීමයි. එම ණය ගෙවීමේ ප්‍රශ්නයට නැවත රාජපක්ෂ ආණ්ඩුවකටම මුහුණ දෙන්නට සිදු වීම දෛවයේ සරදමක්. 

රටක් ණය ගැනීම ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. ණය ගැනීම ප්‍රශ්නයක් වන්නේ එම ණය මුදල් වැය කරන ආකාරය අනුවයි. හම්බන්තොට ආශ්‍රිත ව්‍යාපෘති වෙනුවෙන් ලබා ගත් ණය ආපසු ගෙවිය හැකි ආදායමක් එම ව්‍යාපෘති වලින් නොලැබෙන බව ඉතා පැහැදිලියි. එවැනි ශක්‍යතාවයක් මෙම ව්‍යාපෘති ආරම්භ කරන අවස්ථාවේදී හෝ පෙනෙන්නට තිබුනේයැයි මා සිතන්නේ නැහැ. 

කොහොම වුනත් මේ ණය චීනයටනම් ආදායම් උල්පතක්. ඒ නිසා, චීනයට ලංකාව පිළිබඳ ආදරයක් ඇති වීම පහසුවෙන් තේරුම් ගත හැකියි.

References: AidData. 2017. Global Chinese Official Finance Dataset, Version 1.0. Retrieved from http://aiddata.org/data/chinese-global-official-finance-dataset.

චීන වත්කම්

ලංකාවේ වගේම ඇමරිකාවේත් ශුද්ධ බැරකම් ගැන කලින් ලිපියෙන් කතා කළා. මේ එක් එක් රටේ ශුද්ධ බැරකම් එම රට වල ජාතික ආදායමෙන් බාගයකට ටිකක් වැඩියි. ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 84ක ජාතික ආදායමක් උපයන ලංකාවේ ශුද්ධ බැරකම් ප්‍රමාණය ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 45ක්. ඇමරිකන් ඩොලර් ට්‍රිලියන 21.4ක ජාතික ආදායමක් උපයන ඇමරිකාවේ ශුද්ධ බැරකම් ප්‍රමාණය ඇමරිකන් ඩොලර් ට්‍රිලියන 12.1ක්.

ඉහත සමානකම තිබුණත් ඇමරිකාවේ ශුද්ධ බැරකම් ලංකාවේ ශුද්ධ බැරකම් මෙන් රටට බරක් නොවන බව මම පැහැදිලි කළා. ඇමරිකාවේ ශුද්ධ බැරකම් මුළු බැරකම් ප්‍රමාණයෙන් 31%ක් පමණක් වුවත්, ලංකාවේ ශුද්ධ බැරකම් මුළු බැරකම් ප්‍රමාණයෙන් 77%ක් වීම මේ වෙනසට එක් හේතුවක්. එක් එක් රට තමන්ගේ වත්කම් වලින් උපයන හා බැරකම් වෙනුවෙන් ගෙවන පොලී අනුපාතික අතර වෙනස දෙවන හේතුවයි. කොහොම වුනත් ලෝකයේ විශාලතම ශුද්ධ බැරකම් සහිත රට ඇමරිකාව බව පැහැදිලි කරුණක්.

ලෝකයේ රටවල් අතරින් වැඩිම ශුද්ධ වත්කම් ඇති රටක් වන්නේ චීනයයි. 2020 මාර්තු අවසානයේදී ලෝකය පුරා වූ චීන වත්කම් වල වටිනාකම ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 7,635.4ක් වෙද්දී චීනයේ බැරකම් වල වටිනාකම වුනේ ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 5,498.1ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 2,137.3ක ශුද්ධ වත්කම් ප්‍රමාණයක් චීනය සතුයි. එම ප්‍රමාණය චීනයේ මුළු බැරකම් ප්‍රමාණයෙන් 39%ක්.

ලංකාවේ ඩොලර් 100ක වත්කම් වලට සාපේක්ෂව බැරකම් ලෙස ඩොලර් 438ක් තිබෙනවා. ඇමරිකාවේ ඩොලර් 100ක වත්කම් සාපේක්ෂව වලට බැරකම් ලෙස ඩොලර් 145ක් තිබෙනවා. එහෙත්, චීනයේ  ඩොලර් 100ක වත්කම් වලට සාපේක්ෂව බැරකම් තිබෙන්නේ ඩොලර් 72ක් පමණයි. වෙනස පැහැදිලියිනේ.

හැබැයි ශුද්ධ බැරකම් තිබුණු පලියටම ඇමරිකාවෙන් ප්‍රාග්ධනය පිටතට ගලා නොයන බව අපි පෙර ලිපියෙන් දැන ගත්තානේ. ඒ කියන්නේ ශුද්ධ වත්කම් තිබුණු පලියටම ප්‍රාග්ධනය රටක් ඇතුළට ගලා එන බවටත් සහතිකයක් නැහැ. ඒ නිසා, අපට චීනයේ වත්කම් හා බැරකම් වල සංයුතිය දෙසත් බලන්න වෙනවා.

පහතින් තිබෙන්නේ 2020 මාර්තු අවසානයේදී චීනයේ ශේෂ පත්‍රයයි. මෙයට හොංකොං ඇතුළත්ව නැහැ.

වත්කම් (ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන) 

සෘජු විදේශ ආයෝජන-    2,089.5
කළඹ ආයෝජන-                 640.8
මූල්‍ය ව්‍යුත්පන්න-                   10.5
වෙනත් ආයෝජන-           1,714.3
නිල සංචිත-                        3,180.3
එකතුව-                              7,635.4

බැරකම් (ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන) 

සෘජු විදේශ ආයෝජන-  2,906.4
කළඹ ආයෝජන-            1,263.2
මූල්‍ය ව්‍යුත්පන්න-                 11.9
වෙනත් ආයෝජන-         1,316.6
එකතුව-                             5,498.1

චීනයේ වත්කම් හා බැරකම් වල සංයුතිය දිහා බැලුවහම අපට කලින් නොපෙනුණු කරුණු කිහිපයක් පෙනෙනවා. රාජ්‍ය මැදිහත්වීම් වල බලපෑම අඩු සෘජු විදේශ ආයෝජන හා කළඹ ආයෝජන පමණක් සැලකුවොත් චීනයේ වත්කම් වලට වඩා බැරකම් වැඩියි. චීනයේ ශුද්ධ විදේශ වත්කම් වලට ප්‍රධාන වශයෙන් හේතු වී තිබෙන්නේ චීනය සතු විශාල විදේශ සංචිත ප්‍රමාණයයි.

චීනය සතු ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 3,180.3ක නිල සංචිත වලින් ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන 3,060.6ක්ම විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් සංචිත. මේ විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් සංචිත තිබුණේ නැත්නම් චීනයේ ඩොලර් බිලියන 2,137.3ක ශුද්ධ වත්කම් ශුද්ධ බැරකමක් බවට හැරෙනවා. මේ විදිහට සංචිත ලෙස එකතු වී තිබෙන්නේ කාලයක් තිස්සේ ඇමරිකාව සමඟ කළ විදේශ වෙළඳාමේ වෙළඳ ශේෂය කියන්නත් පුළුවන්. එය සෘජුව වගේම වක්‍ර ලෙසිනුත් සිදු වී තිබෙනවා. උදාහරණයක් විදිහට අපිට ලංකාව කතාවට එකතු කරන්න පුළුවන්. ලංකාව ඇමරිකාව සමඟ කරන වෙළඳාමෙන් එකතු කර ගන්න ඇමරිකන් ඩොලර් චීනය සමඟ කරන වෙළඳාමේදී චීනයට යනවා.

ලංකාව විසින් ලෝකයට ණය වෙමින් රුපියල ආරක්ෂා කරගන්න දඟලද්දී චීනය විසින් කාලයක් තිස්සේ කළේ එහි අනික් පැත්තයි. චීන මහ බැංකුව විසින් අපනයන හරහා චීනයට ලැබෙන ඇමරිකන් ඩොලර් එකතු කර ගනිමින් දිගින් දිගටම චීනය ඇතුළේ කෘතීම ඩොලර් හිඟයක් ඇති කළා. එහි ප්‍රතිඵලය ලෙස එක පැත්තකින් චීනයට ආනයනය සඳහා අවශ්‍ය ඩොලර් සීමා වී ආනයන සීමා වෙද්දී අනික් පැත්තෙන් චීන යුවානය එහි නියම වටිනාකමට වඩා දුර්වල වී ඩොලරය එහි නියම වටිනාකමට වඩා ශක්තිමත් වෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චීන භාණ්ඩ චීනයෙන් පිටතදී එහි නියම මිලට වඩා ලාබ වෙනවා. ඇමරිකන් බඩු මිල අධික වෙනවා.

මෙහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට ඇමරිකාව ඇතුළේදී චීන භාණ්ඩ ගොඩක් ලාබ වෙනවා. ඇමරිකන් භාණ්ඩ වලට චීන බඩු එක්ක තරඟ කරන්න අසීරු වෙනවා. චීනය හා ඇමරිකාව අතර චීනයට වාසිදායක වෙළඳ ශේෂයක් ඇති වෙනවා. චීන ආනයන වෙනුවෙන් ඇමරිකාව ගෙවන ඩොලර් ඇමරිකන් අපනයන සමඟ හුවමාරු වී නැවත ඇමරිකාවට එන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, චීනය ඇතුළේ ඇමරිකන් ඩොලර් එකතු වෙනවා.

චීනයේ රාජ්‍ය මැදිහත් වීම නොවන්නට මෙවැනි තත්ත්වයක් වැඩිකල් පවතින්නේ නැහැ. චීනය ඇතුලෙ ඩොලර් සැපයුම ටිකෙන් ටික ඉහළ යන විට ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු වී ඩොලරය පිරිහෙනවා. එහෙත්, චීනය එය සිදුවෙන්න ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. චීනයට එන ඩොලර් ටික වෙළඳපොළෙන් එකතු කර ගන්නවා. යුවානය ශක්තිමත් වෙන්න ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. චීනයේ සංචිත ඉහළ යනවා. චීන ඇමරිකා වෙළඳ යුද්ධයට හේතු වුනේ චීන රජය විසින් මේ ආකාරයට දිගින් දිගටම චීනයේ වාසියට විණිමය අනුපාතිකය පාලනය කිරීමයි.

දැන් මේ විදිහට සංචිත ලෙස චීනය ඇතුළේ එකතු වන ඇමරිකන් ඩොලර් වලට මොකද වෙන්නේ? සුරක්ෂිතතාව ගැන හිතනවානම් මේ ඩොලර් නැවත ඇමරිකාවේම ආයෝජනය කළ යුතුයි. ඒ නිසා, ඩොලර් වැඩි ප්‍රමාණයක් නැවත ඇමරිකාවටම ආපසු එනවා. හැබැයි එහෙම කරලා චීනයට ලොකු පොලී ආදායමක් උපයන්න බැහැ. මොකද ඇමරිකාව චීනයෙන් ණය ඉල්ලන්නේ නැහැ. සල්ලි අරගෙන ඇමරිකාවට එන්නේ චීනයයි. ඒ නිසා, චීනයට ගන්න වෙන්නේ ඇමරිකාව විසින් ලබා දෙන පොලී අනුපාතිකයයි.

චීනය සමඟ කරන වෙළඳාමෙන් ඇමරිකාවට එක පැත්තකින් ලාබෙට බඩු ලැබෙනවා. අනෙක් පැත්තෙන් අඩු පොලියකට ප්‍රාග්ධනය ලැබෙනවා. මේ වැඩේ කාලයක් තිස්සේ අවුලක් නැතුව සිදු වුනේ ඒ නිසයි. ඇමරිකාවට සිදු වූ අවුල මේ වැඩෙන් ඇමරිකානුවන්ගේ රැකියා අහිමි වීමයි. ඇමරිකාවේ චීන විරෝධය මතු වුනේ රැකියා ප්‍රශ්නය මුල් කරගෙනයි.

චීනය පැත්තෙන් බැලුවහම චීනයට මේ වැඩෙන් විශාල වෙළඳපොළක් හිමි වුනා. චීනය විසින් විණිමය අනුපාතිකය අවප්‍රමාණය කර තියා ගන්නවා කියා කියන්නේ චීන නිෂ්පාදකයින්ට නියම මිලට වඩා අඩු මිලක් ලැබෙනවා කියන එක. චීන ශ්‍රමිකයින්ට නියම වැටුපට වඩා අඩු වැටුපක් ලැබෙනවා කියන එක. ඒ කියන්නේ චීන රජය විසින් සැලසුම් සහගතව චීන ශ්‍රමිකයාව සූරාකෑමක්. චීනය සතු ඩොලර් සංචිත කියා කියන්නේ ඒ විදිහට චීන රජය විසින් එකතු කරගත් නිෂ්පාදන අතිරික්තය. මේ ක්‍රමයට චීනය හා ඇමරිකාව අතර වෙළඳාම චීනයේ වාසියට සිදු වුනත් ඒ වාසිය ලැබෙන්නේ චීන රජයට මිසක් චීන ශ්‍රමිකයාට නෙමෙයි. ඒ නිසා, චීන ශ්‍රමිකයාගේ ආදායම් ඉහළ ගිහින් ඇමරිකාව වැනි බටහිර රටක නිෂ්පාදන මිල දී ගැනීමේ හැකියාවක් චීනය ඇතුළේ හැදෙන්නේ නැහැ.

චීනයේ එකතු වන සංචිත සියල්ලම නැවත ඇමරිකාව ඇතුළේම ආයෝජනය කළොත් චීනයට වෙන්නේ අතින් කාලා හරක් බැලුවා වගේ වැඩක්. වත්කම් තිබුණට මොකටද ඒ වත්කම් වලින් ප්‍රමාණවත් ආදායමක් හැදෙන්නේ නැත්නම්?

චීනයේ ගොඩ ගැහෙන සංචිත වලින් පාඩුවක් නොවෙන්නනම් ඒ සල්ලි කාට හෝ වැඩි පොලියකට දෙන්නම වෙනවා. ලංකාව වගේ රටවල් ණය ගන්න චීනය පස්සේ ගියත් ඇත්තටම කාට හෝ ණය දෙන්න අවශ්‍ය චීනයටමයි. වත්කම් වලට වටිනාකමක් ලැබෙන්නේ ඒ වත්කම් වලින් ආදායම් ඉපැයිය හැකි තරමටයි.

චීනය වගේ රටවල් ඇමරිකාව එක්ක වෙළඳ යුද්ධ වල නිරත වෙන්නේ තමන්ගේ ජාතික ව්‍යවහාර මුදලේ වටිනාකම පහළින් තියා ගන්නයි. චීනයට කලින් ඇමරිකාව මේ වගේ වෙළඳ යුද්ධයක පැටලී හිටියේ ජපානය එක්කයි. එහෙත්, ලංකාව කාලයක් තිස්සේම උත්සාහ කරන්නේ රුපියල මොන විදියෙන් හෝ ශක්තිමත්ව තියා ගන්නයි.

ලංකාවේ රුපියල ශක්තිමත්ව තියා ගන්න උදවු කිරීමෙන් චීනයට වාසි ගණනාවක් ලැබෙනවා. පළමුව මේ වැඩෙන් ලංකාව ඇතුළේ චීන බඩු ලාබ වෙනවා. ඒ නිසා, ලංකාවට සිදු කෙරෙන චීන ආනයන ඉහළ යනවා. දේශීය කර්මාන්ත වැහෙනවා. රැකියා නැති වෙනවා. ඇමරිකාවේදී වෙන දේමයි. හැබැයි ඊට අමතරව තවත් දේවල් වෙනවා.

ලංකාව වගේම චීනයත් තෙවන රටකට විකුණන භාණ්ඩයක් ගැන හිතන්න. දැන් ලංකාවේ භාණ්ඩය නියම මිලට වඩා ගණන්. චීනයේ භාණ්ඩය නියම මිලට වඩා ලාබයි. එක පැත්තකින් ලංකාවට වෙළඳපොළ නැති වෙනවා. අනික් පැත්තෙන් ආයෝජකයෙකුට ලංකාවේ තිබෙන ආකර්ශනීයත්වය අඩු වෙනවා. එක පැත්තකින් ලංකාවේ ආනයන ආදායම අඩු වෙද්දී අනික් පැත්තෙන් ප්‍රාග්ධනය ආකර්ශනය කර ගැනීම, සෘජු ආයෝජන වගේම කළඹ ආයෝජනත්, අසීරු වෙනවා. මෙහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ ලංකාවට වැඩි පොලියක් ගෙවා හෝ විදේශ ණය ගන්න සිදු වෙන එකයි. චීනයට තවත් වාසියක්!

ඇමරිකාව එක්ක කරන වෙළඳාම හරහා චීනය සංචිත එකතු කරන තාක් ඒ සංචිත වලින් කොටසක් වැඩි පොලියකට ආයෝජනය කළ හැකි ලංකාව වගේ තැන් හොයා ගන්න එකත් කරන්නම වෙනවා. මෙහිදී අවදානම ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. මොකද අවදානම ගැන හිතනවානම් සල්ලි ආයෝජනය කරන්න තිබෙන්නේ නැවතත් ඇමරිකාවේමයි. කොහොමටත් ඒ වැඩේ වෙනවා. ලංකාව වගේ රටවලදී කෙරෙන්නේ වැඩි අවදානම්- වැඩි වාසි ආයෝජන. අවදානම ඉහළ වුනත් ලැබෙන පොලිය බැලුවහම ඒ අවදානම ගන්න එකේ පාඩුවක් නැහැ.

මොන කතන්දර කිවුවත් අන්තිමේදී ඇමරිකාව චීනයට ණයයි කියන එක වහන්න බැහැනේ. චීනයට වගේම ඇමරිකාවටත් දැනටනම් වැඩෙන් පාඩුවක් නැහැ. චීනය තමන්ගේ වත්කම් වලින් කොටසක් සුරක්ෂිත අඩු පොලී ආයෝජන වලත්, තවත් කොටසක් වැඩි අවදානම් වැඩි පොලී ආයෝජන වලත් දමලා ලාබ ගන්නවා. ඇමරිකාව තමන්ගේ වත්කම් වලින් උපයන ආදායමට වඩා අඩු පොලියකට ණය ලබා ගෙන එහි වාසිය ගන්නවා. ඒ නිසා, ඇමරිකාව සතුව ශුද්ධ බැරකම් තිබුණත් ඇමරිකාව ලංකාව වගේ අවදානමක නැහැ.

ඇමරිකාවට මේ වාසිය තියෙන්නේ චීනය වගේ රටවල් ඇමරිකන් ඩොලර් ගොඩගහගන්න නිසානේ. චීනය ඩොලර් එක අත ඇරියොත් ඇමරිකාවට මොකද වෙන්නේ? අනිවාර්යයෙන්ම ඩොලර් එක වැටෙන්න ඕනෑ නේද?

කොයි තරම් කතන්දර තිබුණත් ඔය වැඩෙන් ඇමරිකාවට ලොකු හානියක් වෙන්නේ නැහැ. ඇයි? චීනය සතු ඩොලර් සංචිත ප්‍රමාණය එක්ක බැලුවහම ඩොලර් එක වැටෙනවා කියා කියන්නේ චීනයට විශාල පාඩුවක්. චීනය අල්ලාගෙන ඉන්නේ කොටි වලිගයක්. ඒක එහෙම එක පාරට අතාරින්න බැහැ. යම් විදිහකින් චීනය ඔය සංචිත නිදහස් කරනවානම් එය කරන්න වෙන්නේ ටිකෙන් ටික සතෙන් සතේ මිසක් එක පාරට නෙමෙයි.

කොහොම වුනත් චීනය වගේ රටක් ඩොලර් සංචිත සැලකිය යුතු තරමින් නිදහස් කළොත් ඇමරිකන් ඩොලරය පිරිහෙනවා. එයින් ඇමරිකාවට සිදු වන බලපෑම කුමක්ද?

ඇමරිකන් ඩොලරය පිරිහෙනවා කියා කියන්නේ ඇමරිකාව ඇතුළේ ආනයනික භාණ්ඩ මිල අධික වෙනවා කියන එකයි. ඒ වගේම ඇමරිකන් බඩු ඇමරිකාවෙන් පිටතදී ලාබ වෙනවා කියන එක. මේ වගේ දෙයක් වුනොත් ඇමරිකානු නිෂ්පාදකයා ක්ෂණිකව ප්‍රතිචාර දක්වනවා.

ඇමරිකාව ඇතුළේ ආනයනික භාණ්ඩ මිල අධික වෙනවා කියා කියන්නේ ලංකාව ඇතුළේ ඒ දේම වෙනවා වගේ දෙයක් නෙමෙයි. ඇමරිකාව ආනයනය කරන්නේ ඇමරිකාව ඇතුළේ හදන්න බැරි දේවල් නෙමෙයි. ආනයනික භාණ්ඩ හැම දෙයක්ම වගේ ඇමරිකාව ඇතුළේ හදන්න අවශ්‍ය තාක්ෂනය, භෞතික ප්‍රාග්ධනය වගේම මානව ප්‍රාග්ධනයත් ඇමරිකාව ඇතුළේ තියෙනවා. එහෙම තියෙද්දී පිටින් ආනයනය කරන්න එකම හේතුව මිල අඩුකම පමණයි.

දැන් ඩොලරය පිරිහී ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල වැඩි වුන ගමන් වෙන්නේ කුමක්ද? මේ හැම දෙයක්ම රට ඇතුළේ හැදෙනවා පමණක් නෙමෙයි අපනයන වෙළඳපොළටත් යනවා. ලෝකයට නැවතත් ඩොලර් අවශ්‍ය වෙනවා. ඇමරිකානු ජාතිකවාදය විසින් කරගන්න උත්සාහ කරන්නේත් ඔය වගේ දෙයක්.

ඔය ටික චීනය නොදන්නවා නෙමෙයිනේ. ඒ නිසා, චීනය ඔය කතන්දර වල තියෙන දේවල් කරන්න යන්නේ නැහැ. ඇමරිකාව හා චීනය අතර පෙනෙන්න තිබෙන වෙළඳ යුද්ධය හෝ තරඟය හෝ මොකක් හරි එකේ මතු පිටින් පෙනෙන තරම් ගැඹුරක් නැහැ. රටවල් දෙක අතර සහයෝගීතාවය ඊට වඩා ගැඹුරුයි. ඒ වගේම රටවල් දෙකටම වාසියි.