අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (අටවන කොටස)

අන්දරේට වගේ හැමෝටම නොමිලේ රජවාසල සීනි කන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. සීනි කන්නනම් සීනි වල මිලත් ගෙවන්න වෙනවා. නිදහස් වෙළඳපොලක සීනි මිල තීරණය වෙන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියා සරලව කියන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික පාඩමක් වුනත් ඔය ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන කතා කරන හැමෝම හරියටම මේ ගැන දන්නවද?

මේ ලිපි මාලාවේ මුල් කොටස් පහෙන් අපි ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ඇතුළු ආර්ථික විද්‍යාවේ සම්මත මූලික කරුණු ගැන හැදෑරුවා. හයවන හා හත්වන කොටස් වලින් ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ මූලික ලක්ෂණ ගැන කතා කළා. මේ කොටසින් අපි සීනි වලට බදු ගැසීමේ මෑතකාලීන ඉතිහාසය ගැන කතා කරමු. 

බදු ගහන එකේ ප්‍රධානම අරමුණ රජය නඩත්තු කිරීමේ වියදම ආවරණය කර ගැනීම. ඊට අමතරව, රටේ ආදායම් විෂමතාවය අඩු කිරීම, දේශීය නිෂ්පාදකයින් ආරක්ෂා කර ගැනීම, අහිතකර පුරුදු අධෛර්යමත් කිරීම වගේ වෙනත් අරමුණු මතද බදු අය කරනවා. වෙනත් අරමුණු තිබෙන අවස්ථා වලදී පවා බොහෝ විට ලංකාවේ බදු ප්‍රතිපත්තිය තුළ වැඩි ප්‍රමුඛතාවයක් ලැබෙන්නේ රජය නඩත්තු කිරීමේ වියදම ආවරණය කර ගැනීමටයි.

ලංකාවේ බදු බොහොමයක් පාරිභෝගිකයින් විසින් ගෙවන වක්‍ර බදු. මේ ආකාරයේ බදු වලින් ආදායම් විෂමතාවය තවත් වැඩි වෙනවා මිසක් අඩු වෙන්නේ නැහැ. සීනි බද්දම හොඳ උදාහරණයක්. ආදායමේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස ගත්තොත් සීනි වෙනුවෙන් වැඩි වියදමක් දරන්නේ පහළ ආදායම් ස්ථර වල අය. ඒ නිසා, සීනි බද්ද වගේ බද්දකින් ඉහළ ආදායම් ස්ථර වල අයගෙන් ඉතා සුළු බදු අනුපාතිකයක් අය කෙරෙද්දී පහළ ස්ථර වල අයගේ ආදායමෙන් වැඩි ප්‍රතිශතයක් බදු ලෙස අය කෙරෙනවා.

ඉහත ප්‍රස්ථාරයේ පෙන්වා තිබෙන්නේ ලංකාවේ එක් එක් ආදායම් කාණ්ඩය තමන්ගේ ආදායමෙන් කොපමණ ප්‍රතිශතයක් සීනි මිල දී ගැනීමට වැය කරනවාද කියන එකයි. පහළම ආදායම් ලබන 10% තමන්ගේ ආදායමෙන් 2.24%ක් සීනි වෙනුවෙන් වැය කරද්දී ඉහළම ආදායම් ලබන 10% සීනි වෙනුවෙන් වැය කරන්නේ තමන්ගේ ආදායමෙන් 0.22%ක් පමණයි. සීනි වල මිලෙන් 30%ක් බදු සේ සැලකුවොත් පහළම ආදායම් ලබන 10% සීනි බදු විදිහට තමන්ගේ ආදායමෙන් 0.672%ක් ගෙවනවා. නමුත් ඉහළම ආදායම් ලබන 10% ගෙවන්නේ තමන්ගේ ආදායමෙන් 0.066%ක් පමණයි. පහළම ආදායම් ලබන අයගේ "ආදායම් බදු" අනුපාතිකය ඉහළම ආදායම් ලබන අයගේ අනුපාතිකය මෙන් දහ ගුණයකට වඩා වැඩියි. ඕක තමයි ලංකාවේ සමාජවාදය!

ප්‍රශ්නයක් නැහැ. ජනතාවගේ කැමැත්ත කියල කියමුකෝ. විශාල රජයක් නඩත්තු කරන්න අවශ්‍යනම් එහි වියදමත් කවුරු හරි දැරිය යුතුයිනේ. 

සීනි වලින් ලංකාවේ පාරිභෝගිකයන්ගෙන් බදු අය කරන එක කාලයක් තිස්සේම සිදු වන දෙයක්. සීනි වලින් විතරක් නෙමෙයි. තවත් බොහෝ පාරිභෝගික භාණ්ඩ හා අදාළව කතාව ඕකයි. නමුත් අපේ දැන් කතාව සීනි ගැනනේ! 2007 අංක 48 දරන විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත යටතේ සීනි ආනයන මත "විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්දක්" පනවන විට සීනි ආනයන මත බදු වර්ග හතරක් අය කෙරෙමින් තිබුණා.

වැට් බද්ද - 15%

වරාය සංවර්ධන බද්ද - 7.5%

ජාතිය ගොඩනැගීමේ බද්ද - 2%

තීරු බදු - කිලෝ ග්‍රෑමයකට රුපියල් 12/=

මොන නමින් බදු ගැහුවත් ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ ස්වභාවය අනුව බද්ද ගෙවන්න වෙන්නේ පාරිභෝගිකයන්ට බව මම කලින් පැහැදිලි කළානේ. ඒ වගේම මේ බදු වල බර වැඩිපුරම දැනෙන්නේ පහළම ආදායම් ස්ථර වලට බවත් පැහැදිලි විය යුතුයි. 

විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බදු පනත සම්මත කිරීමෙන් පසුව ඉහත කී බදු හතර වෙනුවට සීනි වලට තනි බද්දක් යෝජනා කෙරුණා. මේ බද්දේ නියම නම විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්ද. අපේ පහසුවට අපි මින් ඉදිරියට මේ බද්ද සීනි බද්ද ලෙස හඳුන්වමු. විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්ද පනවනු ලැබුවේ සීනි වලට පමණක් නෙමෙයි. මම මෙහිදී සීනි බද්ද ලෙස හඳුන්වන්නේ සීනි මත පනවනු ලැබූ විශේෂ වෙළඳ භාණ්ඩ බද්ද.

ඔය සීනි බද්ද දැම්මට පස්සේ පැවති ආණ්ඩු විසින් වරින් වර බද්ද සංශෝධනය කර තිබෙනවා. බොහෝ විට බද්ද සංශෝධනය කර තිබෙන්නේ ජාත්‍යන්තර සීනි මිල ගණන් වෙනස් වෙද්දී දේශීය සීනි මිල ස්ථාවරව තබා ගත හැකි ආකාරයකටයි. ඒ කියන්නේ ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල අඩු වෙන කොට බද්ද වැඩි කරනවා. ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල වැඩි වෙන කොට බද්ද අඩු කරනවා.

මේ විදිහට බදු වෙනස් කරද්දී බොහෝ විට, ආණ්ඩු භේදයක් නැතිව, කියන බොරු කිහිපයක් තිබෙනවා. එකක් පාරිභෝගිකයන්ට සෙත සැලසීම. පට්ට පල් බොරු!

ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල වැඩි වෙන කොට සීනි බද්ද අඩු කරන එක හරියට ගං වතුර එද්දී ගැට ගහල ඉන්න හරකෙක්ව ලිහනවා වගේ වැඩක්. ඔය වැඩෙන් හරකාගේ ජීවිතේ බේරෙනවා තමයි. හැබැයි ඔය විදිහට ගං වතුරට යට වෙලා මැරෙන්න නොඇර හරකගේ කඹේ කපන්නේ ඇයි? හරකට තියෙන ආදරේකටද?

කඹේ කැපුවට පස්සේ හරකා පණ එපා කියලා දුවලා කොහොම හරි බේරෙනවා. හැබැයි ගංවතුර බැස්සට පස්සේ ඌට තණකොළ ටිකක් උලා කාලා නිදහසේ ඉන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. ආපහු අල්ලගෙන ඇවිත් ගහේ බඳිනවා. මොකටද කියල කියන්න ඕනෑ නැහැනේ.

සීනි බද්ද අඩු කරලා පාරිභෝගිකයන්ට සෙත සලසන එකත් ඔය වගේම වැඩක්. ඇයි හත් දෙයියනේ පාරිභෝගිකයන්ට සෙත සලසන්න අවශ්‍යනම් ඔය බද්ද අය නොකරම හිටියහම ඉවරයිනේ! 

අපි කියමු සීනි මිල ස්ථාවරව තිබෙන එක පාරිභෝගිකයාට වාසියක් කියලා. එකම අරමුණ ඕකනම් රජයකට "බදු-උදාසීන (tax-neutral)" මැදිහත් වීමක් කරන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ මිල අඩු වෙද්දී බද්දක් අය කළත් මිල ඉහළ යද්දී සහනාධාරයක් විදිහට ඒ අය කරගත් බදු මුදල් ආපසු ගෙවනවා. එහෙම දෙයක් වෙන්නේ නැහැනේ. ඒ කියන්නේ මෙතැන තිබෙන අරමුණ රජයේ නඩත්තුවට ආදායම් උපයා ගැනීම කියන එක ආයේ හංගන්න දෙයක් නැහැ.

සීනි මිල ස්ථාවරව තියා ගැනීමේ වාසියත් ඇත්තටම වක්‍ර ලෙස රජයටමයි. මොකද සීනි වගේ පාරිභෝගික භාණ්ඩ වල මිල වැඩි වෙද්දී උද්ධමනය ඉහළ ගොස් ඇති බව පේන්න ගන්නවා. විශේෂයෙන්ම රටේ මුදල් සැපයුම විශාල ලෙස වැඩි වී තිබෙන මේ වගේ කාලයක. මොන විදියෙන් හරි සීනි මිල ස්ථාවරව තබා නොගත්තොත් උද්ධමනය තුළ එය නිරූපනය වෙනවා. එවිට උද්ධමනයට අනුරූපව රාජ්‍ය සුරැකුම්පත් සඳහා ගෙවිය යුතු පොලී අනුපාතික වැඩි කරන්න වෙනවා. රජයට විශාල පාඩුවක් වෙනවා. සීනි මිල ස්ථාවරව තබා ගැනීමෙන් උද්ධමනය කෘතීම ලෙස පාලනය කළ හැකියි. පණිවිඩය ලැබෙන්නට පෙර පණිවිඩකරු නැවැත්වීමේ උපාය මාර්ගය!

ලංකාවේ වාර්ෂික සීනි ආනයනය කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 600ක් පමණ. මෑත වසර වලදී සීනි බද්ද තිබුණේ රුපියල් 33-35 මට්ටමේ. ඒ කියන්නේ මෑත වසර වලදී සීනි බද්දෙන් රජය වසරකට රුපියල් බිලියන 20ක් පමණ උපයා තිබෙනවා. 

ඔය විදිහට සීනි වලට බදු ගහන්න හේතුවක් විදිහට ඉදිරිපත් කරන තවත් කාරණාවක් වන්නේ දේශීය සීනි කර්මාන්තය ආරක්ෂා කර ගැනීමයි. රටවල් වලට ඔය විදිහේ ජාතික අභිලාශ තිබීමේ වැරැද්දක් නැහැ. ඒ වගේම ජාතික අභිලාශ වෙනුවෙන් පිරිවැයක් දරන්නත් වෙනවා. හැබැයි ගඟේ මූදේ දැම්මත් ගාණක් මිම්මක් ඇතුව කියා කියනවනේ. මේ ජාතික අභිලාශය වෙනුවෙන් කොයි තරම් පාඩුවක් දරන්න වෙනවද?

දේශීය සීනි නිෂ්පාදකයා කිවුවට ලංකාවේ ඉන්න එකම දේශීය සීනි නිෂ්පාදකයාත් ලංකාවේ රජයම තමයි. එතකොට මේ දේශීය සීනි කර්මාන්තය ආරක්ෂා කර ගැනීම කියා කියන්නේත් "අපි වෙනුවෙන් අපි" වැඩක්. 

ලංකාවේ සීනි නිෂ්පාදනය මුළුමනින්ම වගේ කරන සෙවණගල හා පැල්වත්ත සීනි කර්මාන්තශාලා තිබෙන්නේ රජයට අයිති ලංකා ෂුගර් පෞද්ගලික සමාගම යටතේ. ඒ වගේම දැනට ක්‍රියාත්මක නැති වුවත්, වැටුප් ලබන අධ්‍යක්ෂ්‍ය වරුන් සිටින කන්තලේ සීනි කම්හල වගේම හිඟුරාන සීනි කම්හලත් තිබෙන්නේ රජයේ පාලනය යටතේ. තව සීනි පර්යේෂණ ආයතනයකුත් තියෙනවා. ටික කලකට පෙර වෙනම සීනි ඇමති කෙනෙකුත් හිටියා. දැන් වෙනම අමාත්‍යංශයක් නැතත් එම අමාත්‍යංශය යටතේ වූ ආයතන වල වියදම නැති වී නැහැ. 

පසුගිය 2019 වසර තුළ ලංකා ෂුගර් පෞද්ගලික සමාගම විසින් සීනි කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 41.2ක් රුපියල් මිලියන 5,458කට අලෙවි කර තිබෙනවා. ඒ අනුව දේශීය සීනි කිලෝවක් විකුණා තිබෙන්නේ රුපියල් 126.98 බැගින්. එම වසරේදී සීනි කිලෝවක සාමාන්‍ය මිල රුපියල් 104.09ක් පමණයි. සමහර විට තවත් එක් පාඩු ලබන රාජ්‍ය ආයතනයක් වන සතොස විසින් සීනි වැඩි මිලට මිලදී ගෙන අඩු මිලට විකිණුවාද කියා මා දන්නේ නැහැ.

ඔය විදිහට සීනි කිලෝවක් රුපියල් 127කට පමණ විකිණීමෙන් පසුවත් 2019 වසර තුළ ලංකා ෂුගර් විසින් ලබා තිබෙන පාඩුව රුපියල් මිලියන 1,308ක්. ඒ කියන්නේ සීනි කිලෝවකට රුපියල් 31.77ක්. ඒ අනුව, ලංකා ෂුගර් පෞද්ගලික සමාගමට පාඩු නොලබන්නටනම් සීනි කිලෝවක් රුපියල් 158.75 බැගින්වත් විකුණන්නට හැකි විය යුතුයි. 2019 වසරේදී ආනයනික සීනි කිලෝවක මිල නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තුද සමඟ රුපියල් 64.54ක් පමණයි. මේ අනුව ජාතික අභිලාශ වෙනුවෙන් දේශීය සීනි පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සෘජුව හා වක්‍රව ගෙවිය යුතු මිල රුපියල් 94.21ක්. 

ලංකා ෂුගර් පෞද්ගලික සමාගම හැම වසරකම පාඩු ලබන්නේ නැහැ. ලාබ ලබන වසරවල්ද තිබෙනවා. හැබැයි පසුගිය වසර පහේ ලාබ අලාබ එකතුව ගත්තත් එකතුව රුපියල් මිලියන 808ක්. ඒ නිසා ඉහත ඇස්තමේන්තුව තරමක් වැඩි ඇස්තමේන්තුවක් විය හැකි වුවත් ජාතික අභිලාශ වෙනුවෙන් දේශීය සීනි පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සැලකිය යුතු මිලක් ගෙවිය යුතුයි කියන එක බොරුවක් නෙමෙයි. සීනි පර්යේෂණ ආයතනය ඇතුළු ආයතන නඩත්තු කිරීමේ පිරිවැයද මේ මිලට එකතු කළ යුතුයි. සීනි ඇමති කෙනෙක් සිටිද්දී එම අමාත්‍යංශයේ වාර්ෂික වියදම් රුපියල් බිලියන 1.5කට ආසන්න මට්ටමක තිබුණා.

ලංකා ෂුගර් පාඩු, සීනි ඇමැතිලාගේ වියදම් ආදී සියල්ල එකතු කළත් ඕනෑනම් වැඩිම වුනොත් බිලියන දෙක තුනක් වෙයි. ඒ කියන්නේ සීනි බද්ද විදිහට අය කරන රුපියල් බිලියන 20ක පමණ මුදලින් ජාතික අභිලාශ වෙනුවෙන් යම් හෙයකින් මුදලක් වැය කෙරෙනවානම් එසේ වැය කෙරෙන්නේ බදු මුදලෙන් ඉතාම සුළු කොටසක් පමණයි. ඉතිරි කොටස ක්‍රියා කරන්නේ රටේ දුප්පතුන්ට වැඩි බරක් වැටෙන ආදායම් බද්දක් විදිහටයි. ඒ මුදලින් නඩත්තු වෙන්නේ කවුද?

වාර්ෂික යුවාන් කප්පම හා රුපියල පදවන අත

ලංකාව අළුතෙන්ම අරගෙන තිබෙන ණය යුවාන් ණයක්. ඩොලර් වලින් නැතුව යුවාන් වලින් මේ ණය අරගෙන තියෙන්නේ ඇයි? ඇත්තටම කියනවානම් අහන්න තියෙන්නේ ලංකාව යුවාන් වලින් නැතුව ඩොලර් වලින් ණය ගත යුත්තේ ඇයි කියන ප්‍රශ්නයයි. මොකද ඇත්තටම ලංකාවට හිඟ යුවාන් මිසක් ඩොලර් නෙමෙයි.

මේ ලංකාව යුවාන් වලින් ණය ගත්ත පළමු අවස්ථාව නෙමෙයි. කාලයක් තිස්සේම ලංකාව යුවාන් වලින් ණය ගන්නවා. ඒ වගේම ඩොලර් නොවන වෙනත් විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් වලින්ද ණය ගන්නවා. බොහෝ විට කතාබහට ලක්වන ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් ලබා දෙන ණය SDR ණය (special drawing rights). SDR කියන්නේ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ ජාත්‍යන්තර මුදල් ඒකකයයි. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල ගනුදෙනු කරන්නේ SDR වලින්.

ණය ගන්නේ කවර විදේශ ව්‍යවහාර මුදලකින් වුවත්, ණය ගැන කතා කරද්දී බොහෝ විට එවැනි ණය මුදලක් ඩොලර් වලට පරිවර්තය කරලා ඩොලර් වලින් ප්‍රකාශ කරන එක රජය, මහ බැංකුව වගේම මාධ්‍ය විසින්ද කරන දෙයක්. එය සංසන්දනය කිරීමේ පහසුවට කරන දෙයක්. මෙවර වුනත් යුවාන් බිලියන 10 සමහර වෙලාවට ඩොලර් බිලියන 1.5ක් විදිහට හැඳින්වෙන්නේ මේ සම්ප්‍රදාය අනුවයි.

කොහොම වුනත්, ණයක් කියා කිවුවට මේ ගණුදෙනුව විණිමය හුවමාරු ගිවිසුමක්. විණිමය හුවමාරු ගිවිසුමක් කියන්නේ කුමක්ද කියා මම කලින් පැහැදිලි කරලා තිබෙනවා. මෙවැනි ගිවිසුමකට එළැඹෙන්නේ රටවල් දෙකක මහ බැංකු. සාමාන්‍ය ණයකදී මෙන් අදාළ ව්‍යවහාර මුදල් ඒකක ගැන කතා නොකර විණිමය හුවමාරු ගිවිසුමක් ගැන කතා කරන්න බැහැ. ඒ නිසා, මෙවර ණය ගත්තේ යුවාන් වලින් කියන එකට මහ බැංකුවේ පුවත්පත් නිවේදනයෙහි වෙනදාට නැති අවධානයක් යොදවා තිබෙනවා. 

මම කලින් කිවුවා වගේම සාමාන්‍යයෙන් මෙහි ලියන ලිපිද ඇතුළු බොහෝ ලිපිවල ලංකාවට ඩොලර් හිඟයක් තිබෙන බව බොහෝ වර කියා ඇති නමුත් මෙහිදී ඩොලර් කියන එකෙන් අදහස් වන්නේ පොදුවේ රුපියල් නොවන විදේශ මුදල් කියන එකයි. හරියටම බැලුවොත් යුවාන් හිඟයක් හා ඉන්දියානු රුපියල් හිඟයක් මිසක් ඩොලර් හිඟයක් නැහැ. 

චීන ආනයන වෙනුවෙන් 2019 වසරේදී ලංකාව ඩොලර් බිලියන 4.08ක් වැය කර තිබෙනවා. එහෙත් චීනය ලංකාවේ අපනයන වෙනුවෙන් ගෙවා තිබෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 391ක් පමණයි. මේ අනුව මෙහි ඩොලර් බිලියන 3.67ක හිඟයක් තිබෙනවා. සෑම වසරකම වගේ තත්ත්වය මෙවැන්නක්. 

දැන් මෙහි ඩොලර් බිලියන 3.67ක හිඟයක් කියා කිවුවත් ඇත්තටම මෙය ඩොලර් වලට පරිවර්තනය කර ඉදිරිපත් කරන යුවාන් බිලියන 24ක හිඟයක්. ලංකාවට චීනයෙන්ම යුවාන් නොලැබුනොත් යුවාන් හොයා ගන්න වෙන ක්‍රමයක් නැහැ. ලංකාව කාලයක් තිස්සේම කරන්නේ යුවාන් වෙනුවට ඇමරිකාවට ඇඟලුම් ඇතුළු භාණ්ඩ අපනයනය කර හා වෙනත් විවිධ ක්‍රම වලින් රටට ලැබෙන ඩොලර් චීනයට ගෙවන එකයි. 

චීනයට ඇත්තටම ඩොලර් වලින් වැඩක් නැහැ. ලංකාව සමඟ කරන වෙළඳාමෙන් වගේම ඇමරිකාව සමඟ කරන වෙළඳාමෙනුත් චීනයට කාලයක් තිස්සේ ඩොලර් ලැබෙනවා. වෙනත් තෙවන රටවල් වලින්ද ඩොලර් ලැබෙනවා. මේ ඩොලර් වලින් ආදායමක් උපයන්නනම් චීනයට එම ඩොලර් නැවත ණය සේ කාට හෝ දෙන්න වෙනවා. ඇමරිකාව ණය ගන්නේ ඉතාම අඩු පොලියකට. පොලිය ශුන්‍ය මට්ටමට ආසන්නයි. ඒ නිසා චීනයට ඇත්තටම මේ ඩොලර් බරක්. 

චීනය සතුව තිබෙන ඩොලර් චීනයට බරක් වුවත් මේ ඩොලර් එළියට දමන එකේ පාඩුවත් අන්තිමට චීනයටමයි. එසේ කළොත් ඇමරිකන් ඩොලරය විශාල ලෙස බාල්දු වෙයි. නමුත් ඒ එක්කම ඇමරිකන් නිෂ්පාදන විශාල ලෙස ලාබ වෙනවා. ඇමරිකාවට චීනය සතු නිෂ්පාදන වෙළඳපොළවල් අල්ලගන්න පුළුවන් වෙනවා. විශේෂයෙන්ම චීනයට ඇමරිකන් වෙළඳපොළ අහිමි වෙනවා. ඒ නිසා චීනය සතු ඩොලර් සංචිත කියා කියන්නේ චීනයට කොටි වලිගයක්. එක පාරට කොටි වලිගය අතාරින්න බැරි වුනත් උපක්‍රමික ලෙස කොටියාගෙන් නිදහස් වෙන්න චීනය සැලසුම් කරන බවයි ඔවුන්ගේ අලුත්ම පස් අවුරුදු සැලැස්මෙන් පෙනෙන්නේ.

චීනයට චීනයේ හදන බඩු විකුණන්න මිසක් ඩොලර් එකතු කරගෙන ගොඩ ගහගන්න අවශ්‍ය නැහැ. චීන බඩු රටින් පිට විකුණන්න පුළුවන් වෙන්නේ චීන යුවානය අවප්‍රමාණය වී තිබෙන තරමටයි. ඒ කියන්නේ අනෙක් මුදල් ඒකක අධිප්‍රමාණය වී තිබෙන තරමටයි. අනෙක් මුදල් ඒකක අධිප්‍රමාණය කරන්නනම් එම මුදල් මිල දී ගෙන ඉල්ලුම කෘතීම ලෙස වැඩි කළ යුතුයි. වක්‍ර විදිහට චීනය කාලයක් තිස්සේම ඇමරිකාවට කළේ ඒකයි.

චීනය විසින් යුවාන් ගෙවා ඇමරිකාවෙන් ඩොලර් මිල දී ගන්නවා. මේ වැඩෙන් ඩොලරය අධිප්‍රමාණය වෙලා ඇමරිකන් බඩු වලට සාපේක්ෂව චීන බඩු ලාබ වෙනවා. ඇමරිකාවේ නිෂ්පාදන කර්මාන්ත වැහෙනවා. ඇමරිකානුවන්ගේ රස්සා චීනයට යනවා. ඇමරිකාවට මේ යුවාන් වලින් වැඩක් නැති නිසා ඇමරිකාව ඒ යුවාන් නැවත චීනයටම දීලා චීනයෙන් භාණ්ඩ මිල දී ගන්නවා. නමුත් චීනය එකතු කර ගන්න ඩොලර් වලින් ඇමරිකන් භාණ්ඩ මිල දී නොගෙන ඒ විදිහටම තියා ගන්නවා. නිකම්ම තියාගෙන ඉන්න එක පාඩු නිසා සුළු පොලියකට ඇමරිකාවේම ආයෝජනය කරනවා. ඇමරිකාවට චීනය සමඟ වෙළඳාමෙන් පාඩුවක් වුනත් එහි හිලවුවට අඩු පොලියට අරමුදල් ලැබෙනවා. සල්ලි චීනයෙන් වුනත් ගෙවන පොලිය තීරණය කරන්නේ ඇමරිකාව.

මෙතෙක් කල් ලංකාව ඇමරිකාවෙන් හෝ වෙනත් රටකින් උපයාගත් ඩොලර් චීනයට ගෙවමින් හිටියා. උපයන ඩොලර් ප්‍රමාණවත් නොවෙද්දී ගිණි පොලියට ණයට අරගෙන චීනයට ගෙවුවා. දැන් ලංකාව ණය ගන්න බැරුව හිර වෙලා. ඩොලරය කඩා වැටෙන එක නවත්වාගෙන ඉන්නේ බොහොම අමාරුවෙන් බවත්, ඉදිරියේදී රුපියල විශාල ලෙස අවප්‍රමාණය විය හැකි බවත් ළඟදී ආණ්ඩුවේ ඇමතිවරයෙක්ම කියල තිබුණේ. 

රුපියල කඩා වැටුණොත් චීනයට මොකද වෙන්නේ? චීන බඩු වල මිල ලංකාවේ රුපියල් වලින් විශාල ලෙස ගණන් යනවා. ලංකාවේ චීන බඩු විකිණෙන එක නවතිනවා. ලංකාවෙන් චීනයට ලැබෙන යුවාන් බිලියන 24ක වාර්ෂික "කප්පම" චීනයට අහිමි වෙනවා. ඒ නිසා දැන් චීනයට අවශ්‍ය මොන ජාතියෙන් හරි රුපියල අවප්‍රමාණය වන එක වළක්වන්නයි. ඒ වෙනුවෙන් ලංකාවේ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් විසින්ම කටයුතු කරන නිසා චීනයට මේ වැඩේ හරිම පහසුයි. ඇමරිකාව එක්ක කරන ගනුදෙනු වලදී වගේ කිසිම ආතතියක් නැහැ. චීනයට අවශ්‍ය රුපියල ශක්තිමත් කරන්න. ලංකාවට අවශ්‍යත් ඒකමයි.

චීන යුවාන් ගෙවා ඇමරිකන් ඩොලර් මිල දී ගෙන කාලයක් තිස්සේ ඇමරිකන් ඩොලරයේ අගය අවප්‍රමාණය වීම වැළැක්වුවා වගේම දැන් චීනය ලංකාවේ රුපියලටත් අත ගහලා තිබෙනවා. කාටවත් වැඩක් නැති ලංකාවේ රුපියල් අරගෙන චීනය ලංකාවට යුවාන් බිලියන 10ක් දීලා. ඔය ගත්ත රුපියල් වලින් චීනය ලංකාවේ භාණ්ඩ මිල දී ගන්නේ නැහැ. අවුරුදු තුනක් ඒ ගත්ත විදිහටම සේප්පුවක දාලා තියා ගන්නවා පමණයි. අවුරුදු තුනකින් පස්සේ ලංකාව ණයට ගත්ත යුවාන් බිලියන 10ට පොලියත් එකතු කරලා ආපසු චීනයට දීලා රුපියල් ටික බේරාගත යුතුයි. එහෙම කරන්න ලංකාවට අවුරුදු තුනකින් පස්සේ යුවාන් ලැබෙන ක්‍රමයක් තියෙනවද? සමහර විට චීනයට වටින මොනවා හරි දෙයක් ණයේ හිලවුවට චීනය බාර ගනියි.

දැන් මේ යුවාන් බිලියන දහය ඇත්තටම ලංකාවට ලැබෙනවද? එහෙම ලැබෙන්නෙත් නැහැ. ඇත්තටම වෙන්නේ ලංකාව වාර්ෂිකව චීනයට ගෙවන යුවාන් බිලියන 24ක කප්පම යුවාන් බිලියන 14 දක්වා අඩු වෙන එක විතරයි. ඒ කියන්නේ මේ සල්ලි ලංකාවට එන්නෙවත් නැහැ.

දැන් පවතින තත්ත්වය අනුව කොහොමටත් ලංකාවට යුවාන් බිලියන 24ක කප්පමක් චීනයට ගෙවන්න විදිහක් නැහැ. ගෙවන්න ඩොලර් කොහෙන්ද? ඒ නිසා ඔය කප්පම කොහොමටත් යුවාන් බිලියන 14 පමණ මට්ටමකට අඩු වෙනවා. දැන් චීනය කරන වැඩෙන් චීනයට වෙනදා වගේම යුවාන් බිලියන 24ක් ම ලැබෙනවා. එයින් යුවාන් බිලියන 10ක් ලැබෙන්නේ රුපියල් වලින්. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් රුපියල් බිලියන 300කට වැඩි ප්‍රමාණයක් ලංකාවේ මහ බැංකුවෙන් චීන මහ බැංකුවට යනවා. 

ලංකාවේ මුදල් සැපයුම පාලනය කරන්නේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින්නේ. ඒ හරහා ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් රුපියලේ අගය තීරණය කරනවා. වෙන රටක මහ බැංකුවකට ලංකාවේ රුපියල් මුද්‍රණය කරන්න බැහැ. ඒ අයිතිය තියෙන්නේ ලංකාවේ මහ බැංකුවට පමණයි.

හැබැයි දැන් චීන මහ බැංකුව සතුවත් ලංකාවේ රුපියල් බිලියන 300ක් තිබෙනවා. රුපියල් අච්චු ගහන්න බැරි වුනත්, ඔය විදිහට රුපියල් එකතු කර ගත් විට ඒ සල්ලි වෙළඳපොළට දමලා රුපියලේ අගය පාලනය කරන්න චීන මහ බැංකුවටත් පුළුවන් වෙනවා. ඔය විදිහට ලංකාවේ මුදල් ප්‍රතිපත්ති හදන එකත් චීනයටම ගිහින් රුපියල් යුපියල් වෙයිද? 

අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (හත්වන කොටස)

අන්දරේට වගේ හැමෝටම නොමිලේ රජවාසල සීනි කන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. සීනි කන්නනම් සීනි වල මිලත් ගෙවන්න වෙනවා. නිදහස් වෙළඳපොලක සීනි මිල තීරණය වෙන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියා සරලව කියන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික පාඩමක් වුනත් ඔය ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන කතා කරන හැමෝම හරියටම මේ ගැන දන්නවද?

පළමු කොටසින් අපි ඉල්ලුම් වක්‍රය ගැන කතා කළා. දෙවන කොටසෙන් අපි සැපයුම් වක්‍රය ගැන ඉගෙන ගත්තා. තෙවන කොටසින් ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන කතා කළා. මිල පාලනය ගැනත් කතා කළා. සිවුවන කොටසින් බදු ගැන කතා කළා. පස් වන කොටසින් ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ මූලික ලක්ෂණ ගැන කතා කළා. හයවන කොටසින් අපි ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොල ගැන තව ටිකක් කතා කළා. විශේෂයෙන්ම ලංකාවේ සිල්ලර සීනි වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය ගැන කතා කළා. 

මුල් කොටස් පහේ විස්තර කළ දේවල් ආර්ථික විද්‍යාවේ සම්මත මූලික කරුණු බවත් හයවන කොටසින් විස්තර කළ ලංකාවේ සිල්ලර සීනි වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය පිළිබඳ අදහස ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම හා ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළ පිළිබඳ තොරතුරු මත පදනම්ව ලේඛකයා විසින් ඉදිරිපත් කරන්නක් බවත් මෙහිදී කිව යුතුයි.

ලංකාවේ සිල්ලර සීනි වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය ගැන ලියූ දේ සාරාංශගත කළොත් අප විසින් පෙන්වා දී තිබෙන ප්‍රධානම කරුණ වන්නේ සැපයුම් වක්‍රයේ අදාළ කොටසේ බෑවුම ශුන්‍යයට ආසන්න බවයි. එහෙමත් නැත්නම් සැපයුම් වක්‍රයේ අදාළ කොටස තිරස් රේඛාවක් බවයි.

අප පෙර ඉගෙන ගත් පරිදි කිසියම් වෙළඳපොලක සියලුම සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ සැපයුම් වක්‍රයට උඩින්, සමතුලිත මිලට යටින් හා සමතුලිත ප්‍රමාණයට වම්පසින් පිහිටි ප්‍රදේශයේ වර්ග ඵලයට සමානයි. සැපයුම් වක්‍රය තිරස් රේඛාවක්නම්, සමතුලිත මිල තිබෙන්නේත් ඒ මට්ටමේමනම් මේ කියන වර්ග ඵලයද ශුන්‍යයි. ඒ කියන්නේ සැපයුම්කරුවන් විසින් ලාබයක් ලබන්නේම නැහැ. එහෙම වෙන්න පුලුවන්ද?

එහෙම වෙන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේදී අපි ලාබ ලෙස හදුන්වන්නේ ආර්ථික ලාබ මිසක් ගිණුම්කරණ ලාබ නෙමෙයි. ආර්ථික ලාබ ලෙස හඳුන්වන්නේ ගිණුම්කරණ ලාබ වලින් ගිණුම් වල නැති ආවස්ථික පිරිවැය අඩු කළ පසු ඉතිරි වන කොටසයි. උදාහරණයක් විදිහට සමාගමක අයිතිකරුවන් වැටුප් ලබා නොගෙන වැඩ කළානම් ඔවුන්ගේ වැටුප් වෙනුවෙන් නිසි මුදලක් ලාබ වලින් අඩු කළ යුතුයි. ආර්ථික විද්‍යා විශ්ලේෂනයකදී ලබා නොගත් වැටුප් ලාබ සේ සලකන්න බැහැ. ඒ වගේම සමාගමටම අයිති ගබඩාවක සීනි ගබඩා කර තැබුවත් ගබඩා ගාස්තු වෙනුවෙන් නිසි මුදල ලාබ වලින් අඩු කළ යුතුයි. ලාබ ශුන්‍ය සේ සලකන්නේ ඔය ආකාරයේ ගිණුම් වල නැති වියදම්ද අඩු කිරීමෙන් පසුවයි. 

ඔය ආකාරයේ ආවස්ථික පිරිවැය අඩු කිරීමෙන් පසුව තරඟකාරී වෙළඳපොලක සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ ශුන්‍ය වෙනවා. එසේ නොවනවානම් ඒ ඒවාට කියන්නේ සුපිරි ලාබ කියලයි. ආර්ථික විද්‍යාවේදී සැබෑ ලාබ සේ සලකන්නේ මේ ආකාරයේ සුපිරි ලාබයි.

සැපයුම්කරුවෝ හැම වෙලාවේම තමන්ගේ ලාබ වැඩි කරගන්න උත්සාහ කරනවා. තනි සැපයුම්කරුවෙකුට වෙළඳපොළ මිල පාලනය කළ නොහැකි නිසා ලාබ වැඩි කරගන්න තිබෙන එකම ක්‍රමය පිරිවැය අඩු කර ගැනීමයි. ලංකාවට සීනි ආනයනය කරන හැම සැපයුම්කරුවෙකුටම සීනී ගේන්න වෙන්නේ එකම පිරිවැයක් දරමින් කියා මම කලින් කොටසේ කිවුවත් මේ ප්‍රකාශය ආසන්න සත්‍යයක් පමණයි. ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල දවසෙන් දවස වෙනස් වෙනවා. විණිමය අනුපාතිකයත් දවසින් දවස වෙනස් වෙනවා. නමුත් හැම සැපයුම්කරුවෙකු විසින්ම ලංකාවට සීනි ගේන්නේ එකම දවසේ නෙමෙයි. ඒ නිසා එක් එක් සැපයුම්කරුවාගේ පිරිවැය වල පොඩි පොඩි වෙනස්කම් තිබෙනවා. 

සමහර සැපයුම්කරුවන්ගේ පිරිවැය රුපියලක් දෙකක් අඩු වෙන්න පුළුවන්. ඒ අයට අනෙක් අයට සාපේක්ෂව පොඩි අමතර ලාබයක් තිබෙනවා. මේ කතාව සැපයුම් වක්‍රය ඇසුරෙන් පැහැදිලි කළොත් තිරස් රේඛාවක් කියා කිවුවත් ඔතැන තියෙන්නේ පඩි පෙළක ආකාරයේ සමාන්තර තිරස් රේඛා කිහිපයක්. සැපයුම් වක්‍රය තිරස් එකක් කියා කිවුවත් එහි සුළු බෑවුමක් තිබෙනවා. ඒ සුළු බෑවුම නිසා මම කලින් ලිපියේ කියූ දේවල් කිසිවක් දැනෙන තරමට වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා අපි දැනට සැපයුම් වක්‍රය තිරස් රේඛාවක් ලෙසම සලකමු.

මේ තිරස් රේඛාවේ උස තීරණය කරන ප්‍රධාන සාධක වන්නේ ආනයනික මිල හා ලංකාවේ රජය විදින පනවන බදු අනුපාතිකයයි. පහත ප්‍රස්ථාරය පෙන්වා තිබෙන්නේ ලංකාවේ සිල්ලර වෙළඳපොළේ සීනි මිල තීරණය වන ආකාරයයි.

ඉහත ප්‍රස්ථාරය දෙස බැලූ විට ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළ පිළිබඳව මා විස්තර කර තිබෙන කරුණු නිවැරදි බව තහවුරු වෙනවා. මිල තීරණය කෙරෙන ප්‍රධානම සාධකය ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිලයි. එයට නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තු එකතු වෙනවා. නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තු එකතු වීම නිසා ආනයනික මිල ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිලට වඩා 7%කින් පමණ ඉහළ මිලක්. ආනයනික මිලට බදු එකතු වෙනවා. එම මුළු එකතුවම පිරිවැයේ කොටසක්. ඉන්පසුව ආනයනකරුගේ, තොග වෙළෙන්දාගේ හා සිල්ලර වෙළෙන්දාගේ ආන්තික මේ පිරිවැයට එකතු වෙනවා. එම සියලුම ආන්තික වල එකතුව 12%ක් පමණ. 

මේ ප්‍රස්ථාරයේ බදු පිළිබඳ දත්ත සියයට සියයක්ම නිවැරදි නැහැ. කිසියම් වසරක් තුළ බදු වෙනස් වූ විට අදාළ වසර සඳහා සාමාන්‍ය බදු ප්‍රමාණය සේ සැලකිය හැක්කේ එක් එක් බදු අනුපාතිකය යටතේ ආනයනය කළ සීනි ප්‍රමාණය අනුව බර තැබූ අගයක්. එම දත්ත මා සතු නැති නිසා මෙහි තිබෙන්නේ මගේ ආසන්න ඇස්තමේන්තු. බදු අනුපාතික වෙනස් නොවූ වසරවල් සඳහා දත්ත සම්පූර්ණයෙන්ම නිවැරදියි.

ඒ නිසා උදාහරණයක් විදිහට අපි බදු වෙනස් නොවූ වසරක් වන 2011 වසර සලකමු. එම වසරේ ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි කිලෝවක මිල ඩොලර් 0.70ක්. එම වසරේදී ඩොලරයක් 110.57ක් වූ නිසා මෙය රුපියල් 77.15ක මුදලකට සමානයි. නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තු එකතු වී ලංකාවට එන විට සීනි කිලෝවක් රුපියල් 81.80ක් වෙනවා. ඉන් පසු මෙයට රුපියල් 5ක බද්දක් එකතු වෙනවා. දැන් සීනි කිලෝවක් රුපියල් 86.80ක් වෙලා. ආනයනකරුගේ හා අනෙකුත් අතරමැදියන්ගේ ලාබ ආන්තික එකතු වීමෙන් පසුව සීනි කිලෝවක සිල්ලර මිල රුපියල් 96.11ක් වෙනවා. 

වෙනත් වසරක දත්ත පරීක්ෂා කළත් පෙනෙන්නට තිබෙන චිත්‍රය මීට වඩා වෙනස් නැහැ. සීනි වෙළඳපොළෙහි මාෆියාවක් හෝ සුපිරි ලාබ ලබන අතරමැදියන් පෙනෙන්නට නැහැ. අතරමැදියන්ගේ අතිරික්තය ඔවුන්ගේ වක්‍ර වියදම් ආවරණය කර ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් නෙමෙයි. හැම අතින්ම පෙනෙන්නේ තරඟකාරී වෙළඳපොළක ලක්ෂණ.

සීනි වෙළඳපොළේ අතරමැදියන්ගේ ලාබ ආන්තික වසරින් වසර වෙනස් වන බවක් පෙනෙන්නේ නැහැ. මෙයට හේතුව ප්‍රමාණවත් තරඟකාරිත්වය ලෙස සැලකිය හැකියි. ඒ අනුව සැපයුම් වක්‍රය තිරස් හැඩයක් ගන්නා බවට අප කළ නිගමනය නිවැරදි බව තහවුරු වෙනවා. අතරමැදියෙකු විසින් සුපිරි ලාබ ලබනවානම් ඒ කලාතුරකින් හා සුළු වශයෙන් මිසක් සාමාන්‍ය තත්ත්වය ලෙස විය නොහැකියි. ඒ වගේම නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තුද විශාල ලෙස විචලනය වන්නේ නැහැ.

කෙසේ වුවත් ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල විශාල ලෙස විචලනය වෙනවා. විණිමය අනුපාතිකය කාලයත් සමඟ ටිකෙන් ටික පිරිහෙනවා. ඒ වගේම සීනි වල ආනයනික මිල වෙනස් වෙද්දී රජය විසින් මිල ස්ථාවර වන ආකාරයට බදු අනුපාතික වෙනස් කරනවා. මේ සාධක තුන මත සැපයුම් වක්‍රයේ තිරස් කොටසේ උස වරින් වර වෙනස් වෙනවා. එයට අනුරූපව සීනි වල සිල්ලර මිලද වෙනස් වෙනවා.

ඉහත කරුණු අනුසාරයෙන් අපට සීනි වෙළඳපොළේ කිසියම් විකෘතියක් වී තිබේනම් එය හදුනාගන්න පුළුවන්. 

අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (හයවන කොටස)

අන්දරේට වගේ හැමෝටම නොමිලේ රජවාසල සීනි කන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. සීනි කන්නනම් සීනි වල මිලත් ගෙවන්න වෙනවා. නිදහස් වෙළඳපොලක සීනි මිල තීරණය වෙන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියා සරලව කියන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික පාඩමක් වුනත් ඔය ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන කතා කරන හැමෝම හරියටම මේ ගැන දන්නවද?

පළමු කොටසින් අපි ඉල්ලුම් වක්‍රය ගැන කතා කළා. දෙවන කොටසෙන් අපි සැපයුම් වක්‍රය ගැන ඉගෙන ගත්තා. තෙවන කොටසින් ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන කතා කළා. මිල පාලනය ගැනත් කතා කළා. සිවුවන කොටසින් බදු ගැන කතා කළා. පස් වන කොටසින් ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ මූලික ලක්ෂණ ගැන කතා කළා. මේ කොටසින් අපි ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොල ගැන තව ටිකක් කතා කරමු.

ලංකාවේ සීනි ඉල්ලුමෙන් කොටසක් රට ඇතුළේම නිපදවෙන නමුත් එම ප්‍රමාණය මුළු ඉල්ලුමෙන් 5-10% අතර ප්‍රමාණයක් පමණයි. ඉල්ලුමෙන් 90-95% පමණම සැපිරෙන්නේ ආනයනික සීනි වලින්. ඉන්දියාව, බ්‍රසීලය, තායිලන්තය වගේ රටවල් වලින් ලංකාව සීනි ආනයනය කරනවා. මේ රටවල් වල සීනි මිලත් ඉල්ලුම හා සැපයුම වෙනස් වන ආකාරය අනුව ඉහළ පහළ යනවා. ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව කිවුවත් බොහෝ විට විචලනය වන්නේ සැපයුමයි. ඉල්ලුම සාපේක්ෂව ස්ථාවරයි.

ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල ඉල්ලුම හා සැපයුම අනුව විචලනය වුවත් ලංකාවේ ආනයනික සීනි ඉල්ලුම ලෝක වෙළදපොළේ සීනි මිලට බලපෑමක් කළ හැකි මට්ටමක එකක් නෙමෙයි. ලංකාව සීනි ඇටයක්වත් ආනයනය නොකළත් එය ලෝක සීනි ඉල්ලුමට දැනෙන බලපෑමක් කරන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, සෛද්ධාන්තිකව කොහොම වුවත් ප්‍රායෝගිකව ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල ලංකාවේ සීනි ඉල්ලුමෙන් ස්වායත්තයි. ලංකාවට සීනි ආනයනය කරන කෙනෙකුට ලෝක වෙළඳපොළේ පවතින මිලට සීනි මිල දී ගන්න වෙනවා. 

ලංකාවේ සීනි ආනයනකරුවෙක් වෙනත් රටකින් සීනි මිල දී ගත්තා කියමු. ඒ සීනි ලංකාවට ගේන්න නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තු ගෙවන්න වෙනවා. ආනයනික සීනි මිල එහෙමත් නැත්නම් CIF මිල කියා කියන්නේ ලෝකයේ කොහේ හෝ රටකින් සීනි මිල දී ගෙන නැව් ගාස්තු හා රක්ෂණ ගාස්තු ගෙවා ලංකාවට සීනි කිලෝවක් ගේන්න යන වියදම. ඉන් පසු ඒ මිලට ලංකාවේ රජය විසින් අය කරන බදු එකතු වෙනවා. ආනයනකරුගේ, තොග වෙළෙන්දාගේ හා සිල්ලර වෙළෙන්දාගේ ලාබ ආන්තිකද එකතු වෙනවා. ලංකාවේ දේශීය සිල්ලර වෙළඳපොළේ සීනි වල සැපයුම් වක්‍රය හැදෙන්නේ ඔය සියල්ල එකතු වී හැදෙන සීනි කිලෝවක පිරිවැය වෙනස් වන ආකාරය මතයි.

ලංකාවේ සිල්ලර වෙළඳාම බොහෝ දුරට තරඟකාරී එකක්. තොග වෙළඳාම හා සීනි ආනයනය වුවත් සෑහෙන තරමකට තරඟකාරීයි. වෙළඳපොළක් තරඟකාරී වන්නේ සැපයුම්කරුවන් වැඩි වන තරමටයි. ඇතැම් තත්ත්වයන් යටතේ සැපයුම්කරුවන් විශාල පිරිසක් නැතිවත් වෙළඳපොළක් තරඟකාරී වෙනවා. රජයේ නියාමනයක් නැත්නම් ලංකාවේ සීනි ආනයනය තරඟකාරී ලෙස සිදු නොවෙන්න හේතුවක් නැහැ. මොකද සීනි කියන්නේ සෑහෙන තරමකට සමජාතීය භාණ්ඩයක්. 

පාරිභෝගිකයෙකුට ඉන්දියාවෙන් ගේන සීනි සහ බ්‍රසීලයෙන් ගේන සීනි වෙන් කර හඳුනා ගන්න බැහැ. ඒ නිසා සීනි ආනයනකරුවන් හැම වෙලාවකම පුළුවන් තරම් අඩු මිලකට ලංකාවට සීනි ගේන්න උත්සාහ කරනවා. ඔවුන්ට ලාබ ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ තමන්ගේ තරඟකරුවන්ට වඩා අඩුවෙන් සීනි කිලෝවක් ලංකාවට ගෙනාවොත් පමණයි. ලෝකයේ ඕනෑ තරම් සීනි නිෂ්පාදකයෝ හා අතරමැදියෝ ඉන්න නිසාත්, ඒ අයට ඕනෑ කරන්නේ තමන්ගේ සීනි කාට හරි විකුණන්න නිසාත් එක සීනි ආනයනකරුවෙකුට අනෙක් අයට වඩා ගොඩක් අඩුවෙන් ලංකාවට සීනි ගේන්න බැහැ. ලංකාවට කවුරු ආනයනය කළත් ආනයනික සීනි කිලෝවක පිරිවැය බොහෝ දුරට සමානයි.

ලංකාවට ආනයනය කරන සීනි වලට රජයෙන් ගහන බද්ද සාමාන්‍යයෙන් ආනයනකරු අනුව වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. ඒ වගේම තොග හා සිල්ලර වෙළඳුන්ගේ ලාබ ආන්තිකත් ලොකුවට වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල, විණිමය අනුපාතිකය හා සීනි වලට ගහන බදු වෙනස් නොවෙනවානම් සපයන සීනි ප්‍රමාණය මත සීනි වල සිල්ලර මිල ලොකුවට වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. ආර්ථික විද්‍යා භාෂාවෙන් කියනවානම් සීනි සැපයුම පූර්ණ නම්‍යශීලී සැපයුමකට කිට්ටුයි. ඒ කියන්නේ සැපයුම් වක්‍රය තිරස් රේඛාවක්. 

ලෝක වෙළඳපොළේ මිලට වඩා අඩුවෙන් සීනි ගන්න කිසිම හැකියාවක් නැහැ. ලෝක වෙළඳපොළේ මිලට ඕනෑ තරම් සීනි ආනයනය කරන්න පුළුවන්. ඒ නිසා ප්‍රමාණය වෙනස් වුනා කියා මිල වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. ලෝක වෙළඳපොළේ මිලට නැව් හා රක්ෂණ ගාස්තු, බදු හා අතරමැදියන්ගේ ලාබ ආන්තික එකතු කළ විට ලැබෙන මිල මට්ටමේ සැපයුම් වක්‍රය දිගටම තිබෙනවා. මේ දේවල් වලින් එකක් හෝ කිහිපයක් වෙනස් වෙද්දී සැපයුම් වක්‍රය ඉහළ පහළ යනවා. නමුත් හැඩය වෙනස් වෙන්නේ නැහැ.

හැබැයි මේ කියපු කතාව සතොස වගේ රජය යටතේ තිබෙන ආයතන වලට අදාළ නැහැ. පෞද්ගලික අංශයට සීනි පාඩුවට දෙන්න බැරි වුනත් රජයට සීනි පාඩුවට විකුණන්න පුළුවන්. නිකම් දෙන්න වුනත් පුළුවන්. ඒ නිසා, සැපයුම්කරුවෙකු විදිහට රජය විසින් සපයන සීනි ප්‍රමාණය සැපයුම් වක්‍රයේ නිරූපණය කරන්නේ පූර්ණ අනම්‍යශීලී සැපයුමක්. රජය හරහා සපයන සීනි ප්‍රමාණය ඉල්ලුම මත තීරණය වෙන්නේ නැහැ. ඒ අනුව සැපයුම් වක්‍රයේ මුල් කොටස සිරස් රේඛාවක්. කෙසේ වුවත් රජය විසින් පාඩුවට සීනි විකුණන්නේ යම් සීමාවක් දක්වා පමණක් නිසා සැපයුම් වක්‍රයේ අපට වැදගත් කොටස තව දුරටත් තිරස් රේඛාවක්.

සැපයුම් වක්‍රයේ අපට වැදගත් කොටස තිරස් රේඛාවක් හෝ ඊට ආසන්න එකක් කියා දන්න නිසා ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හැඩය හරියටම නොදැන වුවත් අපට යම් නිගමන වලට පහසුවෙන් එළඹෙන්න පුළුවන්. පළමු එක මේ විශේෂිත තත්ත්වය යටතේ මිල පාලනයේ බලපෑම කුමක්ද කියන එක. තෙවන කොටසේ විස්තර කළ සාධාරණ තත්ත්වයන් යටතේ මිල පාලනයේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට සීනි හිඟයක් ඇති විය යුතුයි. හැබැයි හිඟයක් තිබුණත් සීනි නැත්තටම නැති වෙන්නේ නැහැ. මොකද මිල මට්ටම ටිකක් අඩු කළත් සැපයුම් වක්‍රය කැපෙන තැනක් තිබෙනවා. අපේ සැපයුම් වක්‍රයේ ස්වභාවය අනුව මිල පාලනය යටතේ සැපයෙන්නේ රජය මගින් පාඩුවට සපයන සීනි ප්‍රමාණය පමණයි.

ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය කියන කාරණාවට නැවත ආවොත් ඉහත පැහැදිලි කළ ආකාරයට මේ වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රය මේ ලිපි මාලාවේ පෙර කොටස් වල විස්තර කළ, පාඨ ග්‍රන්ථයක දැකිය හැකි ආකාරයේ, සම්මත වක්‍රයක් නෙමෙයි. එහි මුල් හරියේ තිරස් කොටසකුත් ඉන් පසුව සිරස් කොටසකුත් තිබෙනවා. මෙහි තිරස් කොටස කොයි තරම් දුරකින් ආරම්භ වෙනවාද කියන එක වගේම කොයි තරම් උසකට යනවාද කියන එකත් තීරණය කරන්නේ රජය විසින්. තිරස් කොටස ආරම්භ වන තැන සතොස හෝ වෙනත් එවැනි ආයතන හරහා රජය විසින් සපයන සීනි ප්‍රමාණයයි. එහි උස, ආනයනික මිල අනුව තීරණය වන නමුත් ඒ මත පනවන බදු ප්‍රමාණය වරින් වර වෙනස් කිරීම හරහා රජය විසින් පාලනය කෙරෙනවා. 

මේ විදිහට සීනි වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රය රජයේ අත් අඩංගුවේ පසු වුනත් ඉල්ලුම් වක්‍රය අඳින්නේ පාරිභෝගිකයන් විසින්. ඒ නිසා රජයට වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවය පාලනය කළ හැක්කේ සැපයුම් වක්‍රය වෙනස් කිරීම මගිනුයි. ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හැඩය කුමක් වුවත් එය සැපයුම් වක්‍රයේ තිරස් කොටස කපනවානම් මිල නිශ්චිත මිලක්. එම මිල තීරණය වන්නේ සැපයුම් වක්‍රයේ තිරස් කොටස තිබෙන්නේ කොපමණ උසකින්ද කියන කරුණ මතයි. එම උස තීරණය වන්නේ ආනයනික මිල හා බදු ප්‍රමාණය මතයි. කවර හෝ මිල පාලනයකින් වෙළඳපොළට බලපෑමක් වෙන්නේ පාලිත උපරිම මිල මේ මිලට වඩා අඩුනම් පමණයි. එසේ අඩු වූ පාලිත මිලක් යටතේ ඉල්ලුම් වක්‍රය සැපයුම් වක්‍රය කපන්නේ එහි සිරස් කොටසේදී. එවිට ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන්නේ නැහැ. එසේ සමතුලිත විය හැක්කේ රජය විසින් පිරිවැයට වඩා අඩුවෙන් රටේ සමස්ත සීනි ඉල්ලුමම සපයනවානම් පමණයි.

දැන් අපි හිතමු කවර හෝ හේතුවක් නිසා ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම වැඩි වුනා කියලා. අපේ එක පාඨකයෙක් පෙර ලිපියකට ප්‍රතිචාරයක් විදිහට සිංහල අවුරුදු කාලය ගැන මතක් කර තිබුණා. සිංහල අවුරුදු කාලයට ගෘහස්ථ සීනි ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. එහෙත් බොහෝ නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ක්‍රියාත්මක නොවන නිසා කාර්මික සීනි ඉල්ලුම අඩු වෙනවා. මෙහි සමස්ත ප්‍රතිඵලය කුමක්ද කියා මම හරියටම දන්නේ නැහැ. ලංකාවේ ගෘහස්ථ සීනි ඉල්ලුම 36%ක් පමණ බව මම පෙර ලිපියේ සටහන් කළානේ. 

කොහොම හරි අවුරුදු කාලේ ඉල්ලුම වැඩි වුනා කියා කියමු. එවිට වෙන්නේ තාවකාලිකව ඉල්ලුම් වක්‍රය දකුණට විතැන් වෙන එකයි. එක ඇමති වරයෙක් ලංකාවේ නීති විරෝධී මත්පැන් නිෂ්පාදනය සඳහා වන සීනි ඉල්ලුම විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් ඇති බවක් කියා තිබුණා. එය කොයි තරම් දුරට සමීක්ෂණ දත්ත මත පදනම් වූ ප්‍රකාශයක්ද කියලා මම දන්නේ නැහැ. අපි කියමු එහෙම වුනා කියලා. දැන් මේ නිසා වෙන්නෙත් ඉල්ලුම් වක්‍රය දකුණට විතැන් වෙන එකයි. 

සාමාන්‍යයෙන් ඉල්ලුම් වක්‍රය දකුණට විතැන් වූ විට, ඒ කියන්නේ ඉල්ලුම වැඩි වූ විට, මිල ඉහළ යනවා. එසේ වෙන්නේ සැපයුම් වක්‍රය ඉහළට බෑවුම් වී තිබෙන නිසයි. නමුත් මෙහි දැනටම විස්තර කර තිබෙන පරිදි ලංකාවේ සිල්ලර සීනි වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රයේ එවැනි බෑවුමක් නැති තරම්. එයින් අදහස් වෙන්නේ කුමක්ද? 

ඉල්ලුම කොයි තරම් අඩු වැඩි වුනත් මිල වෙනස් වෙන්නේ නැහැ කියන එකයි. ඒ කියන්නේ මිල තනිකරම වගේ තීරණය වන්නේ සැපයුම් වක්‍රය මත. කලින් පැහැදිලි කර ගත් විදිහට සැපයුම් වක්‍රය අඳින්නේ රජය විසින්. ඒ අනුව ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවයක් ගැන ආර්ථික විද්‍යාවේදී සාධාරණ වශයෙන් කතා කරන්න පුළුවන් වුනත් මෙහි රජය විසින් පාලනය කරන සැපයුම් වක්‍රයට මිසක් ඉල්ලුමට කළ හැකි දෙයක් නැහැ. ඒ නිසා නීති විරෝධී මත්පැන් හදන්න හෝ උත්සව සමයේ ඉල්ලුම නිසා හෝ වෙනත් හේතුවකට ඉල්ලුම වැඩි වුනා කියලා ඒ හේතුව මත මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. එවැනි මිල ඉහළ යාමක් යම් හෙයකින් සිදු වුවත් එය ඉතාම සුළු, නොසලකා හැරිය හැකි මට්ටමේ එකක්.

ඊළඟට අපි බදු වලට යමු. රජය විසින් බද්දක් පැනවුවහම එම බද්දේ බර පාරිභෝගිකයන් හා සැපයුම්කරුවන් අතර බෙදී යනවා. එසේ බෙදී යන්නේ ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හා සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම් වල අනුපාතයට. අපි පැහැදිලි කර ගත් විදිහට ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ සැපයුම් වක්‍රය තිරස් එකක්. එහි කිසිම බෑවුමක් නැහැ. එයින් අදහස් වන්නේ කුමක්ද? සීනි මත බද්දක් පැනවූ විට එහි බර මුළුමනින්ම වැටෙන්නේ පාරිභෝගිකයින් මතයි. ඒ නිසා පවතින බද්දක් ඉවත් කළ විට එහි වාසියද මුළුමනින්ම වාගේ පාරිභෝගිකයන්ට ලැබිය යුතුයි.

රජය බදු අඩු වැඩි කරද්දී සැපයුම් වක්‍රය ඉහළ පහළ යනවා. සීනි මිල වෙනස් වෙනවා. ඒ වගේම ලෝක වෙළඳපොළේ සීනි මිල විචලනය වෙද්දීත්, විණිමය අනුපාතය විචලනය වෙද්දීත් මේ වැඩේම වෙනවා. පිරිවැය වෙනස් වීමේ වාසිය හෝ අවාසිය මුළුමනින්ම යන්නේ පාරිභෝගිකයින්ට නිසා සැපයුම්කරුවන්ට අමුතුවෙන් ලාබයක් ගන්න විදිහක් නැහැ. හැබැයි ඔය විදිහට පිරිවැය වෙනස් වෙද්දී පිරිවැය අඩු වෙලාවක් බලලා සීනි ආනයනය කරන සැපයුම්කරුවෙකුට තමන්ගේ තරඟකරුවන්ට සාපේක්ෂව තරමක වාසියක් ලබා ගන්න පුළුවන්. සාමාන්‍යයෙන් අහම්බෙන් මිසක් එක සැපයුම්කරුවෙකුට පමණක් එවැනි අවස්ථාවක් ඇහැ ගැහෙන්න විදිහක් නැහැ. ඒ නිසා විශේෂ තත්ත්වයක් යටතේ මිසක් සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් යටතේ සීනි ආනයනකරුවෙකුට ලංකාවට සීනි ආනයනය කරලා විශාල ලාභයක් ලබන්න බැහැ.

අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (පස්වන කොටස)

පෙර කොටස් හතරෙන් අපි ඉල්ලුම් වක්‍රය, සැපයුම් වක්‍රය හා ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන කතා කළා. ඒ වගේම මිල පාලනය හා බදු හරහා ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවයට බලපෑමක් කළ විට සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ හා පාරිභෝගික අතිරික්තය වෙනස් වෙන ආකාරය ගැනත්, එහිදී අතුරුදහන් වී යන අතිරික්තය ගැනත් පැහැදිලි කර ගත්තා. මේ හැම දෙයක්ම කතා කළේ බොහෝ දුරට වියුක්ත ලෙසයි. උදාහරණයක් විදිහට ඉල්ලුම් වක්‍රය හා සැපයුම් වක්‍රය ලෙස මා විසින් ඉදිරිපත් කළේ එවැනි වක්‍රයක පොදු ලක්ෂණ නිරූපණය කරන වක්‍රයක් මිස කිසියම් නිශ්චිත භාණ්ඩයකට අදාළ ඉල්ලුම් සැපයුම් වක්‍ර නෙමෙයි.

ඉහත කී ආකාරයේ ආකෘතියක් ඇසුරෙන් සැබෑ ලෝකයේ සිදුවන සංසිද්ධියක් පිළිබඳව ගුණාත්මක පැහැදිලි කිරීමක් කළ හැකියි. උදාහරණයක් විදිහට පාරිභෝගික අධිකාරිය විසින් මිල පාලන නීති දැඩි සේ ක්‍රියාත්මක කළහොත් රටේ භාණ්ඩ හිඟයක් ඇති වන බව නිශ්චිත ලෙස කියන්න පුළුවන්. එහෙත් එතැනින් එහාට ගොස් ප්‍රමාණාත්මක පැහැදිලි කිරීමක් කරන්න බැහැ. උදාහරණයක් විදිහට එවැනි භාණ්ඩ හිඟයකින් රටේ කොපමණ පිරිසක් පීඩාවට පත් වෙයිද කියන එක නිශ්චිත ලෙස කියන්න බැහැ.

කවර හෝ ප්‍රමාණාත්මක ප්‍රකාශයක් කරන්නනම් මුලින්ම අදාළ වෙළඳපොළෙහි ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර යම් පරාසයක් තුළ නිශ්චිත ලෙස හඳුනා ගත යුතුයි. මෙය තරමක් අසීරු කරුණක්.

මිල පාලනයක් ක්‍රියාත්මක නොවේනම් අපට නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිත මිල නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. එම මිල පවතිද්දී විකිණෙන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය සොයා ගැනීම තරමක් අසීරු කටයුත්තක් වුවත් කළ නොහැකි දෙයක් නෙමෙයි. මේ දත්ත දෙක තිබේනම් අපට ප්‍රස්ථාරයක ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය සිදුවන ලක්ෂ්‍යය ලකුණු කළ හැකියි. එහෙත් එම ලක්ෂ්‍යය ඉල්ලුම් වක්‍රය මත හා සැපයුම් වක්‍රය මත පිහිටි එක් ස්ථානයක් පමණයි. වක්‍ර දෙක ඡේදනය වන ස්ථානය හඳුනා ගත හැකි වුවත් එපමණකින් අපට ඉල්ලුම් වක්‍රය හා සැපයුම් වක්‍රය හඳුනා ගන්න බැහැ. ඒ නිසා මෙතෙක් කොටස් වල සාකච්ඡාවට බඳුන් කළ සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ හා පාරිභෝගික අතිරික්තය වැනි දේවල් හොයා ගන්නත් බැහැ. ඒ සඳහා පළමුව ඉල්ලුම් වක්‍රය හා සැපයුම් වක්‍රය හඳුනා ගත යුතුයි. එය කරන්නේ කොහොමද?

ඉල්ලුම් වක්‍රය එලෙසම නොවෙනස්ව තිබියදී සැපයුම් වක්‍රය පමණක් වෙනස් වුවහොත් ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවයද වෙනස් වෙනවා. එවිට ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන අලුත් ලක්ෂ්‍යයක් හඳුනාගත හැකියි. පෙර ලක්ෂ්‍යය ලකුණු කළ ප්‍රස්ථාරයේම මේ අලුත් ලක්ෂ්‍යයද ලකුණු කළ හැකියි. බදු අඩු වැඩි කිරීම වැනි අවස්ථා වලදී ඉල්ලුම් වක්‍රය එලෙසම නොවෙනස්ව තිබියදී සැපයුම් වක්‍රය පමණක් වෙනස්  වෙනවා. එවැනි අවස්ථා වලදී සමතුලිතතාවය වෙනස් වන ආකාරය ප්‍රස්ථාරයේ ලකුණු කළ හැකියි. මේ මෙවැනි ලක්ෂ්‍යයන් ගණනාවක් එකිනෙක යා කිරීමෙන් අපට ඉල්ලුම් වක්‍රයේ ස්වභාවය ගැන දැනගන්න පුළුවන්.

මේ ආකාරයෙන්ම සැපයුම් වක්‍රය නොවෙස්ව තිබියදී ඉල්ලුම් වක්‍රය වෙනස් වන අවස්ථාවන්ද හඳුනාගන්න පුළුවන්. එවිටද ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය වෙනස් වෙනවා. සැපයුම් වක්‍රය පමණක් වෙනස් වෙද්දී සමතුලිත ලක්ෂ්‍යය චලනය වන්නේ ඉල්ලුම් වක්‍රයේ පථය දිගේ. ඒ විදිහටම, ඉල්ලුම් වක්‍රය පමණක් වෙනස් වෙද්දී සමතුලිත ලක්ෂ්‍යය චලනය වන්නේ සැපයුම් වක්‍රයේ පථය දිගේ. මේ ලක්ෂ්‍යයන් එකිනෙක යා කිරීමෙන් අපට සැපයුම් වක්‍රයේ නියම ස්වරූපය දැන ගන්න පුළුවන්.

මේ විදිහට විස්තර කළත්, මේ ආකාරයෙන් ඉල්ලුම් වක්‍රය හෝ සැපයුම් වක්‍රය යන දෙකෙන් එකක් පමණක් වෙනස් වන අවස්ථා හඳුනා ගැනීම තරමක් අසීරු වැඩක්. එවැන්නක් කළ හැක්කේ එවැනි දේ කර පුහුණුවක් තිබෙන ආර්ථික විද්‍යාඥයෙකුටයි. කාලයත් කිසියම් වෙළඳපොළක මිල හා වෙළඳපොළ පරිමාව වෙනස් වන ආකාරය පිළිබඳ සංඛ්‍යාලේඛණ හොයා ගන්න පුළුවන් වුවත් එවැනි ලක්ෂ්‍යයන් ප්‍රස්ථාරයක සලකුණු කර එමගින් ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හෝ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය හොයා ගන්න බැහැ. මෙවැනි හැම ලක්ෂ්‍යයකින්ම අලුත් සමතුලිතතාවයක් නිරුපණය වන නමුත් බොහෝ විට එවැනි අළුත් සමතුලිතතාවයක් හැදෙන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම යන දෙකම වෙනස් වීමෙන්. ඒ නිසා කාලයත් සමඟ සිදුවන සමතුලිත ලක්ෂ්‍යයේ චලනයන්ගෙන් ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හෝ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය නිරුපණය වන්නේ නැහැ.

කිසියම් වෙළඳපොළක ඉල්ලුම් වක්‍රය හෝ සැපයුම් වක්‍රය අපට හරියටම ඇඳ ගන්න බැරි වුනත් එයින් අදහස් වන්නේ එම වක්‍ර ඕනෑම හැඩයක් ගත හැකියි කියන එක නෙමෙයි. හරියටම නොදන්නවා වුවත් එම වක්‍ර වල හැඩය පිළිබඳ සාමාන්‍ය අදහසක් බොහෝ විට අපට ලබා ගන්න පුළුවන්. එය කළ හැක්කේ අදාළ වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම හා සැපයුම තීරණය කරන සාධක තේරුම් ගැනීමෙන්. 

මේ ආකාරයෙන්ම සැපයුම් වක්‍රය නොවෙස්ව තිබියදී ඉල්ලුම් වක්‍රය වෙනස් වන අවස්ථාවන්ද හඳුනාගන්න පුළුවන්. එවිටද ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය වෙනස් වෙනවා. සැපයුම් වක්‍රය පමණක් වෙනස් වෙද්දී සමතුලිත ලක්ෂ්‍යය චලනය වන්නේ ඉල්ලුම් වක්‍රයේ පථය දිගේ. ඒ විදිහටම, ඉල්ලුම් වක්‍රය පමණක් වෙනස් වෙද්දී සමතුලිත ලක්ෂ්‍යය චලනය වන්නේ සැපයුම් වක්‍රයේ පථය දිගේ. මේ ලක්ෂ්‍යයන් එකිනෙක යා කිරීමෙන් අපට සැපයුම් වක්‍රයේ නියම ස්වරූපය දැන ගන්න පුළුවන්.

මේ විදිහට විස්තර කළත්, මේ ආකාරයෙන් ඉල්ලුම් වක්‍රය හෝ සැපයුම් වක්‍රය යන දෙකෙන් එකක් පමණක් වෙනස් වන අවස්ථා හඳුනා ගැනීම තරමක් අසීරු වැඩක්. එවැන්නක් කළ හැක්කේ එවැනි දේ කර පුහුණුවක් තිබෙන ආර්ථික විද්‍යාඥයෙකුටයි. කාලයත් සමඟ කිසියම් වෙළඳපොළක මිල හා වෙළඳපොළ පරිමාව වෙනස් වන ආකාරය පිළිබඳ සංඛ්‍යාලේඛණ හොයා ගන්න පුළුවන් වුවත් එවැනි ලක්ෂ්‍යයන් ප්‍රස්ථාරයක සලකුණු කර එමගින් ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හෝ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය හොයා ගන්න බැහැ. මෙවැනි හැම ලක්ෂ්‍යයකින්ම අලුත් සමතුලිතතාවයක් නිරුපණය වන නමුත් බොහෝ විට එවැනි අළුත් සමතුලිතතාවයක් හැදෙන්නේ ඉල්ලුම හා සැපයුම යන දෙකම වෙනස් වීමෙන්. ඒ නිසා කාලයත් සමඟ සිදුවන සමතුලිත ලක්ෂ්‍යයේ චලනයන්ගෙන් ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හෝ සැපයුම් වක්‍රයේ හැඩය නිරුපණය වන්නේ නැහැ.

කිසියම් වෙළඳපොළක ඉල්ලුම් වක්‍රය හෝ සැපයුම් වක්‍රය අපට හරියටම ඇඳ ගන්න බැරි වුනත් එයින් අදහස් වන්නේ එම වක්‍ර ඕනෑම හැඩයක් ගත හැකියි කියන එක නෙමෙයි. හරියටම නොදන්නවා වුවත් එම වක්‍ර වල හැඩය පිළිබඳ සාමාන්‍ය අදහසක් බොහෝ විට අපට ලබා ගන්න පුළුවන්. එය කළ හැක්කේ අදාළ වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම හා සැපයුම තීරණය කරන සාධක තේරුම් ගැනීමෙන්. 

ලංකාවේ සීනි වෙළඳපොළේ ඉල්ලුම හැදෙන්නේ කොහොමද?

මෙතෙක් උදාහරණ වලදී මා යොදා ගත්තේත්, වැඩි දෙනෙකුට මුලින්ම මතක් වෙන්නේත් ගෘහස්ථ සීනි පරිභෝජන ඉල්ලුමයි.  ලංකාවේ ගෘහස්ථ ඒකකයක සාමාන්‍ය මාසික සීනි පරිභෝජනය (2016 දත්ත අනුව) කිලෝග්‍රෑම් 4.0 ක්. ඒ වෙනුවෙන් වැය කරන මුදල නිවාස ඒකකයක සාමාන්‍ය ආදායමෙන් 0.67%ක්. පහළම ආදායම් කාණ්ඩ වල සීනි පරිභෝජනය මිල පහළ යද්දී යම් තරමකින් ඉහළ යන නමුත් යම් ආදායම් මට්ටමකින් පසුව එවැන්නක් සිදු වන්නේ නැහැ. මේ වන විට ලංකාවේ නිවාස ඒකක බොහොමයකට සීනි මිල සීමාකාරී සාධකයක් නෙමෙයි. ඔවුන් සීනි පරිභෝජනය සීමා කර තිබෙන්නේ වෙනත් හේතු මතයි. මේ කරුණු සංඛ්‍යාලේඛණ ඇසුරෙන් තහවුරු කළ හැකි වුවත් එතරම් දුර යාම අවශ්‍යයි කියා මම හිතන්නේ නැහැ.

ලංකාවේ නිවාස ඒකක ගණන මිලියන 5.4ක්. මේ අනුව ලංකාවේ වාර්ෂික ගෘහස්ථ සීනි ඉල්ලුම කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 5.4 x 4.0 x  12 = 259.2 ක් වෙනවා. මේ සියල්ල 2016 සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව. කෙසේ වුවත්, ගෘහස්ථ සීනි ඉල්ලුම ලංකාවේ සීනි ඉල්ලුමේ ප්‍රධානම සංරචකය නෙමෙයි. ලංකාවේ සීනි ඉල්ලුමේ ප්‍රධානම සංරචකය පැණි බීම, රසකැවිලි ආදී කර්මාන්ත වල අමුද්‍රව්‍යයක් ලෙස වන ඉල්ලුමයි. එම ඉල්ලුම සාමාන්‍යයෙන් ගෘහස්ථ සීනි ඉල්ලුමට වඩා තරමක් වැඩියි. මීට අමතරව නීති විරෝධී මත්පැන් නිෂ්පාදනය සඳහා වන ඉල්ලුමක්ද පවතින බව පැහැදිලියි. ගෘහස්ථ සීනි පාරිභෝගිකයන්ගේ පාරිභෝගික අතිරික්තය ලාබයක් වන ආකාරය තේරුම් ගැනීම අසීරු අයෙකුට වුවත්, පැණි බීම, රසකැවිලි හෝ නීති විරෝධී මත්පැන් නිපදවීම සඳහා සීනි මිල දී ගන්නා පාරිභෝගිකයෙකුගේ පාරිභෝගික අතිරික්තය ලාබයක් වන බව සක් සුදක් සේ පැහැදිලි විය යුතුයි.

අනෙක් අතට දේශීයව නිෂ්පාදනය වන්නේ ලංකාවේ සීනි සැපයුමෙන් 5-10%ක පමණ කොටසක් පමණයි. ඉතිරි කොටස මුළුමනින්ම සැපයෙන්නේ ආනයන වලින්. ලංකාවේ සීනි සැපයුම පිළිබඳ සියයට සියයක් නිවැරදි දත්ත නැතත් වාර්ෂික දේශීය සීනි නිෂ්පාදනය හා වාර්ෂික සීනි ආනයන පරිමා පිළිබඳ නිවැරදි දත්ත තිබෙනවා. කිසියම් වසරක් තුළ දේශීය සීනි නිෂ්පාදන පරිමාවේ හා ආනයන පරිමාවේ එකතුව සීනි සැපයුමට හරියටම සමාන සේ සැලකිය නොහැක්කේ පෙර වසරෙන් ඉතිරි වූ හා ඉදිරි වසරට ඉතිරි වන තොගද තිබෙන නිසයි. එහෙත්, මේ එකතුව ආසන්න වශයෙන් සීනි සැපයුම් පරිමාවට සමාන සේ සැලකිය හැකියි. ඒ වගේම ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය මත පදනම්ව දේශීය සීනි ඉල්ලුමටද සමාන සේ සැලකිය හැකියි.

සංසන්දය කිරීම සඳහා 2016 වසරම සැලකුවහොත් එම වසර තුළ දේශීය සීනි නිෂ්පාදිතය කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 61ක්ද ආනයනික සීනි පරිමාව කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 651ක්ද වෙනවා. මේ අනුව තොග වෙනස්වීම් නොසලකා හැරියොත් මුළු සීනි සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 712ක් වන අතර එම ප්‍රමාණයෙන් 91.4%ක්ම ආනයනික සීනි. ඒ වගේම මෙම ප්‍රමාණය අදාළ වසරේ සීනි ඉල්ලුමට සමාන සේ සැලකුවොත් ගෘහස්ථ සීනි ඉල්ලුම එම ප්‍රමාණයෙන් 36%ක් පමණයි. රටේ සීනි ඉල්ලුමෙන් 64% ක්ම ගෘහස්ථ නොවන, නිෂ්පාදන අමුද්‍රව්‍යයක් ලෙස වන ඉල්ලුමක්. සීනි වෙළඳපොළේ පාරිභෝගික අතිරික්තය කියා කියන්නේ ගෘහස්ථ පාරිභෝගිකයන්ගේ පාරිභෝගික අතිරික්තයේ හා ඉතා පැහැදිලි ලාබයක් වන ගෘහස්ථ නොවන පාරිභෝගිකයන්ගේ පාරිභෝගික අතිරික්තයේ එකතුවයි.

ගෘහස්ථ නොවන පාරිභෝගිකයින් විසින් අමුද්‍රව්‍යයක් සේ යොදා ගැනීමට මිල දී ගන්නා සීනි යොදවා හදන පැණි බීම, රස කැවිලි හෝ නීති විරෝධී මත්පැන් මිල දී ගන්නේද ගෘහස්ථ පාරිභෝගිකයින් විසිනුයි. ඒ නිසා, ගෘහස්ථ පාරිභෝගිකයින්ගේ පැණි බීම, රස කැවිලි හා නීති විරෝධී මත්පැන් සඳහා වන ඉල්ලුම ඉහළ පහළ යන විට ගෘහස්ථ නොවන පාරිභෝගිකයන්ගේ සීනි ඉල්ලුමද ඉහළ පහළ යනවා. රටේ මිනිසුන්ගේ ආදායම් මට්ටම ඉහළ යද්දී පැණි බීම, රස කැවිලි ආදිය සඳහා වන ඉල්ලුමද යම් තරමකින් ඉහළ යනවා. පහත වගුවේ පෙන්වා දී තිබෙන්නේ 2001-2019 අතර කාලයේ ලංකාවේ වාර්ෂික සීනි සැපයුමයි.

චීනයේ මොකද වෙන්නේ?

ජිනීවා යෝජනාව ගැන මම වැඩිපුර කතා කරන්න යන්නේ නැහැ. මෙය මට වැඩි දැනුමක් තිබෙන විෂයයක් නෙමෙයි. හැබැයි මේ යෝජනාව ලංකාවේ සුළු ජාතිකයින්ගේ මානව හිමිකම් කඩවීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් පමණක් නෙමෙයි කියන එක පැහැදිලි කරුණක්. 

දැන් ආණ්ඩුව මොනවා කියයිද දන්නේ නැතත් යෝජනාව සම්මත වීම වලක්වාගන්න ආණ්ඩුව සෑහෙන්න උත්සාහ ගත්තා. එහෙත් ඒ උත්සාහය සාර්ථක වුනේ නැහැ. යෝජනාවට පක්ෂව හෝ විපක්ෂව ඡන්දය දුන්, එහෙමත් නැත්නම් ඡන්දය නොදී සිටි කවර රටක්වත් එසේ කළේ යෝජනාවේ හොඳ නරක ගැන පමණක් සලකා බලා කියා කියන්න බැහැ. හැමතැනම තියෙන්නේ දේශපාලනය.

යෝජනාව ඉදිරිපත් කළේ බ්‍රිතාන්‍යය විසින්. බටහිර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල් බොහොමයක් හිටියේ යෝජනාවට පක්ෂ ගොඩේ. කවර හෝ ආකාරයක ඒකාධිපති පාලනයක් ගෙන යන රටවල් බොහොමයක් හිටියේ යෝජනාවට විරුද්ධ ගොඩේ. යෝජනාව දෙපැත්තේ සිටි රටවල් වලින් මුළුමනින්ම නොවුනත් යම් තරමකින් නියෝජනය වුනේ වත්මන් ලෝක දේශපාලනයේ ප්‍රමුඛ බල කඳවුරු දෙක.

මේ බල කඳවුරු දෙකෙන් එකක් මේ වෙද්දී කේන්ද්‍රගත වී තිබෙන්නේ චීනය වටා. කාලයකට පෙර මේ ස්ථානයේ සිටියේ සෝවියට් දේශය. එහෙත් චීනය හා පැරණි සෝවියට් දේශය අතර සැලකිය යුතු වෙනස්කම් තිබෙනවා.

චීනය වගේම පැරණි සෝවියට් දේශයත් ගොඩ නැගුනේ මාක්ස්වාදය මත පදනම්වයි. මාක්ස්වාදය මිනිසුන් අතර සම්පත් බෙදීම හා සම්බන්ධව ධනවාදයට විකල්ප මතවාදයක්. එහෙත් එපමණක් නෙමෙයි. මාක්ස්වාදය මිනිසුන් අතර සම්පත් බෙදී යා යුතු ආකාරය පිළිබඳව වගේම මිනිසුන් අතර බලය බෙදීම සම්බන්ධවද විකල්පයක් යෝජනා කරනවා. ආර්ථික විද්‍යාවක් හෝ දේශපාලන විද්‍යාවක් ලෙස නොහඳුන්වා දේශපාලන ආර්ථික විද්‍යාවක් ලෙස මාක්ස්වාදය හඳුන්වන්නේ ඒ නිසයි.

ධනවාදය මාක්ස්වාදය මෙන් දේශපාලන ක්‍රමයක් නෙමෙයි. එය මිනිසුන් අතර සම්පත් බෙදන ක්‍රමයක් පමණයි. ඒ නිසා ධනවාදී රටක මිනිසුන් අතර බලය බෙදීම සිදු විය යුතු ආකාරය තීරණය කරන්නට දේශපාලන ක්‍රමයක්ද අවශ්‍ය වෙනවා. බොහෝ ධනවාදී රටවල මේ තැන අරගෙන සිටින්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයයි. ධනවාදය හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අතර සහජීවනයක් බොහෝ විට ප්‍රායෝගිකව දැකිය හැකි වුවත් මේ දෙකේ මූලධර්ම සමාන නැතුවා වගේම එකිනෙක හා ගැටෙන අවස්ථාද තිබෙනවා. දේශපාලන ආර්ථික ක්‍රමයක් විදිහට සැලකුවොත් බොහෝ බටහිර රටවල තිබෙන්නේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය විසින් නියාමනය කෙරුණු ධනවාදයක්. සංකල්පීය පූර්ණ ධනවාදයක් කොහේවත් ප්‍රායෝගිකව නැහැ. 

මාක්ස්වාදය මත පදනම් වූ ආර්ථික ක්‍රමයකට ධනවාදය මත පදනම් වූ ආර්ථික ක්‍රමයක් තරමට කාර්යක්ෂම වෙන්න බැහැ. සෝවියට් දේශය බිඳ වැටෙන්නට බොහෝ දුරට හේතු වුනේ මේ මූලධාර්මික ගැටළුවයි. එහෙත් චීනය සෝවියට් දේශය වැටුණු උගුලේ වැටුනේ නැහැ. මාක්ස්වාදී දේශපාලන ක්‍රමය පවත්වා ගන්නා අතරම ඔවුන් ක්‍රමයෙන් ධනවාදී ආර්ථික ක්‍රමයේ කාර්යක්ෂමතාවය ටිකෙන් ටික අවශෝෂණය කර ගත්තා. සෝවියට් සමාජවාදය අසාර්ථක බව පැහැදිලි වුවත් චීන සමාජවාදය අසාර්ථක වී ඇතැයි කියන්න බැහැ.

ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයක පැටලී ඉන්න ලංකාව චීනයෙන් යුවාන් බිලියන දහයක ණයක් අරගෙන තිබෙනවා. අවුරුදු තුනකට. මේ මුදලෙන් ලංකාවට ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයෙන් ගොඩ එන්න බැහැ. ඒ වගේම මේ සල්ලි චීනයේම රැඳෙනවා මිසක් ලංකාවට එන්නේවත් නැහැ. කොහොම වුනත් මේ ණය ජෙහාන්ගේ කෝල් එක වගේ "ගන්නම ඕනෑ ණයක්!". ඒ ගැනත් අපි දැනට වැඩිපුර කතා නොකර ඉඳිමු.

ජිනීවා යෝජනාව, යුවාන් බිලියන දහයේ ණය ආදිය හරහා ලංකාව චීනයට කිට්ටු වෙද්දී මේ දවස් වල චීනයේ ගොඩක් දේවල් සිදු වෙනවා. මේ වන විට පැවැත්වෙන චීන සංවර්ධන සමුළුව එවැන්නක්. චීන කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ සියවස් සැමරුම් වැඩ සටහනේ ආරම්භය තවත් එකක්. ඒ අතර චීනයේ 14වන පස් අවුරුදු සැලැස්මද මේ වන විට ඉදිරිපත් කර තිබෙනවා. චීන කොමියුනිස්ට් පක්ෂයේ සියවසේ සිට චීන මහජන සමූහාණ්ඩුවේ සියවස දක්වා වන ඉදිරි වසර තිහක කාලය තුළ චීනයේ අපේක්ෂිත ගමන් මග මේ සැලසුමේ තිබෙනවා.

සම්ප්‍රදායික සමාජවාදී දේශපාලන ආර්ථික ආකෘතිය ඇතුළේ චීනයට අත්පත් කරගත හැකි වූ ප්‍රගතියක් නැහැ. එහෙත් ධනවාදී ප්‍රතිසංස්කරණ හරහා චීනයට වේගවත් ආර්ථික සංවර්ධනයක් අත් කර ගත හැකි වුනා. මේ වෙද්දී චීනය එම සංවර්ධන උපාය මාර්ගික ක්‍රියාවලියේ කඩඉමකට පැමිණ සිටිනවා.

චීන ආර්ථිකය වේගයෙන් වර්ධනය වුනේ ඇමරිකන් ආර්ථිකයේ එල්ලිලා. ඒ උපාය මාර්ගය හරහා චීන ආර්ථිකය ඇමරිකන් ආර්ථිකය තරමටම වගේ ප්‍රසාරණය කර ගන්න චීනය සමත් වුනා. ඒ එක්කම ඇමරිකාව පැත්තෙන් ප්‍රශ්න මතු වුනා. ට්‍රම්ප් ගිහින් බයිඩන් ආවා කියලා මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. චීනයට තව දුරටත් ඇමරිකාවේ එල්ලිලා ඉස්සරහට යන්න බැහැ. ඒ වගේම දැන් සිටින තැන අනුව චීනයට එසේ කරන්න අවශ්‍යත් නැහැ.

චීනයේ 14වන පස් අවුරුදු සැලැස්මෙන් චීනය මෙතෙක් අනුගමනය කළ උපාය මාර්ගය සැලකිය යුතු ලෙස වෙනස් කර තිබෙනවා. එක පැත්තකින් මෙය නැවත සමාජවාදය වෙතට හැරීමක්. අනෙක් පැත්තෙන් ලෝක බලවතා ලෙස තමන්ගේ තත්ත්වය තහවුරු කර ගැනීමේ උත්සාහයක්.  චීනය කියන විදිහට චීනයේ සැලසුම වන්නේ සෑම අංශයකින්ම ඉදිරියෙන් සිටින නූතන සමාජවාදී රාජ්‍යයක් බවට චීනය පරිවර්තනය කිරීමයි. චීනයේ විශාල ජනගහණය හා පවතින ලෝක තත්ත්වයට අනුවර්තය වීමේ හැකියාව එක්ක පැරණි සෝවියට් දේශයට නොකළ හැකි වූ දේ කිරීමේ හැකියාව චීනය සතුව තිබෙනවා.

මහපාරේ ධුරාවලිය

අවම වශයෙන් දහ හතර දෙනෙකුට මරු කැඳවා තිබෙන පස්සර බස් අනතුරේ වීඩියෝ දර්ශන මේ වෙද්දී බොහෝ දෙනෙක් විසින් දැක ඇතැයි සිතනවා. පළමුව, මිය ගිය හා තුවාල ලැබූ අයගේ පවුල් වල අයට අපගේ කණගාටුව. දෙවනුව, සිද්ධියෙන් පසු රෝගීන්ගේ ජීවිත බේරා ගැනීමට කටයුතු කළ ගම් වැසියන්ට හා රාජකාරියට වඩා වැඩි දෙයක් කළ වෛද්‍යවරුන් ඇතුළු රෝහල් සේවකයින්ට අපගේ උපහාරය.

පස්සර අනතුරෙන් මිය ගිය අයගේ ජීවිත වෙනුවෙන් වග කිව යුත්තේ කවුද? අදාළ බස් රථයේ රියැදුරා, ටිපර් රථයේ රියැදුරා හා මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරියේ සේවකයින්ගේ සිට ගෝඨාභය රාජපක්ෂ හා ජේආර් ජයවර්ධන දක්වා විශාල පරාසයක පුද්ගලයින්ට විවිධ අය විසින් මේ අනතුරේ වගකීම පවරා තිබුණා. මේ හැම දෙනෙකුගේම තර්ක වලට කිසියම් පදනමක් තිබෙනවා. 

වීඩියෝව නොබැලූ අයෙකු ඇත්නම්, අනතුර සිදුවන්නේ වංගු සහිත කඳුකර මාර්ගයක. පාරට වැටුණු ගල් කුට්ටියක් නිසා පාරේ පැත්තක් අවහිර වෙලා. පාරේ අවහිර වූ පැත්තෙන් පැමිණෙන ටිපර් රථය අවහිරය පසු කර ඉදිරියට යාම සඳහා වාහනය පාරේ අනෙක් පසට ගන්නවා. ඒ පැත්තෙන් එන පෞද්ගලික බස් රථයට ටිපර් රථය මුහුණට මුහුණ හමු වුනත් බස් රථයේ රියැදුරා බසයේ වේගය අඩු නොකර පාරේ බෑවුම අද්දරින් බසය ධාවනය කරන්න උත්සාහ කරද්දී බසය ප්‍රපාතයට පෙරළෙනවා.

වීඩියෝවේ පැහැදිලිව නොපෙනුණත් ඇතැම් තැන් වල ලියැවී ඇති පරිදි ටිපරය වැලි අදින එකක්. වාහනය ධාවනය කරන ආකාරයෙන් පෙනෙන්නේ ටිපර් රථයේ රියැදුරාට මාර්ගයේ තිබෙන අවහිරය ගැන පූර්ව දැනුමක් ඇති බවයි. ඔහු වැඩිපුර නොහිතාම ටිපර් රථය පාරේ අනෙක් පැත්තට ගන්නවා. පාර වංගු සහිත එකක් වුවත්, එසේ ටිපර් රථය පාරේ අනෙක් පැත්තට ගනිද්දී ඉදිරියෙන් එන බස් රථය පැහැදිලිව පෙනෙනවා. මේ වගේ අවස්ථාවකට මා මුහුණ දුන්නානම් මම කරන්නේ බස් රථයට බාධකය පසු කර ඉදිරියට යන්නට හැර වාහනයේ වේගය අඩු කිරීම හෝ අවශ්‍යනම් වාහනය නවත්වා ගැනීමයි. 

බස් රථයේ රියැදුරාට පාරේ බාධකය ගැන පූර්ව දැනුමක් තිබුණාද යන්න පැහැදිලි නැහැ. එවැනි දැනුමක් තිබුණත් නැතත් තිරිංග තද කර බස් රථය නවත්වා ගත හැකි තරමේ දුරකදී ඔහුට පාරේ බාධකය වගේම ඉදිරියෙන් එන ටිපර් රථයද දර්ශනය වෙනවා. එහෙත් ඔහු අඩු වශයෙන් තිරිංග තද කරන බවක් හෝ පෙනෙන්නට නැහැ. ඔහු උත්සාහ කරන්නේ බෑවුම අයිනෙන් වාහනය ඉදිරියට ධාවනය කරන්නයි. අඟලක දෙකක වාසිය ගෙන වාහනයක් රිංගවීම ලංකාවේ බස් රථ රියැදුරන් හා තවත් රියැදුරන් විසින් කරන ඉතාම සාමාන්‍ය දෙයක්. 

මේ විදිහට අඟලේ වාසිය ගෙන ධාවනය කරන වාහන අනතුරකට ලක් වෙන්න ඔන්න මෙන්න තත්ත්වයටම ගියත් බොහෝ විට අනතුරකට ලක් වෙන්නේ නැහැ. හරියට ලංකාවේ ආර්ථිකය තවමත් කඩා වැටී නැතුවා වගේ. හැබැයි ඔය අඟලේ වාසියේ අවදානම ගැනීම හැමදාම හරියන්නේ නැහැ. කොයි වෙලාවක හෝ වරදිනවා. දැන් වෙලා තියෙන්නේ ඒකයි.

ලංකාවේ මිනිස්සුන්ගේ වගේම වාහන වලද ධුරාවලියක් තිබෙනවා. වාහනයක් එළවන රියැදුරෙක් මේ ධුරාවලියේ තමන්ගේ තැන නිවැරදිව හඳුනාගත යුතුයි. නැත්නම් ලංකාවේ වාහන එළවන්න බැහැ. මම මේ කියන්නේ මැති ඇමතිවරුන්ගේ වාහන ගැන නෙමෙයි. ඒ වාහන වලට කොහොමටත් ධුරාවලියේ ඉහළම තැන ලැබෙනවා. එහෙත් මේ වාහන හැම වෙලාවේම පාරේදී හමු නොවන නිසා විශාල ප්‍රශ්නයක් ඇති වන්නේ නැහැ.

එකම ආකාරය නොවුනත් වාහන ධුරාවලිය බොහෝ දුරට සකස් වන්නේ රියැදුරෙකුට කොයි තරම් අවදානමක් ගන්න පුළුවන්ද කියන එකට සාපේක්ෂව. පෞද්ගලික බස් රථයක් හෝ ලොරියක් ධාවනය කරන රියැදුරෙක් බොහෝ විට කරන්නේ අනුන්ගේ වාහනයක් එළවන එකයි. අනතුරක් වුනොත් පාඩුව වාහනයේ අයිතිකාරයාටයි. මෙයට සාපේක්ෂව තමන්ගේම වාහනයක් එලවන කෙනෙක් වාහනයට සීරීමක් හෝ වෙනවාට කැමති නැහැ. අනෙක් අතට බස් එකක් හෝ ලොරියක් වගේ ලොකු වාහනයක් පොඩි වාහනයක හැපුනොත් වැඩි හානිය වෙන්නේ පොඩි වාහනයටයි. මේ හේතු නිසා ගොඩක් වෙලාවට පොඩි වාහන ලොකු වාහන වලට පාර ඉඩ දීලා පැත්තකට වෙනවා. පෞද්ගලික බස්, ලොරි ආදී ලොකු වාහන ධාවනය කරන රියැදුරන් මෙහි වාසිය ගන්නවා.

සමහර වෙලාවට පෞද්ගලික බස් ධාවනය කරන්නේම පාරේ ප්‍රතිවිරුද්ධ පැත්තෙන්. එවිට හෙමින් යන වාහන කිහිපයක්ම එක වර පහු කරන්න පුළුවන්. ඔය වෙලාවට ප්‍රතිවිරුද්ධ පැත්තෙන් එන පොඩි වාහනයක් පාරෙන් එළියට බැහැලා බස් එකට මැදින් රිංගන්න ඉඩ දිය යුතුයි. බස් රථ රියැදුරා විසින් කරන්නේ පොඩි වාහනය අන්තිම මොහොතේ හෝ ඉවත් කර ගැනීමට පොළඹවමින් වේගය අඩු නොකර කෙළින්ම මූණට එන එකයි. පොඩි වාහනයේ රියැදුරාට අන්තිම මොහොතේ හරි වාහනය කාණුවට දමා ගන්න වෙනවා. වාහන ධුරාවලියේ තමන්ගේ තැන පිළිගන්නා රියැදුරෙක්නම් කලින්ම වාහනේ කාණුවට දානවා.

මෙතැන අනතුරට හේතු වී තිබෙන්නේ ටිපර් රථ රියැදුරා වගේම බස් රථ රියැදුරාත් වාහන ධුරාවලියේ තමන් ඉන්නේ අනෙකාට පහළින් නොවන බව සිතීමයි. දෙන්නාම හැම වෙලේම පාරේ ඉන්න, බොහෝ විට අනුන්ගේ වාහන එළවන අය. වාහන දෙකෙන් එකක්වත් කිරි ටොයියෝ නෙමෙයි. ටිපර් රථයේ රියැදුරා බලාපොරොත්තු වෙන්නේ බස් එක වේගය අඩු කර ගනු ඇතැයි කියලා. බස් රථයේ රියැදුරා හදන්නේ ටිපර් රථයේ රියැදුරාට වාහන ධුරාවලියේ තමන්ගේ තැන පෙන්වන්න. ඔහු වේගය අඩු කරන්නේ නැහැ. මේ වැඩේ කරන්නේ අන්තිම මොහොත වන තුරු ටිපර් රථය මුහුණටම ආවොත් බෑවුම අයිනෙන් බස් එක ධාවනය කළ හැකි බවට වන විශ්වාසයෙන්. අන්තිමට කරන්නෙත් ඒකයි. මේ අවස්ථාවේදී වැඩේ ඛේදවාචකයකින් අවසන් වුනත් මෙය හැම දවසකම බොහෝ පෞද්ගලික රියැදුරන් විසින් නොයෙක් වර කරන දෙයක්.

ඇමරිකාවේ පාරකට මේ වගේ ගලක් හෝ පස් කන්දක් වැටුනානම් එය මුලින්ම දකින කෙනා හදිසි ඇමතුම් අංකයකට ඒ ගැන දැනුම් දෙනවා. ඉතා ඉක්මණින්ම පොලිස් නිලධාරීන් එහි පැමිණ බාධකය දෙපස සිට වාහන ධාවනය පාලනය කරන්න පටන් ගන්නවා. වරකට වාහන ධාවනය කරන්න ලැබෙන්නේ එක පැත්තකට පමණයි. ඒ අතර අදාළ අංශ වලින් පැමිණ බාධකය ඉවත් කරනවා. පොලීස් නිලධාරීන් ඉවත් වන්නේ බාධකය ඉවත් කිරීමෙන් පසුවයි. මේ වගේ දෙයක් කරන්න බැරි තරමට ලංකාවේ පොලීසියට හා මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරියට සම්පත් හිඟයක් තිබෙනවා කියා මම හිතන්නේ නැහැ. බොහෝ විට තිබෙන්නේ ප්‍රමුඛතාවය දීම පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්. 

බාධකය ඉවත්ව තිබුණානම් හෝ පොලිස් නිලධාරියෙකු අදාළ ස්ථානයේ සේවයේ නිරතව  සිටියානම් මේ වෙලාවේ මේ අනතුර සිදුවන එකක් නැහැ. එහෙත්, ඔය බාධකය නොතිබී ටිපර් රථය ත්‍රිරෝද රථයක් ඉස්සර කරන්න යාමක් වැනි අවස්ථාවකදී වුවත් ඔය වගේ අනතුරක් සිදු විය හැකිව තිබුණා.

පෞද්ගලික බස් රථ රියැදුරන් මේ ආකාරයේ අවදානම් ගනිමින් වේගයෙන් බස් රථ ධාවනය කරන්නේ එසේ කිරීම බස් රථයේ ගමන් කරන මගීන් වැඩි දෙනෙකුගේ කැමැත්තද වන නිසයි. ඔය වගේ වෙලාවක මගියෙක් කතා කරන්න ගියොත් අනෙක් පැත්තට කතා කරන්න මගීන් හතර පස් දෙනෙක්ම ඉදිරිපත් වෙනවා. මේ දවස් වල සිදුවන ලංකාවේ සංවර්ධන කතිකාව තුළ ඇහෙන එක ප්‍රශ්නයක් වන්නේ අධිවේගී මාර්ග අවශ්‍ය කාටද කියන එකයි. ලංකාවේ ගොඩක් අයට පුළුවන් තරම් හයියෙන් යන්න අවශ්‍යයි. විශේෂයෙන්ම දුරගමන් බස් රථ වල යන මගීන්ට. ඒකටත් හේතු තියෙනවා.

අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (සිවුවන කොටස)

අන්දරේට වගේ හැමෝටම නොමිලේ රජවාසල සීනි කන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. සීනි කන්නනම් සීනි වල මිලත් ගෙවන්න වෙනවා. නිදහස් වෙළඳපොලක සීනි මිල තීරණය වෙන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියා සරලව කියන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික පාඩමක් වුනත් ඔය ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන කතා කරන හැමෝම හරියටම මේ ගැන දන්නවද?

පළමු කොටසින් අපි ඉල්ලුම් වක්‍රය ගැන කතා කළා. දෙවන කොටසෙන් සැපයුම් වක්‍රය ගැන ඉගෙන ගත්තා. තුන් වන කොටසින් අපි ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන ඉගෙන ගෙන ඉන් පසුව මිල පාලනයේ හානිය ගැනත් ඉගෙන ගත්තා. මිල පාලනය හරහා නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයට බාධා කරන එක මේ වෙද්දී එතරම් ප්‍රචලිත දෙයක් නෙමෙයි. එහෙත් බදු හරහා නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයට බාධා කරන එක දැනටත් ගොඩක් සුලභයි. 

රජයයන් විසින් භාණ්ඩ හා සේවා මත බදු අය කිරීමට ප්‍රධාන හේතුව රජය නඩත්තු කිරීම සඳහා ආදායම් උපයා ගැනීමයි. එහෙත් කිසියම් භාණ්ඩයක් පරිභෝජනය කිරීම අධෛර්යමත් කිරීම වැනි වෙනත් හේතු මත බදු අය කරන අවස්ථාද තිබෙනවා. රජය විසින් අය කරන බද්දක බර මුළුමනින්ම පාරිභෝගිකයා මත වැටෙනවද?

බද්දක බර මුළුමනින්ම පාරිභෝගිකයින් මත වැටෙනවානම් එයින් අදහස් වෙන්නේ රජයේ බදු ආදායමට සමාන ප්‍රමාණයකින් පාරිභෝගික අතිරික්තය අඩු වෙනවා කියන එකයි. එහෙම නොකර සැපයුම්කරුවන්ගෙන් මේ බද්ද අය කර ගන්න බැරිද? ඒ කියන්නේ පාරිභෝගික අතිරික්තය අඩු නොකර සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබය අඩු වෙන විදිහට බදු ගහන්න බැරිද?

සාමාන්‍යයෙන් බද්දක බර පාරිභෝගිකයා හා සැපයුම්කරුවා අතර බෙදී යනවා. එසේ බෙදී යන අනුපාතය තීරණය වන්නේ ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හා සැපයුම් වක්‍රයේ ස්වභාවය මත මිසක් බදු අය කරන ක්‍රමය අනුව නෙමෙයි. සැපයුම්කරුවන්ගෙන් අය කරන ආනයන බද්දකින් වගේම පාරිභෝගිකයන්ගෙන් අය කරන භාණ්ඩ හා සේවා බද්දකින්ද අවසාන වශයෙන් වෙන්නේ එකම දේ. රජයේ බදු ආදායමෙන් කොටසක් පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන් අඩු වෙද්දී ඉතිරි කොටස සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින් අඩු වෙනවා. මීට අමතරව මිල පාලනයේදී මෙන්ම පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන් හා  සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින් කොටසක් කිසිවෙකුට නොලැබී අතුරුදහන් වී යනවා. 

ඉහත රූප සටහනේ මේ බෙදී යාම සිදුවන ආකාරය ලකුණු කර තිබෙනවා. වම්පස ප්‍රස්ථාරයේ දැකිය හැක්කේ බදු කිසිවක් නැති විට තත්ත්වය. කොළ පාට කොටස පාරිභෝගික අතිරික්තය. නිල් පාට කොටස සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ.

දකුණුපස ප්‍රස්ථාරයේ දැකිය හැක්කේ බද්දක් එකතු වූ විට තත්ත්වය. රතු පාට කොටස රජයේ බදු ආදායම. එහි මැද ඉරෙන් උඩ කොටස අඩු වෙන්නේ පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන්. මැද ඉරෙන් පහළ කොටස අඩු වෙන්නේ සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින්. කහ පාට කොටස අතුරුදහන් වී යන අතිරික්තය.

බද්දක් එකතු වුනා කියලා ඉල්ලුම් වක්‍රය වෙනස් වෙන්නේ නැහැ. එහෙත් සැපයුම්කරුවන් විසින් කිසියම් මිලකට කලින් සැපයූ භාණ්ඩ ප්‍රමාණය දැන් ඔවුන්ට සැපයිය හැක්කේ එම මිල සහ බද්දේ එකතුව ඔවුන්ට අය කර ගත හැකිනම් පමණයි. ඒ නිසා, සැපයුම් වක්‍රය බද්දේ ප්‍රමාණයට සමානව ඉහළට ඉස්සෙනවා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන මිල ඉහළ ගොස් සමතුලිත මට්ටමේදී විකිණෙන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. 

විකිණෙන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය අඩුවීම නිසා කලින් භාණ්ඩ මිල දී ගත් කිසියම් පාරිභෝගිකයන් පිරිසකට භාණ්ඩ නොලැබී යනවා. ඒ වගේම කලින් භාණ්ඩ විකිණූ සැපයුම්කරුවන් පිරිසකට තමන්ගේ භාණ්ඩ විකිණීමේ අවස්ථාව නැති වී යනවා. මේ හේතු දෙක මත අතිරික්තයෙන් කොටසක් කිසිවෙකුටත් නොලැබී අතුරුදහන් වෙනවා.

පාරිභෝගිකයින්ට වැඩි මිලක් ගෙවන්න සිදු වන නිසා ඔවුන්ගේ අතිරික්තයේ අඩු වීමක් වෙනවා. එහෙත් එම කොටස රජයට යන නිසා සැපයුම්කරුවන්ට ලැබෙන්නේ නැහැ. සැපයුම්කරුවන්ට සාපේක්ෂව සැපයුම් වක්‍රය මුල් එකමයි. එහෙත් දැන් විකිණෙන්නේ අඩු භාණ්ඩ ප්‍රමාණයක්. ඔවුන්ගේ පැත්තෙන් බැලුවොත් මෙය ඉල්ලුම් වක්‍රය බද්දේ ප්‍රමාණයෙන් පහතට පැමිණීමක් කියා කියන්න පුළුවන්. අවසන් ප්‍රතිඵලය වන්නේ ඔවුන්ට ලැබෙන මිල අඩු වීම. ඒ නිසා එක පැත්තකින් පාරිභෝගිකයින් විසින් ගෙවිය යුතු මිල ඉහළ යද්දී අනෙක් පැත්තෙන් සැපයුම්කරුවන්ට ලැබෙන මිලද අඩු වෙනවා. මේ වෙනස් වීම් දෙකේ එකතුව බද්දට සමානයි.

වැදගත්ම කරුණ බද්දක පිරිවැය මුළුමනින්ම ගෙවන්න වෙන්නේ පාරිභෝගිකයින්ට නොවන බවයි. ඒ නිසාම, බද්දක් ඉවත් කළ විට ඊට සමාන ප්‍රමාණයකින් මිල අඩුවීමක් වෙන්නේත් නැහැ. උදාහරණයක් විදිහට සීනි කිලෝවකට රුපියල් 50ක ආනයන බද්දක් එකතු වූ විට පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සීනි කිලෝවක් සඳහා ගෙවිය යුතු මිල රුපියල් 50කින්ම වැඩි වන්නේ නැහැ. ඒ නිසා එවැනි බද්දක් ඉවත් කළ විට සීනි කිලෝවක මිල රුපියල් 50කින් අඩු වන්නේත් නැහැ.

එහෙමනම් සීනි කිලෝවකට රුපියල් 50ක ආනයන බද්දක් එකතු වූ විට පාරිභෝගිකයෙකු විසින් සීනි කිලෝවක් සඳහා ගෙවිය යුතු මිල කීයකින් වැඩි වෙනවාද? එය තීරණය වන්නේ ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වල අදාළ කොටස් වල බෑවුම් කොපමණද කියන එක මතයි.

මේ දක්වා කොටස් හතරකින් විස්තර කළේ ආර්ථික විද්‍යා විෂයේ මූලික මට්ටමේ කරුණු කිහිපයක්. මෙතෙක් විස්තර කළ කිසිවක් ලේඛකයාගේ පෞද්ගලික අදහස් නෙමෙයි. විභාගයකට වුවත් ලියන්න පුළුවන් සම්මත විෂය කරුණු. ඒ වගේම මේ විස්තර කළ කරුණු (ඇතැම් විශේෂ අවස්ථා හැර) ඕනෑම භාණ්ඩයකට හෝ සේවාවකට අදාළ කර ගත හැකියි.

අප විස්තර කළ ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වියුක්ත ලෙස අඳින ලද ඒවා. එම ප්‍රස්ථාර ඇසුරෙන් මා විස්තර කළ කතාව විස්තර කළ හැකි වුවත් කිසිදු ගණනය කිරීමක් හරියටම කරන්න බැහැ. එය කළ හැක්කේ කිසියම් භාණ්ඩයක් හා අදාළ නිවැරදි ඉල්ලුම් වක්‍රය හා සැපයුම් වක්‍රය පිළිබඳ අදහසක් ඇත්නම් පමණයි. 

නිවැරදි ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වල හැඩය (ගණිතමය ශ්‍රිතයක් ලෙස) ඇස්තමේන්තු කිරීම තරමක් සංකීර්ණ වැඩක්. එහෙත් ඇමරිකාව වැනි රටකනම් එය ආර්ථික විද්‍යාඥයින් විසින් කරන සාමාන්‍ය දෙයක්. ඇමරිකාව වැනි රටක බද්දක් වෙනස් කරන්න කලින් පාරිභෝගිකයින්ට, සැපයුම්කරුවන්ට හා රජයට එයින් වන බලපෑම ඇස්තමේන්තු කරනවා. බද්ද පැනවීමෙන් පසුවත් මේ ඇස්තමේන්තු නැවත පරීක්ෂාවට ලක් කරනවා.

ලංකාවේ මේ දවස් වල කතා බහට ලක් වන "සීනි මගඩිය" ගැන වැඩිදුර සාකච්ඡා කරන්න මේ ලිපි හතරේ කරුණු අනිවාර්යයෙන්ම ප්‍රයෝජනවත් වෙයි. ඒ වගේම මේ  කරුණු ඇසුරෙන් "හාල් මෝල් මාෆියාව" වැනි තවත් දේවල්ද සාකච්ඡාවට ලක් කළ හැකියි.

ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකය 3.6%කින් පල්ලම් බසී!

 

ජන හා සංඛ්‍යාලේඛණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ඊයේ ප්‍රකාශයට පත් කර තිබෙන ජාතික ගිණුම් ඇස්තමේන්තු අනුව 2020 වසර තුළ ලංකාවේ ආර්ථිකය 3.6%කින් සංකෝචනය වී තිබෙනවා. නිදහසින් පසුව මීට පෙර මෙසේ ලංකාවේ ආර්ථිකය සංකෝචනය වී තිබෙන්නේ කටුනායක ගුවන් තොටුපොළට ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාරයක් එල්ල වූ 2001 වසරේදී පමණයි. එම වසරේදී ලංකාවේ ආර්ථිකය 1.5%කින් හැකිළුනා. මෙවර ආර්ථිකය එමෙන් දෙගුණයකටත් වඩා වැඩියෙන් පල්ලම් බැස තිබෙනවා.

ලංකාවේ ආර්ථික වර්ධන වේගය 2015 වසරේ සිට ක්‍රමයෙන් අඩු වෙමින් පැවතුනා. 2019 වසරේදී ලංකාවේ ආර්ථිකය වර්ධනය වුනේ 2.2%කින් පමණයි. මේ අනුව, 2019 වර්ධනය වූ ප්‍රමාණයටත් වැඩියෙන් ආපස්සට ගොස් ලංකාවේ ආර්ථිකය නැවත 2018දී සිටි තැනට වැටී තිබෙනවා. 

වසරේ පළමු කාර්තුවේදී ලංකාවේ ආර්ථිකය 1.8කින් හැකිළුණු අතර දෙවන කාර්තුවේදී 16.4%කින් හැකිළුනා. අවසන් කාර්තු දෙක තුළදී 1.3% බැගින් වර්ධනය වී ඇතත් සමස්තයක් ලෙස වසර තුළදී ආර්ථිකය 3.6%කින් හැකිලී තිබෙනවා. මේ අනුව, 2020 වසරේදී ලංකාවේ ආර්ථිකයේ ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 14,973 දක්වා අඩු වී තිබෙනවා. නොවැම්බර් මාසය අවසාන වෙද්දී ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 14,818ක්. වසර අවසාන වෙද්දී රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය හා දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය ආසන්නව සමාන මට්ටමක තිබෙන්නට ඉඩ තිබෙනවා.

දෙවසරකට පෙර ඒක පුද්ගල ආදායම ඩොලර් 4000 මට්ටම ඉක්මවා සිටි ලංකාව ඉහළ මැදි ආදායම් කාණ්ඩයේ රටක් ලෙස නම් කෙරුණා. 2017 වසරේදී ඇමරිකන් ඩොලර් 4,077ක් වූ ලංකාවේ ඒක පුද්ගල ආදායම මේ වෙද්දී ඩොලර් 3,682 මට්ටම දක්වා පහත වැටී තිබෙනවා. මෙය 2014 සිටි තැනින්ද පහළට නැවත ආපසු යාමක්.

අන්දරේ සීනි කෑ හැටි (තෙවන කොටස)

අන්දරේට වගේ හැමෝටම නොමිලේ රජවාසල සීනි කන්න ලැබෙන්නේ නැහැ. සීනි කන්නනම් සීනි වල මිලත් ගෙවන්න වෙනවා. නිදහස් වෙළඳපොලක සීනි මිල තීරණය වෙන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම හා සැපයුම මත කියා සරලව කියන්න පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාවේ මූලික පාඩමක් වුනත් ඔය ඉල්ලුම හා සැපයුම ගැන කතා කරන හැමෝම හරියටම මේ ගැන දන්නවද?

පළමු කොටසින් අපි ඉල්ලුම් වක්‍රය ගැන කතා කළා. දෙවන කොටසෙන් අපි සැපයුම් වක්‍රය ගැන ඉගෙන ගත්තා. මේ කොටසින් අපි ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය ගැන ඉගෙන ගනිමු.

සීනි, හාල්, පොල් වගේ පාරිභෝගික භාණ්ඩයකට ඉල්ලුමක් තිබුණු පමණින් පාරිභෝගිකයෙක්ට එම භාණ්ඩය හිමි කරගන්න අවස්ථාව ලැබෙන්නේ නැහැ. භාණ්ඩය සපයන්න කැමති සැපයුම්කරුවෙකුත් ඉන්න ඕනෑ. අනෙක් අතට සැපයුම්කරුවෙකුට මේ වගේ පාරිභෝගික භාණ්ඩයක් විකුණන්න පුළුවන් වෙන්නේ ප්‍රමාණවත් පාරිභෝගික ඉල්ලුමක් තිබුණොත් පමණයි. ඒ නිසා, ගනුදෙනුවක් සිදු වෙන්නනම් ඔය දෙපාර්ශ්වයේම නිදහස් කැමැත්ත අවශ්‍ය වෙනවා. 

සැපයුම්කරුවෙක් පාරිභෝගික භාණ්ඩයක් කිසියම් මිලකට විකුණන්න කැමති වෙන්නේ ඒ මිලට විකුණා ලාබයක් ලැබිය හැකිනම් පමණයි. කවුරුවත් පාඩුවට බඩු විකුණන්නේ නැහැ. එහෙම කළොත් කරන්නේ රජය පමණයි. අනෙක් අතට පාරිභෝගිකයෙක් කිසියම් මිලකට භාණ්ඩයක් මිල දී ගන්නේ තමන්ට එයින් පාරිභෝගික අතිරික්තයක් ලැබේනම් පමණයි. නිදහස් වෙළඳපොළ ගනුදෙනුවක් කියා කියන්නේ ඔය දෙකම එක වර සිදු වන අවස්ථාවක්. 

වෙළඳපොළ සමතුලිතාවකදී භාණ්ඩයකට තිබෙන ඉල්ලුම එහි සැපයුමට හරියටම සමාන වෙනවා. මේ වැඩේ සිදු විය හැක්කේ එකම එක නිශ්චිත මිලකදී පමණයි. එය තමයි අපට භාණ්ඩයක නියම මිල ලෙස සැලකිය හැක්කේ.

එහෙම කියන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම් වක්‍රය පහළට බෑවුම් වන බවත් එය එසේ වෙන්නේ ඇයි කියන එකත් අපි දැන් දන්නවා. ඒ වගේම සැපයුම් වක්‍රය ඉහළට බෑවුම් වන බව හා හේතුවත් අපි දන්නවා. ඉහළට බෑවුම් වන ඉරක් හා පහළට බෑවුම් වන ඉරක් එක තැනකදී එකිනෙක හරහා යනවා. හරියටම ඒ ලක්ෂ්‍යයේදී ඉල්ලුම හා සැපයුම සමාන වෙනවා. ඒ වගේම එය සිදු වන එක් නිශ්චිත මිලක් තිබෙනවා. ඉල්ලුම හා සැපයුම හරියටම සමාන වෙන්නේ මේ නිශ්චිත මිලේදී පමණයි. 

මිල මේ සමතුලිත මිලට වඩා වැඩි වුනොත් සැපයුම තරමට ඉල්ලුමක් නැති වෙනවා. භාණ්ඩය විකුණා ගන්න බැරි වී අතිරික්තයක් හැදෙනවා. එවිට සැපයුම්කරුවන්ට මිල අඩු කරන්න සිදු වෙනවා. මිල සමතුලිත මිලට වඩා අඩු වුනොත් සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම වැඩි වී භාණ්ඩ හිඟයක් ඇති වෙනවා. එවිට පාරිභෝගිකයෝ වැඩි මිලක් ගෙවා කොහෙන් හෝ භාණ්ඩ මිල දී ගන්න පෙළඹෙනවා. මිල ඉහළ යනවා. කොතැනින් පටන් ගත්තත් අන්තිමට නවතින්නේ සමතුලිත මිලට ඇවිදින්.

සමතුලිත මිලට භාණ්ඩයක් විකිණෙද්දී භාණ්ඩයේ වටිනාකම එහි මිලට වඩා වැඩියි කියා හිතන හැම පාරිභෝගිකයෙකුටම භාණ්ඩය හිමි වෙනවා. භාණ්ඩය හිමි නොවන්නේ එය එතරම් නොවටිනා සේ සලකන අයටයි. ඒ වගේම භාණ්ඩය විකුණා ලාබයක් ලැබිය හැකි තරමට කාර්යක්ෂම හැම සැපයුම්කරුවෙකුටම එම අවස්ථාව ලැබෙනවා.

වෙළඳපොළ මිල නිදහස් වෙළඳපොළක ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය හරහා තීරණය වෙද්දී සැපයුම්කරුවෙකුට ලැබෙන ලාබය තීරණය වෙන්නේ සැපයුම්කරුවාගේ සැපයුම් පිරිවැය කොපමණද කියන එක මතයි. පිරිවැය වැඩි සැපයුම්කරුවෙකුට ලැබෙන්නේ අඩු ලාබයක්. පිරිවැය අඩු සැපයුම්කරුවෙකුට වැඩි ලාබයක් ලැබෙනවා. පහත රූප සටහනේ නිල් පාට ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලය සියළුම සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වල එකතුවට සමානයි. ත්‍රිකෝණයේ උසම කොටසේ ඉන්නේ අඩුම පිරිවැකට භාණ්ඩය සපයන, ඒ නිසාම වැඩිම ලාබයක් ගන්න සැපයුම්කරුවෝ. සැපයුම්කරුවෙකුගේ පිරිවැය වැඩි වෙද්දී ලාබය ටිකෙන් ටික අඩු වෙලා පිරිවැය සමතුලිත මිලට සමාන වෙද්දී ලාබයක් නැතුව යනවා. වැදගත්ම කරුණ වෙළඳපොළ මිල එකක් වුවත් එක් එක් සැපයුම්කරුවා එම මිලට භාණ්ඩය විකුණා ලබන ලාබ සමාන නැති බව. 

පාරිභෝගිකයාගේ පැත්තෙන් බැලුවත් මිල එකම වුවත්, භාණ්ඩය වඩාත්ම වටිනා සේ සලකන පාරිභෝගිකයන්ගේ අතිරික්තය වඩා වැඩියි. පාරිභෝගිකයෙකු විසින් භාණ්ඩයට ලබා දෙන සාපේක්ෂ වටිනාකම අඩු වෙද්දී ඇගේ පාරිභෝගික අතිරික්තයද ටිකෙන් ටික අඩු වෙනවා. ඉහත කොළ පාට ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලය සියලුම පාරිභෝගිකයින්ගේ අතිරික්ත වටිනාකම් වල එකතුවට සමානයි.

වෙළඳපොළ මිල නිදහස් වෙළඳපොළක ඉල්ලුම් සැපයුම් සමතුලිතතාවය හරහා තීරණය වෙද්දී සැපයුම්කරුවෙකුට ලැබෙන ලාබය තීරණය වෙන්නේ සැපයුම්කරුවාගේ සැපයුම් පිරිවැය කොපමණද කියන එක මතයි. පිරිවැය වැඩි සැපයුම්කරුවෙකුට ලැබෙන්නේ අඩු ලාබයක්. පිරිවැය අඩු සැපයුම්කරුවෙකුට වැඩි ලාබයක් ලැබෙනවා. පහත රූප සටහනේ නිල් පාට ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලය සියළුම සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වල එකතුවට සමානයි. ත්‍රිකෝණයේ උසම කොටසේ ඉන්නේ අඩුම පිරිවැකට භාණ්ඩය සපයන, ඒ නිසාම වැඩිම ලාබයක් ගන්න සැපයුම්කරුවෝ. සැපයුම්කරුවෙකුගේ පිරිවැය වැඩි වෙද්දී ලාබය ටිකෙන් ටික අඩු වෙලා පිරිවැය සමතුලිත මිලට සමාන වෙද්දී ලාබයක් නැතුව යනවා. වැදගත්ම කරුණ වෙළඳපොළ මිල එකක් වුවත් එක් එක් සැපයුම්කරුවා එම මිලට භාණ්ඩය විකුණා ලබන ලාබ සමාන නැති බව. 

පාරිභෝගිකයාගේ පැත්තෙන් බැලුවත් මිල එකම වුවත්, භාණ්ඩය වඩාත්ම වටිනා සේ සලකන පාරිභෝගිකයන්ගේ අතිරික්තය වඩා වැඩියි. පාරිභෝගිකයෙකු විසින් භාණ්ඩයට ලබා දෙන සාපේක්ෂ වටිනාකම අඩු වෙද්දී ඇගේ පාරිභෝගික අතිරික්තයද ටිකෙන් ටික අඩු වෙනවා. ඉහත කොල පාට ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලය සියලුම පාරිභෝගිකයින්ගේ අතිරික්ත වටිනාකම් වල එකතුවට සමානයි.

දැන් මේ රූප සටහනේ නිල් හා කොළ පැහැති ත්‍රිකෝණ දෙකේ වර්ග ඵල වල එකතුවෙන් පෙන්වන්නේ නිදහස් වෙළඳපොළ ගනුදෙනු නිසා කවුරු හෝ පුද්ගලයෙකුට ලැබුණු ලාබ වල එකතුව. ධනවාදයේ මූලධර්ම අනුව සියලු මිනිස්සු සමාන සේ සලකනවා මිසක් ඔවුන් ධනපතියන් හා නිර්ධන පංතිකයින් ලෙස, ජාතීන් අනුව, දේශිකයින් හා විදේශිකයින් ලෙස හෝ ආණ්ඩුවට බලයට එන්න උදවු කළ අය හා නොකළ අය ආදී ලෙස බෙදා වෙන් කර වෙන වෙනම සලකන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, සැපයුම්කරුවන් ගොඩේ ඉන්නේ කවුද පාරිභෝගිකයින් ගොඩේ ඉන්නේ කවුද කියන එක වැදගත් කරුණක් නෙමෙයි. ධනවාදය අනුව කාර්යක්ෂමතාවය ලෙස සලකන්නේ කාට හෝ කෙනෙකුට ලැබෙන අතිරික්ත වල එකතුව හැකි තරම් වැඩි කරන එකයි.

නිදහස් වෙළඳපොළක මිල ඉහත විස්තර කළ සමතුලිත මිලෙන් වෙනස් වන හැම විටකම සමස්ත අතිරික්තයේ කිසියම් හෝ අඩු වීමක් සිදු වෙනවා. සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබයෙන් රුපියලක් අඩු කරලා ඒ රුපියල පාරිභෝගිකයන්ට ලබා දිය හැකිනම් කාර්යක්ෂමතාවය අඩු වීමක් වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, එහෙම කරන්න බැහැ. පාරිභෝගික අතිරික්තය රුපියලකින් වැඩි කරන්න සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ රුපියලකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයකින් අඩු කරන්න වෙනවා. මේ විදිහටම සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ රුපියලකින් වැඩි කරන්නනම් පාරිභෝගිකයන්ගේ අතිරික්තය රුපියලකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයකින් අඩු කරන්න වෙනවා. මේ අවස්ථා දෙකේදීම වෙන්නේ සමස්තයක් ලෙස අතිරික්ත වටිනාකම් ජනනය වීම සීමා වීමයි. නිදහස් වෙළඳපොළකට මැදිහත් වීම හැම විටකම වාගේ අකාර්යක්ෂම වන්නේ ඒ නිසයි.

ඉහත විස්තර කළ ආකාරයේ නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයකදී සමස්ත අතිරික්තය හා එහි සංරචක දෙක වන පාරිභෝගික අතිරික්තය හා සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ කොපමණද කියන එක තීරණය වන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වල තිරස් අක්ෂය හා සමතුලිතතාව අතර කොටසේ බෑවුම වැඩි වෙද්දී ත්‍රිකෝණයේ අදාළ ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලයද වැඩි වන බව ඔබට පෙනෙනවා ඇති. අපේ උදාහරණයේ සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම අඩුයි. ඉල්ලුම් වක්‍රයේ බෑවුම වැඩියි. ඒ නිසා සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ අඩුයි. පාරිභෝගික අතිරික්තය වැඩියි.

ඉහත විස්තර කළ ආකාරයේ නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයකදී සමස්ත අතිරික්තය හා එහි සංරචක දෙක වන පාරිභෝගික අතිරික්තය හා සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ කොපමණද කියන එක තීරණය වන්නේ කොහොමද? ඉල්ලුම් හා සැපයුම් වක්‍ර වල තිරස් අක්ෂය හා සමතුලිතතාව අතර කොටසේ බෑවුම වැඩි වෙද්දී ත්‍රිකෝණයේ අදාළ ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලයද වැඩි වන බව ඔබට පෙනෙනවා ඇති. අපේ උදාහරණයේ සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම අඩුයි. ඉල්ලුම් වක්‍රයේ බෑවුම වැඩියි. ඒ නිසා සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ අඩුයි. පාරිභෝගික අතිරික්තය වැඩියි.

ඉල්ලුම් වක්‍රයේ හෝ සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම් වලින් අදහස් වන්නේ කුමක්ද? 

ඉල්ලුම් වක්‍රයේ බෑවුම අඩුනම් එයින් අදහස් වන්නේ මිල සුළු වශයෙන් හෝ වෙනස් වෙද්දී ඉල්ලුම විශාල ලෙස වෙනස් වෙනවා කියන එකයි. ඒ කියන්නේ පාරිභෝගිකයින්ගේ මිල සංවේදීතාවය ඉතාම වැඩියි කියන එකයි. ඉල්ලුම් වක්‍රයේ බෑවුම වැඩිනම් එයින් අදහස් වන්නේ පාරිභෝගිකයින් එතරම් මිල සංවේදී නැති බවයි.

මිල සංවේදී නැති වීමේ ආන්තීය තත්ත්වය යටතේ ඉල්ලුම් වක්‍රය සිරස් රේඛාවකට ආසන්න එකක් වෙන්න පුළුවන්. එයින් අදහස් වෙන්නේ මිල කොයි තරම් අඩු වැඩි වුනත් මිල දී ගන්නා ප්‍රමාණය වෙනස් නොවන බවයි. ආර්ථික විද්‍යාවේදී මෙවැනි තත්ත්වයක් හඳුන්වන්නේ අනම්‍ය ඉල්ලුමක් ලෙසයි. හාල්, සීනි වැනි අත්‍යාවශ්‍ය භාණ්ඩ වලට තිබෙන ඉල්ලුම සෑහෙන තරමකට අනම්‍ය ඉල්ලුමක්. 

මේ විදිහටම සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම අඩුනම් එයින් අදහස් වන්නේ මිල සුළු වශයෙන් හෝ වෙනස් වෙද්දී සැපයුම විශාල ලෙස වෙනස් වෙනවා කියන එකයි. ඒ කියන්නේ සැපයුම්කරුවන්ගේ මිල සංවේදීතාවය ඉතාම වැඩියි කියන එකයි. සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම වැඩිනම් එයින් අදහස් වන්නේ සැපයුම්කරුවන් එතරම් මිල සංවේදී නැති බවයි.

ඉල්ලුම් වක්‍රයේ බෑවුම තීරණය වන්නේ අදාළ භාණ්ඩයට පාරිභෝගිකයින් විසින් වටිනාකම් දෙන ආකාරය අනුව. සැපයුම් වක්‍රයේ බෑවුම තීරණය වන්නේ නිෂ්පාදන තාක්ෂණයේ ස්වභාවය අනුව. මීට අමතරව ගැනුම්කරුවන්ගේ හෝ සැපයුම්කරුවන්ගේ ඒකාධිකාර හෝ කතිපයාධිකාර ඇති විටද මිල සංවේදීතාවය අඩු වෙනවා. මේවා සාමාන්‍යයෙන් පහසුවෙන් වෙනස් නොවන දේවල්. ඒ නිසා, නිදහස් වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවයකදී පාරිභෝගිකයින් හා සැපයුම්කරුවන් අතර අතිරික්තය බෙදී යන ආකාරයත් බොහෝ දුරට ස්වභාවික ලෙස තීරණය වන දෙයක් කියා කියන්න පුළුවන්.

රජයයන්ට ඇතැම් විට මේ ස්වභාවික සමතුලිතතාවය වෙනස් කරන්න අවශ්‍ය වෙනවා. ඇතැම් විට සමාජවාදී හෝ ජාතිකවාදී දේශපාලනික අදහස් එයට පාදක වෙනවා. මෙහිදී වෙන්නේ බලයේ සිටින කණ්ඩායමට සහයෝගය දෙන පිරිසකට වාසියක් වන ආකාරයට වෙළඳපොළ සමතුලිතතාවය වෙනස් කිරීමක්. එවැනි මැදිහත්වීමක් හැම විටම අකාර්යක්ෂම වුවත් සමහර අවස්ථා වල මෙවැනි අකාර්යක්ෂමතාවයක් නඩත්තු කිරීම රටේ වැඩි දෙනෙකුගේ කැමැත්ත වෙන්න පුළුවන්. සමහර අවස්ථා වල කියා කිවුවත් මෙවැනි තත්ත්වයන් සුලභයි. සමහර රටවල මෙය සාමාන්‍ය තත්ත්වයයි.

උදාහරණයක් විදිහට හාල්, සීනි ආදී ඇතැම් පාරිභෝගික භාණ්ඩ හා අදාළව මේ දවස් වල ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක වන මිල පාලනය පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. මිල පාලනයේ ඉලක්කය පාරිභෝගිකයින්ට වාසියක් සැලසීම කියා අපි හිතමු. දැන් පාරිභෝගිකයින්ට මේ වාසිය සලසද්දී සැපයුම්කරුවන්ට අනිවාර්යයෙන්ම පාඩුවක් වෙනවා. පාඩුවක් කියා කියන්නේ ලාබ අඩු වීමක්.

අපි හිතමු සීනි කිලෝවක වෙළඳපොළ සමතුලිත මිල රුපියල් 110ක් කියලා. දැන් මේ මිල යටතේ ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙනවා. අපි හිතමු මිල රුපියල් 110ක් වෙද්දී ඉල්ලුම වගේම සැපයුමත් සීනි කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 600ක් කියලා. මෙහෙම තියෙද්දී ආණ්ඩුව විසින් සීනි වල උපරිම සිල්ලර මිල රුපියල් 85ක් කළාම වෙන්නේ කුමක්ද?

පළමු කොටසෙන් අපි ඉගෙන ගත්ත විදිහට මිල අඩු වෙද්දී ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. දැන් මිල සීනි කිලෝවක රුපියල් 110 සිට 85 දක්වා අඩු වෙද්දී ඉල්ලුම සීනි කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 600ට වඩා වැඩි විය යුතුයිනේ. අපි හිතමු මිල රුපියල් 85 වෙද්දී ඉල්ලුම කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 625 දක්වා වැඩි වෙනවා කියලා. 

දෙවන කොටසින් අපි ඉගෙන ගත්ත විදිහට මිල අඩු වෙද්දී සැපයුමත් අඩු වෙනවා. දැන් මිල සීනි කිලෝවක රුපියල් 110 සිට 85 දක්වා අඩු වෙද්දී සැපයුම සීනි කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 600ට වඩා අඩු විය යුතුයිනේ. අපි හිතමු මිල රුපියල් 85 වෙද්දී කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 550 දක්වා අඩු වෙනවා කියලා. 

සමස්ත ප්‍රතිඵලය කුමක්ද? මිල රුපියල් 85ට සීමා කළ විට ඉල්ලුම සීනි කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 625 දක්වා වැඩි වෙද්දී සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 550 දක්වා අඩු වෙලා. දැන් වෙළඳපොළේ සීනි කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 75ක හිඟයක් තිබෙනවා. මිල රුපියල් 85 වුනත් කැමති කෙනෙකුට කැමති වෙලාවක මිල දී ගන්න සීනි නැහැ. රුපියල් 85ට සීනි විකුණන තැනකින් සීනි ගන්න පෝලිමේ ඉන්න ඕනෑ. එහෙම පෝලිමේ ඉඳලා සීනි මිල දී ගන්න කෙනෙකුට රුපියල් 110 - 85 = 25ක වාසියක් වෙනවා. නමුත් පෝලිමේ සිටීමේ "මිල" වියදමක් ලෙස එකතු වෙනවා.

කරන්න වෙන වැඩක් නැති "පෝලිමේ මැද- හිටියට පාඩු වෙනවද- ඔය තරුණියන් මැද- ඔහෙලට සොමියක් නැද්ද" කියලා හිතන අයටනම් ඔය වියදම වියදමක් වගේ නොපෙනෙන්න පුළුවන්. හැබැයි සීනි පෝලිම් වල රස්තියාදු වෙනවට වඩා වෙන කරන්න වැඩ තියෙන අයට ඔය රස්තියාදුව වියදමක්. පෝලිමේ රස්තියාදු වෙන එකේ "පිරිවැය" රුපියල් 25කට වඩා වැඩි කෙනෙක්ට සීනි මිල රුපියල් 85 දක්වා අඩු කළ එකෙන් අවාසියක් මිසක් වාසියක් වෙන්නේ නැහැ.

ප්‍රශ්නය ඒක විතරක් නෙමෙයි. පෝලිමේ ඉන්න වෙලාව තියෙන අය පෝලිමේ ගිහින් සීනි මිල දී ගන්නවා. නමුත් සීනි සැපයුම කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 550ක් පමණක් නිසා වෙළඳපොළේ සීනි ඉතා ඉක්මණින් ඉවර වෙනවා. තවත් කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 75කට ඉල්ලුම තිබෙනවා. නමුත් රාක්ක හිස්. පෝලිමේ රස්තියාදු වීමේ ආවස්ථික පිරිවැය අත ඇරියත් සීනි මිල දී ගන්න හිතාගෙන හිටි එහෙත් එම අවස්ථාව නොලැබුණු පිරිසකගේ පාරිභෝගික අතිරික්තය දැන් ශුන්‍ය වෙලා.

මිල පාලනය නිසා සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ අඩු වෙනවා කියන එක ඉතාම පැහැදිලි දෙයක්නේ. මිල පාලනය කරන්නේම ඒකටනේ. මිල පාලනයෙන් පස්සේ මුලින් තිබුණු සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබයෙන් ඉහත රූප සටහනේ රතු පාට ඉරෙන් උඩ කොටස ඔවුන්ට අහිමි වෙනවා. එයින් කොටසක්, එනම් මිල රුපියල් 110 හා 85 අතරත්, ප්‍රමාණය කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 0 හා 550ත් අතර කොළ පාට චතුරශ්‍ර කොටස පාරිභෝගිකයින්ට ලැබෙනවා. පෝලිමේ සිටීමේ පිරිවැය අමතක කළොත් මෙය සැපයුම්කරුවන්ට පාඩුවක් වුනත් පාරිභෝගිකයින්ට වාසියක්. නමුත්, සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින් අඩුවෙන රුපියල් 110 මට්ටමට යටින්, කිලෝග්‍රෑම් මිලියන 550ට දකුණෙන් හා සැපයුම් වක්‍රයට උඩින් පිහිටි කහ පාට ත්‍රිකෝණ කොටස කාටවත්ම නැතුව යනවා.

කාටවත්ම නැතුව යන්නේ සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ වලින් අඩු වී පාරිභෝගියන්ටද නොලැබෙන ඉහත කොටස පමණක් නෙමෙයි. මිල පාලනය නිසා කලින් තිබුණු පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන් කොටසක්ද ඔවුන්ට අහිමි වෙනවා. ඒ භාණ්ඩ හිඟය නිසා අහිමි වී යන කලින් තිබුණු පාරිභෝගික අතිරික්තය. පහත රූපයේ කහ පාටින් ලකුණු කර තිබෙන්නේ මේ විදිහට මිල පාලනය නිසා කාටවත්ම නොලැබී අතුරුදහන් වී යන සමස්ත  අතිරික්තයයි. සමාජවාදයේ අකාර්යක්ෂමතාවයට හේතුව නිදහස් වෙළඳපොළට මැදිහත්වීම නිසා ඔය විදිහට කාටවත්ම නොලැබී අතුරුදහන් වී යන අතිරික්තයයි.

මිල පාලනය නිසා සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ අඩු වන බව වගේම සමස්තයක් ලෙස සැපයුම්කරුවන්ගේ හා පාරිභෝගිකයින්ගේ අතිරික්තයේ අඩු වීමක්ද අනිවාර්යයෙන්ම සිදු වන බව දැන් ඉතාම පැහැදිලියිනේ. ඒ අවාසි තිබුණත් පාරිභෝගිකයින්ට වාසියක් වෙන්නේ නැද්ද? දැන් ඔය වැඩේ කරන්නේම පාරිභෝගිකයින් ගැන හිතලනේ. 

සැපයුම්කරුවන්ගේ හා සමස්ත කාර්යක්ෂමතාවයේ වියදමින් පාරිභෝගිකයින්ට වාසියක් වෙන්න පුළුවන්. නමුත් එය වුවත් අනිවාර්ය නැහැ. ඉහත රූපයේ කොළ පාට චතුරශ්‍ර කොටස පාරිභෝගික අතිරික්තයට එකතු වෙනවා. කලින් රුපියල් 110ට සීනි ගත්ත අයට දැන් රුපියල් 85ට සීනි ලැබෙද්දී වාසියක් නැති වෙන්න විදිහක් නැහැනේ. ඔය වාසිය හරියටම ගණන් හදන්නත් පුළුවන්. කිලෝවකට රුපියල් 25 බැගින් කිලෝ මිලියන 550කින් ලැබෙන වාසිය. 

හැබැයි ඒ එක්කම කලින් රුපියල් 110 බැගින් සීනි මිල දී ගත් යම් පිරිසකට දැන් කීයක් දීලාවත් ගන්න වෙළඳපොළේ සීනි නැහැ. කහ පාටින් ලකුණු කර ඇති කොටසේ උඩ ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලය මිල පාලනය හේතුවෙන් ඒ විදිහට සීනි නොලැබී යන පාරිභෝගිකයන්ට කලින් ලැබුණු, මිල පාලනය හේතුවෙන් අහිමි වන පාරිභෝගික අතිරික්තයයි. මිල පාලනයෙන් සමස්තයක් ලෙස පාරිභෝගික අතිරික්තය වැඩි වන්නේ කොළ පාට චතුරශ්‍රයේ වර්ග ඵලය කහපාට ත්‍රිකෝණයේ වර්ග ඵලයට වඩා වැඩිනම් පමණයි. එසේ නැත්නම් සැපයුම්කරුවන්ගේ ලාබ අඩු වන අතරම පාරිභෝගික අතිරික්තයද අඩු වෙනවා. ඊට අමතරව පෝලිම් වල රස්තියාදු වීමේ ආවස්ථික පිරිවැයද පාරිභෝගික අතිරික්තයෙන් අඩු වෙනවා.