බදු කැපිල්ලේ වාසිය ගියේ කාටද?

දෙවසරකට පෙර ආණ්ඩුව විසින් සිදු කළ බදු අඩු කිරීම වත්මන් ආර්ථික අර්බුදයට හේතු වූ බව දැන් පොදුවේ පිළිගැනෙන කරුණක්. මේ වන විට එම බදු සංශෝධනය යම් පමණකින් ආපසු හරවා තිබෙනවා. එහෙත්, මුළුමනින්ම නෙමෙයි. බදු වැඩි කිරීම් වලින් පසුවද රජයේ ආදායම් අවශ්‍ය පමණ වැඩි වන එකක් නැහැ. ඒ ගැන අපි පසුව වෙනම කතා කරමු.

පහත තිබෙන්නේ 2020 බදු අඩු කිරීම් එක් එක් ආදායම් කාණ්ඩයට බලපෑ ආකාරයයි. මෙය සකස් කිරීමේදී සියලු වක්‍ර බදු හා රජය අය කරන ගාස්තු පරිභෝජනයට සමානුපාතික සේ සලකා තිබෙනවා. ආදායම් බදු අවම ආදායම් බදු සීමාවෙන් උඩ පිරිස් විසින් ගෙවූ බව උපකල්පනය කර තිබෙනවා. 

ජනප්‍රිය මතය කුමක් වුවත් ඉහළම ආදායම් කාණ්ඩයට බදු කැපිල්ලෙන් ලැබුණු වාසිය අනෙක් අයට ලැබුණු වාසියට වඩා අඩුයි. බදු කැපිල්ලෙන් වැඩිම ප්‍රතිලාභ ලැබුවේ මාසික ආදායම රුපියල් 41,667 සිට රුපියල් 250,000 දක්වා වූ පිරිසයි. කලින් සෘජු බදු ගෙවූ ඔවුන් දැන් ගෙවන්නේ වක්‍ර බදු පමණයි. බදු කැපිල්ල නිසා 2019දී 1,550,000ක් වූ බදු ගෙවන්නන් ප්‍රමාණය 2021 වන විට 412,000 දක්වා අඩු වුනා.

බදු කැපිල්ලට පෙර 2019 වසරේදී රටේ නිවාස ඒකක වලින් 70%ක් රජයෙන් ලබන ප්‍රතිලාභ වලට වඩා අඩුවෙන් බදු ගෙවමින් අනෙක් අයගේ වියදමෙන් සුබසාධනය වුනා. ඉතිරි 30% ශුද්ධ වශයෙන් රජයට බදු ගෙවුවා. බදු කැපිල්ලෙන් පසුව රටේ නිවාස ඒකක වලින් 90%ක්ම රජයෙන් ලබන ප්‍රතිලාභ වලට වඩා අඩුවෙන් බදු ගෙවමින් අනෙක් අයගේ වියදමෙන් සුබසාධනය වෙනවා. ශුද්ධ වශයෙන් රජයට බදු ගෙවන්නේ ඉහළම 10% පමණයි. 

උද්ධමනය කාටත් දැනෙන්නේ එක විදිහටද?

පසුගිය මැයි මාසයේදී කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය අනුව උද්ධමනය 39.1% මට්ටමේ පැවතුණා. ඇතැම් අය කියන්නේ "මහ පොළොවේ" පෙනෙන උද්ධමනය මීටත් වඩා වැඩි බවයි. නිසි ක්‍රමවේදයකට ගණනය නොකර මහ පොළොවෙන් හෝ වෙනත් විකල්ප ක්‍රම වලින් උද්ධමනය හොයා ගන්න යාම සාර්ථක ප්‍රවේශයක් නොවන බව මම කලින් පැහැදිලි කර තිබෙනවා. එසේ වුවත්, උද්ධමනය 39.1% යන්නෙන් අදහස් වෙන්නේ හැමෝටම උද්ධමනය දැනෙන්නේ එක විදිහට කියන එක නෙමෙයි.

උද්ධමනය ගණනය කරන්නේ රටේ සාමාන්‍ය පාරිභෝගිකයෙකුගේ පරිභෝජන රටාව මත පදනම්වයි. එහෙත්, කිසියම් තනි පුද්ගලයෙක් හෝ පවුලක් සැලකූ විට පරිභෝජන රටාව මේ සාමාන්‍ය රටාවට හරියටම සමාන වෙන්නේ නැහැ. කවදාවත් ගෑස් වලින් උයපු නැති ගෙදරකට ගෑස් මිල වැඩි වීම දැනෙන්නේ නැහැ. ඉන්ධන මිල ඉහළ යාම මුලින්ම දැනෙන්නේ වාහන තිබෙන අයට. පසුව බස් ගාස්තු වැඩි කළ විට එය දැනෙන්නේ බස් වල යන අයට. එකිනෙකාගේ පරිභෝජන රටා අනුව කෙනෙකුට දැනෙන උද්ධමනය වෙනස්.

පහළම ආදායම් ස්ථර වල අය තමන්ගේ ආදායමෙන් වැඩි කොටසක් වැය කරන්නේ ආහාර වලට. ආදායමක් නැතත් ණය වෙලා හරි මොනවා හෝ නොකා ජීවත් වෙන්න බැහැ. මිනිස්සු වෙන දේවල් කරන්න හිතන්නේ බඩ පිරුණට පසුවයි. ආදායම ඉහළ යද්දී මිනිස්සු ආහාර සඳහා වැය කරන වියදම්ද ඉහළ දමන නමුත් ලැබෙන අමතර රුපියලකින් ආහාර සඳහා වැය කරන මුදල එන්න එන්නම අඩු කරනවා. ඒ නිසා, ආදායම ඉහළ යද්දී ආහාර පරිභෝජනය සමානුපාතිකව ඉහළ යන්නේ නැහැ. ආහාර සඳහා වෙන් කරන ආදායම් කොටස එන්න එන්නම අඩු වෙනවා.

මේ විදිහට ආදායම් ඉහළ යද්දී ආහාර සඳහා වෙන් කරන ආදායම් කොටස එන්න එන්නම අඩු වන අතර ආහාර නොවන පරිභෝජන වියදම් එන්න එන්න වැඩි වෙනවා. හැබැයි යම් ආදායම් මට්ටමකින් පසුව මේකත් නවතිනවා. එවැනි ඉහළ ආදායම් මට්ටමකදී මිනිස්සු පරිභෝජනය තවත් වැඩි නොකර ආයෝජන වැඩි කරනවා. පහත රූප සටහනෙන් මෙය පැහැදිලිව දැකිය හැකියි.

ලංකාවේ පහළම ආදායම් ස්ථරය තමන්ගේ ආදායමෙන් 76.2%ක්ම ආහාර සඳහා වැය කරනවා. අනෙකුත් වියදම් 48.6%ක්. මේ දෙකේ එකතුව 124.8%ක්. ඒ කියන්නේ 24.8%ක් ණය වෙලා හෝ වෙනත් ක්‍රමයකින් ලැබෙන්න ඕනෑ. නමුත්, රටේ ඉහළම ආදායම් ස්ථරය ආහාර වෙනුවෙන් වැය කරන්නේ තමන්ගේ ආදායමෙන් 12.7%ක් පමණයි. අනෙකුත් පරිභෝජන වියදම් වෙනුවෙන් 58.9%ක් වැය කරනවා.එකතුව 71.6%යි. ඒ කියන්නේ ඉතිරි කොටස ආයෝජනය කරනවා කියන එකයි.

පසුගිය මාසයේ උද්ධමනය 39.1% වුවත් ආහාර උද්ධමනය 57.4% තරම් ඉහළ මට්ටමක තිබුණා. මෙහි බලපෑම පහළම ආදායම් කාණ්ඩයට ඉතා දරුණුවට දැනෙන බව පැහැදිලි විය යුතුයි. නමුත්, ඉහළම ආදායම් කාණ්ඩයට මෙය ලොකුවට දැනෙන්නේ නැහැ. ආහාර හා අනෙකුත් භාණ්ඩ හා සේවා පරිභෝජනය ක‍රන අනුපාතයේ වෙනස්කම් අනුව විවිධ ආදායම් කාණ්ඩ වලට උද්ධමනය බලපාන්නේ වෙනස් ආකාර වලින්. රටේ ජනගහණයෙන් 80%කටම උද්ධමනය 39.1%ට වඩා වැඩියෙන් දැනෙනවා. ඉහළම ආදායම් ලබන 20%ට උද්ධමනය දැනෙන්නේ එම ගාණට වඩා අඩුවෙන්.

උද්ධමනය දුප්පතාට වැඩියෙන් බලපානවා කියන එක මෙයින් පැහැදිලි විය යුතුයි. සෘජු බදු මෙන් නොව වක්‍ර බදු රටේ හැමෝටම ගෙවන්න වෙනවා. එහෙත් පහළම සමාජ තීරු වලට වුවත් වක්‍ර බදු නිසා සිදුවන හානිය උද්ධමනයේ හානියට වඩා අඩුයි.

බදු ගෙවන්නේ කවුද?

රටක බදු ප්‍රතිපත්තිය කුමක් විය යුතුද කියන එක දේශපාලනික කරුණක්. දේශපාලනික කරුණු වලට හැමෝටම එකඟ වෙන්න බැහැ. ඒ නිසා, ඒ වගේ දෙයක් ගැන සෘජුව අදහස් ප්‍රකාශ කරන්න මම කැමැති නැහැ. කොහොම වුනත්, මේ වගේ දෙයක් ගැන තමන්ගේ දේශපාලනික මතය හදාගන්න කලින් පවතින බදු ක්‍රමය මොන වගේ එකක්ද කියන එක ගැන හරි අවබෝධයක් අරගෙන ඉන්න ඕනෑ. 

පහත වගුවේ තියෙන්නේ එක් එක් ආදායම් කාණ්ඩය බදු ගෙවන ආකාරය හා ඒ වෙනුවෙන් ප්‍රතිලාභ ලබන ආකාරය පිළිබඳ සාරාංශයක්. මෙහි ආදායම් දශකයක් කියා කියන්නේ ලංකාවේ නිවාස ඒකක වලින් 10%ක්. ලංකාවේ මුළු නිවාස ඒකක ගණන මිලියන 5.7ක්. ඒ අනුව, එක ආදායම් දශකයකට පවුල් 570,000ක් ඇතුළත්. පළමු ආදායම් දශකයට අයත් වන්නේ දුප්පත්ම පවුල් 10%. දෙවැන්න ඊළඟ පවුල් 10%. පැහැදිලියිනේ.

මෙහි එක් එක් ආදායම් දශකයේ මධ්‍යන්‍ය ආදායම 2019දී ජන හා සංඛ්‍යාලේඛණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් සිදු කළ ආදායම් හා වියදම් සමීක්ෂණය හරහා හොයාගත් ගණන්. එක් එක් ආදායම් කාණ්ඩයේ බදු ගෙවීම් මගේ ඇස්තමේන්තු. මේ ඇස්තමේන්තු සර්ව සම්පූර්ණ නැහැ. අදහසක් ගැනීම සඳහා පමණයි. ගණනය කරපු ක්‍රමය මේකයි. අවම ආදායම් බදු සීමාව අනුව සෘජු බදු සියල්ල ගෙවන්නේ දහවන ආදායම් දශකයේ අය. වක්‍ර බදු හා අනෙකුත් ගාස්තු සියල්ල පරිභෝජනයට සමානුපාතික සේ සලකා ආදායම් කාණ්ඩ අතර බෙදා හැර තිබෙනවා. රජයේ වියදම් වල ප්‍රතිලාභ බෙදා හැරීමේදී සමෘද්ධි වියදම් පහළ 30% අතර බෙදාහැර අනෙකුත් වියදම් සියලු දෙනා අතර සම සේ බෙදා හැර තිබෙනවා. පොලී වියදම් හා ණය ගෙවීම් මෙහි ඇතුළත් නැහැ. මේ බදු වැඩි කරන්න පෙර 2021දී රජයේ ආදායම් හා වියදම්.

සාමාන්‍යයෙන් සාධාරණත්වය ගැන හිතනවානම් අඩු ආදායම් දශක වල බදු අනුපාතික අඩු විය යුතුයි. වැඩි ආදායම් දශක වල බදු අනුපාතික වැඩි විය යුතුයි. නමුත් මෙහි දැකිය හැක්කේ එහි අනෙක් පැත්ත. හැබැයි ඉහළම ආදායම් දශකය තමන්ගේ ආදායමෙන් 42%ක්ම බදු සේ ගෙවනවා. ඉහළ ධනවත් පංතියෙන් සැලකිය යුතු බදු ආදායමක් රටට එන්නේ නෑ කියන එක බොරුවක්.

ගොඩක් අය කියන්නේ ආණ්ඩුව තමන්ගෙන් හැම දෙයකින්ම බදු අය කරනවා කියලයි. නමුත් ඇත්තටම ශුද්ධ වශයෙන් බදු ගෙවන්නේ ඉහළම ආදායම් ලබන 10% පමණයි. අනෙක් හැමෝම ගෙවන බදු වලට වඩා ප්‍රතිලාභ රජයෙන් ලබාගන්නවා. පහළ ආදායම් ස්ථර වල ඉන්න 40% එහෙම ප්‍රතිලාභ ලබාගත්තට කමක් නැහැ. නමුත්, අතරමැද ඉන්න අයත් ඒ විදිහට ගෙවන බදු වලට වඩා ප්‍රතිලාභ ලැබිය යුතුද? 

මහ බැංකුව තාමත් සල්ලි අච්චු ගහනවද?

සල්ලි අච්චු ගැසීම ප්‍රශ්නයක් වුවත්, යම් කාලයක් යන තුරු තවත් සල්ලි අච්චු ගහන්න සිදු වෙන බව පසුගිය දවසක අගමැතිවරයා ප්‍රකාශ කළා. සාමාන්‍යයෙන් අගමැතිවරයෙක් මේ වගේ ප්‍රකාශයක් කරන්නේ නැහැ.  සල්ලි අච්චු ගැහිල්ල කිය කියා කරන්නෙත් නැහැ. ඔහුට මේ වගේ ප්‍රකාශයක් කරන්න සිදු වුනේ මේ වෙද්දී රටේ මිනිස්සු සල්ලි අච්චු ගැහිල්ල ගැන විමසිල්ලෙන් ඉන්න නිසයි. කොහොම වුනත්, ඔය වගේ ප්‍රකාශ වලට වඩා වැදගත් ඇත්තටම වෙලා තියෙන්නේ කුමක්ද කියන එකයි. 

සල්ලි අච්චු ගැසීම කියන එකෙන් සාමාන්‍යයෙන් අදහස් වෙන්නේ රජය විසින් මහ බැංකුවට භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විකුණන එක. රජයට මහ බැංකුවට භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විකුණන්න වෙන්නේ වෙන කවුරුවත් බිල්පත් මිල දී ගන්නේ නැති වුනාම. එහෙම නැත්නම් වෙන අය බිල්පත් මිල දී ගැනීම සඳහා ඉල්ලන පොලිය ගෙවීමට රජය සූදානම් නැති විට.

සාමාන්‍යයෙන් හැම බදාදා දවසකම භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසි කෙරෙනවා. පසුගිය සති තුනේ වෙන්දේසි දිහා බැලුවහම එම සති තුන තුළ රටේ ආර්ථිකයේ යම් යහපත් වර්ධනයක් සිදු වී තිබෙන බව පැහදිලිව දකින්න පුළුවන්. ඩොලරයක කළුකඩ මිල දිහා බැලුවහමත් මේ වෙනස ඒ විදිහටම පේන බව මම කලින් ලිපියක විස්තර කළා.

දැන් මම මේ විදිහට යහපත් වර්ධනයක් කියා කියන්නේ සති තුනකට පෙර පැවති තත්ත්වයට සාපේක්ෂව. එය ඉතා හොඳ තත්ත්වයක් බව හෝ මේ වර්ධනය මේ විදිහට දිගටම පවතියි කියන එක එයින් අනිවාර්යයෙන්ම අදහස් වන්නේ නැහැ. ඕනෑ වෙලාවක සුළු දෙයකින් තත්ත්වය නරක අතට හැරෙන්න පුළුවන්. අපි මේ කතා කරන්නේ බංකොලොත් වෙච්ච රටක් ගැන. ඒ පසුබිමත් අමතක නොකර අපි පසුගිය තෙසතිය තුළ දැකිය හැකි වූ යහපත් වර්ධනයන් දිහා බලමු. 

මැයි 18 වෙන්දේසිය 

රජය විසින් දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 50,000ක්,  දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 20,000ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 20,000ක් වෙන්දේසියට දමනවා. එහෙත් මිල දී ගන්නේ දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 6,416ක්,  දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 3,433 ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 6,626 ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ රජයට ඒ සතියේ රුපියල් මිලියන 90,000ක් අවශ්‍ය වුවත් බිල්පත් විකුණා හොයා ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ රුපියල් මිලියන 16,475ක් පමණයි. දැන් මේ මදිපාඩු මුදල හොයා ගන්නේ කොහොමද?

මැයි 19 වෙනිදා රජය මහ බැංකුවට රුපියල් බිලියන 85ක පමණ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විකුණනවා. ඒ කියන්නේ එපමණ සල්ලි අච්චු ගැසීමක් වෙනවා. මේ ගැන මම අදාළ සතියේ ලිවුවා. 

රජයට වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කළ බිල්පත් සියල්ල විකුණා ගන්න බැරි වෙන්නේ ලන්සු ඉදිරිපත් කළ අය ඉහළ පොලියක් ඉල්ලා සිටි නිසා. රජය වෙනුවෙන් මහ බැංකුව විසින් භාර ගන්නේ 24% මට්ටම නොඉක්මවන පොලියක් ඉල්ලන අයගේ ලන්සු පමණයි. ඒ කියන්නේ සල්ලි අච්චු නොගසා ඉන්නනම් පොලී අනුපාතික 28-31% මට්ටමට ඉහළ යාමට ඉඩ දිය යුතුව තිබුණා. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් මැයි 18 වන විට වෙළඳපොළ අපේක්ෂාව වුනේ පොලී අනුපාතික ඉදිරියේදී විශාල ලෙස වැඩි වනු ඇති බවයි.

ඒ නිසා, 24% පමණ පොලියක් ගෙවා අවශ්‍ය අරමුදල් ප්‍රමාණය හොයා ගන්න බැරි වුනා. රජය (වෙනුවෙන් මහ බැංකුව) ගෙවන්න සූදනම්ව සිටි උපරිම පොලී අනුපාතික පහත පරිදියි.

දින-91: 24.07%

දින-182: 24.69%

දින-364: 24.50%

ඉහත පොලී අනුපාතික යටතේ ලබා ගන්න පුළුවන් වුනේ රුපියල් මිලියන 16,475ක් පමණයි.

මැයි 25 වෙන්දේසිය 

රජය විසින් දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 45,000ක්, දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 22,500ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 22,500ක් වෙන්දේසියට දමනවා. දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 60,116ක්, දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 4,272ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 25,612ක් වෙන්දේසියෙන් මිල දී ගන්නවා. ඒ කියන්නේ අවශ්‍ය මුදල වූ රුපියල් මිලියන 90,000 හොයා ගන්නවා. හැබැයි ඒක කරන්නේ දින-91 බිල්පත් වැඩියෙනුත්, දින-182 බිල්පත් අඩුවෙනුත් අරගෙන. ඒ ඇයි?

ලංසු ඉදිරිපත් කරන ගොඩක් අය දින-91 බිල්පත් වැඩියෙන් ඉල්ලනවා. දින-182 බිල්පත් ඉල්ලන්නේ අඩුවෙන්. ඒ කියන්නේ, වෙළඳපොළ අපේක්ෂාව වුනේ පොලී අනුපාතික තව දුරටත් ඉහළ යනු ඇති බවයි. දින-91 බිල්පත් වැඩියෙන් ඉල්ලන්නේ ඉක්මණින් සල්ලි ආපසු ලබාගෙන වැඩි පොලියකට නැවත ආයෝජනය කරන්න බලාගෙන.

කොහොම හරි මොන විදිගෙන් හෝ අවශ්‍ය සල්ලි ටික ලැබුණු නිසා සල්ලි අච්චු ගහන්න අවශ්‍ය වෙන්නේ නැහැ. මහ බැංකුව සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ප්‍රමාණය ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඇත්තටම බිලියන තුනකින් පමණ පහළ යනවා. 

අවශ්‍ය අරමුදල් ප්‍රමාණය සපයා ගැනීම සඳහා ගෙවන්න සිදු වූ උපරිම පොලී අනුපාතික පහත පරිදියි.

දින-91: 23.65%

දින-182: 24.22%

දින-364: 24.30%

සුළුවෙන් වුවත් පෙර සතියට සාපේක්ෂව පොලී අනුපාතික පහළ ගිහින් බව පේනවා ඇතිනේ. 

ජූනි 1 වෙන්දේසිය 

රජය විසින් දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 40,000ක්, දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 23,000ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 20,000ක් වෙන්දේසියට දමනවා. දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 37,199ක්, දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 25,227ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 20,574ක් වෙන්දේසියෙන් මිල දී ගන්නවා. ඒ කියන්නේ අවශ්‍ය මුදල වූ රුපියල් මිලියන 83,000 හොයා ගන්නවා පමණක් නෙමෙයි ආසන්න වශයෙන් වෙන්දේසියට දාපු ප්‍රමාණ වලින්ම මිල දී ගන්නටත් පුළුවන් වෙනවා. පොලී අනුපාතිකත් පහළ ගිහින්. 

ඒ කියන්නේ, වෙළඳපොළ අපේක්ෂාවන් වෙනස් වෙලා. දැන් අපේක්ෂාව පොලී අනුපාතික ඉදිරි කාලයේදී පහළ යනු ඇති බවයි. දින-91 බිල්පත් නොඉල්ලා දින-182 හා දින-364 බිල්පත් ඉල්ලන්නේ පොලිය අඩු වෙන්න කලින් වැඩි කාලයකට තමන්ගේ ප්‍රතිලාභ සහතික කර ගන්නයි. 

මේ විදිහට වෙළඳපොළ අපේක්ෂාවන් වෙනස් වෙන්නේ බදු වැඩි කිරීමට ගත්ත තීරණයත් එක්ක. වැඩි කරපු බදු ආදායම් තවම රජයට ලැබිලා නැහැ. ඒක කවුරුත් දන්නවනේ. හැබැයි මේ සල්ලි ඉදිරි කාලයේදී රජයට ලැබෙනවා. ඒ නිසා, භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විකුණා සල්ලි හොයන්න තිබෙන අවශ්‍යතාවයත් පහළ ගිහින් රජයට අඩු පොලියකට බිල්පත් විකුණන්න පුළුවන්කමක් ලැබෙනවා. ඒ වගේම, සල්ලි අච්චු ගැහිල්ල සීමා වන නිසා මහ බැංකුවට පොලී අනුපාතික වැඩි කරන්න පීඩනයක් එන්නේත් නැහැ. මේ සියල්ල ලංසුකරුවෝ දන්නවා. ඒ නිසා, පොලිය අඩු වෙන්න කලින් මේ වෙලාවේ බිල්පත් ගන්න ඔවුන් තරඟ කරනවා. සති දෙකකට කලින් සිදුවුනේ මෙහි අනෙක් පැත්ත.

ඒ එක්කම මහ බැංකුව සතු බිල්පත් ප්‍රමාණය තවත් රුපියල් බිලියන හයකින් පමණ අඩු වෙලා. මහ බැංකුව සතු බිල්පත් කල් පිරුණු විට බිල්පත් ගන්න යෙදවූ සල්ලි පොලියත් එක්ක ආපසු මහ බැංකුවට එනවා. එවිට මුදල් සැපයුම පහළ යනවා. ඒ කියන්නේ අච්චු ගහලා එළියට දමපු සල්ලි වලින් කොටසක් නැවත සංසරණයෙන් ඉවත් වෙනවා. 

බදු වැඩි කිරීමේ වාසි ක්ෂණිකවම පෙනෙන්න තිබෙනවා. බදු බර මිනිස්සු මතම වැටෙනවා වුනත් බදු වැඩි නොකර සල්ලි අච්චු ගැසූ විට වෙන්නෙත් ඒකම තමයි. බොහෝ විට දෙවැන්නේ හානිය වැඩියි. පොලී අනුපාතික ඉහළ ගියාම වැඩි වන වියදම් පියවන්න වෙන්නෙත් තව සල්ලි අච්චු ගහලා. මේ තත්ත්වය දැන් ක්ෂණයකින් වෙනස් වෙලා තියෙනවා. බදු වැඩි කිරීමේ බර වැඩිපුර වැටෙන්නේ ධනවතුන් මතයි. එහෙත් සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසා උද්ධමනය ඉහළ ගිය විට එහි බර වැඩිපුර පැටවෙන්නේ දුප්පතුන් මත. 

දුප්පතුන් තමන්ගේ ආදායම මුළුමනින්ම යොදවන්නේ පරිභෝජනය සඳහා. එහෙත් ධනවතුන් ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් විශාල කොටසක් ආයෝජනය කරනවා. උද්ධමනය වැඩි වී පොලී ඉහළ යද්දී දුප්පතුන්ට මෙන්ම ධනවතුන්ටද හානියක් වුවත් ආදායමට සාපේක්ෂව වැඩි හානියක් වෙන්නේ දුප්පතුන්ටයි. ආයෝජන වෙනුවෙන් වැඩි ප්‍රතිලාභ ලැබෙන නිසා ධනවතුන්ට එයින් වාසියක් වෙන්න වුනත් පුළුවන්. බදු වැඩි කිරීමේ හානියද සියල්ලන්ටම වුවත් වැඩි බරක් වැටෙන්නේ ධනවතුන් මතයි. 

ජූනි 1 වෙන්දේසියේදී අවශ්‍ය අරමුදල් ප්‍රමාණය සපයා ගැනීම සඳහා ගෙවන්න සිදු වූ උපරිම පොලී අනුපාතික පහත වැටී තිබුනේ මේ විදිහටයි.

දින-91: 22.75%

දින-182: 23.60%

දින-364: 23.75%

ජූනි 8 වෙන්දේසිය 

ඊළඟ බැඳුම්කර වෙන්දේසිය තියෙන්නේ ජූනි 8. මේ වෙන්දේසිය සඳහා රජය වෙනුවෙන් මහ බැංකුව විසින් රුපියල් මිලියන 98,000ක බිල්පත් ඉදිරිපත් කර තිබෙනවා. ඒ දින-91 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 40,000ක්, දින-182 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 30,000ක් හා දින-364 බිල්පත් රුපියල් මිලියන 28,000ක් ලෙසයි. මේ බිල්පත් ප්‍රමාණය වෙන්දේසි කර ගන්න පුළුවන් වෙයිද? ඒ සඳහා කොපමණ පොලියක් ගෙවන්න වෙයිද? එසේ නැත්නම් මහ බැංකුවටම මේ බිල්පත් වලින් යම් ප්‍රමාණයක් මිල දී ගන්න වෙයිද? අපි වෙන්දේසියෙන් පසුව බලමු.

කවුරුත් එන්නැති ආණ්ඩුවේ රස්සා

අපේ ප්‍රාන්තයේ ආණ්ඩුකාරයා විසින් දින දෙකකට පෙර ප්‍රාන්ත රජයේ සේවකයින් වෙනුවෙන් සහන පැකේජයක් හඳුන්වා දී තිබෙනවා. ඒ අනුව, මින් පසුව ප්‍රාන්ත රජයේ සේවකයින්ට සතියකට දින දෙකක් නිවසේ සිට වැඩ කළ හැකියි. මෙය වසංගත කාලයේ මෙන් තාවකාලිකව කළ වෙනසක් නෙමෙයි. අනෙක් සහන මම එකිනෙක විස්තර කරන්න යන්නේ නැහැ. ඉහත කී සහන පැකේජය සමඟම, ප්‍රාන්ත රජයේ සේවය සඳහා සුදුසුකම් සහිත සේවකයෙකු "රැගෙන එන" අයෙකුට ඩොලර් 100 සිට 500 දක්වා පාරිතෝෂික මුදලක් ලබා දෙන බවද සඳහන් කර තිබෙනවා. 

ඇමරිකාවේ වෛද්‍යවරු, විශේෂයෙන්ම දන්ත වෛද්‍යවරු, බැංකු, සමාගම් කොටස් අලෙවි කරන තැරැව්කාර සමාගම් ඇතුළු ඇතැම් පෞද්ගලික ආයතන බොහෝ විට ඔවුන්ට අළුත් පාරිභෝගිකයෙකුව හඳුන්වා දෙන අයට කිසියම් පාරිතෝෂික මුදලක් ලබා දෙනවා. මෙය කාලයක සිටම සිදුවන දෙයක්. දැන් අපේ ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුවත් මේ වැඩේම කරන්නයි යන්නේ.

ප්‍රාන්ත ආණ්ඩුවට මේ වගේ දෙයක් කරන්න සිදු වී තිබෙන්නේ ආණ්ඩුවේ රස්සා විශාල ප්‍රමාණයක් ඇබෑර්තු වී ඇති නමුත් එම රැකියා සඳහා සුදුසුකම් ඇති අය අයදුම් නොකරන නිසයි. අපේ ප්‍රාන්තයේ ප්‍රාන්ත රජය විසින් නියම කළ අවම වැටුපක් නැහැ. ඒ නිසා, ෆෙඩරල් නීතිය අනුව අවම වැටුප වන පැයකට ඩොලර් 7.25 බැගින් ගෙවා සේවකයින් බඳවා ගත හැකියි. එහෙත්, මේ දවස් වල ඒ වැටුපට වැඩ කරන්න කාවවත් හොයා ගන්න බැහැ.

අපේ ප්‍රාන්තයේ ප්‍රාන්ත රාජ්‍ය සේවකයන්ගේ වැටුප් පටන් ගන්නේ පැයකට ඩොලර් 13.21ක සිටයි. ප්‍රාන්ත රාජ්‍ය සේවකයෙකු සතියකට පැය 37.5ක් සේවය කළ යුතුයි. ඒ අනුව, වසරක වැටුප ආරම්භ වන්නේ ඩොලර් 25,766 සිටයි. ෆෙඩරල් රජයේ වැටුප් පටන් ගන්නේ වසරකට ඩොලර් 20,172 සිටයි. ෆෙඩරල් රජයේ සේවකයෙකු සතියකට පැය 40ක් සේවය කළ යුතුයි. මේ අනුව, පැයක වැටුප ආරම්භ වන්නේ ඩොලර් 9.67 සිටයි.

විරැකියා අනුපාතය ඉහළ මට්ටමක ඇති කාල වකවානු වලදී පැයකට ඩොලර් 13.21ක් ආකර්ශනීය වැටුපක්. එහෙත්, අපේ ප්‍රාන්තයේ විරැකියා අනුපාතය මේ වෙද්දී 2.7% තරම් පහළ මට්ටමකට බැහැලා. සුපිරි වෙළඳසැල් වල වැඩ කරන සේවකයින් වැනි අයටත් මේ දවස් වල පැයකට ඩොලර් 15ක පමණ වැටුපක් ලබා ගන්න පුළුවන්. එවැනි වැටුපක් නොගෙවා පුරප්පාඩු පුරවන්න බැහැ.

ලංකාවේ වගේම ඇමරිකාවෙත් ආණ්ඩුවේ රස්සා සුරක්ෂිතයි. ලොකු වැරැද්දක් නොකළොත් දිගටම රස්සාව කරගෙන ඉන්න පුළුවන්. වැඩ නොකර අයිස් ගහන්න හෝ කන්තෝරුවේ බඩු සාක්කුවේ දාගෙන ගෙදර ගේන්න වගේ දේවල්නම් කරන්න බැහැ. වැඩ කරන කාලයට කෑම පැය හෝ පැය බාගය අයිති නැහැ. අට පහ වැඩ කරන්න තෝරා ගන්නා කෙනෙකුට තමන් කැමති වෙලාවක තමන් කැමති පැය බාගයක් කෑමට ගන්න පුළුවන්. කැමතිනම් හත හමාරට වැඩට ගිහින් පැයක් කෑමට ගන්නත් පුළුවන්. ඔය දෙකම නොකර වැඩ කරන ගමන්ම මොනවා හෝ කන්නත් පුළුවන්. දවස් හතරෙන් පැය 37.5 ආවරණය කරලා දවසක් සතියේ දවස් පහෙන් දවසක් නිවාඩු ගන්න අවශ්‍යනම් ඒකත් කරන්න පුළුවන්. විශ්‍රාම වැටුපක් එහෙමත් තියෙනවා.

හැබැයි ඇමරිකාවේ ආණ්ඩුවේ රස්සාවක් කළා කියලා ඒකෙන් අමුතු සමාජ තත්ත්වයක් ආරෝපණය වෙන්නේ හෝ සිවිල් බලයක් ලැබෙන්නේ නැහැ. පෞද්ගලික අංශයේ රැකියාවකින් වැඩි වැටුපක් ලබා ගන්න පුළුවන් බව පෙනෙන විට ආණ්ඩුවේ රස්සා කරන අය රස්සාව අත ඇරලා වෙන රස්සාවකට යනවා. ආණ්ඩුවේ රස්සා ඇබෑර්තු වෙනවා. වැටුප් අඩු නිසා මේ ඇබෑර්තු පුරවන්න අමාරුයි. ඒ නිසා, ඉතිරි වී ඉන්න අයට වැඩ වැඩි වෙනවා. ඒ අයත් අස් වෙලා යන්න පෙළඹෙනවා. දැන් අපේ ප්‍රාන්තයේ තත්ත්වය ඔන්න ඔය වගේ. 

එහෙමයි කියලා ආණ්ඩුව සේවක වැටුප් වැඩි කරන්නේ නැහැ. අපේ ප්‍රාන්ත රජයේ වගේම ෆෙඩරල් රජයේත් සේවකයින් සියලු දෙනාම ඇතුළත් එක් වැටුප් ක්‍රමයක් තිබෙනවා. වැඩි කරනවානම් ඒ වැටුප් ක්‍රමයම සංශෝධනය කළ යුතුයි. එහෙම නැතුව පුරප්පාඩු පුරවන්න පුළුවන් රැකියා වල වැටුප් පමණක් වැඩි කරන්න බැහැ. වැටුප් ක්‍රමයම සංශෝධනය කරන්න යනවානම් වැඩිවන වියදම හොයා ගත හැකි ක්‍රමයකුත් අවශ්‍ය වෙනවා. ඒ කියන්නේ බදු වැඩි කරන්න වෙනවා. බදු වැඩි කිරීම සඳහා මහජන කැමැත්ත අවශ්‍යයි. ප්‍රාන්ත රජය හිතුමතේට බදු වැඩි කරන්නේ හෝ බදු ආදායම් ඉක්මවා වියදම් කරන්නේ නැහැ.

පසුගිය වසරේදී, වසංගතය අස්සේ වුනත්, අපේ ප්‍රාන්ත රජයේ බදු ආදායම් වලින් සියලු වියදම් වලින් පසුව යම් මුදලක් ඉතිරි වී තිබෙනවා. එම මුදල එක් අයෙකුට ඩොලර් 125 බැගින් බෙදා දීමට නියමිතයි. 

අයවැය අභියෝගය

තවත් අයවැයක් ඉදිරිපත් කර තිබෙනවා. තවත් අයවැයක් කියා කිවුවත් මෙය තවත් අයවැයක්ම නෙමෙයි. ලංකාව තීරණාත්මක මංසන්ධියකට එළැඹ සිටින අවස්ථාවක ඉදිරිපත් කෙරෙන අයවැයක්. ලෝකය පුරා විසිරී සිටින, ලංකාව ගැන කවර ආකාරයක හෝ උනන්දුවක් තිබෙන බොහෝ දෙනෙක් දෑස් දල්වා බලා සිටි අයවැයක්.

රාජ්‍ය අයවැයක් කියා කියන්නේ රජයේ ඇස්තමේන්තුගත ආදායම් හා වියදම් පිළිබඳ ලියවිල්ලක් මිසක් එය පාර්ලිමේන්තුවේදී ඉදිරිපත් කරන පුද්ගලයාගේ ලොකු තාත්තා, තාත්තා හා අයියා ඇතුළු පරම්පරාව ගැන පුරාජේරු ගහන්න හදන ලියවිල්ලක් නොවන නිසා අපි කෙළින්ම අවශ්‍ය තැනට යමු. 

ඉදිරි වසර සඳහා යෝජිත රජයේ ආදායම් හා වියදම් මෙහෙමයි.

මුළු ආදායම - රුපියල් බිලියන 2,284යි.

මුළු වියදම - රුපියල් බිලියන 3,912යි.

අයවැය හිඟය - රුපියල් බිලියන 1,628යි.

රුපියල් බිලියන 1,628ක අයවැය හිඟයක් පවත්වා ගන්න සැලසුම් කරනවා කියන්නේ ඒ අඩුව ණය වලින් පුරවා ගත යුතුයි කියන එකයි. ඊට අමතරව, ඉදිරි වසර තුළ ආපසු ගෙවිය යුතු ණය ගෙවීමටත් ණය ගන්න වෙනවා. නමුත්, දැන් ලංකාව ඉන්නේ ලේසියකට විදේශ ණය ගන්න පුළුවන් තත්ත්වයක නෙමෙයි. ඒ නිසා, අයවැය හිඟය පියවන්න වෙන්නේ දේශීය ණය වලින්.

රජය විසින් ඉදිරි වසර තුළ රුපියල් බිලියන 508ක විදේශ ණය ලබා ගන්න සැලසුම් කර තිබෙනවා. එහෙත්, වසර තුළ ආපසු ගෙවිය යුතු විදේශ ණය ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 687ක්. ඒ නිසා, අයවැය හිඟය වන රුපියල් බිලියන 1,628ට අමතරව විදේශ ණය වලින් කොටසක් පියවීම සඳහාද රුපියල් බිලියන 179ක දේශීය ණය ලබා ගන්න අවශ්‍ය වෙනවා.

මේ අනුව, දේශීය ණය අවශ්‍යතාවය රුපියල් බිලියන 1,807ක්. එයින් රුපියල් බිලියන 501ක් බැංකු අංශයෙන්ද ඉතිරිය බැංකු නොවන අංශ වලින්ද ලබා ගැනීම සැලසුමයි.

රුපියල් බිලියන 508ක විදේශ ණය කියා කියන්නේ ඩොලරය රුපියල් 200 ගණනේ ගණන් හැදුවොත් ඩොලර් බිලියන 2.54ක්. මේ ප්‍රමාණයෙන් රුපියල් බිලියන 150ක් (ඉහත විණිමය අනුපාතය අනුව ඩොලර් මිලියන 750ක්) වාණිජ ණය ලෙසත්, ඉතිරි මුදල ව්‍යාපෘති ණය ලෙසත් ලබා ගන්නට යන බවයි සඳහන්ව තිබෙන්නේ.

ව්‍යාපෘති ණය සාමාන්‍යයෙන් හදිසියේ ලබා ගන්න බැහැ. මේ ඇස්තමේන්තුව පදනම් වෙනවා ඇත්තේ දැනට යෝජනා ඉදිරිපත් කර ණය ලබා ගැනීම සඳහා වැඩ කටයුතු සිදු වෙමින් තිබෙන (pipeline එකේ තිබෙන) ව්‍යාපෘති මත පදනම්ව විය යුතුයි. එසේ වුවත්, එවැනි ව්‍යාපෘති ණය අපේක්ෂා කළ පරිදිම ලැබෙන බවට සියයට සියයක සහතිකයක් නැහැ. මිලියන 750ක් කියා කියන්නේ ලංකාව අරගෙන තිබෙන ණය වල හැටියට ලොකු ණයක් නොවුණත්, මේ වෙලාවේ එවැනි මුදලක් වුවත් වාණිජ ණය ලෙස ලබා ගැනීම අභියෝගාත්මක කටයුත්තක්.

මේ ණය සියල්ල ගත්තත් ලබන වසරේ ගෙවිය යුතු විදේශ ණය ආපසු ගෙවීම සඳහා තවත් ඩොලර් මිලියන 900ක් පමණ දේශීය වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගන්න සිදු වෙනවා. පසුගිය වසර ගණනාවක් තුළ ලංකාවේ දේශීය වෙළඳපොළේ ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වුනේ ඩොලර් බිලියන දෙකක හෝ තුනක ණය වෙළඳපොළට සැපයීමෙන් පසුවයි. ඒ වැඩේ කරන්න බැරි වීමෙන් පසුව සංචිත ක්ෂය වෙන්න පටන් ගත්තා. ඉන් පසුව, ආනයන පාලනය කරන්න සිදුවුණා.

දැන් සංචිත ඩොලර් මිලියන 2,268 දක්වා පහත වැටිලා. ඒ, විශාල ලෙස ආනයන පාලනය කරන පසුබිමක. මේ වගේ තත්ත්වයක් තුළ රටට එන ඩොලර් වලින් ඩොලර් මිලියන 900ක් ණය ගෙවන්න ගන්නවා කියන්නේ එම අඩුව හා ගැලපෙන පරිදි තව දුරටත් ආනයන සීමා කරන්න වෙනවා කියන එකයි. එසේ නැත්නම්, සංචිත තවත් අඩු වෙනවා කියන එකයි.

මේ විදිහට ඩොලර් මිලියන 900ක් දේශීය වෙළඳපොළෙන් හොයා ගෙන ගොඩ දාගන්න පුළුවන් වෙන්නේත් අපේක්ෂිත පරිදි ඩොලර් බිලියන 2.54ක් ණය ගන්න පුළුවන් වුනොත්. වාණිජ ණය ලෙස ඩොලර් මිලියන 750ක් ලබා ගැනීම බොහෝ විට සිදු නොවෙන්න පුළුවන්. ව්‍යාපෘති ණය වුවත්, ඇස්තමේන්තුවේ තිබෙන තරමටම නොලැබෙන්න වැඩි ඉඩක් තිබෙනවා. බොහෝ විට සිදු විය හැකි පරිදි, විදේශ ණය ගෙවීම සඳහා මිල දී ගත යුතු ඩොලර් අවශ්‍යතාවය ඩොලර් මිලියන 900ක් නොවී ඩොලර් බිලියන 2ක් පමණ වුවහොත්, එය ඉතාම දරුණු තත්ත්වයක්.

සංචාරක කර්මාන්තය යම් තරමකින් හිස ඉසෙවුවොත් එයින් සහනයක් ලැබෙයි. එහෙත්, ඉදිරි වසරේදී එසේ සංචාරක කර්මාන්තය හිස එසෙවුවත්, වසංගතයට පෙර පැවති මට්ටමට නැවත යාමේ ඉඩක් පෙනෙන්නේ නැහැ. අනෙක් අතට සංචාරකයෝ රටට ගෙන්නන එකත්, ආනයන සීමා දිගටම පවත්වා ගැනීමත් දෙකම එකට කිරීම අසීරු වැඩක්.

එක දෙයක් පැහැදිලියි. ඒ, ඉදිරි වසර තුළද දැඩි ආනයන සීමා පවත්වා ගන්න සිදු වෙනවා කියන එක. එහි අහිතකර ප්‍රතිඵල ගණනාවක් තිබෙනවා. රට තුළ භාණ්ඩ හිඟය, ආර්ථික වර්ධනය අඩාල වීම හා මේ දෙකේම සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිඵලය ලෙස මිල ගණන් ඉහළ යාම එයින් ප්‍රධාන දේවල්. 

මේ වගේ තත්ත්වයක් යටතේ අපේක්ෂිත පරිදි බදු ආදායම් වැඩි කර ගත හැකි වෙයිද? 

භාණ්ඩ හා සේවා බදු ආදායම වසර තුළ 58.6%කින්ද, ආදායම් බදු ආදායම 68.1%කින්ද, ආනයන බදු ආදායම 21.1%කින්ද, බදු නොවන ආදායම්  32.9කින්ද වැඩි කර ගැනීම සැලසුමයි. වැඩිම මුදලක් උපයා ගන්න සැලසුම් කර තිබෙන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා බදු වලින්. මේ බදු  නිසා සෘජු ලෙසම භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යනවා. ආනයන බදු නිසා වෙන්නේත් බඩු මිල ඉහළ යාමයි. සමාගම් වල ආදායම් මත අය කරන බදු වලින් විශාල කොටසක්ද එම සමාගම් විසින් පාරිභෝගිකයන්ගෙන් අය කර ගැනෙන නිසා එයින්ද බඩු මිල ඉහළ යනවා.

පසුගිය ආණ්ඩුව විසින් බදු වැඩි කිරීම දේශපාලන සටන් පාඨයක් කර ගනිමින් බලයට පත් වූ මේ ආණ්ඩුවටද අවසන් වශයෙන් ඒ දේම කරන්නට සිදු වීමෙන් පෙනෙන්නේ මේ ආණ්ඩුවටද ඊට වඩා වෙනස් විකල්පයක් නැති බවයි. විශාල රජයක් නඩත්තු කරන්න අවශ්‍යනම් එහි මිලද සෘජුව හෝ වක්‍රව අය කර ගන්නම වෙනවා.

ලංකාවේ ආණ්ඩු විසින් කාලයක් තිස්සේ රාජ්‍ය අයවැය හරහා ජනතාවට විවිධ සහන ලබා දෙමින් එහි බර ඉදිරි ආණ්ඩුවකට තල්ලු කළා. දැන් එය තව දුරටත් කළ නොහැකියි. මේ යථාර්තයට මුලින්ම මුහුණ දෙන්න සිදු වුනේ යහපාලන ආණ්ඩුවටයි. එම ආණ්ඩුව 2015දී මැතිවරණය ඉලක්ක කර විවිධ සහන දුන්නා. එහෙත්, ඔවුන්ට එවැනි සහන නඩත්තු කරමින් වසර හතරක් ඇද ගන්න පුළුවන්කමක් ඒ වන විට තිබුණේ නැහැ. ඒ නිසා, අන්තිමට දුන්නාටත් වැඩියෙන් ආපසු ගන්න සිදු වුනා. මෙය කරන්න යාමේදී ආණ්ඩුවේ ජනප්‍රියත්වය හොඳටම ගිලිහුණා.

මේ ආණ්ඩුවද බලයට පත් වූ වහාම, මැතිවරණ ඉලක්ක කර, ඊටත් වඩා විශාල සහන දුන්නා. එහෙත්, මේ ආණ්ඩුවට එවැනි සහන නඩත්තු කරමින් ඊළඟ මැතිවරණය දක්වා රාජ්‍යමූල කළමනාකරණය කළ නොහැකියි. මේ ආණ්ඩුවටත් දැන් යථාර්තයට මුහුණ දෙන්න සිදු වෙලා. වෙනත් අයෙකු බලයට පැමිණියා කියලාත් මේ යථාර්තය වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. මැතිවරණ පොරොන්දු, අයවැය සහන ගැන බලාපොරොත්තු තැබිය හැකි වූ යුගය දැන් ඉවරයි. අලුතින් බලයට පත්වන කවර හෝ ආණ්ඩුවක් එවැනි පොරොන්දු දී එම පොරොන්දු ඉටු කළහොත්, ඊළඟ වසරේ සිටම එසේ ලබා දුන් සහන සියල්ල පොලියත් සමඟ ආපහු ගන්නම වෙනවා.

යහපාලන ආණ්ඩුව දේශපාලනික සටන් පාඨයක් ලෙස ප්‍රයෝජනයට ගත්තේ රාජපක්ෂලාගේ "හොරකම්". බැඳුම්කර "හොරකම" එක්ක ඔවුන්ගේ සටන් පාඨය ඔවුන්ටම පාරාවළල්ලක් වුනා. යහපාලන බදු දේශපාලනික සටන් පාඨයක් ලෙස ප්‍රයෝජනයට ගත් මේ ආණ්ඩුවටද ඉදිරියේදී මුහුණ දෙන්නට සිදුවනු ඇත්තේ එවැනිම අභියෝගයකටයි. 

බදු නිසා බඩු මිල ඉහළ යනු ඇතත් ඒ එක්කම ඉල්ලුම පහළ යන නිසා ඇස්තමේන්තු වල තිබෙන තරමට ආදායම් ලැබේයයි සිතිය නොහැකියි. එසේ වුවහොත්, වියදම්ද සීමා කරන්න වෙනවා. අයවැය ඇස්තමේන්තු වල තිබෙන ප්‍රාග්ධන වියදම් වලින් වැඩි කොටසක් කපා හැරෙනු ඇති බවනම් සහතික කර කිව හැකියි. පුනරාවර්තන වියදම් අඩු කිරීම ප්‍රයෝගිකව ඉතාම අසීරු කටයුත්තක්.

දේශීය වෙළඳපොළෙන් රුපියල් බිලියන 1,807ක් ණය ලබා ගැනීමද පහසු කටයුත්තක් නෙමෙයි. ඒ සඳහා පොලී අනුපාතික වැඩි කරන්න සිදු වෙනවා. පොලී අනුපාතික ඉහළ යද්දී රජයේ වියදම්ද ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, බැංකු අංශයෙන් ණය ගැනීම් අයවැය ඇස්තමේන්තු වල තිබෙන ගණන් ඉක්මවයි කියන එක කියන්න මහ ලොකු විශ්ලේෂණයක් කළ යුතු නැහැ. බොහෝ විට සිදු විය හැකි පරිදි, ඇස්තමේන්තු වල ඇති තරමට විදේශ ණය නොලැබුණොත් ඒ අඩුව පුරවන්න වෙන්නෙත් දේශීය ණය වලින්. ඒ කියන්නේ තවත් සල්ලි අච්චු ගහන්න වෙනවා කියන එකයි.

මේ වගේ තත්ත්වයක් යටතේ ඩොලරයේ මිල ස්ථාවරව තියා ගෙන ඉන්න එක කරන්න පුළුවන් වෙයිද?

එක දෙයක්නම් පැහැදිලියි. ඒ බඩු මිල විශාල ලෙස ඉහළ යාමට නියමිත බවයි. ගිය වසරේ අයවැය ඇස්තමේන්තු වල ආදායම් අයිතමයන් සැබෑ ආදායම් හා සැසඳූ විට හැම අයිතමයකම වගේ දැකිය හැක්කේ සැබෑ ආදායම ඇස්තමේන්තුවට වඩා අඩු බවයි. හැබැයි ඇස්තමේන්තුව ඉක්මවා අදායම් ලැබී ඇති අයිතමයක්ද තිබෙනවා. ඒ පාස්පෝට් ගාස්තු ආදායම!

ලංකාවේ රජය පැහැර හැරි ණය

මේ දවස් වල ලංකාවේ ජනප්‍රිය මාතෘකා දෙකකින් පළමුවැන්න ඩොලර් හිඟය සහ ණය පැහැර හැරීමට සිදු වීමේ අවදානම. දෙවැන්න කොතලාවල ප්‍රශ්නය සහ ගුරු වර්ජනය. පළමු කාරණාව සම්බන්ධව කොහොම වෙතත් දෙවැන්න සම්බන්ධව අපේ පෞද්ගලික හිත මිතුරන් හා පාඨකයින් දෙපිල බෙදී සිටීමක් දැකිය හැකියි. මේ බෙදීම සාමාන්‍ය පක්ෂ දේශපාලන බෙදීමම නොවන බවත් මට නිරීක්ෂණය වූ දෙයක්.

මීට පෙර සයිටම් ප්‍රශ්නය වෙලාවේදී මා නිදහස් අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් දැඩි සේ පෙනී සිටි බව ඔබට මතක ඇති. නිදහස් අධ්‍යාපනය යන්නෙන් මා අදහස් කරන්නේ කවර හෝ අධ්‍යාපනයක් ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය අයෙකුට එම අධ්‍යාපනය ලබා ගැනීමට  තිබෙන අයිතිය. අධ්‍යාපනය ලබා දීමේ පිරිවැයක් තිබෙන නිසා එම පිරිවැය අධ්‍යාපනය ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය පුද්ගලයාට හෝ වෙනත් අයෙකුට ගෙවන්නත් සිදු වෙනවා. තෙවන පාර්ශ්වයක් විසින් එය වැලැක්වීමෙන් සිදු වන්නේ නිදහස් අධ්‍යාපනය ලැබීමේ අයිතිය අහිමි කිරීමක්. 

මේ අර්ථයෙන් මම කොතලාවල ආරක්ෂක විද්‍යා පීඨය හරහා මුදල් අය කර සිවිල් වැසියන්ට උපාධි පිරිනැමීම ගැන විරුද්ධ නැහැ. එහෙත් මේ විරෝධය තුළ කතා වන හැම දෙයක් ගැනම මට අවබෝධයක් නැහැ. අදාළ පණත මා විසින් අධ්‍යයනය කර නැහැ. ඒ නිසා, ඒ ගැන වැඩිපුර කතා කරන්න යන්නේ නැහැ.

පළමු මාතෘකාවට ආවොත්, බාහිර ලෝකයේ ඇසින් ලංකාවේ රජයට ණය පැහැර හැරීමට සිදු වීමේ අවදානම විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ලංකාව තුළ වුවත් එය එසේ නොවන බව කියන පිරිස ඉතාම සීමිතයි. 

ලංකාවේ රජය බොහෝ විට ආඩම්බරයෙන් කියන දෙයක් වන්නේ මෙතෙක් කිසි විටෙකත් ලංකාවේ රජය විසින් ලබා ගත් ණය පැහැර හැර නැති බවයි. රාජ්‍ය ණය පැහැර හැරීම කියා කියන්නේ යාළුවෙක්ගෙන් ණයට ලබා ගන්නා රුපියල් පන්දාහක් ආපසු නොගෙවා මග හරිමින් සිටීම වැනි සරල දෙයක් නෙමෙයි. රාජ්‍ය ණය පැහැර හැරීම කියන එකට තිබෙන්නේ පුළුල් අර්ථකතනයක්. ණය ලබා ගැනීමේදී එකඟ වූ කොන්දේසි යාන්තමින් ඉටු නොවීම ණය පැහැර හැරීමක් ලෙස වාර්තා විය හැකියි.

රජයක් හෝ පෞද්ගලික සමාගමක් විසින් බැඳුම්කරයක් නිකුත් කිරීමේදී එහි කූපන් පොලී මුදල් හා මුල් මුදල ආපසු ගෙවන දින වකවානු පිළිබඳ නිශ්චිත එකඟතාවයක් තිබෙනවා. හරියටම ඒ කියපු දවසට මුදල් ගෙවන්න නොහැකි වී සුළු හෝ ප්‍රමාදයක් සිදු වුවහොත් එය ණය පැහැර හැරීමක් සේ සැලකෙන්න පුළුවන්.

ජාත්‍යන්තර මුදල් හුවමාරු සිදු වන්නේ දෙල්කඳ පොළෙන් පොළොස් ගෙඩියක් මිල දී ගන්න විදිහට නෙමෙයි. මුදල් ගෙවන්නා සහ මුදල් ලබන්නා එකිනෙකා හා සම්බන්ධ වෙන්නේ වෙනත් අතරමැදියන් ගණනාවක් හරහා. මේ වැඩේට කිසියම් ගෙවුම් පද්ධතියක් හෝ ගෙවුම් පද්ධති කිහිපයක් යොදා ගැනෙනවා. ඇතැම් විට මුදල් ගෙවූ අවස්ථාවේ සිට මුදල් ලැබෙන අවස්ථාව දක්වා දවස් කිහිපයක් ගත වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම අදාළ තොරතුරු සන්නිවේදනය කිරීමේදී සිදු වන සුළු තාක්ෂනික අත් වැරැද්දක් නිසා වෙලාවට සල්ලි නොයන්න පුළුවන්. ඒ වගේ අවස්ථාවකදී වුවත් එකඟතාවය කඩවීමක් සිදු වන නිසා එය ණය පැහැර හැරීමක් සේ සටහන් විය හැකියි. 

යම් හෙයකින් තාක්ෂණික බිඳ වැටීමක් නිසා ලැබිය යුතු මුදලක් පැයක් පරක්කු වුනත් එයින් ණය දුන් අයෙකුට දැනෙන පාඩුවක් සිදු වන්නේ නැහැ. ලංකාවේ රජය ණය ආපසු ගෙවීමේදී මෙතෙක් කවදාවත් මෙවැනි අත් වැරැද්දක් කරගෙන නැහැ කියා කියන එකෙන් පෙනෙන්නේ අදාළ කටයුත්ත කොයි තරම් බැරෑරුම් ලෙස සලකා තියෙනවද කියන එකයි. 

මේ දවස් වල ඇහෙන තවත් වචනයක් වන්නේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම කියන එක. ඉතාම කෙටියෙන් කිවුවොත් මෙහිදී වෙන්නේ මුලින් එකඟ වූ ආකාරයට ණය නොගෙවා සිටීමක්. නමුත් එය කරන්නේ කිසියම් පූර්ව එකඟතාවයකින් පසුවයි. කිසිවක්ම නොලැබී යාමේ අවදානම හමුවේ තමන්ට ලැබිය යුතු මුදලට වඩා අඩු මුදලක් ලබා ගැනීමට, නියම මුදල පසු දිනක ලබා ගැනීමට හෝ ඔය දෙකටම ණය දුන් පාර්ශ්වය එකඟ වෙන්න පුළුවන්. මෙහිදී ගිවිසුම් කඩවීමක් සිදු නොවන නිසා තාක්ෂනිකව ණය පැහැර හැරීමක් සිදු වන්නේ නැහැ. එහෙත් සුළු තාක්ෂනික ප්‍රමාදයක් නිසා සිදු වන තාක්ෂනික ණය පැහැර හැරීමක (technical default) අලාභයට සාපේක්ෂව මෙවැනි එකඟතාවයක අලාභය බොහෝ වැඩි විය හැකියි. ඒ නිසා, පූර්ව එකඟතා මත සිදු වන ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම් වුවත් ණය පැහැර හැරීම් සේ සැලකෙනවා. ඔය කාණ්ඩ දෙකටම නොවැටෙන, "ගෙවන්නේ නැහැ. පුළුවන් දෙයක් කරන්න!" මාදිලියේ ණය පැහැර හැරීම් ඉතාම දුලබයි.

බොහෝ ආර්ථික දැවැන්තයින් විසින්ද ණය පැහැර හැරි අවස්ථා ඉතිහාසයේ තිබුණත් මෑත ඉතිහාසය තුළ ණය පැහැර හැර ඇති සේ සැලකෙන බොහොමයක් රටවල් අඩු ආදායම්ලාභී හෝ මැදි ආදායම් කාණ්ඩයේ රටවල්. එහෙත් ආර්ථික විද්‍යා දෘෂ්ඨි කෝණයකින් පුළුල් ලෙස බැලුවොත් ලෝකයේ හැම රජයක්ම වගේ දිගින් දිගටම අඛණ්ඩව එක්තරා ආකාරයක ණය පැහැර හැරීමක් කරමින් සිටිනවා.

ගුරු වර්ජනය වෙත නැවත පැමිණියහොත්, වෙනත් ඉල්ලීම් ගණනාවක් පෙනෙන්නට තිබුනත්, මේ වර්ජනය පසුපස ගුරු වැටුප් වැඩි කර ගැනීමේ ඉල්ලීමක්ද තිබෙනවා. මේ ආකාරයෙන්ම වරින් වර වෛද්‍යවරුන් හා අනෙකුත් සෞඛ්‍ය සේවකයින්, සරසවි ඇදුරන් හා අනධ්‍යයන සේවකයින් වැනි වෙනත් රජයේ සේවකයින්ද වැඩි වැටුප් ඉල්ලා වෘත්තීය ක්‍රියාමාර්ග ගන්නවා. රජයේ සේවකයින් විශාල පිරිසකට රැකියා අහිමි කරමින් අවසන් වූ 1980 ජූලි වර්ජනය පිළිබඳ මතක තවමත් බොහෝ දෙනෙකුට තිබෙනවා. මේ ආකාරයට රජයේ සේවකයින් විසින් වරින් වර වැඩි වැටුප් ඉල්ලා සිටීම එක්තරා ආකාරයකින් රජය විසින් සිදු කරන ණය පැහැර හැරීමකට ප්‍රතිචාරයක් ලෙසද අර්ථ දැක්විය හැකියි.

කිසියම් අයෙකු රජයේ රැකියාවක් භාර ගැනීමේදී එම තැනැත්තා විසින් ලබා දෙන සේවය වෙනුවෙන් යම් නිශ්චිත වැටුපක් ලබා ගැනීමේ එකඟතාවයක් ඇති වෙනවා. පළමු පඩි දිනය දක්වා, මාසයකට ආසන්න කාලයක්, ශ්‍රමිකයා වැඩ කරන්නේ ණයටයි. මාසය අවසානයේදී රජය විසින් ණය ගෙවනවා. යම් හෙයකින් නියමිත දිනයේදී කලින් පොරොන්දු වූ වැටුප ලබා නොදුන්නොත් එය සැලකිය හැක්කේ ණය පැහැර හැරීමක් ලෙසයි.

ලංකාවේ රජය හා රාජ්‍ය සේවකයෙකු අතර ඇති වන සේවා ගිවිසුම තුළ එකඟතාවයක් ඇති වන්නේ නිශ්චිත ශ්‍රම කාලයක්  නිශ්චිත රුපියල් ප්‍රමාණයක් සමඟ හුවමාරු කර ගැනීමටයි. මෙහිදී රාජ්‍ය සේවකයා තමන්ගේ ශ්‍රමයේ වටිනාකම රුපියල් වලින් ලබා ගන්නේ රුපියල් පරිභෝජනය කළ හැකි නිසා නෙමෙයි. රුපියල් සත කන්න බැරි බව ත්‍රිරෝද රථ වලට ස්ටිකර් විකුණන අය වගේම ෆේස්බුක් එකේ පෝස්ට් ශෙයා කරන අයත් දන්නවා. රුපියල් ලබා ගන්නේ රුපියල් සමඟ හුවමාරු කර ලබා ගත හැකි පරිභෝජනය කළ හැකි දේවල් නිසා. එහෙත් ඒ බව බොහෝ විට සේවා ගිවිසුමේ නැහැ. එය යම් ආකාරයක අලිඛිත එකඟතාවයක්.

මාසය අවසානයේදී පොරොන්දු වූ වැටුප ලැබෙනවානම්, මුල් මාස වලදී ගැටලුවක් ඇති වන්නේ නැහැ. එහෙත් කාලයත් එක්ක ලැබෙන නිශ්චිත රුපියල් ප්‍රමාණයෙන් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය අඩු වන බව ශ්‍රමිකයාට තේරෙනවා. එහෙත්, ගිවිසුමේ ඔහුගේ කොටස ඒ විදිහටම සිදු වෙනවා. ලබා දෙන ශ්‍රම කාලයේ අඩුවක් වෙන්නේ නැහැ. ගිවිසුම අනුව රජය වැරැද්දක් කර නැහැ. පොරොන්දු වූ රුපියල් ප්‍රමාණය මාසය අන්තිමට අඩු නැතුව ලැබෙනවා. නමුත් එම රුපියල් ප්‍රමාණය තුළ අපේක්ෂා කළ වටිනාකම නැහැ. ඒ පදනම මත බැලුවොත් ලැබෙන්නේ පොරොන්දු වූ දෙයට වඩා අඩු දෙයක්. 

මේ කතාව පෞද්ගලික ආයතනයක ශ්‍රමිකයන් හා අදාළව වුවත් කිව හැකියි. එහෙත්, මේ දෙකේ වෙනසක් තිබෙනවා. උද්ධමනය නිසා නාමික වැටුප් වල මූර්ත වටිනාකම අඩු වීම පෞද්ගලික ආයතනයක් විසින් හිතාමතා කරන දෙයක් නෙමෙයි. එය බාහිර කරුණක්. හැමවිටම නොවුනත්, ඇතැම් පෞද්ගලික ආයතන වල සේවා ගිවිසුම් තුළ සේවක වැටුප් උද්ධමනය හා ගැලපීමක්ද දකින්නට පුළුවන්.

මෙයින් වෙනස්ව, උද්ධමනය කියන්නේ රජය විසින් සැලසුම්සහගතව නිෂ්පාදනය කරන දෙයක්. එය බාහිර කරුණක් නෙමෙයි. රජයේ ආදායමට වඩා වියදම් වැඩිනම්, කවර හෝ හේතුවක් නිසා බදු හරහා ආදායම් වැඩි කර ගැනීම අසීරුනම්, සේවා ගිවිසුම් අනුව රජයේ සේවකයින්ගේ නාමික වැටුප් අඩු කරන්නත් බැරිනම්, උද්ධමනය තෝරා ගැනීම රජයකට හොඳ විකල්පයක්. 

උද්ධමනය ඉහළ යද්දී බොහෝ විට බදු අය කෙරෙන පදනම්ද නාමිකව ඉහළ ගොස් රජයේ ආදායම් ඉහළ යන නමුත් අඩු වශයෙන් යම් කාලයක් යන තුරු රජයේ වියදම් ඉහළ යන්නේ නැහැ. එය සිදු වන්නේ රජයේ සේවකයින් විසින් වෘත්තීය ක්‍රියාමාර්ගයක් හරහා වැටුප් වැඩි කරගැනීම වැනි දෙයක් සිදු වීමෙන් පසුවයි. එම කාලය තුළ රජයට ආදායම් හා වියදම් අතර පරතරය යම් තරමකින් අඩු කර ගන්න පුළුවන්, වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් නාමිකව ඉහළ ගියත්, මූර්ත පදනමකින් අයවැය හිඟය පහළ දමා ගන්න පුළුවන්. 

මේ විදිහට උද්ධමනය ඉහළ යද්දී රජයට වාසියක් වෙන්නේ මූර්ත පදනමින් රාජ්‍ය සේවක වැටුප් අඩුවීම නිසා පමණක් නෙමෙයි. සැපයුම්කරුවන්ට කරන ගෙවීම් වගේ දේවල් හා අදාළවත් ඔය වැඩේම වෙනවා. පොරොන්දු වූ මුදලක් මාස කිහිපයක් ප්‍රමාද කර ගෙවනවා කියා කියන්නේ මූර්ත පදනමින් අඩුවෙන් ගෙවීමක්. 

බැංකු ණයක් ගෙන රජය වෙනුවෙන් යම් භාණ්ඩ හෝ සේවා සැපයුමක් කරන කොන්ත්‍රාත්කරුවෙක් ගැන හිතන්න. දැන් මේ සැපයුම වෙනුවෙන් ලැබිය යුතු ගෙවීම ප්‍රමාද වන තරමට බැංකු ණය වෙනුවෙන් අමතර පොලී මුදලක් ගෙවන්න සිදු වෙනවා. එය කොන්ත්‍රාත්කරුට සිදු වන අවාසියක්. මෙහි ඇති සැඟවුණු කරුණ වන්නේ ඇත්තටම එම අවාසිය රජයට සිදුවන වාසියක් බවයි. වෙනත් ආකාරයකින් කිවුවොත් මෙහිදී සිදුවන්නේ රජය විසින් පොරොන්දු වූ මුදලට වඩා අඩු මුදලක් ගෙවීමක් හෙවත් ණය පැහැර හැරීමක් වැනි දෙයක්.

රජයේ සියලු වියදම් ආවරණය කරගත හැකි තරමට බදු ගෙවන්න රටක මිනිස්සු සූදානම් නැත්නම් එයින් අදහස් වන්නේ රජය විසින් සලසන සේවයේ වටිනාකම පිළිබඳ මිනිසුන්ගේ තක්සේරුව අඩු බවයි. වෙනත් අයුරකින් කිවුවොත් රාජ්‍ය සේවකයින් විසින් සලසන සේවය වෙනුවෙන් රටේ බදු ගෙවන ජනතාව ගෙවන්න සූදානම් මුදල ඔවුන් වැටුප් සේ ලබා ගන්නා මුදලට වඩා අඩු බවයි. එසේනම් කළ යුත්තේ රාජ්‍ය සේවක වැටුප් අඩු කරන එකයි. එහෙත් විවිධ නෛතික හා ප්‍රායෝගික බාධාවන් නිසා රජයකට එය කිරීම අසීරුයි. නාමික වැටුප් එලෙසම තිබියදී උද්ධමනයට ඉඩ හැර මූර්ත වැටුප් අඩු කිරීම මෙය වක්‍ර ලෙස කළ හැකි ක්‍රමයක්. ලංකාවේ රජය කාලයක සිට මේ උපක්‍රමය භාවිතා කරනවා.

ජේආර්ගේ ආණ්ඩුවට හැත්තෑ හතේදී පෙනී ගිය කරුණක් වුනේ විශාල හා අකාර්යක්ෂම රාජ්‍ය සේවය රජයේ අයවැයට දරාගත නොහැකි බරක් බවයි. එහෙත්, රාජ්‍ය සේවයේ නාමික වියදම් අඩු කිරීම පහසුවෙන් කළ හැක්කක් වුනේ නැහැ. සල්ලි අච්චු ගසා උද්ධමනය ඉහළ යන්න සැලැස්වීමෙන් මේ කාර්යය වක්‍ර ලෙස කළ හැකි වුනා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රජයේ සේවකයින්ට ඔවුන්ගේ වැටුපෙන් ජීවත් වීම අසීරු වුනා. ඔවුන් වෘත්තීය ක්‍රියාමාර්ග සඳහා පෙළඹුණා. කෙසේ වුවත්, මෙහිදී සිදු වුනේ රාජ්‍ය සේවක ශ්‍රමයේ සැබෑ වටිනාකම හා ගැලපෙන පරිදි මූර්ත වැටුප් අඩු වීමක් නිසා ඔවුන්ට හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ. වර්ජකයින් විශාල පිරිසකට තිබුණු ආදායමද අහිමි වුනා.

ජේආර් උපක්‍රමය අද දක්වාම සාර්ථකව නැවත නැවත ක්‍රියාත්මක වෙනවා.

අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (සිවුවන කොටස)

අන්දරේට වගේ හැමෝටම නොමිලේ රජවාසල සීනි කන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. සීනි කන්නනම් සීනි වල මිලත් ගෙවන්න වෙනවා. නිදහස් වෙළඳපොලක සීනි මිල තීරණය වෙන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියා සරලව කියන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික පාඩමක් වුනත් ඔය ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන කතා කරන හැමෝම හරියටම මේ ගැන දන්නවද?

පළමු කොටසින් අපි ඉල්ලුම් වක්‍රය ගැන කතා කළා. දෙවන කොටසෙන් සැපයුම් වක්‍රය ගැන ඉගෙන ගත්තා. තුන් වන කොටසින් අපි ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන ඉගෙන ගෙන ඉන් පසුව මිල පාලනයේ හානිය ගැනත් ඉගෙන ගත්තා. මිල පාලනය හරහා නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයට බාධා කරන එක මේ වෙද්දී එතරම් ප්‍රචලිත දෙයක් නෙමෙයි. එහෙත් බදු හරහා නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයට බාධා කරන එක දැනටත් ගොඩක් සුලභයි. 

රජයයන් විසින් භාණ්ඩ හා සේවා මත බදු අය කිරීමට ප්‍රධාන හේතුව රජය නඩත්තු කිරීම සඳහා ආදායම් උපයා ගැනීමයි. එහෙත් කිසියම් භාණ්ඩයක් පරිභෝජනය කිරීම අධෛර්යමත් කිරීම වැනි වෙනත් හේතු මත බදු අය කරන අවස්ථාද තිබෙනවා. රජය විසින් අය කරන බද්දක බර මුළුමනින්ම පාරිභෝගිකයා මත වැටෙනවද?

බද්දක බර මුළුමනින්ම පාරිභෝගිකයින් මත වැටෙනවානම් එයින් අදහස් වෙන්නේ රජයේ බදු ආදායමට සමාන ප්‍රමාණයකින් පාරිභෝගික අතිරික්තය අඩු වෙනවා කියන එකයි. එහෙම නොකර සැපයුම්කරුවන්ගෙන් මේ බද්ද අය කර ගන්න බැරිද? ඒ කියන්නේ පාරිභෝගික අතිරික්තය අඩු නොකර සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබය අඩු වෙන විදිහට බදු ගහන්න බැරිද?

සාමාන්‍යයෙන් බද්දක බර පාරිභෝගිකයා හා සැපයුම්කරුවා අතර බෙදී යනවා. එසේ බෙදී යන අනුපාතය තීරණය වන්නේ ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හා සැපයුම් වක්‍රයේ ස්වභාවය මත මිසක් බදු අය කරන ක්‍රමය අනුව නෙමෙයි. සැපයුම්කරුවන්ගෙන් අය කරන ආනයන බද්දකින් වගේම පාරිභෝගිකයන්ගෙන් අය කරන භාණ්ඩ හා සේවා බද්දකින්ද අවසාන වශයෙන් වෙන්නේ එකම දේ. රජයේ බදු ආදායමෙන් කොටසක් පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන් අඩු වෙද්දී ඉතිරි කොටස සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින් අඩු වෙනවා. මීට අමතරව මිල පාලනයේදී මෙන්ම පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන් හා  සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින් කොටසක් කිසිවෙකුට නොලැබී අතුරුදහන් වී යනවා. 

ඉහත රූප සටහනේ මේ බෙදී යාම සිදුවන ආකාරය ලකුණු කර තිබෙනවා. වම්පස ප්‍රස්ථාරයේ දැකිය හැක්කේ බදු කිසිවක් නැති විට තත්ත්වය. කොළ පාට කොටස පාරිභෝගික අතිරික්තය. නිල් පාට කොටස සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ.

දකුණුපස ප්‍රස්ථාරයේ දැකිය හැක්කේ බද්දක් එකතු වූ විට තත්ත්වය. රතු පාට කොටස රජයේ බදු ආදායම. එහි මැද ඉරෙන් උඩ කොටස අඩු වෙන්නේ පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන්. මැද ඉරෙන් පහළ කොටස අඩු වෙන්නේ සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින්. කහ පාට කොටස අතුරුදහන් වී යන අතිරික්තය.

බද්දක් එකතු වුනා කියලා ඉල්ලුම් වක්‍රය වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. එහෙත් සැපයුම්කරුවන් විසින් කිසියම් මිලකට කලින් සැපයූ භාණ්ඩ ප්‍රමාණය දැන් ඔවුන්ට සැපයිය හැක්කේ එම මිල සහ බද්දේ එකතුව ඔවුන්ට අය කර ගත හැකිනම් පමණයි. ඒ නිසා, සැපයුම් වක්‍රය බද්දේ ප්‍රමාණයට සමානව ඉහළට ඉස්සෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන මිල ඉහළ ගොස් සමතුලිත මට්ටමේදී විකිණෙන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. 

විකිණෙන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය අඩුවීම නිසා කලින් භාණ්ඩ මිල දී ගත් කිසියම් පාරිභෝගිකයන් පිරිසකට භාණ්ඩ නොලැබී යනවා. ඒ වගේම කලින් භාණ්ඩ විකිණූ සැපයුම්කරුවන් පිරිසකට තමන්ගේ භාණ්ඩ විකිණීමේ අවස්ථාව නැති වී යනවා. මේ හේතු දෙක මත අතිරික්තයෙන් කොටසක් කිසිවෙකුටත් නොලැබී අතුරුදහන් වෙනවා.

පාරිභෝගිකයින්ට වැඩි මිලක් ගෙවන්න සිදු වන නිසා ඔවුන්ගේ අතිරික්තයේ අඩු වීමක් වෙනවා. එහෙත් එම කොටස රජයට යන නිසා සැපයුම්කරුවන්ට ලැබෙන්නේ නැහැ. සැපයුම්කරුවන්ට සාපේක්ෂව සැපයුම් වක්‍රය මුල් එකමයි. එහෙත් දැන් විකිණෙන්නේ අඩු භාණ්ඩ ප්‍රමාණයක්. ඔවුන්ගේ පැත්තෙන් බැලුවොත් මෙය ඉල්ලුම් වක්‍රය බද්දේ ප්‍රමාණයෙන් පහතට පැමිණීමක් කියා කියන්න පුළුවන්. අවසන් ප්‍රතිඵලය වන්නේ ඔවුන්ට ලැබෙන මිල අඩු වීම. ඒ නිසා එක පැත්තකින් පාරිභෝගිකයින් විසින් ගෙවිය යුතු මිල ඉහළ යද්දී අනෙක් පැත්තෙන් සැපයුම්කරුවන්ට ලැබෙන මිලද අඩු වෙනවා. මේ වෙනස් වීම් දෙකේ එකතුව බද්දට සමානයි.

වැදගත්ම කරුණ බද්දක පිරිවැය මුළුමනින්ම ගෙවන්න වෙන්නේ පාරිභෝගිකයින්ට නොවන බවයි. ඒ නිසාම, බද්දක් ඉවත් කළ විට ඊට සමාන ප්‍රමාණයකින් මිල අඩුවීමක් වෙන්නේත් නැහැ. උදාහරණයක් විදිහට සීනි කිලෝවකට රුපියල් 50ක ආනයන බද්දක් එකතු වූ විට පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සීනි කිලෝවක් සඳහා ගෙවිය යුතු මිල රුපියල් 50කින්ම වැඩි වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා එවැනි බද්දක් ඉවත් කළ විට සීනි කිලෝවක මිල රුපියල් 50කින් අඩු වන්නේත් නැහැ.

එහෙමනම් සීනි කිලෝවකට රුපියල් 50ක ආනයන බද්දක් එකතු වූ විට පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සීනි කිලෝවක් සඳහා ගෙවිය යුතු මිල කීයකින් වැඩි වෙනවාද? එය තීරණය වන්නේ ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වල අදාළ කොටස් වල බෑවුම් කොපමණද කියන එක මතයි.

මේ දක්වා කොටස් හතරකින් විස්තර කළේ ආර්ථික විද්‍යා විෂයේ මූලික මට්ටමේ කරුණු කිහිපයක්. මෙතෙක් විස්තර කළ කිසිවක් ලේඛකයාගේ පෞද්ගලික අදහස් නෙමෙයි. විභාගයකට වුවත් ලියන්න පුළුවන් සම්මත විෂය කරුණු. ඒ වගේම මේ විස්තර කළ කරුණු (ඇතැම් විශේෂ අවස්ථා හැර) ඕනෑම භාණ්ඩයකට හෝ සේවාවකට අදාළ කර ගත හැකියි.

අප විස්තර කළ ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වියුක්ත ලෙස අඳින ලද ඒවා. එම ප්‍රස්ථාර ඇසුරෙන් මා විස්තර කළ කතාව විස්තර කළ හැකි වුවත් කිසිදු ගණනය කිරීමක් හරියටම කරන්න බැහැ. එය කළ හැක්කේ කිසියම් භාණ්ඩයක් හා අදාළ නිවැරදි ඉල්ලුම් වක්‍රය හා සැපයුම් වක්‍රය පිළිබඳ අදහසක් ඇත්නම් පමණයි. 

නිවැරදි ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වල හැඩය (ගණිතමය ශ්‍රිතයක් ලෙස) ඇස්තමේන්තු කිරීම තරමක් සංකීර්ණ වැඩක්. එහෙත් ඇමරිකාව වැනි රටකනම් එය ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විසින් කරන සාමාන්‍ය දෙයක්. ඇමරිකාව වැනි රටක බද්දක් වෙනස් කරන්න කලින් පාරිභෝගිකයින්ට, සැපයුම්කරුවන්ට හා රජයට එයින් වන බලපෑම ඇස්තමේන්තු කරනවා. බද්ද පැනවීමෙන් පසුවත් මේ ඇස්තමේන්තු නැවත පරීක්ෂාවට ලක් කරනවා.

ලංකාවේ මේ දවස් වල කතා බහට ලක් වන "සීනි මගඩිය" ගැන වැඩිදුර සාකච්ඡා කරන්න මේ ලිපි හතරේ කරුණු අනිවාර්යයෙන්ම ප්‍රයෝජනවත් වෙයි. ඒ වගේම මේ  කරුණු ඇසුරෙන් "හාල් මෝල් මාෆියාව" වැනි තවත් දේවල්ද සාකච්ඡාවට ලක් කළ හැකියි.

මරණ බය හමුවේ අහිතකර පුරුදු

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට අනුව ලංකාවේ සිදුවන මරණ වලින් 10%කට හේතුව දුම් පානයයි. ලංකාවේ දුම් පානය බොහෝ දුරට පිරිමින්ගේ පුරුද්දක්. ලංකාවේ පිරිමින් අතර දුම් පානය 2005දී වූ 40.5% මට්ටමේ සිට ක්‍රමයෙන් පහත වැටෙමෙන් ඇතත් 2018 වන විටත් පිරිමින්ගෙන් 28.4%ක් දුම්පානයෙන් ඈත්ව සිටියේ නැහැ.

ලංකාවේ දුම් පානය කරන්නන්ගෙන් 91%ක් සිගරැට් උරන්නන්. ඉතිරි ප්‍රමාණයෙන් වැඩි පිරිසක් බීඩි උරන්නන්. ලංකාවේ සිගරැට් වෙළඳපොළ බොහෝ දුරට ලංකා දුම්කොල සමාගමේ ඒකාධිකාරයක්. 2019 වසරේදී දුම්කොළ සමාගමේ පිරිවැටුම රුපියල් බිලියන 141.3ක්. එම මුදලින් රුපියල් බිලියන 120.4ක් ලබා ගෙන තිබෙන්නේ රජය විසිනුයි. බදු ගෙවීමෙන් පසුව සමාගමේ ලාබය රුපියල් බිලියන 17.3ක්. එම ලාබය බොහෝ දුරට රටෙන් පිටට යන මුදලක්. ලංකා දුම්කොළ සමාගමේ කොටස් වලින් 92.5%ක්ම අයිති බීඒටී හා පිලිප් මොරිස් බහුජාතික සමාගම් වලටයි. ඉතිරි කොටස් වලින්ද සැලකිය යුතු අයිතියක් විදේශිකයන් හෝ විදේශික සමාගම් සතුයි.

රජය විසින් හා දුම්කොල සමාගමේ කොටස් හිමිකරුවන් විසින් ලබා ගෙන ඇති ආදායම් මුළු පිරිවැටුමෙන් අඩු කළ විට විකිණූ සිගරැට් වල පිරිවැය සොයාගැනීම අමාරු නැහැ. සේවක පඩි නඩි, දුම්කොළ ඇතුළු අමුද්‍රව්‍ය වල වියදම හා විදුලි බිල ඇතුළු අනෙකුත් වියදම් සඳහා වැයවන මුළු පිරිවැය වන්නේ රුපියල් බිලියන 3.7ක පමණ මුදලක් පමණයි. දුම්කොළ සමාගමේ ඒකාධිකාරයේ උදවුවෙන් දුම්කොළ සමාගම හා රජය විසින් එකතු කර ගන්නා මුදල දුම්වැටි නිපදවීමට යන නිෂ්පාදන වියදමට සාපේක්ෂව හතළිස් ගුණයකට ආසන්න විශාල මුදලක්.

එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩ සටහනේ මෑතකාලීන අධ්‍යයනයකට අනුව ලංකාවේ දුම්පානයේ අවාසිය වසරකට රුපියල් බිලියන 213.8ක්. මේ මුදලින් රුපියල් බිලියන 15.3ක් දුම්වැටි භාවිතය ආශ්‍රිත රෝග වෙනුවෙන් වැය වන මුදල්. ඉතිරි රුපියල් බිලියන 198.5 දුම්වැටි නිසා සිදුවන අකල් මරණ හා රෝග නිසාත්, ඵලදායීතාවය අඩු වීම නිසාත් රටේ නිෂ්පාදිතය පහළ යාමේ අවාසියයි.

අවාසියේ වැඩි කොටස වන රුපියල් බිලියන 179.3ක් දුම්වැටි ආශ්‍රිත රෝග නිසා වයස 70ට පෙර මිය යන අයගේ අඩු වූ ජීවිත කාලයන්හි වටිනාකමයි. මේ අවාසිය අදාළ අයගේ පවුල් වලට සිදුවන අවාසියක්. දුම්වැටි භාවිතය ආශ්‍රිත රෝග වෙනුවෙන් වැය වන මුදලෙන් රජයට වැය වන මුදල රුපියල් බිලියන 8.3ක් පමණයි. ඉතිරියෙන් රුපියල් බිලියන 5.9ක් රෝගීන්ගේ අතින් යන වියදම්. රුපියල් බිලියන 1.1ක් රක්ෂණ ගිවිසුම් හරහා පියවෙන වියදම්.

දුම්පානය නිසා සමස්තයක් ලෙස රටට විශාල පාඩුවක් වුනත්, රජයට සිදුවන්නේ විශාල වාසියක්. දුම්කොළ සමාගම විසින් කරන ප්‍රධාන කාර්යය දුම්වැටි නිපදවා විකිණීම නොව, කොමිස් මුදලක් ලබමින් රජයට ආදායම් එකතු කර දීම බව කිවුවොත් එය වඩා නිවැරදියි. දුම්වැටි අලෙවිය හරහා රජය විසින් උපයන බිලියන 120.4ක මුදල දුම්වැටි ආශ්‍රිත රෝග වෙනුවෙන් රජය වැය කරන රුපියල් බිලියන 8.3 මෙන් පහළොස් ගුණයකට ආසන්නයි.

කොරෝනා තර්ජනය දුම්පානය කරන්නන්ට වඩා අහිතකර ලෙස බලපෑමත්, කොරෝනා තර්ජනය හමුවේ රජය විසින් ගත් විවිධ ක්‍රියාමාර්ගත් නිසා 2020 පළමු කාර්තුව තුළ දුම්කොළ සමාගමේ අලෙවි ආදායම 13%කින් පහත වැටී තිබෙනවා. දෙවන කාර්තුව තුළ කොරෝනා බලපෑම මීට වඩා වැඩි විය යුතුයි.

මධ්‍යසාර හා මත්ද්‍රව්‍ය තොරතුරු මධ්‍යස්ථානය විසින් මැයි 1-10 අතර ලංකාවේ දිස්ත්‍රික්ක 25ම ආවරණය කරමින් සිදු කර ඇති සමීක්ෂණයකට අනුව, දුම්පානය කරන්නන්ගෙන් 20%ක් කෝවිඩ් තර්ජනය හමුවේ දුම්පානය අතහැර තිබෙනවා. තවත් 68%ක් දුම් පානය සීමා කර තිබෙනවා. ඔවුන්ගෙන් 51%ක්ම පවසා ඇත්තේ කෝවිඩ් තර්ජනය අවසන් වීමෙන් පසුවද මේ තත්ත්වය එලෙසම පවත්වා ගැනීමට අදිටන් කරගෙන සිටින බවයි.

තෙවසරකට පෙර දුම්වැටි විරෝධී දිනයේදී ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් ලංකාවේ දුම්කොළ හා මධ්‍යසාර පිළිබඳ ජාතික අධිකාරියට සම්මානයක් ලබා දෙමින් එහි ක්‍රියාකාරකම් අගය කළා. එහෙත් එම වසර තුළද ලංකාවේ දුම්වැටි අලෙවිය, ඒ හරහා රජය ඉපැයූ බදු ආදායම මෙන්ම දුම්කොල සමාගමේ ලාබද පෙර වසරට වඩා ඉහළ ගියා. කාලයක් තිස්සේ රජයට කළ නොහැකි වූ හෝ කරන්නට අවශ්‍ය නොවූ කාර්යයයක් කොරෝනා වෛරසය විසින් සිදු කර තිබෙනවා.

හෙට (මැයි 31)  මේ වසරේ ලෝක දුම්වැටි විරෝධී දිනයයි.

බදු අඩු කළා කිවුවට එච්චරම නැතිලු!

පෙරේදා (දෙසැම්බර් 18) ෆිච් රේටින් සමාගම විසින් ලංකාවේ ජාත්‍යන්තර ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වල ශ්‍රේණිගත කිරීම් ඉදිරි දැක්ම  B ස්ථායී තත්ත්වයේ සිට B සෘණ තත්ත්වය දක්වා පහත දැම්මා. එයින් කියැවෙන්නේ ඉදිරි කාලයේදී මේ බැඳුම්කර වල අවදානම් ශ්‍රේණිය B මට්ටමෙන් පහතට වැටෙන්න ඉඩ තිබෙන බවයි. මෙය ලංකාවට ඉදිරි කාලයේදී ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළෙන් වාණිජ ණය ලබා ගැනීම වඩා අසීරු කරනවා.

ෆිච් රේටින් සමාගම මේ තීරණයට එළැඹ තියෙන්නේ රජය විසින් මෑතකදී ලබා දුන් බදු සහන හේතුවෙන් රාජ්‍ය ආදායම අඩුවී ඉදිරි කාලයේදී අයවැය හිඟය කලින් සැලසුම් කර තිබුණු මට්ටම ඉක්මවා පුළුල් වීමට තිබෙන ඉඩකඩ සලකා බලමිනුයි. මුදල් අමාත්‍යාංශය විසින් ඊයේ (දෙසැම්බර් 19) රජය වෙනුවෙන් නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් මේ තීරණයට එරෙහිව කරුණු දක්වා තිබෙනවා. එම නිවේදනයෙන් පෙන්වා දෙන්න උත්සාහ කර තිබෙන්නේ ලබා දුන් බදු සහන ගණනාවක්ම නැවත වෙනත් අයුරකින් ආපසු ලබා ගන්නා නිසා රාජ්‍ය ආදායම් වලට විශාල බලපෑමක් සිදු නොවන බවයි. එම නිවේදනයෙහි පහත කරුණු වලට අවධානය යොමු කර තිබෙනවා.

- මූල්‍ය සේවා සඳහා වැට් බද්ද අඩු නොකර 15% මට්ටමේම තිබෙනවා

- දුම්වැටි හා මත්පැන් සඳහා වන විශේෂ බද්ද වැඩි කර ඇති නිසා දුම්වැටි හා මත්පැන් සඳහා වැට් බද්ද අඩු වීමේ අවාසිය සමනය වෙනවා

- ආනයන සඳහා වූ ජාතිය ගොඩනැගීමේ බද්ද අහෝසි කළත්, වරාය හා ගුවන් තොටුපොළ බද්ද වැඩි කර ඇති නිසා එම ආදායම වෙනත් ආකාරයකින් ලැබෙනවා

- උපයන විට ගෙවීමේ බද්ද අහෝසි කළත් ඉහළ ආදායම් මට්ටමකදී ඒ වෙනුවට ආදායම් බදු ගෙවිය යුතුයි

- රඳවා ගැනීමේ බද්ද ඉවත් කළත් එය ආදායම් බදු සේ ගෙවිය යුතුයි

මේ ආකාර වලින් අහෝසි කළ හා අඩු කළ බදු වල පාඩුව වෙනත් අයුරකින් එකතු වන නිසා 2020 වසරේ රජයේ අයවැය හිඟය ෆිච් රේටින් ආයතනය විසින් ඇස්තමේන්තු කර තිබෙන දදේනියෙන් 6.5% මට්ටමට වැඩි වන්නේ නැති බවත්, එය වැඩි වන්නේ දදේනියෙන් 5.5% මට්ටම දක්වා පමණක් බවත් මුදල් අමාත්‍යාංශය සඳහන් කරනවා.

ඒ සමඟ ශ්‍රී ලංකා රජය ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් ලබා දී ඇති ඉලක්ක ළඟා කර ගනු ඇති බවද මුදල් අමාත්‍යාංශය පවසනවා.

කෙසේ වුවත්, ෆිච් රේටින් ආයතනයේ පුවත් නිවේදනය අනුව පෙනී යන්නේ එම ආයතනය විසින් අදාළ තීරණය ගැනීමට පෙර ඉහත සියලු කරුණු සලකා බලා තිබෙන බවයි.

(Image: https://siteselection.com/cc/missouri/2018/tax-reform-and-tax-policy-show-me-the-tax-cuts.cfm)

බඩු මිල, බදු හා උද්ධමනය

ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ජනාධිපති වී දැන් මාසයක් වෙනවා. මේ කාලය ඇතුළත අලුත් ආණ්ඩුව විසින් කළ කී දේ වලින් චම්පික රණවකව අත් අඩංගුවට ගන්නා තුරු වැඩිපුරම කතා බහට ලක් වුනේ බදු අඩු කිරීමයි. බදු අඩු කිරීම නිසා අලුත් ආණ්ඩුව විසින් කෙටිකාලීනව වගේම දිගුකාලීනවත් විශාල පාඩුවක් කර ගෙන අවසන්. නමුත්, ඒ පාඩුවට හරියන වාසියක් ආණ්ඩුවට ලැබී ඇති බවක් පෙනෙන්නේ නැහැ.

රාජපක්ෂ පවුල ඇතුළේ ආර්ථික විශේෂඥයින් නැහැ. රාජපක්ෂලාට බදු අඩු කරන්න උපදෙස් දෙන්න ඇත්තේ ඔවුන් වටා ඉන්න ආර්ථික විශේෂඥයින් විය යුතුයි. පසුගිය ආණ්ඩුව බදු අනුපාතික විශාල ලෙස වැඩි කළා. ඒ හේතුව මත රනිල්ව බොහෝ විට සමච්චලයට ලක් වුනා. එහෙත්, රනිල්ගේ බදු ගැන විවේචන ප්‍රචාරණය කළේ පොදුජන පෙරමුණේ හා ජවිපෙ පාක්ෂිකයින් විසිනුයි. ඒ හැර සාමාන්‍ය ජනතාව අතර ඇත්තටම බදු විරෝධයක් ඇති වී තිබුණේ නැහැ. පැවති ආණ්ඩුවට බොහෝ දෙනෙකුගේ තිබුණු අකැමැත්ත ප්‍රකාශ කිරීමේදී බදු ගැහීම ගැනත් විවේචන කළත්, රනිල්ගේ බදු නිසා ඇත්තටම බඩු මිල මිනිස්සුන්ට දැනෙන තරමට වැඩි වී තිබුණේ නැහැ.

මිනිස්සුන්ට බඩු මිල ප්‍රශ්නයක් වී නොතිබුණු නිසාම බදු කැපිල්ලත් මිනිස්සුන්ට ලොකුවට දැනී නැහැ. ඇත්තටම බදු කැපුවා කියා බඩු මිල අඩු වෙලත් නැහැ. බොහෝ ආහාර ද්‍රව්‍ය වල මිල පසුගිය මාසය තුළ වැඩි වී මිස අඩු වී නැහැ. එසේ මිල වැඩි වීමට ප්‍රධාන හේතුව බදු කැපීම කියා කියන්න පුළුවන්කමක් නැතත්, බදු අඩු කිරීම නිසා බඩු මිල අඩු වී නැති බවනම් පැහැදිලියි. ගෝඨාභය රාජපක්ෂටම හාල් කඩ ගානේ රස්තියාදු වෙන්න වී තිබීමෙන් පේන්නේ වැඩේ හරි නොගිය බව ඔහුටත් තේරී ඇති බවයි.

උද්ධමනය හා ජීවන වියදම කියන්නේ එකම දේ නෙමෙයි. ආර්ථික විද්‍යාඥයින් උද්ධමනය ලෙස හඳුන්වන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා වල වටිනාකමට සාපේක්ෂව රටේ මුදල් ඒකකයේ වටිනාකම අඩු වීමටයි. ඒ නිසා, ලංකාවේ උද්ධමනය රුපියල් වලින් ගනුදෙනු කරන කාටත් එක සේ දැනෙනවා. නමුත්, ජීවන වියදම කියන එක එක් එක් පුද්ගලයාගේ ජීවන විලාසිතා මත තීරණය වන දෙයක්. බෝංචි කිලෝවක් රුපියල් දාහට ගියත් බෝංචි නොකන කෙනෙකුගේ ජීවන වියදමට එය බලපාන්නේ නැහැ. එහෙත්, එය ඔහුගේ හෝ ඇයගේ අතේ තිබෙන රුපියල් වල වටිනාකමට බලපානවා.

සැපයුම් සාධක මත තාවකාලිකව බෝංචි මිල හෝ රතු ළූණු මිල ඉහළ ගියා කියා රටේ උද්ධමනය වැඩි වෙන්නේ නැහැ. උද්ධමනය වැඩි වෙන්නේ රටේ මුදල් සැපයුම වැඩි කළ විටයි. රටේ සෑම භාණ්ඩයකම හා සේවාවකම මිල ගණන් පරීක්ෂා කරන එක පහසු දෙයක් නොවන නිසා, උද්ධමනය මැනීම සඳහා යොදා ගන්නා මිල දර්ශකයක තිබෙන්නේ තෝරා ගත් භාණ්ඩ හා සේවා දෙතුන් සීයක් පමණයි. නමුත්, උද්ධමනය කියන සංකල්පයෙන් අදහස් වෙන්නේ මේ භාණ්ඩ දෙතුන් සීයේ මිල නෙමෙයි. රජයකට තෝරාගත් භාණ්ඩ වල මිල ටින්කරින් කරන්න පුළුවන් වුනත්, හොර පාරෙන් උද්ධමනය අඩු කරන්න බැහැ.

බදු අඩු කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට රටේ මිනිස්සු අතේ රැඳෙන මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ ගියත්, රටේ භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය සමානුපාතිකව ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, මිනිස්සුන්ගේ ආදායම් වැඩි වූ විට වැඩි වැඩියෙන් මිල දී ගන්න පෙළඹෙන භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල මුලින්ම ඉහළ යනවා. මේ බොහෝ භාණ්ඩ ආනයනික භාණ්ඩ නිසා බදු අඩු කිරීමේ ප්‍රතිඵලය රටේ ගෙවුම් ශේෂයට නරක විදිහට බලපානවා. විණිමය අනුපාතිකය මත පීඩනය වැඩි වෙනවා.

උදාහරණයක් විදිහට උපයන විට ගෙවීමේ බද්ද ගත්තොත් මේ බද්ද අහෝසි කිරීමේ වාසිය ලැබුණේ රටේ මැදි ආදායම් ලබන ස්ථරයකට. මේ අය නොකා නොබී බඩගින්නේ සිටි අය නොවන නිසා හාල් පොල් ඉල්ලුම අමුතුවෙන් වැඩි වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, දේශීය නිෂ්පාදන වලින් අළුත් මාළු, කුකුළු මස්, කැරට් බෝංචි වගේ "පොෂ්" එළවළු, බාස්මතී වගේ මිල අධික හාල් ආදියට ඉල්ලුම වැඩි වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, චීස්, බටර්, කිරිපිටි වගේ ආනයනික ආහාර ඉල්ලුමත්, පෞද්ගලික වාහන සඳහා ඉන්ධන ඉල්ලුමත්, මත්පැන් ඉල්ලුමත් වැඩි වෙන්න පුළුවන්. මේ උදාහරණ කිහිපයක්. ආනයනික ද්‍රව්‍ය වලට ඉල්ලුම වැඩි වෙද්දී ආනයන වැඩි වැඩියෙන් රටට එන නිසා සැපයුමේ අඩුවක් සිදු නොවුණත් අළුත් මාළු, එළවලු වගේ දේවල් වල සැපයුම වැඩි නොවන නිසා මිල ඉහළ යාම වලක්වන්න අමාරුයි.

අයහපත් කාලගුණ තත්ත්වයක් නිසා මාළු සැපයුම අඩු වූ වහාම මේ කරුණ පැහැදිලිව පෙනෙයි. සැපයුම අඩුවෙන කොට කොහොමටත් මාළු මිල වැඩි වෙනවා තමයි. නමුත්, රටේ මුදල් සංසරණය වැඩි වී තිබෙන වෙලාවක මේ බලපෑම ගොඩක් වැඩියි. මොකද මිල ඉහළ ගියත් මාළු ගන්න අය ඉන්නවා. බෝංචි මිලට වුනත් යම් තරමකින් සිදු වී තියෙන්නේ මේ සන්තෑසියම තමයි.

අවසාන වශයෙන් මුළු පීඩනයම එන්නේ විණිමය අනුපාතිකයට. අයවැය හිඟය පුළුල් වෙමින් තියෙද්දී ස්වෛරීත්ව බැඳුම්කර නිකුත් කරලා මුදල් එකතු කරන එකත් වඩා අමාරු වෙනවා. පහුගිය ආණ්ඩුවත් මුලදීම රාජ්‍ය සේවකයින්ගේ පඩි වැඩි කරලා මේ වගේම අමාරුවක වැටුණා. ඉන් පසුව, බදු වැඩි කරන්න සිදු වුනේ ඒ වැටුණු වලෙන් ගොඩ යන්නයි.

බදු අඩු කිරීම හා එළවළු මිල

මේ දවස් වල එළවලු වර්ග ගණනාවක මිල ඉහළ ගිහින්. මහ බැංකුවේ දත්ත අනුව ඊයේ (දෙසැම්බර් 17) පිටකොටුවේ බෝංචි කිලෝවක සිල්ලර මිල රුපියල් 390ක්. එම දත්තම අනුව, හරියටම වසරකට පෙර (2018 දෙසැම්බර් 17) පිටකොටුවේ බෝංචි කිලෝවක සිල්ලර මිල රුපියල් 210ක් පමණයි. බෝංචි කිලෝවක් හිටිවනම මේ තරම් ගණන් ගිහින් තියෙන්නේ ඇයි?

බෝංචි මේ තරම් ගණන් ගිහින් තියෙන්නේ තාවකාලික සැපයුම් ප්‍රශ්නයක් නිසා මිසක් ආණ්ඩුවේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිසා නෙමෙයි. අයහපත් කාලගුණය හෝ වෙනත් හේතුවක් නිසා බෝංචි සැපයුම අඩු වී තිබෙන බව පේනවා. ඉල්ලුම නොවෙනස්ව තිබියදී සැපයුම අඩු වුණාම මිල ඉහළ යනවා. ගෝඨාභය රජ වීමෙන් පසුව ස්වයංජාත බෝංචි පහළ වුනානම් සැපයුම ඉහළ ගිහිං මිල අඩු විය හැකිව තිබුණා. නමුත්, එහෙම වුනේ නැහැනේ. කාලගුණය යහපත් වී බෝංචි සැපයුම නැවත මුල් තත්ත්වයට පැමිණි විට මිලත් අඩු වෙයි.

නිදහස් වෙළඳපොළේ බෝංචි මිල තීරණය වන ආකාරය ගැන ලිපියක් මා ඊයේ අනෙක් පැත්තේ ලියා පළ කළා.

බෝංචි ගණන් වැඩිද?

එම ලිපියේ මා ඉදිරිපත් කර තිබෙන උදාහරණයේ බෝංචි ඉල්ලුම හැදෙන්නේ තනි පුද්ගලයින් 15 දෙනෙකු විසින් බෝංචි කිලෝවකට ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල මතයි.

අමල් - 1000
බිමල් - 700
චමල් - 550
දයාල් - 500
එමිල් - 450
ෆසල් - 420
ගයාන් - 400
හසන් - 390
ඉයන් - 375
ජෙයන් - 350
කෙවින් - 320
ලොහාන් - 300
මෝහන් - 280
නුවන් - 250
ඔෂාන් - 220

එක් එක් පුද්ගලයා විසින් බෝංචි කිලෝවකට ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල සමාන නොවී මේ ආකාරයට වෙනස් වෙන්නේ මිනිසුන්ගේ රුචිකත්වයන් වගේම ආදායම් මට්ටමුත් වෙනස් නිසා. ලොහාන්ට සල්ලි තිබුණත් ඔහු බෝංචි වලට එතරම් කැමති නැති නිසා කිලෝවකට රුපියල් 300කට වඩා ගෙවන්න කැමති නොවනවා විය හැකියි. නුවන් බෝංචි වලට කැමති වුවත්, අතේ තිබෙන මුදලින් හාල් පොල් මිල දී ගැනීම ඔහුගේ ප්‍රමුඛතාවය නිසා බෝංචි කිලෝවකට රුපියල් 250කට වඩා නොගෙවනවා විය හැකියි. අමල්ට උතුරන්න සල්ලි තිබෙන නිසා ඔහු බෝංචි වලට මහා ලොකු කැමැත්තක් නැතත් කිලෝවකට රුපියල් 1000ක් ගෙවන එක ගැන දෙවරක් නොහිතනවා විය හැකියි.

හේතු මොනවා වුවත් වැදගත් කරුණ වන්නේ මෙහි සඳහන් එක් එක් පුද්ගලයා විසින් බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල මෙහි තිබෙන මුදල බවයි. බෝංචි වල ඉල්ලුම් වක්‍රය හැදෙන්නේ මේ විදිහට එක් එක් පුද්ගලයා විසින් බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න කැමති උපරිම මිල ගණන් වලිනුයි. මිල රුපියල් 1000ක් නම් ඉල්ලුම කිලෝවක් පමණයි. නමුත්, මිල රුපියල් 700 දක්වා අඩු වූ විට ඉල්ලුම කිලෝ 2 දක්වාත්, මිල රුපියල් 550 දක්වා අඩු වූ විට ඉල්ලුම කිලෝ 3 දක්වාත් ආදී වශයෙන් ඉහළ යනවා. මිල අඩු වෙද්දී බෝංචි වැනි බොහෝ පාරිභෝගික භාණ්ඩ වල ඉල්ලුම ඉහළ යාම සාමාන්‍ය තත්ත්වයයි.

මිල	ඉල්ලුම
1000	1
700	2
550	3
500	4
450	5
420	6
400	7
390	8
375	9
350	10
320	11
300	12
280	13
250	14
220	15

මේ දත්ත අනුව බෝංචි වල ඉල්ලුම් වක්‍රය පහත ආකාරයේ පහළට නැඹුරු වූ එකක්.

බෝංචි කිලෝවක වෙළඳපොළ මිල තීරණය වන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලනය වීම මතයි. කිසියම් නිශ්චිත සතියක බෝංචි සැපයුම තීරණය වන්නේ කාලගුණ සාධක වැනි කරුණු මතයි. මිල වැඩි වුනා කියා සැපයුම ක්ෂණිකව වැඩි වෙන්නේ නැහැ. මිල අඩු වුනා කියා සැපයුම ක්ෂණිකව අඩු වෙන්නේත් නැහැ. මිල කුමක් වුවත් හිටවා ඇති බෝංචි වැල් වල බෝංචි හැදෙනවා. ඒ නිසා, කෙටිකාලීනව බෝංචි වල සැපයුම් වක්‍රය සිරස් රේඛාවකට ආසන්න එකක්.

කිසියම් සතියක බෝංචි සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 12ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 300ක් වෙනවා. සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 7ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 400ක් වෙනවා. වාසුදේව යෝජනා කර තිබෙන "සමාජවාදී" විසඳුමෙන් මේ සමතුලිතතාවය වෙනස් කරන්න බැහැ. (ප්‍රශ්න තිබේනම් අහන්න. පැහැදිලි කරන්නම්.)

බදු අඩු කිරීම බෝංචි මිලට බලපාන්නේ කොහොමද?

බදු අඩු කිරීම නිසා මිනිස්සුන්ගේ අතේ පෙර තත්ත්වයට සාපේක්ෂව මුදල් ඉතිරි වීමක් සිදු වෙනවා. මිනිස්සුන්ට තමන් කලින්ට වඩා ටිකක් පෝසත් වුනා කියා දැනෙනවා. එවිට කලින්ට වඩා ටිකක් අත දිග හැර වියදම් කරන්න පෙළඹවීමක් ඇති වෙනවා. බෝංචි වලට තිබෙන කැමැත්ත වැඩි වී නැතත් බෝංචි වලට සාපේක්ෂව මුදල් වල වටිනාකම අඩු වී තිබෙන නිසා බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් කලින් ගෙවුවාට වඩා මුදලක් ගෙවන්න කැමැත්තක් ඇති වෙනවා. බදු අඩු කිරීමෙන් පසුව කලින් උදාහරණයේ එක් එක් පුද්ගලයා බෝංචි කිලෝවක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න සූදානම්ව සිටි උපරිම මිල පහත ආකාරයට වෙනස් වෙනවා.

අමල් - 1200
බිමල් - 850
චමල් - 650
දයාල් - 550
එමිල් - 500
ෆසල් - 475
ගයාන් - 450
හසන් - 425
ඉයන් - 400
ජෙයන් - 375
කෙවින් - 350
ලොහාන් - 325
මෝහන් - 300
නුවන් - 275
ඔෂාන් - 250

ඒ එක්කම වෙළඳපොළේ බෝංචි වල ඉල්ලුම් වක්‍රයත් වෙනස් වෙනවා. ආර්ථික විද්‍යා භාෂාවෙන් කියනවානම් දකුණට විතැන් වෙනවා. නිල් පාටින් තියෙන්නේ අලුත් ඉල්ලුම් වක්‍රය. දැන් සමතුලිත මිලට වෙන්නේ කුමක්ද? සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් කීයක් වුවත් සමතුලිත මිල කලින් මිලට වඩා වැඩියි. කිසියම් සතියක බෝංචි සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 12ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 325ක් වෙනවා. සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් 7ක්නම් සමතුලිත මිල රුපියල් 450ක් වෙනවා.

බදු අඩු කිරීම, රාජ්‍ය සේවක වැටුප් වැඩි කිරීම වගේ ක්‍රම වලින් ආර්ථිකය උත්තේජනය කළ විට වෙන්නේ ඔයාකාරයට භාණ්ඩ හා සේවා වලට තිබෙන ඉල්ලුම වැඩි වී මිල ඉහළ යන එකයි. මේ විදිහට මිල ඉහළ ගිය විට නිෂ්පාදකයින්ගේ ලාබ ඉහළ යන නිසා අලුත් නිෂ්පාදකයින් එකතු වී නිෂ්පාදනය ඉහළ ගොස් සැපයුමද වැඩි වීමේ ඉඩක් තිබෙනවා. එය එසේ සිදු වුවහොත් නැවතත් මිල පහතට වැටෙනවා. නමුත්, එය එසේ වෙන්නේ නිෂ්පාදන ධාරිතාවක් රටේ තිබියදී ප්‍රමාණවත් ඉල්ලුමක් නැති කමින් නිෂ්පාදනය අඩාල වී තිබේනම් පමණයි. එසේ නොවේනම් අන්තිමේදී වෙන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යාම පමණයි.

බෝංචි නිෂ්පාදනය හා අදාළව කතා කරනවානම් දැන් බෝංචි මිල වැඩි වී තිබෙන නිසා මෙතෙක් කල් තමන්ගේ ගොවිපොළට නොගොස් ගෙදරට වී සිටි බෝංචි ගොවියෝ රාජ්‍යමූල්‍ය උත්තේජනයෙන් පසුව දැන් නැවතත් බෝංචි නිෂ්පාදනය ආරම්භ කළ යුතුයි. ප්‍රශ්නය තියෙන්නේ එහෙම ගෙදරට වී සිටි බෝංචි ගොවීන් ලංකාවේ හිටියාද? සාමාන්‍යයෙන් බෝංචි වගා කළ වගා බිම් බෝංචි වලට ඉල්ලුමක් නැතිකම නිසා අත් හැර දමනු ලැබ තිබුණාද? එහෙම නැත්නම් වගා නොකරන බෝංචි ගොවීන් කියන්නේත් "කිසිදා ඡන්ද පොළට නොයන එජාප ඡන්දදායකයින්" වගේ පිරිසක්ද?

කිසිදා ඡන්ද පොළට නොයන එජාප ඡන්දදායකයින් ඡන්ද පොළට යවා දිනන්න බලා සිටි සජිත්නම් බර ගාණක් ණය වෙලා කියා ආරංචියි. බදු අඩු කිරීමේ ප්‍රතිඵලය ඊට වඩා වෙනස් එකක් වෙයිද?

බදු කැපිල්ල බේබි කැපිල්ලක්ද?

බේබි කැපිල්ල කියන වචනය සමහර විට ප්‍රාදේශීය ව්‍යවහාරයක් වෙන්න පුළුවන්. ඔය වචනයේ සම්භවය ගැනත් මට අදහසක් නැහැ. කොහොම වුනත්, බේබි කැපිල්ල කියා කියන්නේ කාඩ් කුට්ටම භාවිතයෙන් කරන ලංකාවේ ජනප්‍රිය සූදුවක්. දැන් ජනප්‍රිය නැත්නම් කාලයකට පෙර ජනප්‍රියව තිබූ සූදුවක්. වඩා ප්‍රචලිත වචනය බූරුවා ගැසීම.

සමහර අය අවුරුදු කාලයේදී නැත්නම් මළ ගෙදරකදී විනෝදයට බේබි කපනවා. බේබි කැපිල්ලට ඇබ්බැහි වූ තවත් සමහර අය දිනපතාම මේ වැඩේ කරනවා. වෙනත් සූදු වලින් වගේම මේ සූදුවෙනුත් කිසිදු ක්‍රීඩකයෙකුට දිගුකාලීනව දිනන්න බැහැ. නමුත්, ඇතැම් දින වල සූදුවෙන් වාසි වෙන්න පුළුවන්. සමහර විට එක දිගට දින කිහිපයක්ම දිනන්න පුළුවන් වෙන්නත් ඉඩ  තිබෙනවා. හැබැයි පරදින්න ගත්තහම ඒ දිනපු වාසි සියල්ලම නැති වෙනවා.

බේබි කැපිල්ලෙන් හැමදාම දිනන එක පුද්ගලයෙක් ඉන්නවා. ඒ මේ ක්‍රීඩාව සංවිධානය කරන පුද්ගලයා. කවුරු දිනුවත්, පැරදුනත් බූරු පොළේ අයිතිකාරයාට තෝන් ලැබෙනවා.

මේ දවස් වල කතාව බේබි කැපිල්ල ගැන නෙමෙයි. බදු කැපිල්ල ගැනයි. සමහර කරුණු අතින් ඔය දෙකේ ලොකු වෙනසකුත් නැහැ.

මේ වන විට ලංකාවේ රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියේ විශාල ලිහිල් කිරීමක් දකින්න තිබෙනවානේ. මේ පසුපස ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය මත පදනම් වූ උපාය මාර්ගික හේතු තිබෙනවාද? එහෙම නැත්නම් මෙය ඉදිරි මැතිවරණය ඉලක්ක කරගත් තාවකාලික රැවටීමක් පමණක්ද?

මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල උදවුවෙන් තාවකාලිකව ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය කිරීම ලෝකයේ රටවල් බොහොමයක්ම විසින් කරන දෙයක්. මේ වැඩේ කරන්නේ රටේ නිෂ්පාදනය එහි විභව මට්ටමට වඩා පහත වැටී තිබෙන අවස්ථා වලයි. මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල උදවුවෙන් ආර්ථිකය කෘතීම ලෙස තාවකාලිකව පුම්බන්නේ රටේ සමස්ත නිෂ්පාදනය අඩු වී තිබෙන්නේ එම නිෂ්පාදන අලෙවි කළ හැකි තරමේ සමස්ත ඉල්ලුමක් නැති වූ විට කියන කේන්සියානු අදහස මතයි.

කේන්සියානු අදහස අනුව වුවත් මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල උදවුවෙන් ආර්ථිකයක් දිගින් දිගටම පුම්බන්න බැහැ. එහෙත්, ඇතැම් තත්ත්වයන් යටතේ තාවකාලිකව එය කළ හැකියි. ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය කිරීමට පෙර රටේ මේ තත්ත්වයන් පවතීදැයි නිවැරදිව හඳුනාගත යුතුයි.

රටේ නිෂ්පාදන ධාරිතාව හා සැබෑ නිෂ්පාදිතය අතර පරතරයක් ඇති බව හඳුනා ගන්නේ කොහොමද? එවැනි පරතරයක් ඇති කාලයක භාණ්ඩ හා සේවා නිෂ්පාදනය පූර්ණ ධාරිතාවෙන් සිදු වන්නේ නැහැ. එයට හේතුව පූර්ණ ධාරිතාවෙන් නිෂ්පාදනය කර විකිණිය හැකි තරමේ ඉල්ලුමක් රටේ නැති වීමයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම වැඩි නිසයි. ඉල්ලුමට වඩා සැපයුම වැඩි වීමේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට මිල මට්ටම් පහත වැටෙනවා. ඒ නිසා, උද්ධමනය ඉතා අඩු මට්ටමකට වැටෙනවා. ඇතැම් විට අවධමනකාරී තත්ත්වයක් ඇති වෙනවා. සමාගම් වල ලාබ අඩුවන නිසා ඔවුන් සේවකයින් සේවයෙන් ඉවත් කරනවා. එවිට විරැකියාව ඉහළ යනවා. රටේ ප්‍රාග්ධන හා ශ්‍රම සම්පත් වලින් විශාල කොටසක් ප්‍රයෝජනයට නොගැනෙන නිසා ආර්ථිකය හැකිලෙනවා.

මේ වගේ වෙලාවක මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති යොදාගෙන තත්ත්වයේ වෙනසක් කළ හැකියි. මුදල් ප්‍රතිපත්ති වලින් පොලී අනුපාතික අඩු කළ විට ණය ගැනීම් ඉහළ ගොස් මුදල් සංසරණය ඉහළ යනවා. බදු අඩු කළ විට හා රජයේ වියදම් වැඩි කළ විටත් එයම වෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සමස්ත ඉල්ලුම වැඩි වී භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යනවා. එයින් දිරිමත් වන නිෂ්පාදකයින් නිෂ්පාදනය වැඩි කරනවා. සේවකයින් අලුතින් බඳවා ගන්නවා. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් විදිහට ආර්ථික වර්ධනය වේගවත් වෙනවා. විරැකියාව අඩු වෙනවා. ඒ එක්කම උද්ධමනයත් වැඩි වෙනවා.

මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වලින් ආර්ථිකය තාවකාලිකව ප්‍රසාරණය කිරීමේදී ගෙවිය යුතු මිලක් තිබෙනවා. බදු අඩු කිරීම හා රජයේ වියදම් වැඩි කිරීම නිසා රජයේ අයවැය හිඟය ඉහළ යනවා. එවිට, ඒ අඩුව පුරවන්න ණය ගන්න වෙනවා. පසුව ගත් ණය පොලිය සමඟ ගෙවන්න වෙන නිසා අවශ්‍ය මට්ටමට ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය වූ පසුව රජයේ වියදම් කපා, බදු වැඩි කර අයවැය අතිරික්තයක් හදා ගන්න වෙනවා. ඒ වගේම, පොලී පහත දැමීම සඳහා මහ බැංකුවට තාවකාලිකව අලුත් මුදල් සංසරණයට එකතු කරන්න වෙනවා. ඉන් පසුව, මේ මුදල් නැවත ආපසු එකතු කරගන්න වෙන්නේ පොලී අනුපාතික ඉහළ යන්න ඉඩ ඇරලයි.

කේන්සියානු අදහස අනුව මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල උදවුවෙන් ආර්ථිකයක් ප්‍රසාරණය කිරීමෙන් පසුව නැවත එය සංකෝචනය කළ යුතුයි. මේ දෙපැත්තම සමතුලිතව නොතිබුණොත් එන්න එන්නම රටේ මුදල් සැපයුම හා රජයේ ණය ඉහළ යනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මුදලේ අගය දිගින් දිගටම පිරිහෙනවා. නමුත්, දිගුකාලීනව ආර්ථික වර්ධනයේ වෙනසක් වෙන්නේ නැහැ. දිගුකාලීනව වෙන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල මට්ටම් හා විදේශ මුදල් ඒකක වල විණිමය අනුපාතික ඉහළ යාම පමණයි.

ව්‍යාපාර චක්‍ර වල බලපෑම නිසා ආර්ථික අවපාතයක් ඇති වූ විට මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම අත්‍යවශ්‍යම දෙයක් නෙමෙයි. කේන්සියානු ආකෘතිය අනුවම වුවත්, ආර්ථිකය කොහොමටත් නැවත තිබුණු තැනට එනවා. මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හරහා කරන්න අදහස් කරන්නේ ආර්ථිකය සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා සෙමින් හෝ වේගයෙන් වර්ධනය වීම සීමා කරන එකයි. එහෙම නැතුව, මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වලින් දිගුකාලීනව ආර්ථික වර්ධනය වැඩි කරන්න බැහැ. නමුත්, බොහෝ ආණ්ඩු එසේ කළ හැකි බව පෙන්වනවා. මේ කටයුත්තේදී ආණ්ඩු ක්‍රියා කරන්නේ බූරු පොළේ අයිතිකාරයා වගෙයි. බූරු පොළට ගොඩක් අය එන්නේ දිනන්න බලාගෙනයි. බේබි කපන කවුරුත් අන්තිමේදී පරදින බව බූරු පොළේ අයිතිකාරයා කවදාවත් කියන්නේ නැහැ.

ආණ්ඩු හා මහ  බැංකුව විසින් මොනවා කළත්, ලංකාවේ ආර්ථිකය දිගුකාලීනව වර්ධනය වෙලා තියෙන්නේ 4.5-5.0% අතර වේගයකින්. ඒ තමයි ලංකාවේ ආර්ථිකයට දිගුකාලීනව වර්ධනය විය හැකි වේගය. රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හා මුදල් ප්‍රතිපත්ති යොදාගෙන මේ වේගය තාවකාලිකව වසර කිහිපයක් තිස්සේ වැඩි කළ හැකි වුවත්, පසුව නැවත ආර්ථිකය මන්දගාමී වෙනවා. අන්තිමට වෙන්නේ රුපියල පිරිහීම පමණයි. දිගින් දිගටම ලංකාවේ භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යාමත්, ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාමත් සිදු වෙන්නේ රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හා මුදල් ප්‍රතිපත්ති යොදාගෙන ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය කරන්න උත්සාහ දැරීම නිසායි. නමුත්, දිගුකාලීනව බැලුවහම ආර්ථික වර්ධන වේගය වෙනස් වෙලා නැහැ.

ඇත්තටම කියනවානම් සෛද්ධාන්තික අර්ථයෙන් ලංකාවේ ව්‍යාපාර චක්‍ර නැහැ. ලංකාවේ සමාගම් වලට ලාබ අඩු වූ විට සේවකයින් ඉවත් කරන්න බැහැ. ඒ හේතුව, නිසාම ලංකාවේ සමාගම් ලාබ වැඩි වෙන කාලවල් වලදී විශාල ලෙස සේවකයින් බඳවා ගන්නෙත් නැහැ. මේ හේතුව නිසා රටේ සමස්ත ඉල්ලුම වැඩි වුනා කියා ලංකාවේ සමාගම් වල නිෂ්පාදනය වැඩි වෙන්නේ නැහැ. එහෙම වැඩි කරන්න තරම් ධාරිතාවක් බොහෝ සමාගම් වලට නැහැ. ඒ නිසා, ඉල්ලුම නැති නිසා විභව නිෂ්පාදනය සිදු වෙන්නේ නැහැ කියන එක ලංකාවේ බොහෝ සමාගම් වලට අදාළ නැහැ.

ලංකාවේ ව්‍යාපාර චක්‍ර ඇති වෙන්නේ එක්කෝ ලංකාවේ මුදල් ප්‍රතිපත්ති හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති වල අතුරු පලයක් විදිහට. එහෙම නැත්නම්, බටහිර රටවල ඇතිවන ව්‍යාපාර චක්‍ර වල අතුරු පලයක් විදිහට. ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයට පළමු කරුණ බලපානවා. අපනයන කර්මාන්ත වලට හා සංචාරක කර්මාන්තය වගේ ක්ෂේත්‍ර වලට දෙවන කරුණ බලපානවා.

මේ වගේ ලංකාවේ ආර්ථිකයේ ඇතැම් අංශ වලට ව්‍යාපාර චක්‍ර වල බලපෑමක් තිබෙනවා. ඒ අංශ වල වර්ධනය රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග වලින් තාවකාලිකව වැඩි කළ හැකියි. නමුත්, පොදුවේ ගත්තහම ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක කරන රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිසා බොහෝ විට වෙන්නේ සමස්ත සැපයුම වැඩි වෙනවාට වඩා වේගයෙන් සමස්ත ඉල්ලුම වැඩි වෙන එකයි. මොකද ලංකාවේ පරිභෝජනය කරන භාණ්ඩ බොහොමයක් ආනයනික භාණ්ඩ. මේ භාණ්ඩ වලට දේශීය ආදේශක තිබෙන අවස්ථා වලදී වුවත්, හදිසියේ වැඩිවන ඉල්ලුමක් සැපයිය හැකි නිෂ්පාදන ධාරිතාවක් අදාළ දේශීය කර්මාන්ත වලට නැති නිසා  රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ලිහිල් කළ විට අන්තිමට වෙන්නේ ආනයන ඉහළ යන එකයි.

අතුරු කතා වැඩියි වගේ නේද? බදු අඩු කිරීමේ ප්‍රතිඵල ගැනනේ අපිට අවධානය යොමු කරන්න ඕනෑ වෙලා තිබුණේ. මේ ගැන විවිධ අය අපේ වියුණුවේම අදහස් දක්වා තිබෙනවා. ඒ අදහස් ගැන ප්‍රතිචාර දක්වන්න මහන්සි නොවී අපි රජය පැත්තෙන් කියන දෙයම බලමු. පහතින් තියෙන්නේ දින කිහිපයකට පෙර මුදල් අමාත්‍යාංශය විසින් නිකුත් කළ නිල නිවේදනයක කොටස්.

"ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය, වර්ධනය වෙමින් පවත්නා උද්ධමන නැඹුරුව සමග දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ 2%ක තරම් අඩු වර්ධන මට්ටමක් වාර්තා කර ඇති අවධියක මෙම බදු ප්‍රතිසංස්කරණයේ ආරම්භය සිදු කරනු ලැබ තිබේ."

"ජාතිය ගොඩනැගීමේ බද්ද (NBT) සහ උපයන විට බද්ද ඉවත් කිරීම මෙන් ම වැට් බද්ද 8% දක්වා අඩු කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල අඩුවනු ඇති අතර මේ හරහා උද්ධමනය මධ්‍යස්ථභාවයකට ද පත්වනු ඇත."

"2019 සඳහා අපේක්ෂිත රාජ්‍ය මූල්‍ය හිඟය ඇස්තමේන්තු ගත ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි වනු ඇති අතර එය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 7 ක් පමණ විය හැකිය. අපේක්‍ෂා කළ ආදායමට වඩා සැලකිය යුතු අඩුවීමක් හේතුවෙන් සහ ප්‍රධාන වශයෙන් මන්දගාමී වර්ධනය සහ මැතිවරණ ආශ්‍රිත වියදම් වැඩිවීම මෙයට හේතු වනු ඇත."

"මධ්‍ය කාලීනව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 4 ක් දක්වා අයවැය හිඟය අඩු කිරීමේ මාවතක් ඔස්සේ සිය මෙහෙයුම් නැවත සකස් කිරීමට සහ ණය තොගය තාර්කිකකරණය සමඟ කළමනාකරණය කළ හැකි මට්ටම් කරා ගෙනයෑමට රජය සාමූහික ප්‍රයත්නයක් දරමින් සිටියි."

"ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රගතිය සහ සමෘද්ධිය වෙනුවෙන් කැපවී සිටින ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය ආයතන (අයිඑෆ්අයි) සහ සංවර්ධන හවුල්කරුවන් සමඟ අඛණ්ඩ සම්බන්ධතාවය මත මෙම උත්සාහයන් ක්‍රියාත්මක කෙරේ."

දැන් මේ කියන කතාවේම මූලික අවුලක් තිබෙනවා. නිවේදනය අනුව, ආර්ථික වර්ධනය 2% තරමටම අඩු වී ඇති නිසා ආර්ථිකය වර්ධනය කිරීමට බදු අඩු කර ඇති බව කියන්න හදන බව පෙනෙනවා. ඒ කියන්නේ, ආර්ථිකය වර්ධනය වෙන්නේ විභව මට්ටමට අඩුවෙන් බව හඳුනාගෙන තිබෙනවා. ඒ එක්කම උද්ධමන නැඹුරුව වර්ධනය වෙමින් ඇති බවකුත් කියනවා. උද්ධමන නැඹුරුව වර්ධනය වෙනවානම් එයින් කියැවෙන්නේ රටේ සමස්ත ඉල්ලුම සමස්ත සැපයුමට වඩා වැඩි බවයි. ඒ අනුව බැලුවොත් 2% වර්ධනයත් ඕනෑවට වඩා වැඩි වර්ධනයක්. සමස්ත ඉල්ලුම සමස්ත සැපයුමට වඩා වැඩිනම් කළ යුත්තේ බදු තවත් වැඩි කර ආර්ථික වර්ධනය අඩු කරන එකයි. එසේ නැත්නම් මුදල් සැපයුම සංකෝචනය කර ආර්ථික වර්ධනය අඩු කරන එකයි.

මේ අවුරුද්දේ ආර්ථික වර්ධනය මේ තරමටම අඩු වෙන්න හේතු වුනේ පාස්කු බෝම්බ ප්‍රහාර නිසා ආර්ථිකයේ ඇති වූ තාවකාලික පසුබෑමයි. විශේෂයෙන්ම සංචාරක ක්ෂේත්‍රයේ මේ පසුබෑම සිදු වුනා. එවැනි තාවකාලික පසුබෑමක් ඉතා ඉක්මණින් නැවත යථා තත්ත්වයට පත් වෙනවා. ඒ සඳහා මුදල් ප්‍රතිපත්ති හෝ රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති අවශ්‍ය වන්නේ නැහැ. අපි හිතමු පාස්කු ප්‍රහාරය නොවන්නට 2019 හා 2020 ආර්ථික වර්ධනය පෙර සැලසුම් කර තිබුණු 3.5% හා 4.0% මට්ටම් වලම තිබිය හැකිව තිබුණා කියා. දැන් පාස්කු ප්‍රහාරය නිසා සංචාරකයින් පැමිණීම අඩු වී 2019 ආර්ථික වර්ධනය 2%ට අඩු වෙනවා. නමුත්, 2020දී සංචාරක කර්මාන්තය නැවත මුල් මට්ටමට පැමිණියහොත් 2020 ආර්ථික වර්ධනය 5.5%ක් වෙනවා. මොකද ආර්ථික වර්ධනය ගණනය කරන්නේ 1.5%ක් පහළ මට්ටමක සිට නිසා.

මුදල් අමාත්‍යංශ නිවේදනය අනුව බදු අඩු කිරීම නිසා උද්ධමනය පහළ යනවා. බදු අඩු කිරීම නිසා පහළ යන්නේ ජීවන වියදම් දර්ශකය මිස උද්ධමනය නෙමෙයි. ජීවන වියදම් දර්ශකය කියා කියන්නේ උද්ධමනය මනින මිනුම මිස උද්ධමනය නෙමෙයි. උද්ධමනය කියා කියන්නේ රුපියලේ මිල දී ගැනීමේ හැකියාව දිගුකාලීනව අඩුවීම. ගඟේ වතුර පිරිසිදුද කියා පරීක්ෂා කරන වතුර සාම්පලය පිරිසිදු කළා කියා ගඟේ වතුර පිරිසිදු වෙන්නේ නැහැ. උණ අඩු කළා කියා උණට හේතු වුනු රෝගය අඩු වෙන්නේ නැහැ.

මුදල් අමාත්‍යාංශ නිවේදනයේ වැදගත්ම කොටස මේ කොටසයි.

"2019 සඳහා අපේක්ෂිත රාජ්‍ය මූල්‍ය හිඟය ඇස්තමේන්තු ගත ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි වනු ඇති අතර එය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 7 ක් පමණ විය හැකිය."

මුදල් අමාත්‍යාංශ වෙබ් අඩවියේම තිබෙන 2019 වසර සඳහා වූ අයවැය ඇස්තමේන්තු අනුව, වසර තුළ රාජ්‍ය මූල්‍ය හිඟය ඇස්තමේන්තු කර තිබුණේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 4.4% ක් හෙවත් රුපියල් බිලියන 685 ක් ලෙසයි. මුදල් අමාත්‍යාංශයේම ඇස්තමේන්තු අනුව දැන් මේ හිඟය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 2.6% කින්, ඒ කියන්නේ රුපියල් බිලියන 405 කින් පමණ ඉහළ යනවා.

අයවැය හිඟය මේ ආකාරයට ඉහළ යාම ප්‍රශ්නයක් බව මුදල් අමාත්‍යාංශය නොදන්නවා නෙමෙයි. "මධ්‍ය කාලීනව දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් සියයට 4 ක් දක්වා අයවැය හිඟය අඩු කිරීමේ මාවතක් ඔස්සේ සිය මෙහෙයුම් නැවත සකස් කිරීමට" රජය උත්සාහ කරන බව මුදල් අමාත්‍යාංශය විසින් කියන්නේ ඒ නිසයි. පෙර වූ මැදිකාලීන සැලසුම අනුව 2024 වන විට අයවැය හිඟය 2% මට්ටම දක්වා අඩු කර ගැනීමට මුදල් අමාත්‍යාංශය සැලසුම් කර තිබුණා. අලුත් සැලසුම වන්නේ අඩුම වශයෙන් 2024 වන තුරු සෑම වසරකදීම කලින් සැලසුම් කළාට වඩා වැඩියෙන් ණය ගැනීමයි. බදු අඩු කිරීම නිසා ආදායම් ඉහළ යනවානම් 2019දී කෙසේ වුවත් අඩු වශයෙන් වසර පහකට පසුව හෝ රජයේ අයවැය හිඟය කලින් සැලසුම් කර තිබුණු මට්ටමට වඩා අඩු විය යුතුයි.

වසරකට රුපියල් බිලියන 400ක පමණ අමතර මුදලක් හොයා ගන්නවා කියන එක පහසු වැඩක් නෙමෙයි. මුදල් අමාත්‍යංශය බොහෝ විට ආදායම් වැඩියෙනුත්, වියදම් අඩුවෙනුත් ඇස්තමේන්තු කරන නිසා මේ අමතර මුදල මීට වඩා වැඩි මුදලක් වෙන්න පුළුවන්. මේ වගේ මුදලක් දේශීය වෙළඳපොළෙන් ලබා ගන්න ගියොත් පොලී අනුපාතික විශාල ලෙස ඉහළ යන්න දෙන්න වෙනවා. එතකොට අර ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය කිරීම කියන එක වෙන්නේ නැහැ. විකල්පයක් විදිහට මහ බැංකුවෙන් මුදල් ලබා ගත්තොත්, ඒ කියන්නේ සල්ලි අච්චු ගැහුවොත්, වහාම ප්‍රශ්නයක් ඇති නොවුණත් වසර දෙකකට පමණ පසුව උද්ධමනය නැවත විශාල ලෙස ඉහළ යයි. එය ඊට කලින්ම වෙන්නත් පුළුවන්. එතකොට අර බදු අඩු කිරීමේ සහනය නැතුව යනවා.

තෙවන ක්‍රමය විදේශ ණය ගැනීමයි. පසුගිය රාජපක්ෂ දශකයේ ප්‍රධාන ආර්ථික උපක්‍රමය වුණෙත් මෙයයි. විදේශ ණය අරගෙන රුපියල් වලට මාරු කළ විට රටේ රුපියල් අඩු වන නිසා මුදල් සංසරණය වැඩි වීම ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, උද්ධමනය ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. දේශීය මූල්‍ය වෙළඳපොළෙන් ණය ගන්නේ නැති නිසා පොලී අනුපාතික ඉහළ යන්නෙත් නැහැ. ණයට ගත් ඩොලර් ආනයන වෙනුවෙන් වියදම් කළ හැකි නිසා, රටේ නිෂ්පාදනය ඉහළ නොගියත්, වැඩිවන දේශීය ඉල්ලුමට හරියන්න අඛණ්ඩ භාණ්ඩ සැපයුමකුත් තිබෙනවා. ණයට ගන්නා ඩොලර් මුදා හරිමින් විණිමය අනුපාතිකය පහළින් තියාගත්තොත්, ඩොලර් වලින් ණය ඉහළ ගියත් රුපියල් වලින් බැලූ විට ණය ඉහළ යාමක් නොපෙනෙන නිසා ණය අර්බුදය සඟවන්න පුළුවන්.

හැබැයි ඔය ඔක්කොම කරන්න වෙන්නේ ප්‍රමාණවත් තරම් විදේශ ණය ලබා ගන්න පුළුවන් වුනොත් පමණයි. මේ අවුරුද්දේ තියෙන ණය වල පොලී හා වාරික ලෙස විශාල මුදලක් ගෙවන්නත් තියෙද්දී මෙය කළ හැකිද?

බැහැ කියා කියන්න බැහැ. ලංකාවේ විදේශ ණය බර රටට සාපේක්ෂව කොයි තරම් ලොකු වුනත්, ඇමරිකාව, චීනය හෝ ඉන්දියාව වගේ රටකට ඩොලර් බිලියනයක් දෙකක් ඒ තරම්ම ලොකු මුදලක් නෙමෙයි. ඇමරිකාවට කොහොම වුනත් ඉන්දියාවට හා චීනයට ලංකාවට ණය දෙන එකේ වාසියක් තිබෙනවා. ලංකාවේ ආනයන වලින් විශාල ප්‍රමාණයක් එන්නේ ඉන්දියාවෙන් හා චීනයෙන්. නමුත්, මේ රටවල් දෙකම ලංකාවෙන් එතරම් දෙයක් ආනයනය නොකරන නිසා සෑම වසරකම මේ රටවල් සමඟ විශාල ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳ හිඟයක් තිබෙනවා.

දැන් මේ බදු අඩු කිරීම නිසා මිනිස්සු අතේ මුදල් සංසරණය වැඩි වී භාණ්ඩ ඉල්ලුම වැඩි වුනා කියා කියමු. ඔය ඉල්ලුම සපුරන්න වෙළඳපොළට භාණ්ඩ එන්නේ කොහෙන්ද? ප්‍රධාන වශයෙන්ම ඉන්දියාවෙන් හා චීනයෙන්. එවිට ඔය රටවල් දෙක සමඟ වෙළඳ හිඟය තවත් වැඩි වෙනවා. මේ හිඟය පියවන්න වෙන්නේ ඩොලර් වලින්. නමුත්, ඩොලර් කොහෙන්ද?

ඩොලර් ඉල්ලුමට සරිලන සැපයුමක් නැති වුණොත් ඩොලරයේ මිල විශාල ලෙස ඉහළ යනවා. එවිට රටේ ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල විශාල ලෙස ඉහළ යනවා. ඉන්දියානු හා චීන බඩු වලට ඉල්ලුම අඩු වෙනවා. මේ භාණ්ඩ රටේ නිපදවන එක වාසිදායක නිසා දේශීය නිෂ්පාදකයින් දිරිමත් වෙනවා. එවිට පාඩුව කාටද? ඉන්දියාවට හා චීනයටයි.

මේ තත්ත්වය නිසා මේ වෙලාවේ ලංකාවට ණය දෙන එක ඉන්දියාවට වගේම චීනයටත් වාසියි. ඇත්තටම ණය දෙනවා කියා කීවත් සල්ලි දීමක් කියා දෙයක් වෙන්නේම නැහැ. දෙන ණය වල වටිනාකමට ලංකාවෙන් භාණ්ඩ ආනයනය කරන එකයි වෙන්නේ. පොලියත් එක්ක ණය එකතු කරගන්න එක පස්සේ කරයි. ඉන්දියාවනම් දැනටමත් අඩු පොලියට ණයක් පොරොන්දු වෙලා. අඩු වුණත් පොලියක් තියෙනවා. ඒ වගේම මෙය ණයක් මිස ආධාරයක් නෙමෙයි. චීනය වුණත් මේ වෙලාවේ ණය දෙන්න අකැමැති වෙන එකක් නැහැ.

ඉන්දියාව හා චීනය විසින් ණය දීමේ ප්‍රවණතාවක් තිබුණත් මේ අවුරුද්දේ ගෙවන්න තිබෙන ණය වාරික හා පොලියට අමතරව බදු කැපිල්ල නිසා ඉහළ ගිය අයවැය හිඟය පියවන්න තවත් ඩොලර් බිලියන දෙකක් විතර හොයා ගන්න එක ඒ තරම්ම ලේසිත් නැහැ. "ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රගතිය සහ සමෘද්ධිය වෙනුවෙන් කැපවී සිටින ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය ආයතන (අයිඑෆ්අයි) සහ සංවර්ධන හවුල්කරුවන් සමඟ අඛණ්ඩ සම්බන්ධතාව" අමතක කරලා නැත්තේ ඒකයි.

(Image: http://www.lankadeepa.lk/)

ණය හා විනය

අලුත් ආණ්ඩුව පිහිටුවීමෙන් පසුව, මූලික වටයේදීම ගන්නා රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ගයක් ලෙස රජයේ බදු ප්‍රතිපත්ති ලිහිල් කරන බව නිවේදනය කර තිබෙනවා. මෙය අලුත් ආණ්ඩුවේ ආර්ථික උපාය මාර්ගයේ කොටසක් සේ හිතනවාට වඩා දේශපාලනික උපාය මාර්ගයක් සේ සැලකීම වඩා නිවැරදියි. බදු ප්‍රතිපත්තිය හරහා අපේක්ෂා කර තිබෙන්නේ ඉදිරි මහ මැතිවරණයේදී දේශපාලන වාසියක් ගැනීමයි. ඒ නිසා, මහ මැතිවරණයෙන් පසුව ආණ්ඩුව විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ඇතැයි සිතිය හැකි ආර්ථික උපාය මාර්ග ගැන මේ ක්‍රියාමාර්ගය දෙස පමණක් බලා පුරෝකථනය කළ නොහැකියි.

මේ අයුරින්ම යහපාලන ආණ්ඩුව පිහිටවූ වහාම රාජ්‍ය සේවකයින්ගේ වැටුප් විශාල ලෙස ඉහළ දැම්මා. ඒ හේතුව නිසා රාජ්‍ය වියදම් විශාල ලෙස ඉහළ ගියා. එහෙත්, 2015 අගෝස්තු මහ මැතිවරණයෙන් පසුව යහපාලන ආණ්ඩුව විසින් දිගින් දිගටම මහන්සි දැරුවේ රාජ්‍ය වියදම් අඩු කිරීම හා රාජ්‍ය ආදායම් ඉහළ දමා ගැනීම සඳහායි. මේ කාර්යයේදී පසුගිය ආණ්ඩුව විසින් නිදහසින් පසු ලංකාවේ කිසිදු ආණ්ඩුවක් විසින් නොපෙන්වූ තරමේ දැඩි මූල්‍ය විනයක් පෙන්නුම් කළා.

පසුගිය ආණ්ඩුව එසේ කටයුතු කළේ එය දේශපාලන සිය දිවි හානි කර ගැනීමක්ව තිබියදීයි. ඇතැම් විට සුළු ජාතික ඡන්ද වලින් ඉදිරි මැතිවරණ ජය ගත හැකි වනු ඇතැයි යන මිථ්‍යාවේ ගැලී සිටි නිසා ඔවුන් බය නැතුව මේ වැඩේට අත ගැහුවා විය හැකියි. එසේ නැත්නම්, වෙන කළ හැකි දෙයක් නැති වූ නිසා වියදම් සීමා කළා වෙන්නත් පුළුවන්. හේතුව කුමක් වුවත්, පසුගිය වසර හතර ආණ්ඩුවේ ආදායම් වියදම් පරතරය ඉතා විශාල ලෙස අඩු කර ගනිමින් ලංකාවේ රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය නැවත නියම මාර්ගයට දමා ගත් සුවිශේෂී කාල පරිච්ඡේදයක්. ඒ වෙනුවෙන්, පසුගිය ආණ්ඩුවට විශාල ගෞරවයක් හිමි විය යුතුයි.

දැන් ආණ්ඩුව වෙනස් වී තිබෙනවා. මහ මැතිවරණය අවසන් වන තුරු මේ ආණ්ඩුවෙන් නිවැරදි ආර්ථික වැඩ පිළිවෙලක් අපේක්ෂා කරන්න බැහැ. එහෙත්, මහ මැතිවරණයෙන් පසුව මේ ආණ්ඩුවට නැවත රටේ ආර්ථිකය විනාශ මුඛයට යොමු නොකෙරෙන ආර්ථික වැඩ පිළිවෙලක් ගැන හිතන්නට වෙනවා. අලුත් ආණ්ඩුව මෙහෙයවන්නේ, බොහෝ දුරටම, පසුගිය රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව මෙහෙයවූ අයම වුවත් මේ ආණ්ඩුව රාජපක්ෂ දශකයේ කටයුතු කළ ආකාරයෙන් වෙනස්ව කටයුතු කරන්න සූදානම්ව සිටින බව ප්‍රදර්ශනය කරමින් සිටිනවා. මේ තත්ත්වය දිගටම පවතීද නැද්ද යන්න ගැන සහතිකයක් නැතත් අශුභවාදී වීමට තවම කල් වැඩියි.

රාජපක්ෂ පවුලේ සාමාජිකයින් ගණනාවක් අලුත් ආණ්ඩුවේ සිටියත් ඔවුන් අතර ආර්ථික විද්‍යා දැනුමක් ඇති අයෙකු නැතිවීම අඩුවක්. ඒ නිසා, ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ කඳවුරේ සිටින වෙනත් අය කෙරෙහි විශ්වාසය තියන්න වෙනවා. පසුගිය රාජපක්ෂ දශකයේදී ලංකාවේ ආර්ථිකය විශාල අර්බුදයක් කරා තල්ලු කළේත් මේ කණ්ඩායමේ අයම වීම ප්‍රශ්නයක්. ඒ නිසා, නැවත පැරණි පාරටම වැටෙන්න තිබෙන ඉඩකඩ බැහැර කරන්නත් බැහැ. කොහොම වුනත් මේ සියලු කරුණු ගැන අප මෙහි සාකච්ඡා කරන්නේ නැහැ. හැම දෙයක්ම එකවර කතා කළොත් කොහොමටත් කියවන අයට බර වැඩි වෙයි. ඒ නිසා, දැනට එක් සරල කරුණකට පමණක් අවධානය යොමු කරමු.

අපගේ පෙර ලිපිය ආර්ථිකය ගැන කතා කළ එකක් නොවූවත් කිහිප දෙනෙකු විසින් රටේ ආර්ථිකය හා අදාළ කරුණු ගණනාවක් ගැන කතා කරමින් ප්‍රතිචාර දමා තිබුණා. මේ එක් ප්‍රතිචාරයක තෝරාගත් කොටස් දෙකක්.

"පහුගිය කාලේ රජයේ ආදායම් වලට සාපේක්ෂව වියදම් සෑහෙන්න වැඩිවුණා."

"එහෙනම් 2016-2019 ගහපු බදු ගැහිල්ලට අය වැය පරතරය පට්ට විදියට අඩුවෙලා තියෙන්න ඕනෙ.. ඒ වෙනුවට පරතරය තව තව වැඩි වෙලා තියෙන්නේ කියලා නම් පේනවා."

මේ කරුණු සඳහන් කළ පාඨකයා විසින් ලියා තිබෙන්නේ ඔහු හෝ ඇය ඇත්තටම සිතා සිටින දෙය විය හැකියි. ඒ වගේම, මෙය කියවන බොහෝ දෙනෙක් මෙන්ම මෙය නොකියවන රටේ සිටින බොහෝ දෙනෙක්ද මෙසේ සිතා සිටිනවා විය හැකියි.

පසුගිය කාලය රජයේ ආදායම් වලට සාපේක්ෂව වියදම් අඩු වූ කාලයක්. එවැනි කාලයක් ලංකා ඉතිහාසයේ මෑතකදී තිබුණේම නැහැ. 1956 සිට 2016 දක්වාම ලංකාවේ රජයේ ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය ධන අතට හැරුණේ එකම එක වසරකදී පමණයි. ඒත් යාන්තමින්. එහෙත්, 2017 හා 2018 වසර වලදී ප්‍රාථමික ශේෂය ධන අතට හැරවීමට පසුගිය ආණ්ඩුව සමත් වුණා. අප පසුගිය ආණ්ඩුවේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති වෙනුවෙන් පෙනී සිටි හා පෙනී සිටින ප්‍රධානම හේතු අතරින් එකක් වන්නේ මේ වෙනසයි. පසුගිය ආණ්ඩුව විසින් කළ කැප කිරීම් නිසා මේ තත්ත්වය දිගටම පවත්වා ගැනීම දැන් ගොඩක් අමාරු දෙයක් නෙමෙයි. විය යුත්තේද එයයි.

ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය කියා කියන්නේ කුමක්ද?

ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය කියා කියන්නේ රජයේ සමස්ත ආදායම් හා වෙනත් ලැබීම් වලින් පොලී වියදම් හැර අනෙකුත් වියදම් අඩු කළ විට ඉතිරි වන මුදලයි. සමස්ත අයවැය ශේෂය කියා කියන්නේ මේ ඉතිරි මුදලින් පොලී වියදම්ද ගෙවූ පසු ඉතිරි වන මුදලයි. පොලී වියදම් කියා කියන්නේ පෙර වසර වලදී ලබාගත් ණය වෙනුවෙන් දැරිය යුතු වියදමක්. කිසියම් වසරක රජයේ වියදම් අඩු කළා කියා එම වසරේදීම මේ පොලී වියදම් අඩු වෙන්නේ නැහැ.

ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය සෘණ අගයක් ගන්නවා කියා කියන්නේ එම වසරේ රජයේ ආදායම් වලට වඩා වියදම් වැඩි බවයි. එසේනම්, ඒ අඩුව පුරවන්න වෙන්නේ ණය අරගෙනයි. ඊට අමතරව පරණ ණය වෙනුවෙන් පොලී ගෙවන්නත් ණය ගන්න වෙනවා. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ප්‍රාථමික ශේෂය සෘණ අගයක පවත්වා ගන්නා සෑම වසරකදීම රජයේ ණය ප්‍රමාණය ඉහළ යනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉදිරි වසර වලදී ගෙවිය යුතු පොලී වියදමද එන්න එන්නම වැඩි වෙනවා. 1956 සිටම වුනේ මෙයයි. මේ චක්‍රයෙන් මිදෙන්නනම් අනිවාර්යයෙන්ම රජයේ ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය ධන අගයක පවත්වා ගන්න වෙනවා.

කාලයක් තිස්සේ සෘණ මට්ටමක තිබෙන ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය ධන අගයක් කළ හැක්කේ කොහොමද? ඒ සඳහා, එක්කෝ රජයේ ආදායම් වැඩි කරගත යුතුයි. නැත්නම් වියදම් අඩු කළ යුතුයි. පසුගිය ආණ්ඩුව සෑහෙන පමණකින් ඔය කටයුතු දෙකම කළා.

පොලී වියදම් හැරුණු විට ලංකාවේ ආණ්ඩුවේ පුනරාවර්තන වියදම් වලින් විශාල කොටසක් වැය වන්නේ රාජ්‍ය සේවක වැටුප් හා විශ්‍රාම වැටුප් වෙනුවෙන් හා තෝරාගත් කණ්ඩායම් වෙනුවෙන් ලබා දෙන සීමිත සහනාධාර වෙනුවෙනුයි. රාජ්‍ය සේවක වැටුප් හා විශ්‍රාම වැටුප්  වියදම් ක්ෂණිකව අඩු කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. කළ හැක්කේ මේ වියදම් තවත් වැඩි නොකර සිටීම පමණයි. ලංකාවේ රජය විසින් දැනට ලබා දෙන සහනාධාර කපන එකත් ප්‍රායෝගිකව කළ නොහැකි දෙයක්. ඒ නිසා, පසුගිය ආණ්ඩුව විසින් දිගින් දිගටම කළේ රජයේ ප්‍රාග්ධන වියදම් අඩු කරන එකයි. බොහෝ දෙනෙක් රාජපක්ෂ කාලයේදී මෙන් රටේ සංවර්ධනයක් සිදු නොවන බවක් දැක්කේත්, ආර්ථික වර්ධන වේගය අඩු වුනේත් මේ ප්‍රාග්ධන වියදම් කප්පාදුව නිසයි.

රජයකට ආදායම් ඉපැයිය හැකි ප්‍රධානම ආකාරය බදු ගැසීමයි. පසුගිය ආණ්ඩුවේ බදු ගැහීම ගැන කවුරුත් දන්න නිසා තවත් අමුතුවෙන් කිව යුතු නැහැනේ. ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය ධන අගයක් බවට පත් කර ගැනීමට පසුගිය ආණ්ඩුවට හැකි වුනේ මේ ආකාරයට බදු ඉහළ දමා ආදායම් වැඩි කර ගැනීමත්, ප්‍රාග්ධන වියදම් අඩු කිරීමත් යන දෙකම කළ නිසයි. මේ දේවල් කළේ ඇයි කියන එක ගැන රටේ ජනතාව නිසියාකාරව දැනුවත් කිරීමට පහුගිය ආණ්ඩුව සමත් නොවූ නිසා බොහෝ දෙනෙකු දකින්නේ ආණ්ඩුව බදු වැඩි කළත් කළ දෙයක් නැති බවයි.

පසුගිය ආණ්ඩුවේ සමහර අය කිවුවේ රාජපක්ෂලා ගත් ණය ගෙවීමට බදු වැඩි කරන්න සිදු වී තිබුණු බවයි. මේ කතාව එක්ක නිරායාසයෙන්ම මතු වෙන ප්‍රශ්නයක් වන්නේ බදු ගැහුවේ රාජපක්ෂ ණය ගෙවන්නනම් යහපාලන ආණ්ඩුව පැවති කාලයේදී ණය අඩු නොවුනේ ඇයි කියන එකයි. යහපාලන ආණ්ඩුවට ඒ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරක් දෙන්න පුළුවන්කමක් තිබුණේ නැහැ.

යහපාලන ආණ්ඩුව බලයට පත් වූ වහාම දේශපාලන උපාය මාර්ගයක් ලෙස රාජ්‍ය සේවක වැටුප් විශාල සේ වැඩි කළ බවත් කවුරුත් දන්නා දෙයක්. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 2015 වසරේදී රජයේ ප්‍රාථමික අයවැය ශේෂය පෙර නොවූ විරූ තරම් (නාමික රුපියල් අගය අනුව) ඉහළ ගියා. එසේ වුවත්, ඉන් පසුව එම ආණ්ඩුව රජයේ ආදායම් වියදම් නිසි සේ කළමනාකරණය කළා. පසුගිය 2018 වසරේදී රජය ඉපැයූ ආදායමෙන් රුපියල් මිලියන 91,421ක් ඉතිරි කළා.

ලංකාව හිර වී සිටින ණය උගුලෙන් ගොඩ යාමටනම් ධන ප්‍රාථමික ශේෂයක් පවත්වා ගැනීම අනිවාර්ය අවශ්‍යතාවයක්. එහෙත්, එය කිසිසේත්ම ප්‍රමාණවත් අවශ්‍යතාවයක් නෙමෙයි. ප්‍රාථමික ශේෂය ධන අගයක් වුවත්, එම ශේෂය පැරණි ණය වල පොලී ගෙවීමට ප්‍රමාණවත් නැත්නම්, පොලී ගෙවන්න තවත් ණය ගන්න වෙනවා. එවිට රටේ ණය ඉහළ යනවා. රටේ ණය ඉහළ ගිය විට ඉදිරි වසර වල පොලී වියදම් තවත් ඉහළ යනවා.

ඉතා අසීරුවෙන් ප්‍රාථමික ශේෂය ධන අගයක් කර ගෙන තිබුණත්, එම ශේෂය තවමත් රටේ වාර්ෂික පොලී වියදමට වඩා ගොඩක් වැඩියි. පසුගිය වසරේ රටේ වාර්ෂික පොලී වියදම රුපියල් මිලියන 852,190ක්. ඒ නිසා, සමස්ත අයවැය ශේෂය තවමත් හිඟයක්. මේ හිඟය පියවන්න අලුත් ණය අවශ්‍ය වූ නිසා පසුගිය සිවු වසර තුළත් වසරින් වසර රටේ ණය බර වැඩි වුනා. තිබෙන ණය ආපසු ගෙවීම පැත්තකින් තිබ්බත්, ණය තවත් වැඩි කර නොගැනීමටනම් වාර්ෂිකව පොලී වියදම් ගෙවීමට ප්‍රමාණවත් තරම් ප්‍රාථමික ශේෂයක් ඉතිරි කර ගත යුතුයි. ඒ කියන්නේ සමස්ත අයවැය ශේෂය ධන අගයක් විය යුතුයි.

පසුගිය ආණ්ඩුවේ සැලැස්ම වූයේ ඉදිරි වසර කිහිපය තුළදී මේ ඉලක්කය කරා යාමයි. රටේ ආර්ථික ස්ථාවරත්වය ගැන හිතනවානම් අලුත් ආණ්ඩුවටත් මෙවැනි ඉලක්කයක් තබා ගන්න වෙනවා. ඒ වගේම, ඒ ඉලක්කය කරා යා හැකි මූල්‍ය විනයක්ද අවශ්‍ය වෙනවා.

එවැනි මූල්‍ය විනයක් පවත්වා ගත්තත් මෙය පහසු වැඩක් නෙමෙයි. යහපාලන ආණ්ඩුව විසින් කළ සියලු දේවල් වලින් පසුවත් 2018 වසරේ ගෙවිය යුතු වූ ණය පොලිය එම වසරේ රජයේ සමස්ත ආදායම් හා ලැබීම් වලින් 44%ක්. ඉතිරි කරගත් ප්‍රාථමික ශේෂය ආදායම් හා ලැබීම් වලින් 5%ක් පමණයි. ප්‍රාථමික ශේෂය ධන වුවත්, මේ වෙනස රටේ ණය තොගයට අලුතින් එකතු වන නිසා 2019දී රජය විසින් ගෙවිය යුතු පොලී වියදම තවත් ඉහළ යනවා. ණය දිගින් දිගටම ඉහළ යාම නවත්වා ගන්නනම් ආදායමෙන් 44%කට වඩා ඉතිරි කරන්න වෙනවා. එය වසර පහ හයකින් ළඟා කර ගත හැකි ඉලක්කයක් නොවන නිසා මොන තරම් හොඳ මූල්‍ය විනයක් තිබුණත් තවත් වසර ගණනාවක් යන තුරු රටේ ණය බර එන්න එන්නම වැඩි වෙන එක වුනත් නවත්වා ගන්න පුළුවන් කමක් නැහැ. ඒ නිසා, ප්‍රාථමික ශේෂය කෙසේ හෝ ටිකෙන් ටික ඉහළ නංවා ගන්න එක අලුත් ආණ්ඩුවට කරන්නම වෙන දෙයක්.

කන්ටේනර් ටෝක්!

හිටපු විගණකාධිපති ගාමිණි විජේසිංහගේ ප්‍රකාශයක් වෙත ඇනෝ කෙනෙක් විසින් අවධානය යොමු කරලා තිබුණා. ඔහුගේ ප්‍රකාශයේ සාරාංශය ගත්තොත් එය මෙවැන්නක්. කතාවේ තිබෙන අවශේෂ කරුණු ගැන මම කතා කරන්න යන්නේ නැහැ.

"රජයේ දවසක ආදායම රුපියල් බිලියන පහක්. වියදම රුපියල් බිලියන හතක්. බදු අනුපාතික ඉහළ නොදමා රජයේ ආදායම දවසකට රුපියල් රුපියල් බිලියන හයක් හතක් දක්වා ඉහළ දැමීම පහසුවෙන් කළ හැකි දෙයක්. ඒ වගේම වියදම රුපියල් බිලියන පහක් දක්වා අඩු කරන එකත් පහසුවෙන් කළ හැකි බව ඔප්පු කර තිබෙන දෙයක්."

දැන් මේ ප්‍රකාශය අනුව, දවසකට රුපියල් බිලියන දෙකක් වන රජයේ අයවැය හිඟය රුපියල් බිලියන දෙකක අතිරික්තයක් කර ගැනීම ඉතාම පහසු වැඩක්. මේ කතාව ඇත්තද? නැත්නම්, මේකත් තවත් ගැලරි ටෝක් එකක් විතරද?

ගාමිණි විජේසිංහගේ ප්‍රකාශය සාමාන්‍ය පුද්ගලයෙකුට පහසුවෙන් තේරුම් ගත හැකි සරල ප්‍රකාශයක්. ඒ නිසා, අපි මුලින්ම ඔහු කියන සංඛ්‍යාලේඛණ වලින්ම පටන් ගනිමු. ඔහුගේ ප්‍රකාශයේ තිබෙන විදිහට රජයේ දවසක ආදායම හා වියදම බිලියන වලින් බැලූ විට ගොඩක් දෙනෙකුට කතාව තේරුම් ගන්න පහසුයි.

රජයේ දවසක ආදායම (2018දී රුපියල් බිලියන වලින්) - 5,260
රජයේ දවසක වියදම (2018දී රුපියල් බිලියන වලින්) - 7,379

මේ අනුව, මේ ගණන් රුපියල් බිලියන වලින් 5,000 හා 7,000 ලෙස සඳහන් කිරීමේ වැරැද්දක් නැහැ. 2018දී රුපියල් බිලියන වලින්ම මේ වියදම් මොනවාද කියා අපි වැඩි දුරටත් හොයා බලමු.

රජයේ දවසක වියදම (2018දී රුපියල් බිලියන වලින්)
ප්‍රාග්ධන වියදම්- 1,678
පුනරාවර්තන වියදම්- 5,725

මෙයින් පුනරාවර්තන වියදම් වැඩි දුරටත් පහත ආකාරයට කොටස් කළ හැකියි.
රාජ්‍ය සේවක වැටුප්- 1,715
පොලී වියදම්- 2,335
සහනාධාර- 1,182
භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම්- 493

දවසකට රුපියල් බිලියන 2,000කින් රජයේ වියදම අඩු කරන ආකාරය ගාමිණි විජේසිංහගේ කතාවේ උපුටා දක්වා ඇති කොටසේ නැහැ. ඔහු ඒ බව පෙන්වා ඇති තැනක් ඇත්නම් ඒ ගැන වැඩිදුර කතා කළ හැකියි. මගේ පෞද්ගලික අදහසනම් කවුරු මුදල් අමාත්‍යාංශය භාර ගත්තත් ගාමිණි විජේසිංහ කියන ආකාරයට දවසකට රුපියල් බිලියන 2,000කින් රජයේ වියදම අඩු කළ නොහැකි බවයි.

යහපාලන ආණ්ඩුව යටතේ පසුගිය වසර හතර ඇතුළත ප්‍රාග්ධන වියදම් විශාල ලෙස කප්පාදු කර තිබෙනවා. ඇතැම් විට මේ වසර හතර ඇතුළත ක්ෂය වූ ප්‍රාග්ධනයේ ප්‍රමාණයටවත් අලුතින් ප්‍රාග්ධන ආයෝජන සිදු කර නැති වෙන්න පුළුවන්. රටේ පාරවල් දිහා බැලූ විට මේ බව පෙනෙනවා. බොහෝ පාරවල් 2014 අගදී තිබුණු මට්ටමට නඩත්තු වී නැහැ.

ප්‍රාග්ධන වියදම් මීටත් වඩා අඩු කළොත් වෙන්නේ ක්‍රමක්‍රමයෙන් රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණය අකර්මන්‍ය වී යාම පමණයි. රෝහල් වල උපකරණ කැඩෙන විට ඒවා පිළිසකර කළ යුතුයි. ගොඩ දාන්න බැරි මට්ටමට ආ විට අලුත් උපකරණ මිල දී ගත යුතුයි. එසේ නොකළොත්, සෞඛ්‍ය සේවකයින් සිටි පමණින් නිසි පරිදි ප්‍රතිකාර කළ නොහැකි වෙනවා. රජයේ කාර්යාල වල පරිගණක කල් ඉකුත් වන විට අළුත් පරිගණක මිල දී ගත යුතුයි. පරිගණකයක් නැතිව පරිගණක ක්‍රියාකරුවෙකුට කළ හැකි දෙයක් නැහැ. වාහන අබලන් වන විට අළුත් වාහන මිල දී ගන්න වෙනවා. වාහනයක් නැතිව රියදුරෙකුට වැටුප් ගෙවා නඩත්තු කළා කියා කිසිදු නිෂ්පාදනයක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. දවසකට ප්‍රාග්ධන වියදම් සේ වැය කරන රුපියල් බිලියන 1,678 තවදුරටත් කප්පාදු කිරීමෙන් වෙන්නේ රාජ්‍ය අංශයේ සේවකයින් සෑහෙන පිරිසකට වැඩක් නොකර වැටුප් ගන්න වෙන එකයි. එවැනි කප්පාදුවක් දිගුකාලීනව එය රටට බොහෝ හානිකර විය හැකියි.

පොලී වියදම් වලින් සතයක්වත් අඩු කරන්න අමාරුයි. දැනටම අරගෙන තිබෙන ණය වලට කලින් පොරොන්දු වී ඇති පොලී ගෙවන්නම වෙනවා. ඒ වගේම, රජයේ සේවකයන්ගේ වැටුප් කප්පාදු කරන්න බැහැ. රාජ්‍ය සේවකයින් සේවයෙන් ඉවත් කරන්නත් බැහැ. දැනට සිටින රජයේ සේවකයින් ප්‍රමාණයට සාපේක්ෂව රජය විසින් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම වෙනුවෙන් වැය කරන්නේ ඉතා අඩු මුදලක්. ප්‍රාග්ධන වියදම් මෙන්ම මේ වියදම්ද තවත් අඩු කරන්න අමාරුයි. රජයේ කාර්යාල වල කටයුතු අවම මට්ටමින් හෝ කරන්න ලිපි ද්‍රව්‍ය, ඉන්ධන ආදී විවිධ වියදම් දරන්නම වෙනවා. මේ වියදම් තවත් කැපුවොත් වෙන්නේ රජයේ සේවකයින්ට වැටුප් ගෙන වැඩක් නොකර ඉන්න වෙන එකයි.

හැබැයි එකවර විශාල රාජ්‍ය සේවකයින් පිරිසක් සේවයෙන් ඉවත් කිරීම වැනි දෙයක් කළොත්නම්, සමානුපාතිකව ඇතැම් භාණ්ඩ හා සේවා මිල දී ගැනීම් වෙනුවෙන් යන වියදම් හා ප්‍රාග්ධන වියදම් කප්පාදු කළ හැකියි. එවැන්නක් කරන්න කිසිදු ආණ්ඩුවක් පෙළඹෙයි කියා හිතන්න බැහැ.  ගාමිණි විජේසිංහ එවැන්නක් යෝජනා කරනවා කියා මා හිතන්නේත් නැහැ.

මේ සියල්ලට අමතරව ඉතිරිව තිබෙන්නේ විවිධ සහනාධාර සඳහා යන වියදම්. වියදම් අඩු කරනවානම් සාපේක්ෂව පහසුම දේ මේ ඇතැම් සහනාධාර නොදී ඉන්න එකයි. ගාමිණි විජේසිංහ විසින් යෝජනා කරන්නේ එවැන්නක්ද? එසේනම්, ඒ විදිහට කපා දැමිය යුත්තේ කවර සහනාධාරද?

ප්‍රකාශයේ තිබෙන විදිහට රජයේ දවසක වියදමෙන් රුපියල් බිලියන 2,000ක් අඩු කරන එක මටනම් හිතාගන්නවත් අමාරු දෙයක්. රුපියල් බිලියන දෙතුන් සීයක්නම් කොහොම හරි අඩු කර ගන්න උත්සාහ කළ හැකියි. නමුත්, රජයේ වියදම් දවසකට රුපියල් බිලියන 5,000 දක්වා අඩු කරනවා කියන එක රුපියල් 2,500න් මාසයක් ජීවත් වෙන්න පුළුවන් කියනවා වගේ කතාවක්.

අපි ආදායම් පැත්තත් බලමු. ආදායම් වැඩි කිරීම හා අදාළව ඔහු සතුව යෝජනාවක් තිබෙන බව පේනවා. ඔහුගේ ප්‍රකාශය අනුව, ලංකාවට දවසකට එන කන්ටේනර් 1,500කින් පරීක්ෂාවට ලක්වන්නේ 100ක් පමණයි. මෙසේ කීමෙන් ඔහු අදහස් කරන්නේ මේ කන්ටේනර් 1,500ම පරීක්ෂාවට ලක් විය යුතු බව වෙන්න පුළුවන්.

වරායේදී කන්ටේනර් පරීක්ෂා කරන ක්‍රමවේදය ගැන මම හරියටම දන්නේ නැහැ. නමුත්, මේ වගේ තැනකදී අහඹු නියැදියක් පරීක්ෂාවට ලක් කිරීම සම්මත ක්‍රමයක්. ප්‍රසස්ථ ක්‍රමය වන්නේද එසේ නියැදි පරීක්ෂාවක් කිරීමයි. මේ ගණන් නිවැරදියි කියා උපකල්පනය කළොත් ඕනෑම කන්ටේනරයක් පරීක්ෂාවට ලක් වෙන්න 1/15ක සම්භාවිතාවක් තිබෙන නිසා බොහෝ දෙනෙක් බදු වංචාවක් කිරීමට පෙර ඒ ගැන හිතා බලනවා. ඒ වගේම, "දැක්කොත් බුවා නොදක්කොත් එබුවා" කියා පරීක්ෂාවට ලක් නොවෙන්න 14/15ක සම්භාවිතාවක් තිබීමේ වාසිය ගන්න අයත් ඉන්න පුළුවන්.

අවුරුදු විස්සකට පමණ පෙර මා අසා තිබුණා බදු නොගෙවා ලංකාවට පාවහන් ගෙන්වන ආනයනකරුවෙක් පිළිබඳ කතාවක්. තායිලන්තයෙන් පාවහන් මිල දී ගන්නා ඔහු මේ පාවහන් ලංකාවට එවන්න කලින් ඒවා දකුණු හා වම් කකුල් පාවහන් ලෙස ගොඩවල් දෙකකට වර්ග කරනවා. ඉන් පසු, මේ වර්ග දෙක වෙන වෙනම නැව්ගත කරනවා. බොහෝ විට මේ පාවහන් පරීක්ෂාවට ලක් වන්නේ නැහැ. වෙන වෙනම එන තොග ලංකාවට ලැබුණු පසු ලංකාවේදී දකුණු හා වම් කකුල් එකතු කර ගන්නවා.

සමහර වෙලාවට පාවහන් තොගයක් රේගු නිලධාරීන්ට අහු වෙනවා. එවිට මේ ආනයනකරු දඩමුදල් ගෙවා පාවහන් නිදහස් කරගන්න යන්නේ නැහැ. පාවහන් තොගය රාජසන්තක වෙනවා. ඉන් පසු මේ පාවහන් වෙන්දේසියේ දමනවා. නමුත්, කවුරුත් ලන්සු තියන්නේ නැහැ. එක කකුලක් විතරක් මොකටද? අන්තිමට අර මනුස්සයාම ගිහිං පොඩි ගාණකට වෙන්දේසියෙන් පාවහන් තොගය ගන්නවා. අරගෙන තමන් ළඟ තිබෙන අනික් කකුල සමඟ මැච් කර ගන්නවා. ඔය කතාව ඇත්තක් වුනත් බොරුවක් වුනත් ආනයනික භාණ්ඩ තොග සියල්ලම පරික්ෂා කරනවානම් ඔය වගේ සෙල්ලම් කරන්න ලැබෙන්නේ නැහැ.

අපි හිතමු ගාමිණී විජේසිංහ කියනවා වගේ රේගුව කන්ටේනර් සියල්ල පරික්ෂා කරන්න පටන් ගත්තා කියලා. වැඩේ පටන්ගත් අලුත, බදු වංචා කරුවන් ගණනාවක් අහු වෙයි. නමුත්, ඒ වෙනුවෙන් දැනට වඩා විශාල රේගු නිලධාරීන් පිරිසක් අවශ්‍ය වෙනවා. අනෙක් වියදම්ද සමානුපාතිකව ඉහළ යනවා. එවැනි වියදමක් දරා බදු වංචාකරුවන් අල්ලා ගත්තා කියා කියමුකෝ. එයින්, පසුව ඒ අය දිගින් දිගටම බදු ගෙවමින් කලින් වගේම භාණ්ඩ ආනයනය කරයිද?

ඇතැම් අය අවදානමක් ගෙන බදු වංචා කර භාණ්ඩ ආනයනය කරන්නේ ඒ භාණ්ඩ විකුණා ලාබයක් ලබන්නයි. මේ වගේ භාණ්ඩ සාමාන්‍යයෙන් විකිණෙන්නේ අඩු මිලකටයි. හරියට බදු ගෙවුවොත් ඔවුන්ට එවැනි අඩු මිලකට බඩු විකුණන්න බැහැ. මිල වැඩි කළොත් මේ භාණ්ඩ විකිණෙන්නේ නැහැ. මෙවැනි ආනයනකරුවන් වැඩේට අත ගහන්නේම බදු නොගෙවා භාණ්ඩ රට ඇතුළට පන්නා ගැනීම පිළිබඳව තිබෙන විශ්වාසය මතයි. ඒ නිසා, ගාමිණී විජේසිංහ යෝජනා කරන විදිහට රේගුවේ හිල් සියල්ලම වැහුවොත් වෙන්නේ එවැනි අය බොහෝ දෙනෙක් වැඩේ නවත්වන එකයි. එවිට, බදු වංචා නැවතුණත් ඔහු අපේක්ෂා කරන ආකාරයට රජයේ ආදායම වැඩි වෙන්නේ නැහැ. අමතර රේගු නිලධාරීන් පිරිසක් නඩත්තු කරන්න සිදුවීම නිසා වියදම වැඩි වෙන එක සැලකූ විට අන්තිමට රජයේ ආදායම වැඩි වනවාට වඩා වියදම වැඩි වෙන්නත් පුළුවන්.

පොදුවේ රටේ ආර්ථිකය ගැන සැලකුවාම කන්ටේනර් සියල්ලම පරීක්ෂා කරන්න යාමේ විශාල ආර්ථික පිරිවැයක්ද තිබෙනවා. පරීක්ෂාව සඳහා ගත වන කාලය තුළ ඇතැම් භාණ්ඩ නරක් වෙන්න පුළුවන්. ඇතැම් භාණ්ඩ විකුණා ගැනීමට තිබෙන අවස්ථාව ගිලිහෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, භාණ්ඩ වෙළඳපොළට එන්න කලින් සිදුවන පැයක හෝ ප්‍රමාදයක් කියන්නේ විශාල ප්‍රමාදයක්. මේ වගේ යෝජනාවක වක්‍ර ආර්ථික පිරිවැය විශාලයි. මේ හේතුව නිසා ආනයන වෙළඳාම අධෛර්යමත් වීමෙන් රජයේ බදු ආදායමට යම් සෘණාත්මක බලපෑමක්ද විය හැකියි. මෙවැනි යෝජනාවක් කවදාවත් බදු වංචා කරන්න නොහිතන ආනයනකරුවෙකුගේ හෝ සතුටට හේතු වෙන්නේ නැහැ.

කන්ටේනර් පරීක්ෂා කිරීමේදී 1/15ක් පමණක් පරීක්ෂා කිරීම ප්‍රසස්තම මට්ටමද කියා මා දන්නේ නැහැ. නමුත්, කන්ටේනර් සියල්ලම පරීක්ෂා කිරීමනම් කාර්යක්ෂම ක්‍රමවේදයක් නෙමෙයි. ආදායම් බදු ආදිය හා අදාළවත් තත්ත්වය මෙවැන්නක්. නියැදි පරීක්ෂාවන් කළ යුතු ආකාරය ගැන මනා දැනුමක් තිබෙන නිලධාරීන් අදාළ ආයතන වල ඉන්න නිසා ඔවුන් මේ වැඩේ සම්පූර්ණයෙන්ම අනාගෙන ඉන්නවා කියා හිතන්න අමාරුයි.

පැත්තක ඉඳන් විවේචනය කරන එක පහසුයි. නමුත්, වැඩක් කරන එක ඒ තරම්ම ලේසි නැහැ.