ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව

ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව කුමක්ද කියලා ප්‍රශ්නයක් ඇහුවොත් ඒ ප්‍රශ්නයට සෘජු පිළිතුරක් තිබෙනවා- ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව. මේ වගේ ඕනෑම ප්‍රශ්නයකට ලැබෙන පිළිතුරක් කෙනෙක් අවබෝධ කර ගන්නේ තමන් දන්න දේවල් වලට සාපේක්ෂවයි. ඇමරිකාවේ පොලීසිය කියා කිවුවහම ලංකාවේ ඉන්න කෙනෙක්ගේ හිතේ මැවෙන්නේ ඇමරිකාවේ තිබෙන ලංකාවේ පොලීසිය වගේ එකක්. ඉන්දියාවේ කෙනෙක්ගේ හිතේ මැවෙන්නේ ඇමරිකාවේ තිබෙන ඉන්දියාවේ පොලීසිය වගේ එකක්. මහ බැංකුව ගැන වුනත් එහෙමයි.

ඇමරිකාවේ බොහෝ ආයතනික ව්‍යුහයන් ලෝකයේ අනෙක් හැම රටකටම වඩා වෙනස්. ඒ නිසා, ලංකාවේ පමණක් නෙමෙයි බටහිර යුරෝපීය රටවල අය පවා මේ වෙනස්කම් වලට එතරම් සංවේදී නැහැ. එය බොහෝ විට ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. මොකද ඇතැම් මූලික කරුණු අතින් බැලුවොත් වෙනසක් නැහැ. ලංකාවේ වගේම ඇමරිකාවෙත් පොලීසිය විසින් කරන්නේ නීතිය හා සාමය රකින එක. මහ බැංකුව විසින් ප්‍රධාන වශයෙන්ම කරන්නේ රටේ මිල ස්ථායීතාවය පවත්වා ගන්න එක.

ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව අවම වශයෙන් කරුණු දෙකක් මත ලෝකයේ වෙනත් මහ බැංකු වලින් වෙනස් වෙනවා. පළමු කරුණ ඇමරිකාවේ තිබෙන්නේ මහ බැංකු පද්ධතියක් මිසක් තනි මහ බැංකුවක් නොවීම. දෙවන කරුණ මේ මහ බැංකු පද්ධතිය සෑහෙන තරම් දුරකට පෞද්ගලික අංශයේ පාලනය යටතේ තිබීම. මෙයින් වෙනස්ව ලෝකයේ හැම රටකම වගේ මහ බැංකු රාජ්‍ය අංශය යටතේ තිබෙන මධ්‍යගත ආයතන. හැබැයි ඇමරිකාවේත් මේ තත්ත්වයන් දෙකම ක්‍රමයෙන් වෙනස් වෙමින් ෆෙඩරල් සංචිත පද්ධතිය රාජ්‍ය අංශය යටතේ තිබෙන මධ්‍යගත ආයතනයක් දක්වා ක්‍රමයෙන් රූපාන්තරණය වෙමින් පවතින බවත් කිව යුතුයි.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ස්ථාපනය කළේ 1950 වසරේදී. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව කියා කිවුවත් ඒ දවස් ලංකා මහ බැංකුව (The Central Bank of Ceylon). ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට දැන් අවුරුදු හැත්තෑවක්. ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතිය ස්ථාපිත කළේ 1914 වසරේදී. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ ඉතිහාසය එක්ක සංසන්දනය කළොත් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතිය අවුරුදු 34කින් මහළුයි. නමුත්, යුරෝපයේ ඇතැම් මහ බැංකු එක්ක සංසන්දනය කළ විට ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතිය සෑහෙන්න තරුණයි.

එංගලන්තයේ මහ බැංකුව වන එංගලන්ත බැංකුව (Bank of England) ආරම්භ කෙරුණේ 1694 වසරේදී. ස්වීඩනයේ මහ බැංකුව (Sveriges Riksbank) ආරම්භ කෙරුණේ 1668 වසරේදී. එහෙත් එයින් අදහස් වෙන්නේ මේ මහ බැංකු අද පවතින්නේ ඒ ආයතන ආරම්භ කළ ස්වරූපයෙන්ම කියන එක නෙමෙයි. එක් එක් මහ බැංකුව හා අදාළ වෙනස් ඉතිහාස කතා තිබෙනවා.

ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතිය ආරම්භ කරන්න කලින් ඇමරිකාවේ මහ බැංකුවක් ස්ථාපිත කරන්න උත්සාහයන්  කිහිපයක්ම ගත්තත් ඒ උත්සාහයන් සාර්ථක වුනේ නැහැ. එයට හේතු වුනේ රටක මහ බැංකුවකට මිනිසුන්ගේ ජීවිත පාලනය කළ හැකි යම් ඒකාධිකාරයක් ලැබීම හා බොහෝ ඇමරිකානුවන් එවැනි තත්ත්වයක් ඇති වනවාට මනාපයක් නොදැක්වීමයි. ඒ ඉතිහාසය පහු කරලා 1913 වසරට ආවොත්, ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතිය ස්ථාපිත කෙරුණේ ඇමරිකානු කොංග්‍රසයේ සම්මත වී 1913 දෙසැම්බර් 23 දින ජනාධිපති වුඩ්රෝ විල්සන් විසින් අත්සන් කිරීමෙන් පසුව නීතියක් බවට පත් වූ ෆෙඩරල් සංචිත පණතේ ප්‍රතිපාදන අනුවයි.

ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතියට ප්‍රාදේශීය ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු 12ක් අයත් වෙනවා. මේ එක් එක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු පද්ධතියේ කොටස් වුවත්, ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ මාතර හෝ නුවරඑළිය ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මෙන් බැංකු ප්‍රධාන කාර්යාලය යටතේ තිබෙන ප්‍රාදේශීය කාර්යාල නෙමෙයි. එකිනෙකින් ස්වාධීන ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු.  මේවායින් ඇතැම් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු යටතේ ප්‍රාදේශීය ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු කාර්යාලත් තිබෙනවා.

ඇමරිකාව ෆෙඩරල් සංචිත දිස්ත්‍රික්ක 12කට බෙදා තිබෙන අතර මේ එක් එක් දිස්ත්‍රික්කයකට වෙනම ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවක් බැගින් තිබෙනවා. ෆෙඩරල් සංචිත දිස්ත්‍රික්කයකට සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රාන්ත කිහිපයක් ඇතුළත් වෙතත්, ප්‍රාන්ත හරහා ෆෙඩරල් සංචිත දිස්ත්‍රික්ක මායිම් වැටී ඇති අවස්ථාද කිහිපයක්ම තිබෙනවා. දිස්ත්‍රික් සීමා සලකුණු වීම ආරම්භක අවස්ථාවේදී සීමා නිර්ණය කරද්දී රට පුරා විසිරී තිබුණු මූල්‍ය ආයතන වල හා ජනතාවගේ රුචිකත්වය අනුව සිදු වී තිබෙන දෙයක්. මේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු ඒවා පිහිටි නගර වල නම් වලින් හැඳින්වෙනවා.

පළමු දිස්ත්‍රික්කය - බොස්ටන් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
දෙවන දිස්ත්‍රික්කය - නිවුයෝර්ක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
තෙවන දිස්ත්‍රික්කය - ෆිලඩෙල්ෆියා ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
සිවුවන දිස්ත්‍රික්කය - ක්ලීව්ලන්ඩ් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
පස්වන දිස්ත්‍රික්කය - රිච්මන්ඩ් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
හයවන දිස්ත්‍රික්කය - ඇට්ලන්ටා ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
හත්වන දිස්ත්‍රික්කය - චිකාගෝ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
අටවන දිස්ත්‍රික්කය - සෙන්ට් ලුවිස් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
නමවන දිස්ත්‍රික්කය - මිනියාපොලිස් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
දහවන දිස්ත්‍රික්කය - කැන්සාස් සිටි ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
එකොළොස්වන දිස්ත්‍රික්කය - ඩලස් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව
දොළොස්වන දිස්ත්‍රික්කය - සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව

ස්වාධීන ආයතන වන ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු අධීක්ෂණය කරන්නේ වොෂින්ටන් ඩීසීහි සිටින "ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලය" විසින්. එයට සභාපතිවරයෙකු හා උප සභාපතිවරයෙකු ඇතුළු සාමාජිකයින් හත් දෙනෙකු අයත්.

කිසියම් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවක "අයිතිය" අදාළ ෆෙඩරල් සංචිත දිස්ත්‍රික්කයේ බැංකු සතුයි. "අයිතිය" කිවුවත් මේ අයිතිය මොන වගේ එකක්ද කියා මම පැහැදිලි කරන්නම්.

ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවක සාමාජිකත්වය දරන බැංකුවක් විසින් එම බැංකුවේ ප්‍රාග්ධනයෙන් හා පසුව ප්‍රාග්ධන සංචිත වලට එකතු කළ ලාබ වලින් 6%ක මුදලක් යොදවා තමන් අයත් දිස්ත්‍රික්කයේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවේ කොටස් මිල දී ගත යුතුයි. එක් එක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව සතු ප්‍රාග්ධනය වන්නේ මේ ආකාරයට කොටස් විකුණා ලබන මුදල්. කිසියම් ෆෙඩරල් සංචිත දිස්ත්‍රික්කයක ඇති ලොකු බැංකු වලට අදාළ සංචිත බැංකුවේ වැඩි කොටස් ප්‍රමාණයකුත් පොඩි බැංකු වලට පොඩි කොටස් ප්‍රමාණයකුත් හිමි වෙනවා.

ඒ කියන්නේ ඇමරිකාවේ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු වල කොටස් හිමිකරුවන් වන්නේ අදාළ දිස්ත්‍රික්කයේ බැංකු. එසේ වුවත්, මේ කොටස් හිමිකරුවන්ට අදාළ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු වල ලාබ රිසි සේ බෙදා ගන්න බැහැ. ලාභාංශ ලෙස ලබා ගත හැක්කේ කොටස් වටිනාකමෙන් 6%ක් පමණයි.

එක් එක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව පාලනය කරන්නේ නව දෙනෙකුගෙන් යුත් අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලයක් විසින්. එම අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය තෝරා ගන්නේ පහත ආකාරයටයි.

- කොටස් හිමි බැංකු විසින් ඔවුන්ව නියෝජනය කිරීම සඳහා තෝරා පත් කර ගන්නා බැංකුකරුවන් තිදෙනෙක්
- කොටස් හිමි බැංකු විසින් තෝරා පත් කර ගන්නා බැංකුකරුවන් නොවන නියෝජිතයින් තිදෙනෙක්
- ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලය විසින් පත් කරන නියෝජිතයින් තිදෙනෙක්

අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය විසින් ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයේ අනුමැතියට යටත්ව අදාළ ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවේ ප්‍රධානියාව තෝරා ගන්නවා. අධ්‍යක්ෂවරුන් නව දෙනෙකුගෙන් හය දෙනෙකුම තෝරා පත් කර ගන්නේ බැංකුකරුවන් විසින් නිසා 2010 වසර වන තුරුම ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු වල ප්‍රධානීන් තෝරා ගැනීමේදී බැංකු කරුවන්ගේ අභිමතයට වැඩි ඉඩක් ලැබුණා. එහෙත්, ඔබාමා රජය විසින් 2010දී ගෙන ආ සංශෝධනයකට අනුව මේ වන විට ඉහත පළමු කාණ්ඩයේ අධ්‍යක්ෂවරුන්ට, එනම් කොටස් හිමි බැංකු විසින් ඔවුන්ව නියෝජනය කිරීම සඳහා තෝරා පත් කර ගන්නා බැංකුකරුවන් තිදෙනාට, බැංකුවේ ප්‍රධානියා (ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා) පත් කර ගැනීමේ කටයුත්තට සම්බන්ධ විය නොහැකියි. ඒ සමඟ ෆෙඩරල් සංචිත පද්ධතිය තුළ ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයේ බලය වැඩි වී තිබෙනවා.

ආරම්භයේදී ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින් හත් දෙනාගෙන් දෙදෙනෙකු නිල බලයෙන් පත් වුනා. ඒ භාණ්ඩාගාරයේ ලේකම් වරයා සහ මුදල් පාලක වරයා. එවකට ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලය හැඳින්වුණේ ෆෙඩරල් සංචිත මණ්ඩලය ලෙසයි. එහෙත්, 1935 වසරේ සිට ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලය ස්ථාපිත කිරීමෙන් පසුව සාමාජිකයින් හත් දෙනාම පත් කරන්නේ ජනාධිපතිවරයා විසිනුයි. මේ පත්වීම් වලට සෙනෙට් සභාවේ අනුමැතිය හිමි විය යුතුයි.

ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයට කිසියම් සාමාජිකයෙකු පත් කිරීමෙන් පසුව එම පත්වීම වසර 14ක කාලයකට වලංගුයි. විශේෂ හේතුවක් නැතිව ධුර කාලය අවසන් වීමට පෙර සාමාජිකයෙකු ඉවත් කළ නොහැකියි.

මේ සාමාජිකයින්ව ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කළත් එය කරන්නේ එක් වර නෙමෙයි. වසර දෙකකට එක් අයෙකු බැගිනුයි. මේ අනුව, සෑම වසර දෙකකට වරක්ම සාමාජිකයින් හත් දෙනාගෙන් එක් අයෙකුගේ ධුර කාලය අවසන් වී ඒ වෙනුවට වෙනත් අයෙක් පත් වෙනවා. ඇමරිකාවේ ජනාධිපති වරයෙකුගේ ධුර කාලය වසර හතරකට සීමා වී ඇති නිසා එක් ජනාධිපතිවරයෙකුගේ ධුර කාලය තුළ සාමාන්‍යයෙන් පත් කරන්න ලැබෙන්නේ ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩල සාමාජිකයින් දෙදෙනෙකු පමණයි. ඉතිරි පස් දෙනා කලින් ජනාධිපතිවරුන් විසින් පත් කළ අයයි.

ජනාධිපතිවරයෙක් පිට පිට දෙවරක් පත් වුනොත් අධිපති මණ්ඩල සාමාජිකයින් සිවු දෙනෙකු පත් කිරීමට අවස්ථාව ලැබෙනවා. එහෙත්, ඒ දෙවන ධුර කාලයේ අවසාන භාගය වෙද්දී. ඒ නිසා, කිසියම් ජනාධිපතිවරයෙකුට ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයට කළ හැකි බලපෑම සීමා වෙනවා. එහෙත්, යම් අධිපති මණ්ඩල සාමාජිකයෙක් මිය ගියහොත් හෝ ඉල්ලා අස් වුනොත් ඔහුගේ හෝ ඇයගේ ඉතිරිව ඇති ධුර කාලය සඳහා වෙනත් අයෙකු පත් කළ හැකියි. ප්‍රායෝගිකව බොහෝ අධිපති මණ්ඩල සාමාජිකයින් ධුර කාලය අවසන් වීමට පෙර ඉල්ලා අස් වෙනවා.

ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින් අතරින් එක් අයෙකු ජනාධිපතිවරයා විසින් සෙනෙට් සභාවේ අනුමැතියට යටත්ව ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයේ සභාපති සේ පත් කරනවා. ඒ වසර හතරක ධුර කාලයක් සඳහා. මේ අයුරෙන්ම උප සභාපති වරයෙක්ද පත් කෙරෙනවා.

ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව පිහිටවූ කාලයේදී එහි ප්‍රමුඛ ඉලක්කය වුනේ අද අර්ථයෙන් මුදල් ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කිරීම නෙමෙයි. බැංකු පද්ධතියේ ස්ථාවරත්වය පවත්වා ගැනීමයි. මේ ඉලක්කය අරමුණු කර ගනිමින් සංචිත බැංකු විසින් වාණිජ බැංකු සමඟ විවට වෙළඳපොළ කටයුතු කරමින් එක් එක් ෆෙඩරල් සංචිත දිස්ත්‍රික්කය තුළ ද්‍රවශීලතාව කළමණාකරණය කළා. එහිදී එක් එක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් වෙන වෙනම පොලී අනුපාතික තීරණය කළා. නමුත්, රටේ රාජ්‍ය සුරැකුම්පත් වෙළඳපොළ එක් තනි වෙළඳපොළක් වූ නිසා මේ කටයුත්තේදී ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු අතර සම්බන්ධීකරණයක් පවත්වා ගත යුතු වුනා.

ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු අතරින් වැඩිම ප්‍රාග්ධනයක් හා වත්කම් තිබුණේ නිවුයෝර්ක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවටයි. ඒ නිසා, රටේ පොලී අනුපාතික බොහෝ දුරට තීරණය වුනේ නිවුයෝර්ක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව ක්‍රියා කළ ආකාරය මතයි. අනෙක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු වලට එවැනි විශාල බලපෑමක් කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ. ඒ නිසා, නිල අවශ්‍යතාවයක් නොතිබුණත් අනෙක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු නිවුයෝර්ක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරමින් හා එම බැංකුවට ප්‍රමුඛත්වය දෙමින් ඇමරිකාවේ පොලී අනුපාතික හා මුදල් සැපයුම පාලනය කළා.

පසුව මේ අවිධිමත් සහයෝගය විධිමත් වැඩපිළිවෙලක් බවට පත් වුනා. ඒ 1935දී ෆෙඩරල් විවට වෙළඳපොල කමිටුව පිහිටුවීමෙන් පසුවයි. එතැන් පටන් මේ දක්වා ඇමරිකාවේ මුදල් ප්‍රතිපත්ති තීරණය කරන්නේ ෆෙඩරල් විවට වෙළඳපොල කමිටුව විසින්. විවට වෙළඳපොල කමිටුවට අවශ්‍ය පරිදි විවට වෙළඳපොල කටයුතු ක්‍රියාත්මක කරන්නේ නිවුයෝර්ක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින්. මූල්‍ය පද්ධති අධීක්ෂණය වැනි අනෙකුත් කටයුතු එක් එක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් වෙන වෙනම කරනවා.

ෆෙඩරල් විවට වෙළඳපොල කමිටුවට සාමාජිකයින් දොළොස් දෙනෙකු අයත් වෙනවා. එයින් හත් දෙනෙක් ෆෙඩරල් සංචිත අධිපති මණ්ඩලයේ සාමාජිකයින්. අටවැන්නා නිවුයෝර්ක් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුවේ ප්‍රධානියා. ඉතිරි සිවුදෙනා තෝරා ගැනෙන්නේ අනෙකුත් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකු ප්‍රධානීන් එකොලොස් දෙනා අතරින්. ඉලක්ක ෆෙඩරල් පොලී අනුපාතික, ව්‍යවස්ථාපිත සංචිත අනුපාතය ආදිය තීරණය කරන්නේ මේ කමිටුව විසින්. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් ඇමරිකන් ඩොලර් මුද්‍රණය කරන යන්ත්‍රයේ බොත්තම් ඔබන්නේ මේ දොළොස් දෙනා විසින්. එසේ කිරීමේදී උද්ධමනය කළමනාකරණය කරමින්  ඇමරිකන් ඩොලරයේ වටිනාකම පවත්වා ගැනීමේ වගකීම තියෙන්නේත් මේ දොළොස් දෙනා අතේ.

(Image: https://www.connectedtoindia.com/trumps-presidential-takeover-boosts-real-estate-affects-vehicle-sales-in-the-us-241.html)

බදු අඩු කිරීම හා එළවළු මිල

මේ දවස් වල එළවලු වර්ග ගණනාවක මිල ඉහළ ගිහින්. මහ බැංකුවේ දත්ත අනුව ඊයේ (දෙසැම්බර් 17) පිටකොටුවේ බෝංචි කිලෝවක සිල්ලර මිල රුපියල් 390ක්. එම දත්තම අනුව, හරියටම වසරකට පෙර (2018 දෙසැම්බර් 17) පිටකොටුවේ බෝංචි කිලෝවක සිල්ලර මිල රුපියල් 210ක් පමණයි. බෝංචි කිලෝවක් හිටිවනම මේ තරම් ගණන් ගිහින් තියෙන්නේ ඇයි?

බෝංචි මේ තරම් ගණන් ගිහින් තියෙන්නේ තාවකාලික සැපයුම් ප්‍රශ්නයක් නිසා මිසක් ආණ්ඩුවේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිසා නෙමෙයි. අයහපත් කාලගුණය හෝ වෙනත් හේතුවක් නිසා බෝංචි සැපයුම අඩු වී තිබෙන බව පේනවා. ඉල්ලුම නොවෙනස්ව තිබියදී සැපයුම අඩු වුණාම මිල ඉහළ යනවා. ගෝඨාභය රජ වීමෙන් පසුව ස්වයංජාත බෝංචි පහළ වුනානම් සැපයුම ඉහළ ගිහිං මිල අඩු විය හැකිව තිබුණා. නමුත්, එහෙම වුනේ නැහැනේ. කාලගුණය යහපත් වී බෝංචි සැපයුම නැවත මුල් තත්ත්වයට පැමිණි විට මිලත් අඩු වෙයි.

නිදහස් වෙළඳපොළේ බෝංචි මිල තීරණය වන ආකාරය ගැන ලිපියක් මා ඊයේ අනෙක් පැත්තේ ලියා පළ කළා.

බෝංචි ගණන් වැඩිද?

එම ලිපියේ මා ඉදිරිපත් කර තිබෙන උදාහරණයේ බෝංචි ඉල්ලුම හැදෙන්නේ තනි පුද්ගලයින් 15 දෙනෙකු විසින් බෝංචි කිලෝවකට ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල මතයි.

අමල් - 1000
බිමල් - 700
චමල් - 550
දයාල් - 500
එමිල් - 450
ෆසල් - 420
ගයාන් - 400
හසන් - 390
ඉයන් - 375
ජෙයන් - 350
කෙවින් - 320
ලොහාන් - 300
මෝහන් - 280
නුවන් - 250
ඔෂාන් - 220

එක් එක් පුද්ගලයා විසින් බෝංචි කිලෝවකට ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල සමාන නොවී මේ ආකාරයට වෙනස් වෙන්නේ මිනිසුන්ගේ රුචිකත්වයන් වගේම ආදායම් මට්ටමුත් වෙනස් නිසා. ලොහාන්ට සල්ලි තිබුණත් ඔහු බෝංචි වලට එතරම් කැමති නැති නිසා කිලෝවකට රුපියල් 300කට වඩා ගෙවන්න කැමති නොවනවා විය හැකියි. නුවන් බෝංචි වලට කැමති වුවත්, අතේ තිබෙන මුදලින් හාල් පොල් මිල දී ගැනීම ඔහුගේ ප්‍රමුඛතාවය නිසා බෝංචි කිලෝවකට රුපියල් 250කට වඩා නොගෙවනවා විය හැකියි. අමල්ට උතුරන්න සල්ලි තිබෙන නිසා ඔහු බෝංචි වලට මහා ලොකු කැමැත්තක් නැතත් කිලෝවකට රුපියල් 1000ක් ගෙවන එක ගැන දෙවරක් නොහිතනවා විය හැකියි.

හේතු මොනවා වුවත් වැදගත් කරුණ වන්නේ මෙහි සඳහන් එක් එක් පුද්ගලයා විසින් බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල මෙහි තිබෙන මුදල බවයි. බෝංචි වල ඉල්ලුම් වක්‍රය හැදෙන්නේ මේ විදිහට එක් එක් පුද්ගලයා විසින් බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල ගණන් වලිනුයි. මිල රුපියල් 1000ක් නම් ඉල්ලුම කිලෝවක් පමණයි. නමුත්, මිල රුපියල් 700 දක්වා අඩු වූ විට ඉල්ලුම කිලෝ 2 දක්වාත්, මිල රුපියල් 550 දක්වා අඩු වූ විට ඉල්ලුම කිලෝ 3 දක්වාත් ආදී වශයෙන් ඉහළ යනවා. මිල අඩු වෙද්දී බෝංචි වැනි බොහෝ පාරිභෝගික භාණ්ඩ වල ඉල්ලුම ඉහළ යාම සාමාන්‍ය තත්ත්වයයි.

මිල	ඉල්ලුම
1000	1
700	2
550	3
500	4
450	5
420	6
400	7
390	8
375	9
350	10
320	11
300	12
280	13
250	14
220	15

මේ දත්ත අනුව බෝංචි වල ඉල්ලුම් වක්‍රය පහත ආකාරයේ පහළට නැඹුරු වූ එකක්.

බෝංචි කිලෝවක වෙළඳපොළ මිල තීරණය වන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලනය වීම මතයි. කිසියම් නිශ්චිත සතියක බෝංචි සැපයුම තීරණය වන්නේ කාලගුණ සාධක වැනි කරුණු මතයි. මිල වැඩි වුනා කියා සැපයුම ක්ෂණිකව වැඩි වෙන්නේ නැහැ. මිල අඩු වුනා කියා සැපයුම ක්ෂණිකව අඩු වෙන්නේත් නැහැ. මිල කුමක් වුවත් හිටවා ඇති බෝංචි වැල් වල බෝංචි හැදෙනවා. ඒ නිසා, කෙටිකාලීනව බෝංචි වල සැපයුම් වක්‍රය සිරස් රේඛාවකට ආසන්න එකක්.

කිසියම් සතියක බෝංචි සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 12ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 300ක් වෙනවා. සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 7ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 400ක් වෙනවා. වාසුදේව යෝජනා කර තිබෙන "සමාජවාදී" විසඳුමෙන් මේ සමතුලිතතාවය වෙනස් කරන්න බැහැ. (ප්‍රශ්න තිබේනම් අහන්න. පැහැදිලි කරන්නම්.)

බදු අඩු කිරීම බෝංචි මිලට බලපාන්නේ කොහොමද?

බදු අඩු කිරීම නිසා මිනිස්සුන්ගේ අතේ පෙර තත්ත්වයට සාපේක්ෂව මුදල් ඉතිරි වීමක් සිදු වෙනවා. මිනිස්සුන්ට තමන් කලින්ට වඩා ටිකක් පෝසත් වුනා කියා දැනෙනවා. එවිට කලින්ට වඩා ටිකක් අත දිග හැර වියදම් කරන්න පෙළඹවීමක් ඇති වෙනවා. බෝංචි වලට තිබෙන කැමැත්ත වැඩි වී නැතත් බෝංචි වලට සාපේක්ෂව මුදල් වල වටිනාකම අඩු වී තිබෙන නිසා බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් කලින් ගෙවුවාට වඩා මුදලක් ගෙවන්න කැමැත්තක් ඇති වෙනවා. බදු අඩු කිරීමෙන් පසුව කලින් උදාහරණයේ එක් එක් පුද්ගලයා බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න සූදානම්ව සිටි උපරිම මිල පහත ආකාරයට වෙනස් වෙනවා.

අමල් - 1200
බිමල් - 850
චමල් - 650
දයාල් - 550
එමිල් - 500
ෆසල් - 475
ගයාන් - 450
හසන් - 425
ඉයන් - 400
ජෙයන් - 375
කෙවින් - 350
ලොහාන් - 325
මෝහන් - 300
නුවන් - 275
ඔෂාන් - 250

ඒ එක්කම වෙළඳපොළේ බෝංචි වල ඉල්ලුම් වක්‍රයත් වෙනස් වෙනවා. ආර්ථික විද්‍යා භාෂාවෙන් කියනවානම් දකුණට විතැන් වෙනවා. නිල් පාටින් තියෙන්නේ අලුත් ඉල්ලුම් වක්‍රය. දැන් සමතුලිත මිලට වෙන්නේ කුමක්ද? සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් කීයක් වුවත් සමතුලිත මිල කලින් මිලට වඩා වැඩියි. කිසියම් සතියක බෝංචි සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 12ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 325ක් වෙනවා. සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 7ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 450ක් වෙනවා.

බදු අඩු කිරීම, රාජ්‍ය සේවක වැටුප් වැඩි කිරීම වගේ ක්‍රම වලින් ආර්ථිකය උත්තේජනය කළ විට වෙන්නේ ඔයාකාරයට භාණ්ඩ හා සේවා වලට තිබෙන ඉල්ලුම වැඩි වී මිල ඉහළ යන එකයි. මේ විදිහට මිල ඉහළ ගිය විට නිෂ්පාදකයින්ගේ ලාබ ඉහළ යන නිසා අලුත් නිෂ්පාදකයින් එකතු වී නිෂ්පාදනය ඉහළ ගොස් සැපයුමද වැඩි වීමේ ඉඩක් තිබෙනවා. එය එසේ සිදු වුවහොත් නැවතත් මිල පහතට වැටෙනවා. නමුත්, එය එසේ වෙන්නේ නිෂ්පාදන ධාරිතාවක් රටේ තිබියදී ප්‍රමාණවත් ඉල්ලුමක් නැති කමින් නිෂ්පාදනය අඩාල වී තිබේනම් පමණයි. එසේ නොවේනම් අන්තිමේදී වෙන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යාම පමණයි.

බෝංචි නිෂ්පාදනය හා අදාළව කතා කරනවානම් දැන් බෝංචි මිල වැඩි වී තිබෙන නිසා මෙතෙක් කල් තමන්ගේ ගොවිපොළට නොගොස් ගෙදරට වී සිටි බෝංචි ගොවියෝ රාජ්‍යමූල්‍ය උත්තේජනයෙන් පසුව දැන් නැවතත් බෝංචි නිෂ්පාදනය ආරම්භ කළ යුතුයි. ප්‍රශ්නය තියෙන්නේ එහෙම ගෙදරට වී සිටි බෝංචි ගොවීන් ලංකාවේ හිටියාද? සාමාන්‍යයෙන් බෝංචි වගා කළ වගා බිම් බෝංචි වලට ඉල්ලුමක් නැතිකම නිසා අත් හැර දමනු ලැබ තිබුණාද? එහෙම නැත්නම් වගා නොකරන බෝංචි ගොවීන් කියන්නේත් "කිසිදා ඡන්ද පොළට නොයන එජාප ඡන්දදායකයින්" වගේ පිරිසක්ද?

කිසිදා ඡන්ද පොළට නොයන එජාප ඡන්දදායකයින් ඡන්ද පොළට යවා දිනන්න බලා සිටි සජිත්නම් බර ගාණක් ණය වෙලා කියා ආරංචියි. බදු අඩු කිරීමේ ප්‍රතිඵලය ඊට වඩා වෙනස් එකක් වෙයිද?

මහ බැංකුව මුදල් අච්චු ගහන්න පටන් අරන්ද?

පසුගිය 26 වෙනිදා පටන් ගත් දේශපාලන පෙරළියෙන් පසුව මහ බැංකුව විසින් සල්ලි අච්චු ගැසීම වේගවත් කර තිබෙන බව සමාජ ජාලා හරහා වේගයෙන් පැතිරෙමින් පවතින පුවතක්. මා දැක්කේ නැතත් මේ බව කියන පුවත්පත් ලිපිත් පළ වී ඇති බව පෙනෙනවා.

දින දෙකකට පෙර පුවත්පත් නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් මහ බැංකුව විසින් මේ "සාවද්‍ය පුවත්පත් ලිපි" ගැන පැහැදිලි කිරීමක් කර තිබුණා. මහ බැංකුව කියන්නේ එහෙම දෙයක් වෙන්නේ නැති බවයි.

මහ බැංකුවේ නිවේදනයේත් තිබෙන විදිහට, සාමාන්‍යයෙන් මුදල් අච්චු ගැසීම කියා කියන්නේ මහ බැංකුවේ සංචිත මුදල් (අධි බලැති මුදල්) ප්‍රමාණය ඉහළ යාමයි. මේ සංචිත මුදල් වලට සංසරණයේ තිබෙන කාසි හා නෝට්ටුත්, මහ බැංකුවේ තිබෙන වාණිජ බැංකු වල ගිණුම් වල ශේෂයන්ගේ එකතුවත් ඇතුළත්.

මහ බැංකුව විසින් අලුත් සල්ලි එළියට දමන ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් තිබෙනවා. පළමුවැන්න, මහ බැංකුව විසින් රාජ්‍ය සුරැකුම්පත් (භාණ්ඩාගාර බිල්පත්) මිල දී ගැනීමයි. මේ බිල්පත් ප්‍රාථමික වෙන්දේසියෙන් හෝ ද්වීතියික වෙළඳපොළෙන් (වාණිජ බැංකුවකින් හෝ ප්‍රාථමික වෙළෙන්දෙක්ගෙන්) මිල දී ගත හැකියි. දෙවන ක්‍රමය ඩොලර් හෝ වෙනත් විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් වර්ගයක් මිල දී ගැනීමයි.

ඉහත අවස්ථා දෙකේදී රටේ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ යනවා මෙන්ම මහ බැංකුව විසින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හෝ විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් විකුණා සංසරණයේ තිබෙන රුපියල් ආපසු එකතු කරගත් විට සංචිත මුදල් සැපයුම පහළ යනවා.

මහ බැංකුව භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් ගනුදෙනු වල යෙදෙද්දී වරින් වර සංචිත මුදල් සැපයුම ඉහළ පහළ යාම සාමාන්‍ය දෙයක්. එයට සල්ලි අච්චු ගැහීම කියා කියන්න බැහැ. මේ තාවකාලික වෙනස්වීම් අත ඇරලා, අවුරුද්දක් වගේ සාපේක්ෂව දිගු කාලයක් තුළ සිදුවන දේ දිහා බැලුවොත් මහ බැංකුව කරන්නේ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ දමන එක මිසක් පහළ දමන එක නෙමෙයි. සල්ලි අච්චු ගැහීම කියා කියන්නේ එයටයි.

මහ බැංකුව විසින් පෙර කී විදිහට සල්ලි අච්චු ගහන එකත් අසාමාන්‍ය දෙයක් නෙමෙයි. හැම අවුරුද්දකම මහ බැංකුව අලුතින් සල්ලි අච්චු ගහනවා. වෙනත් රටවල් වල මහ බැංකුත් එහෙමයි.

උද්ධමනයටත්, ඒ හේතුවෙන් භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යාමටත් හේතු වෙන්නේ මේ විදිහට සල්ලි අච්චු ගැහීමයි. වැඩියෙන් සල්ලි අච්චු ගහන රටවල් වල උද්ධමනය වැඩියි. උද්ධමනය වැඩි රටවල මුදලේ වටිනාකම වේගයෙන් පහළ යනවා. විණිමය අනුපාතිකය දුර්වල වෙනවා.

ඩොලර් එකක රුපියල් මිල ඉහළ යාම බඩු මිල ඉහළ යන්න හේතුවන බව ගොඩක් අය "දකින" දෙයක්. නමුත්, ඇත්තටම බඩු මිල ඉහළ යන්නේ උද්ධමනය නිසා. උද්ධමනයට හේතු වෙන්නේ වැඩි වැඩියෙන් මුදල් අච්චු ගැසීමයි. උද්ධමනය වැඩි වන විට රුපියලක සැබෑ වටිනාකම පහළ යනවා. කිසියම් මැදිහත්වීමක් නොකෙරුණොත්, ඒ පහළ යාම විණිමය අනුපාතිකයෙන් පිළිබිඹු වෙනවා.

රුපියලක සැබෑ වටිනාකම පහළ ගියාට පස්සේ විදේශ සංචිත විකුණලා හෝ ණය අරගෙන  විණිමය අනුපාතිකය පහළින් තියා ගන්න දඟලන එකේ තේරුමක් නැහැ. විණිමය අනුපාතිකය ශක්තිමත්ව තියාගන්න අවශ්‍යනම් කළ යුත්තේ රුපියලේ සැබෑ වටිනාකම ආරක්ෂා කර ගැනීමයි. එහෙම කරන්නනම් පාලනයකින් යුතුව සල්ලි අච්චු ගැසීම කළ යුතුයි.

දැනට පවතින තත්ත්වය ගැන මහ බැංකුව කියන්නේ මෙහෙමයි.

"2017 වසර අවසානයේදී රුපියල් බිලියන 939.8 ක් වූ සංචිත මුදල් 2018 වසරේ සැප්තැම්බර් අවසානයේ රුපියල් බිලියන 1,010.5 වූ අතර, නොවැම්බර් 02 වැනි දින වන විට එය රුපියල් බිලියන 1,020.8 ක අගයක් වාර්තා කළේය. ඒ අනුව සංචිත මුදල්වල වාර්ෂික ලක්ෂමය වර්ධනය සියයට 11.6 ක් වන අතර, එය ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ පුරෝකථනය කරන ලද අගයට වඩා පහළ මට්ටමක පවතී."

දැන් මේ කියන්නේ 11.6%කින් සංචිත මුදල් සැපයුම ඉහළ යාම මහ බැංකුව අපේක්ෂා කළාටත් වඩා අඩු මට්ටමක ඉහළ යාමක් බවයි. ඒ කියන්නේ මහ බැංකුව සැලසුම් කරලා තියෙන්නේ 11.6%කටත් වඩා වැඩි අලුත් සල්ලි ප්‍රමාණයක් අච්චු ගහලා වෙළඳපොළට දමන්න කියන එකයි. මේ වන විට රටේ ආර්ථික වර්ධනය 3.6% මට්ටමේ බව සැලකූ විට මහ බැංකුව කියන්නේ 8%ක පමණ උද්ධමනයක් ඇති කරන්න මහ බැංකුව විසින් සැලසුම් කර තිබෙන බවයි. ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 2% පමණ සේ සැලකුවොත් එයින් කියවෙන්නේ ඩොලරයක "නියම" රුපියල් මිල තවත් 6%කින් පමණ වැඩි වෙන්න ඉඩ අරින්න මහ බැංකුව සැලසුම් කර තිබෙන බවයි.

පසුගිය 26 වෙනිදා සිට ගත වූ දෙසතියක කාලය තුළ පමණක් රටේ සංචිත මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 20.3කින් ඉහළ ගිහින් තිබෙනවා. ඊට පෙර සති තුනේ වෙලා තියෙන්නේ රුපියල් බිලියන 2.3ක අඩු වීමක්. ඒ නිසා, දේශපාලන අර්බුදයෙන් පසුව සති දෙක තුළ වැඩිපුර සල්ලි අච්චු ගැහීමක් සිදු වෙලා නැහැ කියලම කියන්න අමාරුයි.

කොහොම වුනත් රටේ සංචිත මුදල් ඉල්ලුම තාවකාලිකව ඉහළ පහළ යාම සාමාන්‍ය දෙයක් නිසා මේ වැඩිවීම මේ කාලයේදී සාමාන්‍යයෙන් සිදුවන වැඩි වීමක්ද කියන එකත් බලන්න වෙනවා. පහත තියෙන්නේ පසුගිය වසර වල ඔක්තෝබර් මාසයේ 26 ආසන්න සතියේ සිට ගත වූ දෙසතියක කාලය තුළ සංචිත මුදල් වෙනස් වී තිබෙන ආකාරයයි.

-2014 ඔක්තෝබර් 23 සිට නොවැම්බර් 5 දක්වා රුපියල් බිලියන 6.6ක අඩු වීමක්.
-2015 ඔක්තෝබර් 22 සිට නොවැම්බර් 5 දක්වා රුපියල් බිලියන 0.3ක අඩු වීමක්.
-2016 ඔක්තෝබර් 27 සිට නොවැම්බර් 10 දක්වා රුපියල් බිලියන 10.2ක වැඩි වීමක්.
-2017 ඔක්තෝබර් 26 සිට නොවැම්බර් 9 දක්වා රුපියල් බිලියන 6.7ක වැඩි වීමක්.
-2018 ඔක්තෝබර් 25 සිට නොවැම්බර් 8 දක්වා රුපියල් බිලියන 20.3ක වැඩි වීමක්.

මේ අනුව, පසුගිය දෙසතියේ සල්ලි අච්චු ගැසීම පසුගිය වසර පහේ එම කාලයේ සිදු වූ සල්ලි අච්චු ගැසීමට වඩා වැඩි බව කැපී පෙනෙනවා.

කොහොම වුනත් මේ අවුරුද්ද කොහොමටත් කලින් අවුරුදු වලට වඩා වෙනස් අවුරුද්දක්ද? දේශපාලන අර්බුදය සිදු නොවුනත් මේ කාලයේ සංචිත මුදල් වඩා වේගයෙන් වැඩිවිය හැකිව තිබුණද?

එහෙමනං ඔක්තෝබර් 26ට පෙර සති වලත් එවැනි වෙනසක් තිබිය යුතුයි. පෙර සති වල සංචිත මුදල් ප්‍රමාණයේ සාමාන්‍ය රටාවට වඩා විශාල අඩු වීමක් වී තිබුණානම්, පසුගිය සති දෙකේ වැඩි වීමට හේතුව ඒ අඩුව නැවත යථා තත්ත්වයට පත් වීම වෙන්න පුළුවන්. පහළින් තියෙන්නේ ඔක්තෝබර් 26ට පෙර සති තුනේ තත්ත්වය.

-2014 ඔක්තෝබර් 2 සිට ඔක්තෝබර් 23 දක්වා රුපියල් බිලියන 14.8ක වැඩි වීමක්.
-2015 ඔක්තෝබර් 1 සිට ඔක්තෝබර් 22 දක්වා රුපියල් බිලියන 0.7ක අඩු වීමක්.
-2016 ඔක්තෝබර් 6 සිට ඔක්තෝබර් 27 දක්වා රුපියල් බිලියන 19.1ක අඩු වීමක්.
-2017 ඔක්තෝබර් 4 සිට ඔක්තෝබර් 26 දක්වා රුපියල් බිලියන 0.7ක අඩු වීමක්.
-2018 ඔක්තෝබර් 4 සිට ඔක්තෝබර් 25 දක්වා රුපියල් බිලියන 2.3ක අඩු වීමක්.

මේ අනුව, ඔක්තෝබර් 26ට පෙර තෙසතිය තුළ අසාමාන්‍ය සංචිත මුදල් ඉල්ලුමක් හෝ අඩුවීමක් තිබී ඇති බවක් පෙනෙන්නේ නැහැ. 2014 හා 2016 අවුරුදු වලදීනම් තරමක් දුරට එවැනි තත්ත්වයක් පේනවා. ඒ නිසා, පසුගිය සති දෙකේ සල්ලි මැෂින් එක පොඩ්ඩක් වැඩිපුර දුවලා කියන එක අපට බැහැර කරන්න අමාරුයි.

කොහොම වුනත්, පසුගිය දෙසතියේ සංචිත මුදල් වැඩිපුර වැඩි වී ඇත්නම් ඒ රුපියල් බිලියන 15ක පමණ ප්‍රමාණයක් කියා කියන්න පුළුවන්. එය ඉතා විශාල වැඩි වීමක් නෙමෙයි. යම් හෙයකින් මෙය මහ බැංකුවේ ඉලක්කගත පථයෙන් පිට පැනීමක් වුවත්, ඉදිරි සතියක හෝ දෙකක කාලය තුළ සංචිත මුදල් වැඩිවීම ඉලක්කගත පථයට ආපසු දමා ගැනීම මහ බැංකුවට පහසුවෙන්ම කළ හැකි දෙයක්. ප්‍රශ්නයක් මතු වන්නේ එසේ නැතිව දිගින් දිගටම සංචිත මුදල් වැඩි වුනොත්.

මහ බැංකු නිවේදනයේ තවත් දේවල් තිබෙනවා. ඒ දේවල් ගැන දෙවනුව කතා කරමු.

(Image: https://www.123rf.com/stock-photo/sri_lanka_rupee.html?sti=nn1y15dn8nh0txr5p4|)

ඩොලර්කරණය

මෙයත් අපේ මිතුරෙකු වත්පොත හරහා අපගේ අවධානය යොමු කර තිබුණු ඔහුගේ සිසුවෙකුගේ අදහසකට අදාළව ලියැවෙන්නක්. මුල් අදහස පළ කළ මගේ මිතුරාගේ සිසුවාගේ මෙය කියවනු ඇතැයි මා සිතනවා. වත්පොත හරහා සංවාද වල යෙදෙන්න දැනට මගේ වැඩි කැමැත්තක් නැහැ.

ඔහු අහන්නේ සිම්බාබ්වේ මෙන් ලංකාවේ ගෙවීම් පියවීම් සඳහා රුපියල වෙනුවට කෙසේවෙතත් රුපියලට සමාන්තරව හෝ ඩොලරය යොදා ගැනීමෙන් රට ඇතුළට වැඩිපුර විදේශ විණිමය ආකර්ෂණය කරගත හැකිද වැනි අදහසක්. මේ ආකාරයට රටක ජාතික ව්‍යවහාර මුදල වෙනුවට වෙනත් රටක මුදල් ඒකකයක් ආදේශ කරගැනීම හැඳින්වෙන්නේ ඩොලර්කරණය ලෙසයි.

සිම්බාබ්වේ කැමැත්තෙන් ඩොලර්කරණය කළා නෙමෙයි. විශාල වශයෙන් ණය ගැනීමෙන් පසුව ඔවුන්ගේ මුදල් ඒකකය පිළිබඳ විශ්වාසය තවදුරටත් ගොඩ ගත නොහැකි තරමට බිඳ වැටීමෙන් පසුව එය අත් හැර දමනු හැර ඔවුන්ට වෙනත් විකල්පයක් තිබුණේ නැහැ. (මේ කතාව කියන්න මම මේ ලිපියේ ඉඩ වෙන් කරන්නේ නැහැ. උඩ නෝට්ටුව දිහා බැලුවොත් අදහසක් එයි.) ලංකාව එපමණ නරක තැනකට වැටී නැහැ.

මේ ප්‍රශ්නය ඇසූ තරුණයා වැනි ගොඩක් අය ලංකාවේ නිෂ්පාදන ආර්ථිකය වර්ධනය වීම අත්‍යවශ්‍ය කරුණක් සේ සිතනවා. ඒ වගේම එය සිදු නොවන්නේ ලංකාවේ රජයේ හෝ මිනිසුන්ගේ වැරැද්දක් හෝ අඩුපාඩුවක් නිසා කියලත් හිතනවා. ඒ පදනමින් ඒ වෙනුවෙන් තමන්ට කළ හැකි දේවල් කරන්න උත්සාහ දරනවා වෙන්නත් පුළුවන්.

විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් අරගෙන ලංකාවට පැමිණෙන සංචාරකයින් වැනි අයට ලංකාවේදී තමන්ගේ විදේශ මුදල් රුපියල් කර ගැනීමේ අපහසුතාවයක් ඇතැයි මා හිතන්නේ නැහැ. ලංකාව ඇතුළේදී රුපියල් ඩොලර් කිරීම පහසු නැතත් ඩොලර් රුපියල් කිරීම ඉතාම පහසුයි. ප්‍රත්‍යන්ත නගරයකදී වුවත් බැංකු ශාඛාවකට ගිය ගමන් ඩොලර් මාරු කරගත හැකියි. බැංකු නොවන වෙනත් තැන් වලදීත් මෙය කරගත හැකියි. විදේශිකයින් නිතර පැමිණෙන ඇතැම් තැන් වල දැනට වුවත් මිල ගණන් තිබෙන්නේ ඩොලර් වලිනුයි.

අනෙක් කරුණ ලංකාවට එන සෑම විදේශිකයෙකුම වාගේ අතේ මේ වන විට වීසා හෝ මාස්ටර්කාඩ් වැනි සන්නාමයක් සහිත ක්‍රෙඩිට් කාඩ්පත් තිබෙනවා. මේ කාඩ්පත් නිකුත් කර තිබෙන්නේ කවර රටක බැංකුවකින් වුවත් ඒවා උපයෝගී කරගෙන රුපියල් වලින් ගෙවීම් කළ හැකියි. ඔවුන් ලංකාවේදී කිසියම් භාණ්ඩයක් මිල දී නොගන්නවානම් එසේ නොකරන්නේ මිල වැඩි නිසා මිසක් අතේ රුපියල් නැති නිසා නෙමෙයි.

ලංකාවේ භාණ්ඩ විදේශිකයින්ට මිල වැඩි වීමේ සිට ලංකාවේ නිෂ්පාදන ආර්ථිකය බිඳ වැටීම දක්වා ප්‍රශ්න අටෝරාසියකට තිබෙන සරල හා තනි විසඳුම රුපියල සැලකිය යුතු තරමින් අවප්‍රමාණය කිරීමයි.

ලංකාවේ ආණ්ඩුව මේ දවස් වලත් ඇතැම් පාර්ශ්ව වල විරෝධය මැද්දේ වෙළඳ ගිවිසුම් පස්සේ පන්නනවා. කලින් ආණ්ඩුත් ඔය වැඩේම කළා. මේ හරහා බලාපොරොත්තු වෙන්නේ ලංකාවේ අපනයන බදු රහිතව හෝ බදු සහන යටතේ අදාළ රටවල විකිණීමට අවස්ථාවක් ලබා ගැනීමයි. දැනට කිසියම් රටක් 10%ක ආනයන බද්දක් අය කරනවානම් එය ඉවත් වූ විට අපේ බඩු 10%ක් අඩු මිලකට ඒ රටේදී විකුණන්න පුළුවන්. එවිට ඉල්ලුම වැඩි වී වෙළඳ පරිමාව ඉහළ යනවා.

හැබැයි බොහෝ විට ඔය වගේ වෙළඳ ගිවිසුම් ද්විපාර්ශ්විකයි. අපට බදු සහනයක් ලැබෙන්නේ අපිත් බදු සහනයක් දුන් විටයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ලංකාවේදී අදාළ රටේ බඩු වල මිල පහළ යන නිසා ඒවාට තිබෙන ඉල්ලුමත් ඉහළ යනවා. ඒ එක්කම අපේ අපනයන පරිමාවත් ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, අවසාන වශයෙන් ලංකාවේ වෙළඳ ශේෂ ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් ලැබෙන්නේ නැහැ. අපනයන වැඩි වන ප්‍රමාණයට වඩා ආනයන වැඩි වුනොත් ප්‍රශ්නය තවත් දරුණු වෙන්න වුවත් පුළුවන්.

ඔය වෙනුවට රුපියල 10%කින් අවප්‍රමාණය වෙන්න ඇරියොත් විදේශ රටවලදී අපේ බඩුවල මිල 10%කින් අඩු වී අර 10% බදු සහනයේ වාසියම ලැබෙනවා. වෙළඳ ගිවිසුමකදී මෙන් එක රටකදී නොව හැම රටකදීම මෙය සිදු වෙනවා. ඒ විතරක් නෙමෙයි. වෙළඳ ගිවිසුමකදී අපනයන වල මිල 10%කින් අඩු වෙද්දී ආනයන වල මිලත් 10%කින් අඩු වන නමුත් රුපියල අවප්‍රමාණය කළ විට වෙන්නේ එහි අනිත් පැත්තයි. අපනයන මිල 10%කින් අඩු වන විට ආනයන මිල 10%කින් වැඩි වෙනවා. එවිට අපනයන ඉහළ යන අතරම ආනයන පහළ ගොස් වෙළඳ හිඟය අඩු වෙනවා.

ගොඩක් අය ලංකාවේ වී වගා කිරීමේ අකාර්යක්ෂමතාවය ගැන කතා කරනවා. මේ අය පෙන්වා දෙන කරුණක් තමයි ලංකාවේ වී ගොවීන්ට වතුර නිකම් දීලා, පෝර අඩුවට දීලා අන්තිමට රජය විසින් වැඩි මිලකට වී මිල දී ගන්නත් අවශ්‍යයි කියන එක. ඒ අය කියන විදිහට හාල් රටින් ගේන එක ලාබයි. මතුපිටින් බැලුවොත් කතාව ඇත්ත. නමුත්, මෙතැනදී අමතක කරන දෙයක් තමයි මේ කතාවේ වලංගු භාවය රඳා පවතින්නේ රුපියලේ අගය මත කියන එක. යම් විදිහකින් ඩොලරය රුපියල් තුන්සීයක් විතර වුනානම් ඔය කතාව ඔය විදිහට කියන්න බැහැ.

රුපියල ශක්තිමත්ව තබාගන්නා තරමට දේශීය කර්මාන්ත බිඳ වැටෙනවා. වී කර්මාන්තය සහනාධාර වලින් ඔය විදිහට හරි ඇදගෙන ගියත්, නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ගොඩක් ආනයන තරඟයට මුහුණ දෙන්න බැරුව දැනටමත් බිඳ වැටිලා ඉවරයි. ඉන්දියාවෙන් නැත්නම් චීනයෙන් ලංකාවේ වෙළඳපොළට එන ගොඩක් පොඩි පොඩි දේවල් ලංකාවේ හදන්න බැරි දේවල් නෙමෙයි. ඒවා ලංකාවේ නොහැදෙන්නේ ලංකාවේ මිනිස්සුන්ගේ වැරැද්දකිනුත් නෙමෙයි. එහෙම හදලා ලාබ ගන්න බැරි නිසයි. ඉන්දියාවෙන් හෝ චීනයෙන් ආනයනය කරන එක ඊට වඩා ලාබ නිසයි. ඩොලරයේ මිල රුපියල් තුන්සීයක් විතර වුනානම් රජයේ පෙළඹවීමක් නැතිවම ඔය පොඩි පොඩි දේවල් ගොඩක් ලංකාවේ නිෂ්පාදනය වෙයි.

ඇතැම් අය පෙන්වා දෙන දෙයක් තමයි ඩොලරය රුපියලකින් බාල්දු වූ විට ලංකාවේ ණය බර රුපියල් බිලියන තිස් ගාණකින් ඉහළ යන බව. ඩොලරය රුපියලකින් බාල්දු වූ විට රුපියල් බිලියන තිස් ගාණකින් නෙමෙයි පනස් ගාණකින්ම ලංකාවේ විදේශ ණය ඉහළ යනවා. නමුත්, ඔය විදේශ ණය ආපසු ගෙවිය යුත්තේ ඩොලර් වලින් මිසක් රුපියල් වලින් නෙමෙයි. රුපියල අවප්‍රමාණය වෙන්න ඇරීමෙන් වෙන්නේ ඒ විදිහට ණය ආපසු ගෙවීම සඳහා ඩොලරයක් හෝ එකතු වීමයි. එසේ නොකිරීමෙන් වෙන්නේ ඩොලර් හිඟය තවත් උග්‍ර වීමයි.

ඩොලරය රුපියලකින් බාල්දු වන විට රටේ භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යන බව මේ විදිහට පෙන්වා දෙන තවත් කරුණක්. ඇත්ත. ආනයනික භාණ්ඩ වල හා ආනයනික භාණ්ඩ යොදා නිෂ්පාදනය කරන භාණ්ඩ වල දේශීය මිල ඉහළ යනවා තමයි. නමුත් දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඒ නිසා දේශීය නිෂ්පාදන වලට තිබෙන ඉල්ලුම ඉහළ යනවා.  රටේ දේශීය කර්මාන්ත දියුණු වෙලා, අපනයන ඉහළ ගිහින් ආනයන සීමා වෙන්නනම් වෙන්න ඕනෑත් ඕකම තමයි.

අපි ලිපිය පටන්ගත් ඩොලර්කරණයට නැවත ආවොත්, ඩොලර්කරණය කියන්නේ කොහෙත්ම හොඳ දෙයක් නෙමෙයි. රුපියල් වේවා ඩොලර් වේවා සල්ලි අච්චු ගැහීම ආණ්ඩු වලට විශාල ලාබයක් ලබා දෙන වැඩක්. රුපියල් නෝට්ටු වගේම ඩොලර් නෝට්ටු කියන්නෙත් නිකම්ම කඩදාසි කොළ. ඩොලර් සීයක නෝට්ටුවක් මුද්‍රණය කරන්න වැය වෙන්නේ ඩොලර් ශත 13ක් පමණයි. ඉතිරි ඩොලර් 99.87ම ඇමරිකාවේ රජයට (මහ බැංකුවට) ලාබ.

මේ ආකාරයේ මුදල් නෝට්ටු (ෆියට් මුදල්) සංසරණයට එකතු කරන කොයි රජයත් එමඟින් විශාල ලාබයක් ලබනවා. ලංකාවේ සංසරණයට රුපියල් දාහක් හෝ පන්දාහක් එකතු වන හැම විටම එයින් රුපියල් කිහිපයක් හැර ඉතිරි මුළු මුදලම ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ ලාබයක් වෙනවා. පසුව බොහෝ විට ලංකාවේ රජයේ ලාබයක් වෙනවා. අපි නිකමට කියමු රුපියල් 5000කින් රුපියල් 4990ක් කියා. ලංකාවේ රජයේ කාර්යක්ෂමතාවය පිළිබඳ මොන තරම් ප්‍රශ්න තිබුණත් ඔය මුදලින් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් නැවත රට ඇතුළේ මොනවා හෝ ප්‍රයෝජනවත් වැඩක් වෙනුවෙන් යෙදවෙනවා. රුපියල් වෙනුවට ඩොලර් භාවිතා කරනවා කියන්නේ ඔය ලාබය ගෙඩි පිටින්ම ඇමරිකාවට පටවනවා කියන එකයි.

ඉහතින් ලිවුවේ ඩොලර්කරණයේ තිබෙන එකම ප්‍රශ්නය නෙමෙයි. ඩොලර්කරණය වූ රටකට ස්වාධීන මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් පවත්වා ගන්න බැහැ. එවිට ඒ වගේ රටක ආර්ථිකය පාලනය වෙන්නේ ඇමරිකාවේ ආර්ථිකය අනුවයි. ඒ නිසා, ඇතැම් තත්ත්ව යටතේ ඩොලර්කරණය කරන්න සිදු වීම වැළැක්විය නොහැකි දෙයක් වුවත් එය කිසිසේත්ම හොඳ තත්ත්වයක් නෙමෙයි.

දහයෙ කොළේ කතන්දරේ

අද වත්පොතේ දකින්නට ලැබුණු කෙටි වීඩියෝවක පාරේ හමුවන සාමාන්‍ය පුද්ගලයෙකු රුපියල් දහයේ නෝට්ටුවක දකින්නට ලැබෙන රූප ගැන විවරණයක් කරයි. මේ වගේ සරල කතන්දර හරහා එළියට එන්නේ රටේ සාමාන්‍ය මිනිසුන්ගේ ජන විඥානයයි. වත්පොත් වැනි වේදිකා නොතිබුණු කාලයේ සාමාන්‍ය මිනිසුන්ගේ ජන විඥානය එළියට ආවේ මෙවැනි සරල කතන්දරද ඇතුළු ජන කතා, ජන කවි, තේරවිලි ආදිය හරහාය.

ලංකාවේ රජය සෑම වසරකම වාගේ ආදායම ඉක්මවා වියදම් කරයි. ඒ නිසා රාජ්‍ය අයවැය ශේෂය හැමදාමත් සෘණ අගයකි. මේ හිඟයෙන් කොටසක් පියවෙන්නේ අලුතින් මුද්‍රණය කරන මුදල් මඟින් නිසා රුපියලේ වටිනාකම වසරින් වසර පහළ යයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දැන් රුපියල් දහයකින් කළ හැකි දෙයක් නැති තරම්ය. මේ වන විට රුපියල් දහයේ කාසි වලින් රුපියල් දහයේ නෝට්ටු බොහෝ දුරට ප්‍රතිස්ථාපනය වී තිබේ.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් මුදල් නෝට්ටු නිකුත් කිරීමේදී ආකර්ශනීය නිමාවකින් යුතුව ඒවා නිකුත් කරයි. මේවායේ ලංකාවේ සංස්කෘතිය, ඉතිහාසය හා වෘක්ෂලතා ආදිය සංකේතවත් කරන විවිධ චිත්‍ර සටහන් දැකිය හැකිය. මහ බැංකුව විසින් අවසන් වරට නිකුත් කළ රුපියල් දහයේ නෝට්ටුවක මෙවැනි රූප සටහන් හතරක් දකින්නට පුළුවන.

රුපියල් දහයේ නෝට්ටුවක ඉදිරිපස යාපහුවේ සිංහයාගේ රූපයක් දැකිය හැකිය. පසුපස ඉහළින්ම ඇත්තේ කොකෙකුගේ රූපයකි. මා හිතන පරිදි මේ කොකා ලතුවැකියානම් පක්ෂියා විය යුතුය. මේ පක්ෂියාගේ තරමක් අසාමාන්‍ය පුරුද්දක් වන්නේ බිත්තර මත වසුරු හෙළා සුදු පැහැ ගැන්වීමයි. මෙසේ ලතුවැකියාගේ වසුරු අපට සුදු පැහැයෙන් පෙනුනත් පාරජම්බුල පරාසය දක්වා විහිදෙන චතුර්කේතුක දෘෂ්ඨියක් ඇති ලතුවැකියාට උගේ වසුරු හා ඒවා තවරනු ලැබූ බිත්තර ඇතැම් විට වර්ණවත්ව පෙනෙනවා වන්නට පුළුවන.

රුපියල් දහයේ නෝට්ටුවේ පසුපස මැද හරියේ දැකිය හැක්කේ පරණ පාර්ලිමේන්තු ගොඩනැගිල්ලේ රූපයකි. මෙය දැන් ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලයයි. ඊට පහළින් ඇති මල් වර්ගය මට හරියටම හඳුනාගත නොහැකිය.

වත්පොතේ දුටු වීඩියෝව අනුව මේ රූප හතරෙන් කියවෙන කතාව මෙවැන්නකි.

දේශපාලනඥයෝ ජනතාවට මල් (සුබ අනාගතයක්) පෙන්නා පාර්ලිමේන්තුවට යති. එසේ යාමෙන් පසුව ඔවුහු සිංහයෝ වෙති. ඉන්පසුව, ජනතාව මල් හොයාගෙන පැමිණි විට මේ දේශපාලකයින් විසින් කරන්නේ ඔවුන්ට මල් වෙනුවට කොකා පෙන්වීමයි. ඔවුන්ට නැවත ජනතාව මතක් වන්නේ තමන්ගේ ධුර කාලය අවසන්ව නැවත මැතිවරණයකට මුහුණ දෙන්නට වූ විටය. එහෙත්, වරක් ජනතාවට කොකා පෙන්වා සිංහයින් වී සිටින අයට නැවත ජනතාවට මල් පෙන්වීම පහසු නැත. දහයේ කොළේ සිංහයා නැට්ට දෙපරන්ද අස්සේ ගහගෙන විරවපට්ටන් වී ඉන්නේ එබැවිනි. (වීඩියෝව අනුව සිංහයා ඇඟිල්ල අධෝමුඛයේ ගසාගෙන සිටී.)

මේ කතාව දේශපාලනඥයින්ට පමණක් නොව මාධ්‍යවේදීන්, කලාකරුවන් හා ව්‍යවසායකයින් වැනි බොහෝ දෙනෙකුට ආදේශ කළ හැක්කකි. ධනවාදී රාමුවක් තුළ ව්‍යාවසායකයෙකුට පාරිභෝගිකයින් 'සූරා කෑමේ' හැකියාවක් නැත. ඒකාධිකාර නැති තරඟකාරී වෙළඳපොලක යමෙක් එසේ කරන්නට උත්සාහ කළ වහාම පාරිභෝගිකයා ඔහුගෙන් හෝ ඇයගෙන් ගිලිහේ. ඒ නිසා, ව්‍යවසායකයෙකුට තමන්ගේ ලාභ පවත්වා ගැනීම සඳහා පාරිභෝගිකයන්ගේ ඉල්ලුම හඳුනාගෙන ඔවුන්ව තෘප්තිමත් කළ හැකි මාර්ග සොයන්නට සිදු වේ.

නිදහස් වෙළදපොලක සිදුවන ගනුදෙනුවක් යනු හැමවිටම වෙළෙන්දාට මෙන්ම පාරිභෝගිකයාටද වාසි සැලසෙන අන්තර්ක්‍රියාවකි. තමන්ට පාරිභෝගික අතිරික්තයක් නැත්නම් කිසිවකු භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් මිලදී ගන්නට ස්වේච්ඡාවෙන් ඉදිරිපත් වන්නේ නැත.

ඇතැම් ගනුදෙනු වල ස්වභාවය අනුව, කිසියම් සේවාවක් ලබා ගැනීමට පෙර පාරිභෝගිකයාට ඒ සඳහා මුදල් ගෙවන්නට සිදුවේ. මෙහිදී පාරිභෝගිකයාට ගනුදෙනුවට එළඹීමේ තීරණය ගන්නට වෙන්නේ එහි අපේක්ෂිත වාසිය ඇස්තමේන්තු කරමිනි. මෙවැනි අවස්ථාවක ව්‍යවසායකයෙකුට මුදල් අය කිරීමෙන් පසු පාරිභෝගිකයාට සතුටු විය හැකි අයුරින් සේවාව නොසපයා ඉන්නට කිසියම් ඉඩකඩක් ලැබේ. එහෙත්, එවැන්නෙකුට වැඩිකලක් වෙළඳපොළෙහි රැඳී සිටිය නොහැකිය. මල් වෙනුවට කොකා පෙන්වන මෙවැනි ව්‍යාපාරිකයින් වෙළඳපොළෙන් ඉවත්කර දමන්නට ඉල්ලුම් සැපයුම් යාන්ත්‍රණයට ස්වභාවික හැකියාවක් තිබේ. එවිට සිදුවන්නේ නැට්ට දෙපරන්ද අස්සේ ගසාගත් සිංහයා මෙන් විරවපට්ටන් ගහගෙන ඉන්නටය.

මේ වගේ වෙලාවට දේශපාලනඥයින් විසින් ඇතැම් විට මැතිවරණ කල් දැමීම මඟින් දිගටම සිංහයින් ලෙස සිටින්නට උත්සාහ කරති. ධනවාදයක් තුළ ව්‍යාපාරිකයෙකුට එසේ කිරීමට හැකියාවක් නැතත්, රාජ්‍ය යාන්ත්‍රනය විසින් රටේ සමස්ත ආර්ථිකය වෙලාගත් විට ආණ්ඩුවේ උදවුවෙන් ව්‍යාපාරිකයින්ටද තරඟකාරිත්වයට මුහුණ නොදී සුපිරි ලාභ ලබමින් සිංහයින් සේ වැජඹෙන්නට ඉඩ සැලසේ. එවැනි පසුබිමක දහයේ කොළේ කතන්දරේ දේශපාලනඥයින්ගේ පමණක් නොව ව්‍යවසායකයින්ගේ කතන්දරයක්ද විය හැකිය.

ලංකාවේ මුදල් නෝට්ටු අතරින් සුන්දර නිමාවක් ඇත්තේ දහයේ නෝට්ටුවේ පමණක් නොවේ. උදාහරණයක් ලෙස රුපියල් පන්සීයේ නෝට්ටුවක් ගත්තත් එහි මෙවැනි රූප සටහන් ගණනාවක් තිබේ.

පන්සීයේ නෝට්ටුවේ ඉදිරිපස මැද මහනුවර ලංකාතිලක විහාරයේ රූප සටහනක් දැකිය හැකිය. මේ විහාරය දාහතර වන සියවසේදී හතරවන බුවනෙකබාහු රජු විසින් ඉදිකළ බව සැලකේ. ගම්පොළ සිට රාජ්‍ය කළ බුවනෙකබාහු රජු මේ විහාරය ඉදි කිරීමේ කටයුත්ත සේනාලංකාධිකාර මහ ඇමතියාට පවරා ඇති අතර ඔහු විසින් විහාරය සැලසුම් කිරීම දකුණු ඉන්දියානුවෙකු වූ ස්ථාපතිරායර් වෙත පවරා තිබේ. මෙහි සැලැස්මෙහි දකුණු ඉන්දීය හින්දු සංස්කෘතික ලක්ෂණ පමණක් නොව ඉන්දුචීන සංස්කෘතික ලක්ෂණද දැකිය හැකිය.

පන්සීයේ නෝට්ටුවේ ඉදිරිපස මැද ලංකාතිලක විහාරයට අමතරව ලෝක වෙළඳ මධ්‍යස්ථාන ද්විත්ව කුළුණු හා ලංකා බැංකු මූලස්ථාන ගොඩනැගිල්ල දැකිය හැකිය. මහ බැංකු ගොඩනැඟිල්ල හා හිල්ටන් හෝටලය ඇතුළු වැදගත් තැන් රැසක් පිහිටි මේ ප්‍රදේශය ලංකාවේ ආර්ථිකයේ කේන්ද්‍රය ලෙස සැලකිය හැකි අතර කිහිප වරක්ම එල්ටීටීඊ ප්‍රහාර වලටද ලක්විය.

මේ අනුව, පන්සීයේ නෝට්ටුවේ මැද හරියේ ඇති සංකේත වලින් පිළිබිඹු කරන්නේ ලංකාවේ ප්‍රමුඛ සංස්කෘතිය වන සිංහල බෞද්ධ සංස්කෘතිය වෙනත් සංස්කෘතීන් හා මිශ්‍රව ඇති ආකාරය හා තේ, රබර්, පොල් වලින් ඔබ්බට ගොස් ඇති ලංකාවේ වත්මන් සේවාමූලික ආර්ථිකයයයි. ලංකාවේ මැතිවරණ වල ප්‍රතිඵල තීරණය කරන ප්‍රධාන සාධක වන්නේද පන්සීය කොළයේ මැද ඇති රූප සටහන් වලින් සංකේතවත් වන සංස්කෘතික හා ආර්ථික කරුණුය.

පන්සීයේ නෝට්ටුවේ ඉදිරිපස දකුණු පැත්තේ අළු ගිරවෙකු දැකිය හැකිය. ගිරවා ප්‍රසිද්ධව සිටින්නේ එකම දෙය පුනරුච්චාරනය කිරීමේ හැකියාව ඇති සතෙකු ලෙසය. ලංකාවේ මැතිවරණ ආසන්නව මෙන්ම ඉන් පසුවද එකම කතාව එපා වන තුරු නැවත නැවත අසන්නට ලැබීම සුලභ සිදුවීමකි.

නෝට්ටුවේ ඉදිරිපස වම් පැත්තේ පෙනෙන්නට ඇත්තේ සමනලයෙකි. මේ සමනලයා ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික Ceylon Indigo Royal වර්ගයේ සමනලයෙකි. පහුගිය දවස්වල සමනල විප්ලව ගැනද කතාබහ සිදුවිය. 

පන්සීයේ නෝට්ටුවේ පසුපස ඉහළින්ම පද්මනිධි බහිරවයාගේ රූපයක් සහිත මුරගලක් දැකිය හැකිය. මුරගල් වලින් සංකේතවත් කෙරෙන්නේ සම්පත් වල ආරක්ෂාවයි. පරිස්සමට තබන දේවල් ඈලියාවට ගොස් සම්පත් අතුරුදහන් වූ විට බහිරවයා ගිල්ලා වගේ කියාද කියයි.

නෝට්ටුවේ පසුපස මැද ඇත්තේ තෙල්මේ නැටුම නටන නැට්ටුක්කාරයෙකුගේ හා යක් බෙරයක් වයන බෙරවායෙකුගේ රූපයකි. තෙල්මේ නැටුම 'තෙල් මෙහෙය' කිරීමේ අරමුණින් පවත්වන පහතරට සම්ප්‍රදායේ නැටුමකි. මේ නැටුමට ඇත්තේ දකුණු ඉන්දීය මූලයකි. දකුණු ඉන්දීය සංස්කෘතිකාංග සුමට ලෙස සිංහල සංස්කෘතිය තුළට අවශෝෂණය කරගෙන ඇති ආකාරය ගැන ලංකාතිලක විහාරය මෙන්ම තෙල්මේ නැටුමද හොඳ උදාහරණයකි. යක්බෙරය වාදනය කරන්නේද පහතරට නැටුම් වෙනුවෙනි.

බෙර වලින් ලොකු සද්දයක් ආවත් බෙරේ මැද හිස්ය. ඒ නිසා, බෙර පලා කිසිවක් ලබාගත නොහැකිය. ඒ වුනත්, නැට්ටුක්කාරයෙකුට බෙරේ සද්දය වෙනත් සද්ද වලින් වෙන් කර හඳුනා ගන්නට බැරිකමක් නැති නිසා හැංගි හැංගි වෙස් බඳින නැට්ටුක්කාරයින්ට බෙරේ සද්දේ ඇහෙන විට එළියට ඇවිත් නටන්නේ නැතුව සිටින්නට නොහැකිය. එහෙම නටන්නට ආවත් අන්තිමේදී සමහර නැට්ටුක්කාරයින් නටපු නැටුමකුත් නැත. බෙරේ පලුවකුත් නැත.

දහයේ කොළේ කතාව වගේම අවශ්‍ය කෙනෙකුට පන්සීයේ කොළේ කතාවක් වුවත් හදාගන්නට පුළුවන. මම කළේ එහෙම හදාගන්නට අවශ්‍ය කෙනෙක්ට වැදගත් විය හැකි තොරතුරු ටිකක් සටහන් කිරීම පමණය.

රුපියල් වගේද මල්ලි ඩොලර්?

(ඔබගේ අවධානයට ලක් නොවීනම් පසුගිය සටහනට පසු සටහනක් එකතු කර ඇත.)

ඉකොනොමැට්ටාගේ පසුගිය සටහන් කිහිපයට වස්තු බීජය වූ රෝලට ණය නිධාන කථාවේ සියළුම ගණුදෙනු සිදුවන්නේ ඩොලර් වලිනි. මෙය ලංකාවේදී ප්‍රායෝගිකව සිදුවන දෙයක් නොවේ.

ලංකාව ඇතුළත සිදුවන ගණුදෙනු මුළුමනින්ම පාහේ සිදුවෙන්නේ රුපියල් සත වලිනි. එයට ප්‍රධානම හේතුව ඒ සඳහා වන නීතිමය අවශ්‍යතාවයයි. දෙවැන්න, රුපියලේ අගය පිලිබඳ ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ විශ්වාසය තවමත් ස්ථිරව පැවතීමයි. ශ්‍රී ලංකා රජයේ බොහෝ අධිකාරී ආයතනයන්ට සමාන්තරව එවැනිම ආයතන උතුරේ ස්ථාපිත කළ එල්ටීටීඊ සංවිධානය පවා රුපියල නොසලකා හැරීමට එඩිතර වූයේ නැත.

කෙසේ වුවද, තවමත් ඉතා කුඩා වුවද ඩොලර් වෙළඳපොළක් (මා කතා කරන්නේ විදේශ විණිමය වෙළඳපොළ ගැන නොවේ.) ලංකාව තුළ මේ වනවිට පැහැදිලි ලෙස වර්ධනය වෙමින් පවතී.

දශක කිහිපයකට පෙරද කොළඹ තරුපහේ හෝටලයක ලැගුම් ගන්නා විදේශිකයෙකුට විදේශ මුදලින් සිය ගෙවීම් පියවිය හැකිව තිබුණි. එහෙත්, මෙහිදී සිදුවූයේ අදාළ හෝටලය හෝටල් සේවා සපයන්නෙකුගේ කාර්ය භාරයට අමතරව විදේශ විණිමය හුවමාරු කරන්නෙකුගේ කාර්ය භාරයද ඉටු කිරීමයි. ඒ හැරුණු විට බිල්පත ඉදිරිපත් වුයේ ශ්‍රී ලංකා මුදලිනි. එහෙත්, මේ වන විට පින්නවල අලි අනාථාගාරය වැනි තැනක විකිණෙන කුඩා සැමරුම් භාණ්ඩ වැනි දේ පවා කෙළින්ම ඩොලර් වලින් මිල කෙරී තිබෙනු දැකිය හැකිය. හික්කඩුව වැනි ප්‍රදේශ වලද කලක සිටම ඩොලර් ක්ෂුද්‍ර ආර්ථිකයක් පවතී.

ඇතැම් රටවල විදේශ මුදල් භාවිතය මීට වඩා වැඩිය. මේ සටහන් කියවන මාල දිවයිනේ ජීවත්වන හෝ එහි සංචාරය කර ඇති අයෙකු දන්නා පරිදි එහිදී ඇමරිකානු ඩොලර්, ස්ටර්ලින් පවුම් හෝ යුරෝ වලින් ගෙවා කෙළින්ම භාණ්ඩ මිල දී ගත හැකි වීම සාමාන්‍ය දෙයකි. ඉන්දියාවට ආසන්න ඇතැම් නේපාල නගර වල ඉන්දියානු රුපියල් නේපාල රුපියල් වලටත් වඩා වැඩිපුර ගණුදෙනු සඳහා භාවිතා වේ. ඩෙන්මාර්කයේ කෝපන්හේගන්හිදී ස්වීඩන ක්‍රෝන භාවිතය ඉතා පහසුය. කෙසේ වුවද මේ සියළු අවස්ථාවන්හිදී විදේශ මුදල් භාවිතා වෙන්නේ දේශීය මුදලට සමාන්තරව හා අඩු වශයෙනි.

ඇතැම් තත්ත්වයන් යටතේ ඇතැම් රටවල දේශීය මුදල් භාවිතය බොහෝ දුරට හෝ මුළුමනින්ම නැවතී ඒ වෙනුවට විදේශ මුදලක් හෝ විදේශ මුදල් වර්ග කිහිපයක් ආදේශ වේ. මෙය සිදු වන්නේ දේශීය මුදල් ඒකකය පිළිබඳව ඇති විශ්වාසය බිඳ වැටුණු විටය.

යම් කිසි මුදල් ඒකකයක් පිළිබඳව වන විශ්වාසය බිඳ වැටෙන්නේ එම මුදලේ බාහිර හා අභ්‍යන්තර අගය සීඝ්‍රයෙන් අඩුවන විටය. බාහිර අගය වනුයේ විදේශ මුදල් ඒකක වලට සාපේක්ෂව මුදලේ වටිනාකමයි. එනම් විණිමය අනුපාතිකයයි. අභ්‍යන්තර අගය මැනෙන්නේ රට තුළ විකිණෙන භාණ්ඩ හා සේවාවන්ට සාපේක්ෂවය. මේ දෙආකාරයෙන්ම අගය අඩු වීමට මූලික හේතුව උද්ධමනයයි.

මුදල් ඒකකයක් පිළිබඳව විශ්වාසය බිඳ වැටෙන්නේ උද්ධමනය කොතරම් වැඩි වූ විටද? අපේ උද්ධමනය 30% පමණ දක්වා ඉහළ ගිය අවස්ථා තිබේ. එහෙත්, රුපියල පිලිබඳ විශ්වාසය එයින් බිඳ වැටුනේ නැත. 6-7% මට්ටමේ උද්ධමනයක් අපි සාමාන්‍යයෙන් භයානක දෙයක් ලෙස සලකන්නේ නැත. එහෙත්, 2-3% මට්ටමේ උද්ධමනය පවත්වා ගන්නා දියුණු රටවල් 5%ක උද්ධමනයක් වුවද සලකන්නේ විශාල අගයක් ලෙසය. වසර 25කට පෙරත්  රුපියල් 40කට පමණ හුවමාරු වූ ඇමරිකන් ඩොලරය මේ වන විට රුපියල් 135කට පමණ ආසන්නව හුවමාරු වන්නේ අපේ උද්ධමනය මේ වසර 25 තුළ ඇමරිකාවේ උද්ධමනයට වඩා ඉහළින් පැවතීම නිසාය.

අපේ උද්ධමනය ඇමරිකාවේ උද්ධමනයට වඩා වැඩි ඇමරිකාව ඩොලර් මුද්‍රණය කරන වේගයට වඩා වැඩි වේගයෙන් අපි රුපියල් මුද්‍රණය කරන නිසාය. රුපියල් වැඩි වැඩියෙන් මුද්‍රණය කිරීමට සිදුවන්නේ රජයේ ණය පියවා ගැනීමට වෙනත් ක්‍රමයක් නැති වූ විටය.

රජයක් ණය ලබා ගන්නා ප්‍රධානම ක්‍රමය බැඳුම්කර නිකුත් කිරීමයි. දේශීය හෝ විදේශීය ආයෝජකයෙකු බැඳුම්කර සඳහා මුදල් යොදවන්නේ ඒ සඳහා හිමි වන පොලිය ආකර්ශනීයනම් පමණි. ලබා ගැනීමට බලාපොරොත්තු වන ණය ප්‍රමාණය විශාල ලෙස වැඩිනම් ඒ ප්‍රමාණය අලෙවි කිරීමට පොලී අනුපාතිකය ඉතා විශාල ලෙස ඉහළ යාමට ඉඩ හැරිය යුතුය. එවිට ඊළඟ වටයේදී රජයේ වියදම් තවත් ඉහළ යයි.

මෙයට පහසු විසඳුමක් ලෙස ඒ බැඳුම්කර විකිණෙන්නේ රටේ මහ බැංකුවටය. මුදල් අලුතින් මුද්‍රණය කර බැඳුම්කර මිලදී ගත්විට මහ බැංකුවට විශාල පොලී අදායමක් ලබා ගෙන විශාල ලාභයක් ලැබිය හැකිය. මේ ලාභය අවසානයේදී සම්ප්‍රේෂණය වන්නේ රජයටමය. රජය විසින් ගෙවන පොලී මුදල් ආපසු රජයටමය.

කෙසේ වුවද මේ අයුරින් මුදල් මුද්‍රණය කර සංසරණයට එකතු කළ විට උද්ධමනය වැඩි වී මුදලේ වටිනාකම අඩුවේ. ඒ මුදලින් රජයට වුවද මිල දී ගත හැක්කේ අපේක්ෂා කළ ප්‍රමාණයට වඩා අඩු භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණයකි. එවිට රජයට තවත් වැඩිපුර මුදල් අවශ්‍ය වන අතර වැඩි වැඩියෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීමට සිදුවේ. මෙහි කෙළවරක් නැත.

2008 ජුලි වන විට සිම්බාබ්වේහි උද්ධමනය 231,000,000%ක් වූයේ මෙසේ අසීමිත ලෙස මුදල් මුද්‍රණය කිරීම නිසාය. මේ මට්ටමට උද්ධමනය වැඩි වූ විට ප්‍රායෝගිකව රටේ ආර්ථික කටයුතු ඇණ හිටී. හන්දියට බස් එකේ ගිය පසු ගිය මුදලට ආපසු පැමිණිය නොහැක. කොණ්ඩය කැපීමට බාබර් සාප්පුවට ගිය විට වැඩේ අඩක් නිමවන කරණවෑමියා ඉතිරි කොටස නිම කිරීමට වැඩි මුදලක් අවශ්‍ය බව කියයි. සිම්බාබ්වේ මහ බැංකුවට ට්‍රිලියන සීයේ නෝට්ටු පවා නිකුත් කිරීමට සිදුවූවත් එවැනි විශාල මුදලක පවා වටිනාකම ඉතා ඉක්මණින් නැති වී යයි. මෙවැනි විශාල නෝට්ටු නිකුත් කෙරුණේ සිවු වරක් තුළ බින්දු 25ක් කපා ඉවත් කිරීමට අමතරවය.

රටක් ඉහත තත්ත්වයට පත් වූ පසු එම රටට අකැමැත්තෙන් වුවත් විදේශ මුදල් භාවිතයට ඉඩ හැරීමට සිදුවේ. මෙය හඳුන්වන්නේ ඩොලර්කරණය (Dollarization) යනුවෙනි. මේ අනුව, 2008 සැප්තැම්බර්හිදී සිම්බාබ්වේ රාජ්‍යය ඩොලර්කරණය විය. ඩොලර්කරණය වූ රටක දේශීය මුදල්ද භාවිතයේ පැවතිය හැකි නමුත් දේශීය මුදලෙහි ප්‍රායෝගික වටිනාකමක් නැත.

පසුගිය සතියේදී සිම්බාබ්වේ රජය විසින් වටිනාකමක් නැත්තටම නැති සිම්බාබ්වේ ඩොලර් සංසරණයෙන් ඉවත් කිරීමට තීරණය කර තිබේ. මේ අනුව යම් කිසිවෙකු සතුව සිම්බාබ්වේ ඩොලර් ක්වෝඩ්රිලියන් 35ක් (35,000,000,000,000,000ක්) ඇත්නම් ඒ මුදල වෙනුවෙන් ඇමරිකානු ඩොලරයක් ලබා ගැනීමේ පහසුකම තවමත් තිබේ. 1980දී සිම්බාබ්වේ ඩොලරයක වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලරයක වටිනාකමට වඩා වැඩි වූ බවද මතක් කර දිය යුතුය.

(ඡායාරූප අන්තර්ජාලයෙනි .)