පුරවැසි සමනල්ලු හා සාමණේර ගස්

නවසීලන්ත පාර්ලිමේන්තුව තුළ 2017 මාර්තු මාසයේදී සම්මත කළ පනතකින් එරට තෙවන විශාලතම ගංගාව වන වන්ගානුයී ගංගාව නෛතික පුද්ගලයෙක් බවට පත් වුනා. මෙය මෙවැන්නක් සිදු වූ පළමු අවස්ථාවයි. ඒ එක්කම වාගේ ඉන්දියාවේ උත්තරඛාන්ද් ප්‍රාන්තයේ අධිකරණයක් විසින් ගංගා හා යමුනා ගංගාවන් නෛතික පුද්ගලයින් සේ ප්‍රකාශයට පත් කරමින් තීන්දුවක් දුන්නා. පසුව ඉන්දියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් මේ තීන්දුව ආපසු හැරෙවුවා. ඉන් පසුව, 2019 වසරේදී කොස්ටරිකාවේ කරිදාබත් නගරය වවුලන්, සමනලයින්, මී මැස්සන්, පැණි කුරුල්ලන් ඇතුළු සත්ව විශේෂ ගණනාවකට හා ශාඛ ගණනාවකට එම නගරයේ පුරවැසිකම ලබා දෙන බව ප්‍රකාශ කළා. 

දැන් ලංකාවේ බෞද්ධ භික්ෂූන් පිරිසක් විසින් ලංකාවේ තිබෙන දුලබ ශාඛයකට සාමණේර භාවය ලබා දී තිබෙනවා. මෙය සංකේතාත්මක හා ප්‍රදර්ශනාත්මක කරුණක් පමණක් විය හැකියි. කෙසේ වුවත්, ලංකාවේ සමාජය තුළ සාමණේර තත්ත්වය නෛතික පුද්ගල තත්ත්වයට හා පුරවැසි තත්ත්වයටත් වඩා ඉහළ ගෞරවනීය තත්ත්වයක්. 

හැම ජීවයක්ම පැවැත්ම සඳහා නිරන්තර සටනක් කරනවා. එහිදී සමහර වෙලාවට වෙනත් වර්ග වල ජීවීන් එක්ක ගැටුමක් තිබෙනවා. තවත් සමහර වෙලාවට සහජීවනයක් තිබෙනවා. ඒ වගේම සමහර වෙලාවට තමන්ගේ වර්ගයා එක්කම ගැටුමක් හෝ සහජීවනයක් තිබෙනවා. මේ සටන හෝ සහජීවනය හිතාමතා කරන කටයුත්තක් වෙන්න අවශ්‍ය නැහැ. හිතුවත්, නැතත් පරිණාමයේ නීති අනුව එය කොහොමටත් සිදු වෙනවා. අවසාන වශයෙන් සිදුවෙන්නේ පැවැත්ම සඳහා වඩාත්ම හිතකර දෙයයි. පැවැත්මට බාධා කරන ලක්ෂණයක් හෝ චර්යාවක් දිගුකාලීනව පවතින්නේ නැහැ.

මිනිස්සුන්ගේ අවශ්‍යතා හැම එකකම වගේ අවසාන අරමුණ පැවැත්ම තහවුරු කර ගැනීම. මිනිස්සුන්ගේ ප්‍රශ්න කියා කියන්නේ මිනිස්සුන්ගේ පැවැත්ම තහවුරු කර ගැනීම පිළිබඳ ප්‍රශ්න. පාරිසරික ප්‍රශ්න කියා කියන්නෙත් මිනිස්සුන්ගේ වෙනත් ප්‍රශ්න වගේම මිනිස්සුන්ගේ පැවැත්ම තහවුරු කර ගැනීම පිළිබඳ ප්‍රශ්න. මේ ප්‍රශ්න වලට මිනිස්සුන්ගේ විසඳුම් කියා කියන්නේ මිනිස්සුන්ගේ පැවැත්ම තහවුරු කරන විසඳුම් වලටම මිසක් වෙන කෙහෙල්මලකට නෙමෙයි. වන්ගානුයී ගංගාව නෛතික පුද්ගලයෙක් වෙන්නේත් කෘඩියා සෙලනිකා ගහ සාමණේර කෙනෙක් වෙන්නේත් මිනිස්සුන්ගේ පැවැත්ම තහවුරු කර ගැනීම සඳහා කරන සටන ඇතුළේ. අධිවේගී මාර්ග හදන එක සිදු වෙන්නේත් මිනිස්සුන්ගේ පැවැත්ම තහවුරු කර ගැනීම සඳහා කරන සටන ඇතුළේ.

කවුරු හරි කෙනෙක් "මම" කියලා වෙන් කර ගන්න කොටස ඇරුනහම ඉතුරු සියල්ල පරිසරය. වඩු කුරුළු කූඩුවක් වගේම නෙළුම් කුළුනත් පරිසරයේම කොටස්. පරිසරය කියන්නේ හැම මොහොතකම ගතික ලෙස වෙනස් වෙන දෙයක්. මේ වෙනස් වීම ඇතුළේ සමහර ශාඛ හා සත්ත්ව විශේෂ වඳ වෙලා යනවා. තව ඒවා අළුතින් බිහි වෙනවා. ඒක සාමාන්‍ය තත්ත්වය.

සමහර ශාඛ හා සත්ත්ව විශේෂ පෘථිවියෙන් වඳ වී ගොස් තියෙන්නේ මිනිස්සුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන්. මිනිස්සු කියන්නේත් පරිසරයේම කොටසක් නිසා කිසියම් ශාඛ හෝ සත්ත්ව විශේෂයක් පෘථිවියෙන් වඳ වී යාමට හේතු වෙන්නේ මිනිස් ක්‍රියාකාරකම්ද නැත්නම් වෙනත් කරුණක්ද කියන එක වැදගත් වෙන්නේත් එය මිනිසුන්ගේ පැවැත්ම කෙරෙහි බලපෑමක් කරනවානම් පමණයි. දැන් ලෝකයේ ගොඩක් දේවල් සිදුවන්නේ මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් වල බලපෑමක් සහිතවයි. මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් කියන්නේත් පරිසරයේම කොටසක්. මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසාම ලෝකයට අලුතෙන් ශාඛ හා සත්ත්ව විශේෂ කොයි තරම් බිහි වෙලා තියෙනවද?

මොන විදිහේ තර්ක ඉදිරිපත් කළත් වෙනත් ශාඛ හෝ සත්ත්ව විශේෂ වඳ නොවී පැවතිය යුතු පරම වූ හේතුවක් මිනිස්සුන්ට තිබෙනවානම් ඒ මිනිස්සුන්ගේ පැවැත්මට එයින් කවර හෝ උදවුවක් ලැබීමයි. තමන්ගේ පැවැත්මට බාධා වන ශාඛ හෝ සත්ත්ව විශේෂයක් මිහිමතින් වඳ කර දැමීමට මිනිස්සු පැකිලෙන්නේ නැතුවාක් වගේම එහි වැරැද්දකුත් නැහැ.

ඕනෑම දෙයකට මිලක් තිබෙනවා. කෘඩියා සෙලනිකා ශාඛයට වගේම ශ්‍රී මහා බෝධියටත් මේ කතාව වලංගුයි. ශ්‍රී මහා බෝධියට තිබෙන්නේ ඓතිහාසික, ආගමික හා සංස්කෘතික වටිනාකමක්. ඒ වටිනාකම දෙන්නේ මිනිස්සු. එහෙම නැතුව ශ්‍රී මහා බෝධියට වාස්තවික වටිනාකමක් නැහැ. ඓතිහාසික, ආගමික හා සංස්කෘතික ලෙස කවුරුවත් ශ්‍රී මහා බෝධිය වටිනා සේ නොසලකන පසුබිමක ශ්‍රී මහා බෝධියට වටිනාකමක් නැතුව යනවා. එවැනි වටිනාකමක් තිබෙන පසුබිමක වුවත් එම වටිනාකාම අසීමිත නැහැ. 

මනඃකල්පිත උදාහරණයක් විදිහට අපි හිතමු තවුතිසා දිව්‍ය ලෝකයෙන් දේව කණ්ඩායමක් ඇවිත් ශ්‍රී මහා බෝධිය අරගෙන යන්න හදනවා කියලා. ඔය වගේ කතා බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ තියෙනවනේ. දැන් ශ්‍රී මහා බෝධිය බේරගන්න එයට වටිනාකමක් දෙන හැම කෙනෙක්ම දේව කණ්ඩායම එක්ක මරාගෙන මැරෙන සටනක් කරලා ශ්‍රී මහා බෝධියට වටිනාකමක් ලබා දෙන සංස්කෘතිය පෘථිවියෙන් වඳ වී යාමේ අවදානම ගන්නවද? ශ්‍රී මහා බෝධියට වටිනාකමක් ලබා දෙන සංස්කෘතිය නැති වුනොත් ශ්‍රී මහා බෝධියට වටිනාකමක් තියෙනවද?

වඳ වීමේ තර්ජනයට ලක්ව තිබෙන ගහක් හේතුවක් නැතුව වඳ වෙන්න අරින්න අවශ්‍ය නැහැ. නමුත්, එම ගහ වඳ වෙන්න නොදී පරිස්සම් කර ගත යුත්තේ ඇයි කියන ප්‍රශ්නයට පිළිතුරක් අවශ්‍යයි. ගහ වෙනුවෙන් කොයි තරම් මිලක් ගෙවිය යුතුද? මේ මිල කොපමණ වුවත් මිලට කවර හෝ සීමාවක් තිබෙනවා. එය අසීමිත නැහැ. ගෙවිය යුතු මිල වැඩිනම් ගහ විනාශ වෙන්න අරින්න වෙනවා.

එහෙමනම් පාරිසරික ප්‍රශ්න කියා දේවල් නැද්ද? තියෙනවා. පරිසර ප්‍රශ්න කියන ඒවායේ මූලික ලක්ෂණයක් වන්නේ කිසියම් මිනිස් ක්‍රියාකාරකමක් හේතුවෙන් අනාගතයේදී මිනිසාගේ පැවැත්මට සිදු විය හැකි හානි පිළිබඳව බොහෝ මිනිස්සුන්ට අවබෝධයක් නැතිකම හේතුවෙන් මේ ප්‍රශ්න ඇති වී තිබීමයි. වෙනත් අයුරකින් කිවුවොත් මේ ප්‍රශ්න තොරතුරු අසමමිතිය පිළිබඳ ප්‍රශ්න. තොරතුරු අසමමිතිය පිළිබඳ ප්‍රශ්න වලට විසඳුම දැනුවත්භාවය වැඩි කර මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් වෙනස් කිරීමයි.

පරිසර ප්‍රශ්නයකට විසඳුමක් දෙන හැම වෙලාවකම එය කළ යුත්තේ එයින් මිනිසුන්ගේ පැවැත්මට ලැබෙන වාසි හා අවාසි සැලකිල්ලට අරගෙනයි. එවිට විසඳුම සරලයි. දුලබ ගහක් වඳ වී යාම වැළැක්වීමේ වාසිය කුමක්ද? මේ වගේ දෙයක් ඇස්තමේන්තු කළ හැකි වාස්තවික ආකාරයක් නැහැ. වාසිය විෂයමූලිකයි. මිනිසුන්ගේ විෂයමූලික වටිනාකම් සමීක්ෂණයක් හරහා හොයා ගෙන දුලබ ගහක් වඳ වී යාම වැළැක්වීමේ වාසිය ඇස්තමේන්තු කළ හැකියි.

කෘඩියා සෙලනිකා ගහ බේරා ගන්න අවශ්‍යයි කියන කෙනෙක් ඒ වෙනුවෙන් උපරිම වශයෙන් කොපමණ මුදලක් ගෙවන්න කැමතිද? එසේ මුදලක් ගෙවන්න කැමති හැම කෙනෙක්ම එකතු වී ගෙවන්න කැමති උපරිම මුදල කීයද? අධිවේගී මාර්ගයේ සැලසුම වෙනස් කළොත් යන අමතර වියදම ඊට වඩා අඩුද වැඩිද?