මහ බැංකුවේ රස්සාව

මේ ලිපිය ලියන්නේ කලින් ලිපිය පළ කිරීමෙන් පසුව අසනු ලැබූ ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරක් වශයෙන්ද වුවත් ඒ හේතුව නිසාම පමණක් නෙමෙයි. දැන් සිදුවන සමස්ත ක්‍රියාවලිය ඇතුළේ බොහෝ දෙනෙකුට තවමත් අපැහැදිලි සේ පෙනෙන දෙයක් පැහැදිලි කිරීමේ අරමුණද ඇතිවයි.

අපි වත්මන් මහජන අරගලයෙන්ම පටන් ගත්තොත් තනි පුද්ගලයින් විශාල පිරිසක් පාරට බැහැලා තමන්ගේ ප්‍රශ්න හඬගා කියන්න පටන් අරන්. ඒ බොහෝ දෙනෙකු සතුව ඒ ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් නැහැ. මේක ඒ අයගේ වැරැද්දක් නෙමෙයි. මේ මිනිස්සු පාරට බැහැලා ඉන්නෙම ඒ අය ළඟ ඒ අයගේ ප්‍රශ්න වලට විසඳුම් නැති නිසා. තමන්ට විසඳාගත හැකි ප්‍රශ්න මිනිස්සු මොන විදිහෙන් හරි විසඳා ගන්නවා. 

ඕනෑම ප්‍රශ්නයකට විසඳුම් තියෙනවා කියා කියන දේශපාලනඥයින්ට වඩා මේ මිනිස්සු අවංකයි. කළ යුත්තේ කුමක්ද කියා තමන්ට නොතේරෙන බව ගොඩක් තරුණයෝ මයික් ඉදිරිපිට බය නැතුව කියනවා.

"ඒකනම් මට තේරෙන්නේ නැහැ. කවුරු හරි මොනවා හරි කරන්න ඕනෑ!"

ඒ අය කියන්නේ කරන්න පුළුවන් කෙනෙක්ට රට බාර දෙන්න කියලා මිසක් තමන්ට බාර දෙන්න කියලා නෙමෙයි. කරන්න පුළුවන් කෙනෙක් සේ පෙනෙන පුද්ගලයෙක් කෙරෙහි විශ්වාසය තියන්න මේ මිනිස්සු සූදානම්. නන්දලාල් වීරසිංහ මේ විදිහේ මනුස්සයෙක් කියලා ගොඩක් අය හඳුනා ගෙන තියෙනවා. ඒ එක්කම නන්දලාල් වීරයෙක් වෙලා.

වීරයෝ හදන එක භයානකයි. ඒක කාට වුනත් අදාළයි. නන්දලාල් කියා කියන්නෙත් වැරදි කළ හැකි, වැරදීම් විය හැකි සාමාන්‍ය මනුස්සයෙක්. ඒ නිසා, කොයි තනතුරට කවුරු ආවත් මනුස්සයා ගැන විශ්වාසය තියනවාට වඩා කරන දේ ගැන සැලකිල්ලෙන් බලා සිටිය යුතුයි. විශ්වාස නොකරනවා මෙන්ම ඕනෑවට වඩා අවිශ්වාසද නොකළ යුතුයි. සාමාන්‍යයෙන් විශ්වාස කරන්න අමාරු පුද්ගලයෙක් අතින් වුනත් සිදු විය යුතු නිවැරදි දේ සිදු විය හැකියි.

නන්දලාල් කියන පුද්ගලයා පැත්තකින් තිබ්බොත්, මහ බැංකු අධිපතිට හා මහ බැංකුව කියන ආයතනයට කළ හැකි නිශ්චිත දේවල් ටිකක් තියෙනවා. අධිපති සේ කොයි තරම් සුදුසු පුද්ගලයෙක් පත් වුනත්, එතැනින් එහාට දෙයක් කිරීමේ හැකියාවක් මහ බැංකුවට නැහැ. මේ ටික පැහැදිලිව කිව යුත්තේ නන්දලාල් රට ගොඩ දාන තුරු බලා ඉන්න අයගේ අහස් මාලිගා කැඩිලා වීරයා දුෂ්ඨයෙක් වෙන එකත් එක මොහොතකින් වෙන්න පුළුවන් දෙයක් නිසා. IMF එක ගැන කියන්න තියෙන්නෙත් ඔය වගේම දෙයක්.

දැන් මේ රට ගොඩ දැමීම කියන එකෙන් කියන්නේ රටේ ආර්ථිකය ගොඩ දැමීම. රටේ ආර්ථිකය කියන එකත් එක එක්කෙනා තේරුම් ගන්නේ විවිධ ආකාර වලින්. අරගලය හා බද්ධ වී සිටින මධ්‍යම හා ඉහළ ආදායම් ස්ථර වල නාගරිකයන්ට හා අර්ධ නාගරිකයන්ට තිබෙන ප්‍රධානම ප්‍රශ්නය සල්ලි තිබුණත් ඒ සල්ලි වියදම් කර තමන් දෙවසරකට පෙර ගත කළ ජීවිතය ඒ විදිහටම ගත කරන්න බැරි වීම. එතකොට රට ගොඩ යාම කියා කියන්නේ ඒ ජීවිතය නැවත ලැබීම. 

ආර්ථික අර්බුදයේ පරිණාමයට සමාන්තරව මේ තත්ත්වය වේගයෙන් වෙනස් වෙමින් තිබෙනවා. ඉතා ඉක්මණින්ම සල්ලි තිබුණත් ඒ සල්ලි වලින් වැඩක් නැති වීමේ ප්‍රශ්නය සල්ලි නැති වීමේ ප්‍රශ්නයක් බවට පත් වීමට නියමිතයි. මෙය පාරට බැස නැති පහළම ආදායම් ස්ථර වලට මුල සිටම තිබුණු ප්‍රශ්නයක්.

මහ බැංකුව විසින් හා රජය විසින් පාලනය කරන්නේ රටේ සාර්ව ආර්ථිකයයි. සාර්ව ආර්ථික කළමනාකරණ සැලසුම් කොටස් පහක් යටතේ හඳුනාගත හැකියි.

1. මූර්ත අංශය: දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය, රැකියා අනුපාතය වැනි දේ 

2. විදේශ අංශය: ආනයන, අපනයන ආදිය 

3. රාජ්‍යමූල්‍ය අංශය: බදු, රාජ්‍ය වියදම් ආදිය 

4. මුදල් අංශය: මුදල් සැපයුම, උද්ධමනය හා පොලී අනුපාතික වැනි දේ 

5. බැංකු අංශය: මෙය අවශ්‍යනම් මුදල් අංශය සමඟ එකතු කර "මුදල් හා බැංකු අංශය" ලෙස හඳුන්වමින් ඉහත බෙදීම කාණ්ඩ හතරකට ලඝු කළ හැකියි.

ඉහත අංශ සියල්ල එකිනෙකට සම්බන්ධයි. එක අංශයක ඇතිවන අස්ථාවර භාවය හෝ කම්පන අනෙකුත් සියලු අංශ කෙරෙහි බලපෑම නොවැලැක්විය හැකියි. මේ අංශ අතරින් ජනජීවිතය කෙරෙහි වැඩිම හා සෘජු බලපෑමක් කරන්නේ මූර්ත අංශයයි. අනෙක් අංශ කොයි තරම් ප්‍රසස්ථ ලෙස ක්‍රියාත්මක වුවත් තමන්ගේ ආදායම් වැඩි වී නැත්නම් රටේ මිනිස්සුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය උසස් වෙන්නේ නැහැ. 

මෙහිදී මතක තබාගත යුතු වැදගත්ම කරුණක් තිබෙනවා. ධනවාදී ආර්ථික ක්‍රමයක් යටතේ රටක මූර්ත අංශය කෙරෙහි රජයට හෝ මහ බැංකුවට දීර්ඝකාලීන බලපෑමක් කළ නොහැකියි. ධනවාදී රටක දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය හා එහි දිගුකාලීන වර්ධන වේගය තීරණය කරන්නේ පෞද්ගලික අංශයයි. මහ බැංකුවට වගේම රජයටද කළ හැක්කේ ආර්ථිකය වර්ධනය වන පථය චක්‍රීය හා සමමිතික ලෙස සුමට කිරීම පමණයි. 

මෙහි සමමිතික කියන කරුණ ඉතාම වැදගත්. අපි හිතමු පෞද්ගලික අංශයේ ව්‍යවසායකත්වය (කාර්යක්ෂමතාවය වැඩි වීම) මත දිගුකාලීනව රටක ආර්ථිකය 4%ක වේගයෙන් වර්ධනය වෙමින් තිබෙනවා කියා. එසේ 4% වේගයෙන් වර්ධනය වන අතරම මෙම වේගය 2%-6% අතර දෝලනය විය හැකියි. මේ සංඛ්‍යා උදාහරණ පමණයි. මහ බැංකුවට හා රජයට මැදිහත් වී මේ දෝලනය වීම 3%-5% මට්ටමට සීමා කළ හැකි වුවත්, සෘජු මැදිහත්වීම් හරහා දිගුකාලීන වර්ධන වේගය වෙනස් කළ නොහැකියි. මෙහි සෘජු මැදිහත්වීම් කියන එකෙන් අදහස් කළේ මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති.

ඉහත කී දිගුකාලීන වර්ධන වේගය වැඩි කර ගැනීම සඳහාද රජයට කළ හැකි දේ තිබෙනවා. ඒ මා පෙර කී පරිදි මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති හරහා ආර්ථික වර්ධනයේ තාවකාලික විචලනයන් පාලනය කිරීම නෙමෙයි. ඒ දේවල් වලින් දිගුකාලීනව වෙනසක් සිදු නොවන බව කලින්ම කිවුවනේ. රජයට කළ හැක්කේ පෞද්ගලික දේපොළ අයිතිය සුරැකීම, ආර්ථික කටයුතු වලදී සියල්ලන්ට සම අවස්ථා ලැබෙන නීතිමය පසුබිමක් සකස් කර පවත්වාගෙන යාම, වෙළඳපොළ ප්‍රවර්ධනයට ඇති බාධා ඉවත් කිරීම, නොකරම බැරි මැදිහත්වීම් වලදී පුළුවන් තරම් සැලකිලිමත් වී තවත් ටිකක් සැලකිලිමත් වීම හා පාරදෘශ්‍ය වීම, මහ බැංකුව සමඟ සහයෝගයෙන් දිගුකාලීන සාර්ව-ආර්ථික ස්ථායීතාවය පවත්වා ගැනීම වගේ දේවල්. 

දැන් ඉහත බෙදීම වෙත නැවත පිවිසෙමු. මේ බෙදීම තුළ, මහ බැංකුවේ රාජකාරිය තියෙන්නේ හතර වන කාණ්ඩය ඇතුළේ. ලෝකයේ කොයි මහ බැංකුව ගත්තත් එහි ප්‍රධානම කාර්යය මිල ස්ථායීතාවය පවත්වා ගැනීම. ටිකක් සරලව කිවුවොත් අඩු හා ස්ථාවර උද්ධමනයක් දිගටම පවත්වා ගැනීම. මෙය මහ බැංකුවේ අනන්‍ය වගකීමක්. රජයේ වගකීමක් නෙමෙයි. 

අනෙක් පැත්තෙන් තුන් වන කාණ්ඩයේ දේවල් කිසිසේත්ම මහ බැංකුවේ වගකීම් නෙමෙයි. රජයේ වගකීම්. ලංකාව ගත්තොත් මුදල් අමාත්‍යාංශයේ හා ඒ යටතේ තිබෙන මහා භාණ්ඩාගාරයේ අනන්‍ය වගකීම්. ඉහත තුන් වන කාණ්ඩය හා හතරවන කාණ්ඩය අතර පැහැදිලි බෙදුම් ඉඩක් තිබෙනවා. මහ බැංකු ස්වාධීනත්වය කියන එකෙන් බොහෝ විට අදහස් වෙන්නෙත් ඒක.

පස් වෙනි කාණ්ඩය යටතේ තිබෙන බැංකු පද්ධතිය නියාමනය කර එහි ස්ථාවරත්වය පවත්වා ගැනීම සඳහා ඇතැම් රටවල රජයෙන් බාහිර මහ බැංකුව වැනි වෙනත් ආයතනයක් තිබෙනවා. එහෙත්, තවමත් ලංකාව ඇතුළු බොහොමයක් රටවල මේ වැඩේ කරන්නෙත් මහ බැංකුව විසින්. ඒ නිසා, අපට එක්කෝ හතර හා පහ කාණ්ඩ එකතු කරන්න පුළුවන්. නැත්නම් පස්වන කාණ්ඩයත් මහ බැංකුවේ අනන්‍ය වගකීමක් සේ සලකන්න පුළුවන්.

දැන් ඉතිරි දෙවන කාණ්ඩයනේ. මේකත්, මූර්ත අංශය තරමටම නැතත්, රජයට හෝ මහ බැංකුවට ලොකුවට පාලනය කළ නොහැකි දෙයක්. නමුත්, වක්‍ර ලෙස යම් පාලනයක් කළ හැකියි. දැන් ගොඩක්ම අවුලට ගිහින් තියෙන්නේ රටේ විදේශ අංශය නිසා මේ වගේ කතාවක් කියලා අපට මේ ප්‍රශ්නය මග හැර යන්න බැහැ. නමුත්, මහ බැංකුවට හෝ රජයට විදේශ අංශය පාලනය කළ හැක්කේ ඔවුන්ට පූර්ණ වශයෙන් මෙන් පාලනය කළ හැකි මුදල්, බැංකු හා රාජ්‍යමූල්‍ය අංශ හරහා නිසා අපට විදේශ අංශය ගැන කතා කරන්න වෙන්නෙත් ඒ අංශ වලින් පටන් අරගෙනයි.

අපි මුදල් අංශයෙන් පටන් ගනිමු. මෙය තනිකරම මහ බැංකුවේ වගකීමනේ. මහ බැංකුවක් තියෙන්නෙම ඔය වැඩේට. හැමෝම සල්ලි අච්චු ගහනවා කියලා මහ බැංකුවට බැන්නත් මහ බැංකුවේ රාජකාරියම සල්ලි අච්චු ගහන එක. රටේ මිනිස්සු නිදහසේ ගනුදෙනු කරද්දී ඒ වැඩේ කාර්යක්ෂම ලෙස කරන්න සල්ලි අවශ්‍ය වෙනවා. අවශ්‍ය තරම් සල්ලි නැත්නම් රටේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් නැවතී ආර්ථික වර්ධනය අඩාල වෙනවා. එහෙම නොවෙන පරිදි ඉල්ලුමට සරිලන තරම් සල්ලි ආර්ථිකයට පොම්ප කරන එක මහ බැංකුවේ වගකීම. 

හැබැයි මේ වැඩේ ලේසි වැඩක් නෙමෙයි. රටක මුදල් ඉල්ලුම හරියටම පුරෝකථනය කරන එක අමාරු වැඩක්. ඒ නිසා, හැම වෙලාවෙම ඉල්ලුම ඉක්මවා හෝ අඩුවෙන් මුදල් සැපයීමේ අවදානමට මහ බැංකුවට මුහුණ දෙන්න වෙනවා. අඩුවෙන් මුදල් සැපයීමේ අවදානම අඩු කරන එක ලේසියි. පොඩ්ඩක් වැඩියෙන් සල්ලි අච්චු ගහන එකයි කරන්න තියෙන්නේ. නමුත් ඒ එක්කම උද්ධමනය ඉහළ යාමේ ප්‍රශ්නයට මුහුණ දෙන්න වෙනවා. ඒ නිසා, මහ බැංකුව විසින් ඕනෑවට වඩා සල්ලි අච්චු නොගහන බව සහතික කෙරෙන යාන්ත්‍රණයක් අවශ්‍ය වෙනවා. 

ලෝකයේ බොහොමයක් මහ බැංකු තමන්ගේ ප්‍රධාන  කාර්ය සාධන ඉලක්කය විදිහට උද්ධමනය යම් නිශ්චිත මට්ටමක පවත්වා ගෙන යාම තෝරාගෙන තියෙන්නේ මේ නිසා. ඇමරිකාව ඇතුළු බොහෝ බටහිර රටවල මෙම ඉලක්කය 2% මට්ටමයි. ඒ කියන්නේ සෑම වසරකම "අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට" වඩා 2%ක් වැඩියෙන් සල්ලි අච්චු ගහනවා කියන එකයි.

අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට පමණක් සල්ලි අච්චු නොගසා මේ විදිහට 2%ක් වැඩිපුර සල්ලි අච්චු ගහන්නේ ඇයි? අවශ්‍යනම් මෙයට හේතුව වඩා විස්තරාත්මක ලෙස වෙනම ලිපියකින් පැහැදිලි කළ හැකියි. දැනට කෙටි පිළිතුරක් දෙන්නම්. 

රටේ මුදල් ඉල්ලුම හරියටම පුරෝකථනය කරන්න බැරි බව කලින්ම කිවුවනේ. එහෙම තියෙද්දී හරියටම ටක්කෙටම ඉල්ලුම පුරෝකථනය කරලා ඒ මුදල් ප්‍රමාණය පමණක් සපයලා ඒ ගාණ මදි වුනොත් මොකද වෙන්නේ? රටේ සල්ලි මදි වුණාම සිදුවන දේ ගෑස් නැතිවුණාම වෙන දේට වඩා දරුණුයි. 2%ක් වැඩිපුර සැපයුවහම පුරෝකථනය 2%කින් වැරදිලා තිබුණත් අවුලක් නැහැනේ. 

පුරෝකථනය හරියටම හරි වුනත් මුදල් සැපයුම තීරණය කළාට පස්සේ මුදල් ඉල්ලුම වෙනස් වෙන්නත් පුළුවන්. ආර්ථික විද්‍යාව කියා කියන්නේ භෞතික වස්තු එක්ක කටයුතු කරන ඒක-දෛශික විද්‍යාවක් නෙමෙයි. මුදල් ඉල්ලුම දිහා බලාගෙන මුදල් සැපයුම වෙනස් කරද්දී, මුදල් සැපයුම දිහා බලාගෙන මිනිස්සු ප්‍රතිචාර දක්වනවා. එහිදී මුදල් ඉල්ලුම වෙනස් වෙනවා. ඉල්ලුමට වඩා පොඩ්ඩක් වැඩියෙන් මුදල් සපයන්නේ ඒ නිසා. උද්ධමනය කියා කියන්නේ මේ වෙනුවෙන් ගෙවන්න වෙන මිල. 2% වුනත් උද්ධමනයක්නේ.

බටහිර සංවර්ධිත රටවල් කාලයක් තිස්සේ උද්ධමනය සාර්ථක ලෙස 2% මට්ටමේ නඩත්තු කළත් (එහෙමනම් ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 8.5% වෙලා තියෙන්නේ ඇයි කියන එකට උත්තර දෙන්න ගියොත් මේක වෙන පැත්තකට යනවා. අපි ලිපිය හැකි තරම් කෙටි කරමු) ලංකාවට තවමත් එවැනි ඉලක්කයකට යා හැකි වී නැහැ. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ ප්‍රකාශිත ඉලක්කය උද්ධමනය 4%-6% අතර නඩත්තු කිරීමයි. මෙය මහ බැංකුව විසින්ම පනවා ගත් ඉලක්කයක්. මේ ඉලක්කය ගිලිහෙනවා කියා කියා කියන්නේ මහ බැංකුව අසමත් කියන එකයි.

මේ වෙලාවේ තිබෙන දැවෙන ප්‍රශ්නය ඩොලරය පාලනයක් නැතිව ඉහළ යන එකනේ. දැනටනම් සිහිනයක් වුනත්, අනාගතයේ කවදා හරි දවසක ඩොලරයක මිල ස්ථාවර මට්ට්ටමක තියා ගන්න ලංකාවට පුළුවන් වෙන එකක් නැද්ද? 

පුළුවන්. මෙය කළ හැකි එකම තිරසාර ක්‍රමය ලංකාවේ උද්ධමනයද දිගුකාලීනව 2% මට්ටමේම පවත්වා ගැනීමයි. එය සාමාන්‍ය වශයෙන් 5% මට්ටමේ තියා ගන්නවා කියා කියන්නේ ඩොලරයක මිල වසරකදී 3%කින් ඉහළ යාම භාර ගන්නවා කියන එකයි. මේ ක්‍රමයෙන් මහ බැංකුවට විණිමය අනුපාතයේ දිගුකාලීන හැසිරීමද පාලනය කළ හැකියි. සංචිත යොදා ගෙන විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීම තිරසාර නැති කෙටිකාලීන ක්‍රමයක් පමණයි. ඒ හරහා විණිමය අනුපාතයේ විචලනයන් චක්‍රීය හා සමමිතික ලෙස පාලනය කර ගත හැකියි. ආර්ථික වර්ධනය වගේම තමයි.

මේ වන විට උද්ධමනය කෙරෙහි මහ බැංකුවේ පාලනය ගිලිහී ගොස් තිබෙනවා. මම මේ කියන්නේ දැනට වාර්තා වී තිබෙන 18.7% පමණ උද්ධමනය ගැන හෝ නුදුරු දිනක වාර්තා විය හැකි 25% පමණ මට්ටමක උද්ධමනය ගැන නෙමෙයි. මුදල් සැපයුම ඕනෑවට වඩා වැඩි කිරීම නිසා සැඟවී තිබෙන සැබෑ උද්ධමන පීඩනය ගැන. එය ඉතා භයානකයි. මහ බැංකුවේ වපසරියට යටත් සන්දර්භය තුළ, විනිමය අනුපාතය කෙරෙහි පාලනයක් නොමැති වීමත් ඒ හරහා ඇති වී තිබෙන අනෙකුත් අතුරු ප්‍රශ්නත් මුදල් සැපයුම ඕනෑවට වඩා වැඩි කිරීමේ ප්‍රතිඵලයි. 

මේ තත්වය යටතේ මහ බැංකුවට කළ හැක්කේත්, මහ බැංකුව විසින් කරමින් සිටින්නේත්, මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම හරහා වක්‍ර ලෙස විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීමයි. ඒ සඳහා ලෝකයේ ඕනෑම මහ බැංකුවක් සතුව තිබෙන ප්‍රධානම උපකරණය පොලී අනුපාතිකයි. මේ ගැනද වැඩි විස්තර අවශ්‍යනම් වෙනම ලිපියක් ලිවිය හැකියි.

නන්දලාල් වීරසිංහගේ නායකත්වය යටතේ මහ බැංකුවට කළ හැකි රට ගොඩ දැමීම වන්නේ මුදල් සැපයුම සීමා කිරීමෙන් උද්ධමනය පාලනය කර විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය වන වේගය අඩු කර ගැනීමයි. හොඳම මුදල් ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග යටතේ මහ බැංකුවට උද්ධමනය නැවත 4%-6% මට්ටම දක්වා පහත බස්වා විණිමය අනුපාතය වසරකට 3%කින් පමණ අවප්‍රමාණය වන සමතුලිතතාවයක් වෙත යා හැකි විය යුතුයි. ඒ සඳහා වුවද සැලකිය යුතු කාලයක් (අඩු වශයෙන් වසර තුනක් පමණ) ගත වෙයි. ඒ අතරතුර කෙටිකාලීනව උද්ධමනය මෙන්ම විණිමය අනුපාතයද තවත් ඉහළ යාම නොවැලැක්විය හැකියි.

අවසාන වශයෙන් උද්ධමනය නැවත 4%-6% මට්ටම දක්වා පහත බස්වා විණිමය අනුපාතය වසරකට 3%කින් පමණ අවප්‍රමාණය වන සමතුලිතතාවයක් වෙත යා හැකි වුවහොත් එය සැලකිය හැක්කේ මහ බැංකුව විසින් තමන්ගේ රස්සාව හරියට කිරීමක් ලෙසයි. එය වීරකමක් වන්නේ තමන්ගේ රස්සාව හරියට කරන ඕනෑම කෙනෙකු වීරයෙකු වන අර්ථයෙන් පමණයි. එය සේවයක් වන්නේ තමන්ගේ රස්සාව හරියට කරන ඕනෑම කෙනෙකු සේවයක් කරන්නේය අර්ථයෙන් පමණයි.

මහ බැංකුවට මේ වැඩේ කළ නොහැකි වුවහොත් එය සැලකිය හැක්කේ තමන්ගේ රස්සාව හරියට නොකිරීමක් ලෙසයි. එහි වැරැද්ද රජය මත පැටවිය නොහැකියි. එහෙත් රජයේ බලපෑම් නිසා මහ බැංකුවට ස්වාධීනව කටයුතු කළ නොහැකි වීම මහ බැංකුවේ ඉලක්ක වලට යාමට බාධාවක් විය හැකියි. එය එසේ වන්නේනම් මහ බැංකුව විසින් කළ යුත්තේ ඒ බලපෑම් එළිදරවු කිරීමයි.

ලංකාවේ සන්දර්භයේදී මහ බැංකුව කියා කියන්නේ මහ බැංකුවේ මුදල් මණ්ඩලයයි. මහ බැංකු අධිපති එහි එක් සාමාජිකයෙක්. මහා භාණ්ඩාගාරයේ ලේකම්ද නිල බලයෙන් මහ බැංකුවේ මුදල් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙක්. මේ හරහා මහ බැංකුවේ තීරණ වලට සෘජු ලෙසම හා පවතින නීති රාමුව තුළ නිල වශයෙන්ම රජයේ බලපෑමක් ඇති වෙනවා. මේ දෙදෙනාට අමතරව මුදල් මණ්ඩලයේ තවත් සාමාජිකයින් තිදෙනෙකු සිටිනවා. මේ පස් දෙනා අතරින් දෛනික පදනමින් මහ බැංකුවේ කටයුතු වලට මැදිහත් වන්නේ මහ බැංකු අධිපතිවරයා පමණයි.

ලංකාවේ මහා භාණ්ඩාගාරයේ ලේකම් ධුරය යනු ඇමරිකාවේ භාණ්ඩාගාර ලේකම් ධුරය වැනි කැබිනට් තනතුරක් නෙමෙයි.  මහා භාණ්ඩාගාරයේ ලේකම් වරයා රාජ්‍ය මූල්‍යනය සම්බන්ධව කටයුතු කළත් ඒවා මෙහෙයුම් කටයුතු. රාජ්‍ය මූල්‍යනය සම්බන්ධව ප්‍රතිපත්ති තීරණ ගන්නේ පාර්ලිමේන්තුවයි. ප්‍රතිපත්ති තීරණ හා සම්බන්ධව මුදල් මණ්ඩල සාමාජිකයෙකු ලෙස මහ බැංකු අධිපතිවරයාට තිබෙන ස්වාධීනත්වය මහා භාණ්ඩාගාරයේ ලේකම් වරයාට නැහැ. ඒ නිසා රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති සම්බන්ධව වගකිව යුත්තේ පාර්ලිමේන්තුවයි. මහා භාණ්ඩාගාරය හරහා සිදු වන්නේ පාර්ලිමේන්තුවෙහි සම්මත වූ රාජ්‍ය අයවැයෙහි ප්‍රතිපාදන ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. වැඩි විස්තර ඉදිරි ලිපියකට ඉතිරි කරමු.

#ඉකොනොමැට්ටා 

අච්චු ගහන අච්චු නොගහන සල්ලි

මහ බැංකුව සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ප්‍රමාණය ඉහළ යද්දී ගොඩක් අය සල්ලි අච්චු ගහනවා කියලා කෑ ගහනවා. නමුත්, මහ බැංකුව විසින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගන්නා හැම විටෙකම සල්ලි අච්චු ගැසීමක් හෙවත් සංචිත මුදල් ඉහළ යාමක් සිදු වෙන්නේ නැහැ. ඒ බව කලින් ලිපියෙන් පැහැදිලි කළා.

මහ බැංකුව සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ප්‍රමාණය ඉහළ යද්දී කෙසේ වෙතත් සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ යද්දී සංසරණයේ තිබෙන මුදල් ප්‍රමාණය වැඩි වී, රුපියලේ සැබෑ අගය පහළ යනවා. බඩු මිල ඉහළ යාමේදී හා විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය වීමේදී වෙන්නේ එසේ පහළ ගිය රුපියලේ සැබෑ අගය බඩු වල හා ඩොලරයේ මිලෙන් නිවැරදිව නිරූපණය වීමයි.

පසුගිය මාර්තු 16 දින වන විට සංචිත මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 1,370.0ක්. වසර ආරම්භයේදී මෙම ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 1,305.8ක්. පෙර වසර ආරම්භයේදී රුපියල් බිලියන 964.4ක්.

ඉහත සංඛ්‍යා දෙස බැලූ විට 2021 වසර තුළ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය 35.4%කින් වැඩි වී තිබෙන බව පේනවා. පසුගිය මාස දෙක හමාරක කාලය තුළ සංචිත මුදල් ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේ 5.0%කින් පමණයි.

කෙසේ වුවත්, මේ සංඛ්‍යාලේඛණ වලින් නොපෙනෙන දෙයක් තිබෙනවා. ඒ, මෙහි සඳහන්ව ඇති මුදල් ප්‍රමාණයට අමතරව තවත් විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව විසින් දෛනික පදනම මත බැංකු පද්ධතිය වෙත මුදා හරිමින් සිටින බවයි. මාර්තු 16 දින මෙසේ මුදා හළ මුදල් ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 562.8ක්. 

මෙය කලක සිටම සිදුවන දෙයක්. එහෙත්, මෙම මුදල ක්‍රමයෙන් ඉහළ යමින් තිබෙනවා. පසුගිය දෙසැම්බර් 31 දින මෙසේ මුදා හළ මුදල රුපියල් බිලියන 366.2ක් පමණයි. මේ අයුරින් මහ බැංකුවට දෛනික පදනම මත රුපියල් මුදා හරින්න සිදු වී තිබෙන්නේ මේ වන විට බැංකු පද්ධතියේ විශාල රුපියල් හිඟයක් තිබෙන නිසයි.

පෙර වසර අවසානයේ තිබුණේ වෙනස් තත්ත්වයක්. ඒ වන විට බැංකු පද්ධතියේ රුපියල් අතිරික්තයක් තිබුණා. 2020 දෙසැම්බර් 31 වන දින වාණිජ බැංකු විසින් දෛනික පදනම මත රුපියල් බිලියන 206.8ක් මහ බැංකුවේ තැන්පත් කළා. ඒ කියන්නේ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 964.4ක් වුවත්, ඇත්තටම සංසරණයට එකතු වුනේ එයින් රුපියල් බිලියන 757.6ක් පමණයි.

දැන් සිදු වන්නේ එහි අනෙක් පැත්තයි. සංචිත මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 1,370.0ක් පමණක් වුවත්, ඊට අමතරව තවත් රුපියල් බිලියන 562.8ක් දෛනික පදනම මත සංසරණයට එකතු වීම සැලකූ විට මුළු ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 1932.8ක්. මේ ආකාරයෙන්ම වසර මුල රුපියල් බිලියන 1,305.8ක් වූ සංචිත ප්‍රමාණයට රුපියල් බිලියන 366.2ක ද්‍රවශීලතා හිඟය එකතු කළ විට එකතුව රුපියල් බිලියන 1,672.0ක්.

බැංකු පද්ධතිය තුළ මෙපමණ විශාල ද්‍රවශීලතා හිඟයක් ඇති වීමට හේතුව මුදල් වෙළඳපොළේ රුපියල් ඉල්ලුම හා රුපියල් සැපයුම අතර තිබෙන අසමතුලිතතාවයි. දැනට වඩා විශාල ප්‍රශ්නය වන ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර අසමතුලිතතාවයට හැමෝගෙම අවධානය යොමු වී තිබෙන නිසා යටපත්ව තිබුණත් මෙයත් විශාල ප්‍රශ්නයක්. 

මේ අසමතුලිතතාවය දුරු කර ආර්ථික හා මිල ස්ථායීතාවය ඇති කිරීම මුදල් නීති පණත අනුව මහ බැංකුවේ නීතිමය වගකීමක්. පොලී අනුපාතික ඉහළ දැමීම මගින් එය කළ හැකි වුවත්, පොලී අනුපාතික අවශ්‍ය පමණ ඉහළ නොදැමීම නිසා ප්‍රශ්නය ඔඩු දුවමින් තිබෙනවා. 

බැංකු වලට රුපියල් ලැබෙන්නේ කවුරු හෝ විසින් බැංකු වල මුදල් තැන්පත් කළ විටයි. එසේ නැත්නම් ගත් ණය ආපසු ගෙවන විටයි. තැන්පතුහිමියන් මුදල් ආපසු ගැනීමේදීත්, ණය ලබා ගැනීමේදීත් බැංකු වල තිබෙන රුපියල් එළියට යනවා. මේ විදිහට එළියට යන රුපියල් හා බැංකුවට එන රුපියල් ප්‍රමාණය සමතුලිත නොවුනහොත් බැංකුවට රුපියල් හිඟයකට මුහුණ දෙන්න වෙනවා. එසේ නැත්නම් රුපියල් අතිරික්තයක් ඇති වෙනවා. රුපියල් හිඟයක් ඇති වූ විට පොලී අනුපාතික ඉහළ දමා රුපියල් ආකර්ශනය කර ගන්න වෙනවා. එහිදී ණය ඉල්ලුමද අඩු වෙනවා. ඒ නිසා රුපියල් බැංකුවේ ඉතිරි වෙනවා.

මේ වෙලාවේ බැංකු වල විශාල රුපියල් හිඟයක් ඇති වීමට හේතුව රජය විසින් බැංකු වලට එකතු වන රුපියල් සියල්ලම මෙන් ණයට ගැනීමයි. බැංකු වල තිබෙන රුපියල් ප්‍රමාණයට අමතරව රජය විසින් බැංකු වල නැති රුපියල්ද ණයට ගෙන තිබෙනවා. එම නැති රුපියල් ප්‍රමාණය මහ බැංකුව විසින් දෛනික පදනම මත බැංකු වලට සපයමින් සිටිනවා. 

බැංකු වලට 7.5% පොලියට මහ බැංකුවෙන් "ඕනෑ තරම්" ණය ගත හැකියි. හවසට ගන්න සල්ලි පසුදා උදේ නැවත ආපසු ගෙවිය යුතුයි. ඉන් පසුව, පසුදා හවස නැවතත් ණය ගන්න පුළුවන්. මේ ණය වෙනුවෙන් වසරකට 7.5% පොලියෙන් දිනකට ගෙවිය යුතු කොටස මහ බැංකුවට ගෙවිය යුතුයි. 

වාණිජ බැංකු වලට ලාබෙට අරමුදල් සපයා ගැනීම සඳහා මේ විකල්පය තිබෙන නිසා ඔවුන් මීට වඩා වැඩි තැන්පතු පොලියක් ගෙවා රුපියල් එකතු කර ගන්න පෙළඹෙන්නේ නැහැ. දැන් ගෙවන පොලිය යටතේ මීට වඩා රුපියල් ප්‍රමාණයක් බැංකු වලට එකතු වෙන්නෙත් නැහැ. 

මහ බැංකුවෙන් 7.5% පොලියට ගන්න සල්ලි ඉතා පහසුවෙන් වැඩි පොලියකට ණයට දෙන්න පුළුවන්. මාර්තු 15 පැවති වෙන්දේසියේදී දින-91 භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසි වුනේ 11.35%ක පොලියකට. ඒ කියන්නේ 11.35%ක පොලියකට රජයටම ණය දෙන්න පුළුවන්. එක පැත්තකින් 7.5%ක පොලියකට මහ බැංකුවෙන් ණය අරගෙන අනෙක් පැත්තෙන් 11.35%ක පොලියකට ඒ සල්ලි ටිකම ණයට දෙන්න පුළුවන්නම් කවුද ඔය වැඩේ නොකරන්නේ?

රුපියල් 562.8ක් වන වෙළඳපොළ ද්‍රවශීලතා හිඟය ඇති වී තියෙන්නේ ඔය හේතුව නිසයි. මේ සල්ලි වලින් මහ බැංකුව භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගෙන නැති නිසා මෙම මුදල සංචිත මුදල් වලට එකතු වෙන්නේ නැහැ. භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී අරගෙන තියෙන්නේ වාණිජ බැංකු. ඔවුන්ට රජය විසින් 11.35%ක පොලියක් ගෙවනවා. 

හැබැයි මේ සල්ලි වාණිජ බැංකු විසින් තැන්පතුකරුවන්ගෙන් එකතු කරගත් සල්ලි නෙමෙයි. භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ඇපයට තබා මහ බැංකුවෙන්ම ගන්න සල්ලි. ඒ වෙනුවෙන් වාණිජ බැංකු විසින් මහ බැංකුවට 7.5%ක පොලියක් ගෙවනවා. 3.85%ක පොලී වෙනස ලාබය. වක්‍ර විදිහට වෙන්නේ මහ බැංකුව විසින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගැනීමක්ම තමයි. දවල්ට මේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් එළියට ගිහින් රෑට ආපහු මහ බැංකුවට එනවා. සංඛ්‍යාලේඛණ වලට අනුව සල්ලි අච්චු ගැහීමක් වෙලා නැහැ.

උද්ධමනය ඉහළ යද්දී මේ වගේ තත්ත්වයක් නඩත්තු කිරීම තවත් ප්‍රශ්න ගණනාවකට පාර කැපීමක්. වියදම් ඉහළ යද්දී මිනිස්සු බැංකු වල තිබෙන සල්ලි අදිනවා. ණය කාඩ්පත් වලින් එහෙමත් සල්ලි අදිනවා. එය වලක්වා ගත හැකි ක්‍රමය විශාල ලෙස පොලී අනුපාතික ඉහළ දැමීමයි. අවම වශයෙන් මේ විශාල ද්‍රවශීලතා හිඟය නැති වන තුරු මහ බැංකුව විසින් ප්‍රතිපත්ති පොලී අනුපාතික ඉහළ දැමිය යුතුයි. 

අනෙක් පැත්තෙන් අද වන විට ඩොලරයක මිල රුපියල් 285 දක්වා ඉහළ ගිහින්. IMF යනවා කියලා කිවුවට ඩොලරය ඉහළ යන එක පාලනය වෙන්නේ නැහැ. IMF උපදෙස් යටතේ ආර්ථිකය ස්ථාවර කරන ආකාරය ගැන පැහැදිලිව කියන්න පොඩි ඉඩක් ලැබෙනවා පමණයි. ඒ ඉඩෙන් ප්‍රයෝජන නොගත්තොත් ආපහු හිටපු තැනටම වැටෙනවා.

විණිමය අනුපාතය කියන්නේ ඩොලරයේ හා රුපියලේ සාපේක්ෂ වටිනාකම් අතර අනුපාතය. මේ වෙලාවේ ඩොලරයේ නිරපේක්ෂ වටිනාකම ගොඩක් වැඩියි. ඒක අඩු කරන්න අමාරුයි. නමුත්, රුපියලේ වටිනාකමද වැඩි කිරීම මගින් ඩොලරයේ සාපේක්ෂ වටිනාකම අඩු කරලා මිල ස්ථාවර කර ගන්න පුළුවන්. එය කළ හැක්කේ බැංකු පද්ධතියේ දැන් තිබෙන රුපියල් හිඟය වෙනුවට රුපියල් අතිරික්තයක් ඇති කිරීමෙන්. 

රුපියල් අතේ තිබෙන අයට ඒ රුපියල් බැංකුවක තැන්පත් කර විශාල ප්‍රතිලාභයක් ලැබිය හැකි වූ විට රුපියල් වල වටිනාකම ඉහළ යනවා. මිල ඉහළ යාමේ වාසිය තකා ඩොලර් හොයන අයට පහසුවෙන් වැඩි ලාබයක් ලැබිය හැකි විකල්පයක් ලැබෙනවා. ඒ හරහා, ඩොලර් වලට තිබෙන සමපේක්ෂණ ඉල්ලුම පහළ යනවා.

අච්චු ගහපු සල්ලි මා ළඟයි!

උද්ධමනයට හේතු වෙන්නේ මුදල් සැපයුම ඉහළ යාම බව මේ වන විට ලංකාවේ බොහෝ දෙනෙක් න්‍යායාත්මකව පමණක් නෙමෙයි අත්දැකීමෙන්ම දන්නවා. පසුගිය ජනවාරි මාසයේදී ලංකාවේ උද්ධමනය කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය අනුව 14.2% දක්වාත්, ජාතික පාරිභෝගික මිල දර්ශකය අනුව 16.8% දක්වාත් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මේ විදිහට උද්ධමනය ඉහළ යාම කොතැනකින් නවතියිද?

ඊට පෙර ඇසිය යුතු මූලික ප්‍රශ්නයක් ලෙස, පසුගිය වසර දෙකක කාලය තුළ ලංකාවේ මුදල් සැපයුම කොපමණ ඉහළ ගිහින්ද?

ලංකාවේ මුදල් සැපයුම මනින නිර්ණායක කිහිපයක්ම තිබෙනවා. කෙසේ වුවත්, ලංකාවේ හෝ වෙනත් රටක මුදල් සැපයුම ගැන කරන කතාබහක් ආරම්භ කළ යුත්තේ සංචිත මුදල් වලින්. සංචිත මුදල් ලෙස හැඳින්වෙන්නේ මහ බැංකුවේ වගකීම්. මහ බැංකුව විසින් අච්චු ගසා කෙළින්ම සංසරණයට එකතු කරන මුදල්. සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේදී සල්ලි අච්චු ගහනවා කියන එකෙන් අදහස් වෙන්නේ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය ඉහළ යාමයි. මුදල් පදනම, පාදක මුදල්, M0 ආදී නම් වලින් හැඳින්වෙන්නේත් මේ සංචිත මුදල්මයි.

පසුගිය දෙවසර තුළ, එනම් 2019 අවසානයේ සිට 2021 අවසානය දක්වා කාලය තුළ සංචිත මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 932.6 සිට රුපියල් බිලියන 1,305.8 දක්වා 40.0%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. 

රටක මහ බැංකුව විසින් "අච්චු ගහන" මුදල් ප්‍රමාණය එම රටේ වාණිජ බැංකු පද්ධතිය විසින් ගුණනය කිරීමක් කරනවා. එකම රුපියල නැවත නැවත කිහිප දෙනෙකුට ණයට දීම හරහා සිදුවන මෙම ක්‍රියාවලිය තුළ මහ බැංකුව විසින් අච්චු ගහන එක රුපියලක් රුපියල් කිහිපයක් බවට පත් වෙනවා. මෙය හැඳින්වෙන්නේ මුදල් මැවීම ලෙසයි. මුදල් සැපයුම ලෙස හැඳින්වෙන්නේ මේ අයුරින් ගුණනය වූ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණයයි. එයට මහ බැංකුවේ වගකීම් මෙන්ම වාණිජ බැංකු වල වගකීම්ද ඇතුළත් වෙනවා.

ලංකාවේ මුදල් සැපයුම මනින M1, M2 හා M2b ලෙස හැඳින්වෙන නිර්ණායක තුනක් තිබෙනවා. M1 යන්න පටු මුදල් සැපයුම ලෙසද හැඳින්වෙනවා. එයට සංසරණයේ ඇති නෝට්ටු හා කාසිත්, වාණිජ බැංකු වල පවත්වා ගෙන යන ජංගම ගිණුම් තැන්පතුත් ඇතුළත්. පුළුල් මුදල් සැපයුම ලෙස හැඳින්වෙන M2 හා M2b නිර්ණායක වලට මීට අමතරව පුද්ගලයින් විසින් වාණිජ බැංකු වල පවත්වා ගෙන යන ඉතිරි කිරීම් ගිණුම් වල හා ස්ථිර තැන්පතු වල තිබෙන මුදල්ද ඇතුළත් වෙනවා. 

විශාල වෙනසක් නැති, M2 හා M2b අතර තිබෙන වෙනස වන්නේ M2 වලට රුපියල් තැන්පතු පමණක් ඇතුළත් වන නමුත් M2b වලට විදේශ ව්‍යවහාර මුදලින් පවත්වා ගෙන යන ගිණුම් වල තිබෙන තැන්පතුද ඇතුළත් වීමයි. ලංකාවේ මුදල් සැපයුම පිළිබඳ නිර්ණායක අතරින් හොඳම නිර්ණායකය ලෙස සැලකෙන්නේ M2b පුළුල් මුදල් සැපයුමයි. මීට අමතරව, වාණිජ බැංකු නොවන මූල්‍ය ආයතන වල පවත්වා ගෙන යන තැන්පතුද ඇතුළත් වඩාත් පුළුල් M4 නම් නිර්ණායකයක්ද ඇතත් එය භාවිතා කෙරෙන්නේ අඩුවෙන්. 

පසුගිය දෙවසර තුළ සංචිත මුදල් ප්‍රමාණය 40.0%කින් වැඩි වීමට අනුරූපව M1, M2 හා M2b යන මුදල් සැපයුම් නිර්ණායක තුනමද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. එම කාලය තුළ M1 මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 865.5 සිට රුපියල් බිලියන 1,459.9 දක්වා 68.7%කින්ද, M2 මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 6,912.7 සිට රුපියල් බිලියන 9,638.9 දක්වා 39.4%කින්ද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. වඩා වැදගත් M2b මුදල් සැපයුම රුපියල් බිලියන 7,624.1 සිට රුපියල් බිලියන 10,647.3 දක්වා 39.7%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.

කවර නිර්ණායකය අනුව බැලුවත් දෙවසරක් තුළ මුදල් සැපයුම 40%කින් පමණ ඉහළ ගොස් ඇති බව පැහැදිලියි. මේ අයුරින් මුදල් සැපයුම ඉහළ ගියත් රටේ මුදල් ඉල්ලුමද නිෂ්පාදනය ඉහළ යාම හේතුවෙන් අනුරූපී ලෙස ඉහළ ගොස් ඇත්නම් මුදල් සැපයුමේ ඉහළ යාම උද්ධමනයට හේතු වන්නේ නැහැ. 2020 වසර තුළ රටේ ආර්ථිකය 3.6%කින් හැකිළුනා. 2021 වසර තුළ ආර්ථිකය 3.6%කින් වර්ධනය වීයැයි උපකල්පනය කළද සමස්තයක් ලෙස දෙවසරක කාලය තුළ රටේ නිෂ්පාදනයෙහි වෙනසක් වී නැහැ. ඒ නිසා, මේ අයුරින් 40%කින් පමණ මුදල් සැපයුම ප්‍රසාරණය වීමේ උද්ධමනකාරී බලපෑම වැළැක්විය නොහැකියි. 

පසුගිය දෙවසරක කාලය තුළ (2021 දෙසැම්බර් දක්වා) කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය 16.9%කින් පමණ ඉහළ ගොස් ඇති අතර ජාතික පාරිභෝගික මිල දර්ශකය 19.3%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මේ අනුව, මුදල් සැපයුමේ ඉහළ යාමට අනුරූපව මිල මට්ටම් තව දුරටත් 20-25% පමණ ප්‍රමාණයකින් ඉහළ යාමේ විභවයක් තිබෙනවා. තවත් මාස තුන හතරක් යද්දී උද්ධමනය 20% මට්ටම ඉක්මවිය හැකියි. ඒ සමඟම, එයට අනුරූපව විණිමය අනුපාතය මත පීඩනය ඉහළ යාමද නොවැලැක්විය හැකියි.

වඩාත්ම වැදගත් ප්‍රශ්නය මේ වසර තුළ හා ඉදිරි වසර කිහිපය තුළ මුදල් සැපයුම කොයි තරම් දුරකට පාලනය කර ගත හැකිද කියන එකයි. තව දුරටත් මුදල් සැපයුම විශාල ලෙස ඉහළ නොගියහොත් උද්ධමනය 25% පමණ මට්ටමකට ඉහළ ගොස් ඉන් පසු ක්‍රමයෙන් අඩු වෙයි. එහෙත්, සල්ලි අච්චු ගැහිල්ල තව දුරටත් ඉහළ ගියොත් ලංකාවත් වැටෙන්නේ සිම්බාබ්වේ පාරටයි.

බදු වැඩි කර රජයේ ආදායම් වැඩි කර නොගන්නේනම් හා රජයේ වියදම් සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කර නොගන්නේනම් විශාල අයවැය පරතරයක් පියවීමේ ප්‍රශ්නයට ආණ්ඩුවට මුහුණ දෙන්න වෙනවා. ආණ්ඩුව මේ වෙද්දී ආදායම් වැඩි කර ගැනීමට හා වියදම් සීමා කිරීමට යම් උත්සාහයන් දරමින් සිටින නමුත් ඒ අතරම එම අරමුණු වලට හාත්පසින්ම එරෙහි දේවල්ද කරනවා. පොලී අනුපාතික දැනට පවතින සීමාවේ නඩත්තු කරමින්, සල්ලි අච්චු නොගසා රජයේ අයවැය හිඟය පියවා ගත හැක්කේ සැලකිය යුතු විදේශ ණය ප්‍රමාණයක්ද රජයට ලැබෙන්නේනම් පමණයි. ඒ නිසා, ඉදිරි කාලයේදී රටේ උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහාද විදේශ ණය නැතුවම බැහැ. 

කෙට්ටු වෙන ඩොලරය හා හෙට්ටු නොවෙන රුපියල

වසංගතය හමුවේ පසු ගිය දෙවසර තුළ ඇමරිකන් ආණ්ඩුව කිහිප වරක්ම ඇමරිකානුවන්ට සල්ලි බෙදුවා. ඒ බෙදුවේ, ජනාධිපති බයිඩන් ගෙදරින් ගෙනාපු සල්ලි නෙමෙයි. එයින් සැලකිය යුතු කොටසක් අච්චු ගහපු සල්ලි. සල්ලි අච්චු ගැසීමේ අනිවාර්ය ප්‍රතිඵලය සල්ලි බාල්දු වීම. රුපියලද ඩොලරයද කියා ඒකේ වෙනසක් නැහැ.

පසුගිය ජනවාරි මාසය වෙද්දී ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 7.5%ට නැග්ගා. මෙය අවුරුදු හතළිහකින් ඇමරිකාවේ වාර්තා වූ ඉහළම උද්ධමනය. මෙයින් අදහස් වන්නේ වසරක් ඇතුළත ඩොලරය 7.5%කින් බාල්දු වී ඇති බවයි.

ඩොලරය මේ විදිහට බාල්දු වෙද්දී අනෙක් මුදල් ඒකක වලින් ඩොලරයක මිල පහළ යා යුතුයි. හැබැයි අනෙක් මුදල් ඒකක ඊටත් වඩා බාල්දු වෙලානම් එහෙම වෙන්නේ නැහැ. ඇමරිකාවේ ඉහළ උද්ධමනය හමුවේ ගොඩක් රටවල් පරාද වී ඇතත්, ලංකාවනම් සෙකන්ඩ් වෙලා නැහැ. ජනවාරි මාසයේ ලංකාවේ උද්ධමනය 14.2% දක්වාම ඉහළ ගියානේ. ඩොලරය 7.5%කින් කෙට්ටු වෙද්දී රුපියල 14.2%කින්ම කෙට්ටු වෙලා. කෙට්ටු ඩොලරය එක්ක දුවලා වුවත්, රුපියල ගිහින් තියෙන්නේ තවත් පස්සටයි.

හැබැයි කෙට්ටු වෙන ඩොලරය එක්ක රුපියල හරියට හෙට්ටු වෙන්නේ නැහැ. රුපියල තාම ඉන්නේ ඇඟේ තරමට වඩා ලොකු ඇඳුමක් ඇඳගෙන. මේ ඇඳුම නඩත්තු කරන්න ලංකාවට ලොකු වියදමක් යනවා. ආණ්ඩුව ණයට කමින් ඇඳුම නඩත්තු කරනවා.

හැපී වැලන්ටයින්!

ආර්ථික අර්බුදයේ ඓතිහාසික සම්භවය (දහවන කොටස)

මෙය මෙම ලිපි මාලාවේ පළමු අදියරේ අවසන් ලිපියයි. ඉන් පසුව, දෙවන අදියරේ ලිපිද කොටස් වශයෙන් පළ කිරීම අපේක්ෂාවයි. පළමු අදියරෙහි අප විස්තර කරන්නේ ලංකාවේ වත්මන් ආර්ථික අර්බුදයෙහි ඓතිහාසික මූලයන් පිළිබඳවයි. දෙවන අදියරෙන් අප මෙම අර්බුදයේ වත්මන් තත්ත්වය විග්‍රහ කරනවා. විසඳුම් ගැන කතා කෙරෙනු ඇත්තේ තෙවන අදියරෙහිදී. 

ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට මුල් වූ පාදක හේතුව රාජ්‍ය අයවැය හිඟය බවත්, එය නිදහස ලැබූ තැන් පටන්ම වර්ධනය වූ හිඟයක් බවත්, රට පාලනය කළ හැම ආණ්ඩුවක්ම අඩු වැඩි වශයෙන් ප්‍රශ්නයට දායක වී ඇති බවත් අප දැනටමත් දන්නවා. කෙසේ වුවත්, රාජ්‍ය අයවැය හිඟය සමඟ ලංකාව විශාල කාලයක් ඉදිරියට ගියා. වත්මන් ආර්ථික අර්බුදයට රාජ්‍ය අයවැය හිඟයේ දායකත්වය අමතක කළ නොහැකි වුවත්, එය ආසන්න හේතුව නෙමෙයි. ආසන්න හේතුව දළ වශයෙන් 2010 වසරේදී ලංකාව ක්‍රියාත්මක කරන්නට පටන් ගත්තේයැයි කිව හැකි පොන්සි ක්‍රීඩාවයි. 

ලිපි මාලාවේ පළමු අදියර අවසන් කිරීමට පෙර අපි මේ පොන්සි ක්‍රීඩාව හොඳින් අවබෝධ කර ගනිමු. 

පහත වගුවෙහි පෙන්වා තිබෙන්නේ 2021 තෙවන කාර්තුව අවසානයේදී ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණයයි. මෙම ණය වලට රුපියල් ණය මෙන්ම ඩොලර් ණයද ඇතුළත්. සංසන්දනය කිරීමේ පහසුව පිණිස සියළුම ණය රුපියල් වලින් මෙන්ම ඩොලර් වලින්ද පෙන්වා තිබෙනවා.

ඉහත සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය වලින් විදේශ ණය තිබෙන්නේ 37.9%ක් පමණයි. ඉතිරි 62.1% දේශීය ණය. කෙසේ වුවත්, විදේශයන්ට ණය වී තිබෙන්නේ ලංකාවේ රජය පමණක් නෙමෙයි. පහත පළ කෙරෙන ඊළඟ වගුව දෙස බැලූ විට මේ බව පැහැදිලි වෙනවා. 

ලංකාවේ සමස්ත විදේශ වත්කම් හා බැරකම් අතර වෙනස ඩොලර් මිලියන 54,012ක හිඟයක්. මේ හිඟයෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් රාජ්‍ය ණය නෙමෙයි. කෙසේ වුවත්, වගු දෙකම එක්ව ගෙන කියවූ විට සමස්ත චිත්‍රය දැකිය හැකියි.

මධ්‍යම රජයේ දේශීය ණය එම ණය ලබාගත් මූලාශ්‍රය අනුව කොටස් තුනකට වර්ග කළ හැකියි. ඒ මහ බැංකුවෙන් ලබාගත් ණය, අනෙකුත් වාණිජ බැංකු වලින් ලබාගත් ණය හා බැංකු නොවන අංශ වලින් ලබා ගත් ණය ලෙස. මෙයින් පළමු කාණ්ඩ දෙක උද්ධමනාත්මක මූලාශ්‍ර. 

රජයට ණය දෙන මේ කණ්ඩායම් තුනම මේ වන විට ශුද්ධ වශයෙන් ලෝකයට ණයයි. අර කපුගේ කියන්නේ "පාර කියන්නේ කෙලෙසද මා හට ඇයටද පාරක් ඇති නැති ගානය" කියලා. ඒ වගේ, ලංකාවේ මධ්‍යම රජය දේශීය ණය ලබා ගන්නා මූලාශ්‍ර තුනම මේ වෙද්දී ශුද්ධ වශයෙන් ලෝකයට ණයකරුවෝ. ඉතිං මහ බැංකුවට වුනත්, අනෙකුත් බැංකු වලට වුනත්, රටේ අනෙකුත් අංශ වලට වුනත්, රජයට තවත් ණය දෙන්න වෙන්නේ ලෝකයට තවත් ණය වෙලා. එහෙම නැත්නම් මුදල් සැපයුම වැඩි කරලා.

මහ බැංකුවෙන් පටන් ගනිමු. පසුගිය වසරේ තෙවන කාර්තුව අවසන් වෙද්දී මහ බැංකුවේ ශුද්ධ විදේශ වත්කම් හිඟය (ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය) ඩොලර් මිලියන 747ක්. මහ බැංකුව රජයට දී තිබෙන ණය වල ඩොලර් අගය මිලියන 9,166ක්. ඒ කියන්නේ මහ බැංකුව විසින් තමන් සතු මුළු සේසතම රජයට ණයට දීලා තවත් ඩොලර් මිලියන 747ක් ණයට අරගෙනත් දීලා තියෙනවා. මෑතකදී අත්සන් කළ විණිමය හුවමාරු ගිවිසුම් ආදිය තියෙන්නේ ඔය ගොඩේ. රජය බේරගන්න ගිහින් දැන් මහ බැංකුවත් ලෝකයට ණයකරුවෙක්!

වාණිජ බැංකු දිහා බැලුවත් දැකිය හැක්කේ ඔය කතාවමයි. වාණිජ බැංකු වල ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 3,998ක්. වාණිජ බැංකු වලින් රජයට දී තිබෙන ණය ප්‍රමාණයේ ඩොලර් අගය මිලියන 19,806ක්. ඔය ණය වලින් කොටසක් වාණිජ බැංකු විසින් රජයට ලබා දී තියෙන්නේ ලෝකයට ණය වෙලා. ලංකාවේ වාණිජ බැංකු විසින් ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර වල කර තිබෙන ආයෝජන ආදිය තිබෙන්නේ ඔය ගොඩේ.

අනෙකුත් අංශ දිහා බැලුවත් කතාව ඕකමයි. අනෙකුත් අංශ වල ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 19,110ක්. ඇත්තටම ඔය ණය වලින් සැලකිය යුතු කොටසක් රජයටම සම්බන්ධ ආයතන වල විදේශ ණය. ඒ ප්‍රමාණය වෙනම හොයා ගන්න නැති නිසා, අපි මුළු ණය ප්‍රමාණයම ගත්තත්, අනෙකුත් අංශ වලින් රජයට දී තිබෙන ණය වල ඩොලර් වටිනාකම මිලියන 23,887ක්. 

දැන් පැහැදිලියිනේ කතාව. ලංකාවේ සන්දර්භයේ රටේ කවුරු හෝ විසින් ලබාගත් විදේශ ණය අවසාන වශයෙන් වියදම් කර තිබෙන්නේ රජය විසින්. සංඛ්‍යාලේඛණ වල තිබෙන රජයේ දේශීය වලින් සැලකිය යුතු කොටසක් වක්‍ර ලෙස විදේශ ණයම තමයි. 

පසුගිය වසරේ තෙවන කාර්තුව අවසන් වෙද්දී ලංකාවේ සමස්ත විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය වන ඩොලර් මිලියන 54,012 මධ්‍යම රජයේ ණය වලින් 63.5%ක්. මේ ප්‍රතිශතය සංඛ්‍යාලේඛණ වල දැකිය හැකි දේශීය ණය ප්‍රතිශතය වන 37.9%ට වඩා ගොඩක් වැඩියි. ඉතිරි කොටසත් මෑත කාලයේදී උද්ධමනාත්මක මූලාශ්‍ර වලින් ලබාගත් ණය. ඒ කියන්නේ අච්චු ගැසූ හෝ මවනු ලැබූ සල්ලි. 

දැන් මෙයින් කියැවෙන කතාව කුමක්ද? 

ලංකාවේ රජය විසින් මේ ආකාරයෙන් අත දිග හැර වියදම් කර තිබෙන්නේ රට තුළ කිසිදා නූපයූ ආදායම්. එක්කෝ රටේ කවුරු හෝ විසින් ගත් විදේශ ණය. එහෙම නැත්නම්, අච්චු ගහපු සල්ලි. හැබැයි මේ සල්ලි වැය කර තිබෙන්නේ කවුරු හෝ විසින් නිපදවූ දේවල් මිල දී ගෙන පරිභෝජනය කරන්න. ඒ වෙනුවෙන් කිසිදා නොගෙවූ මිල කවදා හෝ ගෙවන්නම වෙනවා. ලොතරැයි ක්‍රීඩාවක ජයග්‍රාහකයෝ පමණක් ඉන්න බැහැ!

මේ තත්ත්වය අහම්බයක් නෙමෙයි. සැලසුමක කොටසක්. ඕක තමයි 2010 සිට ලංකාවේ සාර්ව-ආර්ථික ආකෘතිය. නැති සල්ලි වියදම් කිරීම හා ඒ ණය ගෙවන්න වෙද්දී ඊටත් වඩා වැඩියෙන් නැති සල්ලි වියදම් කිරීම. ලෝකයට සාපේක්ෂව ලංකාවේ ආර්ථිකය ගොඩක් පොඩි නිසා ඔය වගේ පොන්සි ක්‍රීඩාවක් යම් කාලයක් කරන්න පුළුවන්. 

මෙහිදී මේ පොන්සි ක්‍රීඩාව ආරම්භ වුනේ 2010දී කියා නිශ්චිත ලෙස කියන්නේ කොහොමද? ලංකාවේ රාජ්‍ය අයවැය හිඟය නඩත්තු වුනේ නිදහස ලැබූ තැන් සිට. ශුද්ධ විදේශ වත්කම් සෘණ පැත්තට ගියේ 1964දී. එතැන් සිටම ලංකාවට ගෙවුම් ශේෂ අර්බුද ආවා. හැබැයි 2010 වන තුරුම මෙය අනිවාර්යයෙන්ම බිඳ වැටෙන පොන්සි ක්‍රීඩාවක තත්ත්වයට පත් වුනේ නැහැ.

පහත රූප සටහනෙහි පෙන්වා තිබෙන්නේ 1960 සිට ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය හා විදේශ ණය ඉහළ ගිය ආකාරය. මේ විදේශ ණය සියල්ලම සෘජු ලෙස රජයේ ණය නොවූවත්, වක්‍ර ලෙස රජයේ ණයම බව මම මදකට පෙර පැහැදිලි කළා. සියලුම සංඛ්‍යා තිබෙන්නේ 2020 ඩොලර් වලින්. ඒ නිසා, කාලයත් සමඟ මුදල් ඒකක වල අගය වෙනස් වීමේ බලපෑමක් මෙහි පෙන්වන්නේ නැහැ.

මම හිතන්නේ රූප සටහන දෙස බැලූ විට 2010න් පසුව 2011 වසරේදී එක වර සිදු වන වෙනස හඳුනා ගන්න අපහසු නැහැ. 1980-1987 කාලය තුළත් ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ඉහළ යනවා. එහෙත් මේ කාලය නැවත ආපසු නොයන දිගුකාලීන ආයෝජන රටට පැමිණි කාලයක්. එම ආයෝජන වලින් රට තුළ ඩොලර් උල්පත් හැදෙනවා. ඒ නිසා, 1987න් පසුව රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් දිගින් දිගටම ඉහළ යන්නේ නැහැ. 2006 වසර පමණ දක්වාම මේ තත්ත්වය දැකිය හැකියි. 

ලංකාවේ පළමු ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කරය හරහා ඩොලර් මිලියන 500ක් හොයාගෙන ඩොලරයේ මිල පාලනය කරන්න පටන් ගත් 2007න් පසුව 2008දීත්, දෙවන ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කරය හරහා ඩොලර් මිලියන 500ක් ලබාගත් 2009න් පසුව 2010දීත් රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් යම් තරමකින් ඉහළ යනවා. එහෙත්, ලොකුම වෙනසක් දැකිය හැක්කේ 2010දී ඩොලර් බිලියනයක තෙවන ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කරය නිකුත් කිරීමෙන් පසුව 2011දීයි. 

එම වසර තුළ ලංකාවේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය 2020 ඩොලර් වලින් මිලියන 12,817 සිට 24,757 දක්වා දෙගුණයකින් ඉහළ යනවා. නාමික ඩොලර් වලින් බැලුවොත් 2010 අවසානයේදී මිලියන 12,817ක් වූ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 25,718 දක්වා ඩොලර් මිලියන 12,900කින් වැඩි වීමක්. ඩොලර් බිලියනයක ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කරයක් නිකුත් කර ණය ගනිද්දී ඩොලර් බිලියන 13කින් පමණ රටේ විදේශ ණය වැඩි වුනේ කොහොමද?

මේක තමයි පොන්සි ක්‍රීඩාව. එහෙම නැතුව මේක ගත්ත ණය ඵලදායී ලෙස ආයෝජනය නොකිරීමේ හෝ හොරකම් කර ගැනීමේ ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. ඒ ප්‍රශ්න කොහොමටත් තිබෙනවා. නමුත්, මේ හිරවීම හිර වුනේ පොන්සි ක්‍රීඩාවක් පටන් ගත් නිසා. ප්‍රශ්නය ගොඩින් බේරාගෙන "වේදනාවක් නැතිව" ගැලවෙන්න අමාරු ඒ නිසයි. මොකද ලොතරැයි ක්‍රීඩාවක පරාජයන් නැතිව ජයග්‍රහණ පමණක් තියෙන්න බැහැ. මේ තත්ත්වය නිවැරදිව තේරුම් නොගෙන අවුල ලෙහන්න බැහැ.

ඉහත පෙන්වා තිබෙන්නේ 2006-2020 අතර ලංකාවේ විණිමය අනුපාතය කළමනාකරණය කළ ආකාරය. 2007 වන තුරු පුළුවන් තරම් කාලයක් මෙය රුපියල් 107 පමණ මට්ටමක තියාගෙන හිටියා. මේ විදිහට විණිමය අනුපාතය එක තැන තියා ගෙන ඉඳිද්දී සංචිත හිඳෙනවා. සංචිත හිඳෙද්දී ඩොලරය එම මට්ටමේ තියාගෙන ඉන්න බැරි වුනා. 

ඉන් පසුව, 2007දී පළමු ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කරයෙන් ඩොලර් මිලියන 500ක් හොයාගෙන කොහොම හරි ඩොලරය රුපියල් 113 මට්ටමේ හිර කර ගත්තා. ඉන් පසුව, 2011 වන තුරුම ඩොලරය නිදහස් කළේ නැහැ. ඔය කාලය තුළ ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර හරහා තවත් ඩොලර් මිලියන 1,500ක් ගන්න වුනා. හැබැයි ඩොලරය 113 මට්ටමේ තියා ගත්තේ ඒ සල්ලි වලින් නෙමෙයි. ඩොලර් මිලියන 1,500කින් එවැන්නක් කරන්න බැහැ. 

මේක කළේ අර මම කියපු පොන්සි ක්‍රීඩාව හරහා. රුපියල ඩොලරයට සාපේක්ෂව 3.00%කින් අධිප්‍රමාණය වූ 2010 වසර මෙහිදී විශේෂයි. මින් පසු රුපියල තව දුරටත් දිගින් දිගටම අවප්‍රමාණය නොවන බවත්, එය අධිප්‍රමාණය වනු ඇති බවත් මේ කාලයේදී මහ බැංකු අධිපතිවරයා කෙළින්ම කිවුවා. එවැන්නක් වෙළඳපොළට ලබා දෙන සෘජු සංඥාවක්. කිවුවා වගේම මහ බැංකුව මෙය කරලත් පෙන්නුවා. 

මේ කාලයේදී රුපියල් වලින් ලංකාවේ ආයෝජනය කරන කෙනෙකුට අවදානමක් නැතිව 8%ක පමණ ප්‍රතිලාභයක් ගන්න පුළුවන්කම තිබුණා. ඩොලර් රුපියල් කර ආයෝජනය කරන කෙනෙකුට තවත් 3%ක් ලැබෙනවා. එතකොට 11%ක්. ඔය කාලය වන විට ඇමරිකාවේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් පොලිය 0.3%කටත් වඩා අඩුයි. ඒ කියන්නේ පොලියක් නැහැ වගේ. යුරෝපයේ තත්ත්වයේ වුනත් වැඩි වෙනසක් තිබුණේ නැහැ. එහෙම තියෙද්දී 11%ක ප්‍රතිලාභයක් ලැබෙන තැනකට සල්ලි ගේන්නේ නැත්තේ කවුද? 

රුපියල කඩා වැටීමේ අවදානමක් මෙතැන තිබුණා තමයි. හැබැයි 11%ක් ලැබෙද්දී ඒ අවදානම ගන්න ගොඩක් අය බය වෙන්නේ නැහැ. මේ කිවුවේ විදේශිකයන්ගේ පැත්තනේ. ලංකාවේ බැංකු වල පැත්තෙන් තත්ත්වය කොහොමද? 

ඇමරිකාවේ හා යුරෝපයේ තැන්පතු වලට බැංකු පොලියක් ගෙවන්නේම නැති තරම් නිසා ලංකාවේ බැංකු වලට 2-3%ක පොලියක් ගෙවලා පහසුවෙන් ඩොලර් වලින් ණය ගන්න පුළුවන්. ණය ගැනීම කියා කිවුවේ ඩොලර් ගිණුම් වලට තැන්පතු එක්රැස් කර ගැනීම ගැනයි. ඊට පස්සේ ඒ ඩොලර් රුපියල් කරලා 8% පොලියට භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වල දාලා 5-6%ක ලාබයක් ලබන්න පුළුවන්. තැන්පතු ආපසු ගෙවද්දී 3%ක් අඩුවෙන් මහ බැංකුවෙන් ඩොලර් මිල දී ගන්න පුළුවන් නිසා ලාබය 8-9% තරම් ඉහළයි. ණයට ගන්න ඩොලර් රුපියල් කරලා පෞද්ගලික අංශයට ණය විදිහට දුන්නොත් තවත් ලාබයි. විදේශ බැංකුවකින් ණය ගන්න පුළුවන් ව්‍යාපාරිකයෙකුට වුනත් මේ වාසියම තියෙනවා.

දැන් මහ බැංකුව විසින් ලංකාවේ වාණිජ බැංකු විසින් හා පුළුවන්කමක් තිබෙන අනෙක් සියලුම ආයතන හා පුද්ගලයින් විසින් ණයට ඩොලර් ගැනීමට පොළඹවන වාතාවරණයක් හදලා. ඒ වගේම විදේශිකයින් ඩොලර් ලංකාවට ගෙනත් රුපියල් වලින් ආයෝජනය කරන වාතාවරණයක් හදලා. ඔය ක්‍රම දෙකටම රටට ඩොලර් එද්දී විණිමය අනුපාතය නිකම්ම පහළ වැටෙනවා. 2011දී ලංකාවේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් දෙගුණ වුනේ ඔය ක්‍රමයටයි.

ප්‍රශ්නය තියෙන්නේ මේ විදිහට රටට එන හැම ඩොලරයක් වෙනුවෙන්ම 10%ක පමණ අමතර ඩොලර් ප්‍රමාණයක් වාර්ෂිකව රටින් එළියට යා යුතු වීමයි. විණිමය අනුපාතිකය නොවෙනස්ව තිබෙන තාක් මේ විදිහට එකතු වන ප්‍රතිලාභ නැවත නැවත රට ඇතුළේම ආයෝජනය වෙනවා. ඒ ඩොලර් වලටත් පොලිය හැදෙනවා. ඒ නිසා, එසේ එළියට යා යුතු ඩොලර් ඇත්තටම රටේ නොතිබීම ප්‍රශ්නයක් වෙන්නේ නැහැ. ඒ ඩොලර් විදේශිකයන්ගේ වත්කම් ලෙස ගිණුම් වල තිබෙනවා. නමුත්, ඔවුන්ට රටින් පිටට ගෙන යා හැකි පරිදි ඇත්තටම රටේ ඩොලර් නැහැ. සියළුම ගිණුම් හිමියෝ එකවර බැංකුවට ගියොත් දෙන්න සල්ලි බැංකුවක නැහැ වගේ. 

පොලී ආදායම් හා රුපියල අධිප්‍රමාණය වීමේ ප්‍රතිලාභ ලෙස විදේශිකයන් ලංකාවෙන් උපයන ඩොලර් ගිණුම් වල සටහන් වුනත් ඒ ඩොලර් කොහෙන්වත් රටට එන්නේ නැහැනේ. රට ඇතුළේ රුපියල් මිසක් ඩොලර් අච්චු ගහන්නත් බැහැ. ඒ නිසා, රටේ විදේශ ණය වලින් කොටසක් ආපසු ගෙවිය හැක්කේ තවත් ණය අරගෙනම පමණයි. මේ කොටස ආපසු ගෙවිය හැකි වෙනත් ක්‍රමයක් නැහැ. 

එහෙමනම්, අඩු වශයෙන්, රටට පැමිණි ඩොලර් ආපසු ගෙවිය හැකි ලෙස රටේ ඉතිරි වෙනවද?

විණිමය අනුපාතය හිර කරගෙන සිටිද්දී, රටට එන ඩොලර් රටේ ඉතිරි වෙන්නෙත් නැහැ. මේ සන්දර්භයේදී ඩොලර් ණයට ගන්න කෙනෙක් එය කරන්නෙම ඩොලර් රුපියල් කරන්න බලාගෙන. ඩොලර් විදිහටම තියා ගත්තොත් අතින් පාඩුයි. මොකද රුපියලට සාපේක්ෂව ඩොලර් එක බහිනවා. ඒ නිසා, ඩොලර් අතේ තියෙන අය ඒ ඩොලර් කීයකට හෝ විකුණලා දමනවා. සමතුලිතතාවයක් ඇති වෙන්නේ මේ ඩොලර් මොන ක්‍රමයකින් හෝ රටින් එළියට ගියොත් පමණයි. ඒ නිසා, අනිවාර්යයෙන්ම ආනයන ඉහළ යනවා.

සෛද්ධාන්තිකව සිදු විය යුතු මේ ආනයන ඉහළ යාම ප්‍රායෝගිකවද සිදු වී ඇති බව සංඛ්‍යාලේඛණ වලින් පැහැදිලිව පෙනෙනවා. 2009දී ලංකාවේ ආනයන වියදම ඩොලර් මිලියන 10,207 පමණයි. 2010 වෙද්දී මෙය ඩොලර් මිලියන 13,451ක් වෙනවා. 2011 වෙද්දී ඩොලර් මිලියන 20,269ක් දක්වා ඉහළ යනවා. මේ විදිහට දෙවසරක් තුළ ලංකාවේ ආනයන වියදම දෙගුණ වෙන්නේ කොහොමද? 

මේක වෙන්නේ ලංකාවේ මිනිස්සුන්ගේ රුචිකත්වය එක රැයකින් වෙනස් වූ නිසා හෝ දේශීය නිෂ්පාදන වලට තැන නොදීම නිසා හෝ නෙමෙයි. මම විස්තර කරපු පොන්සි ක්‍රීඩාව නිසා. 2011 වසර තුළ රජයේ විදේශ ණය ඩොලර් මිලියන 2,203කින් ඉහළ යද්දී රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 12,900කින් වැඩි වෙන්න හේතු වෙන්නෙත්, ඊට සමානුපාතිකව ආනයන ඉහළ යන්නේත් ඔය පොන්සි ක්‍රීඩාව නිසා.

අන්තිමට රටට කිසිදා නොආ, එහෙත් ලංකාව විසින් ගෙවිය යුතු, ඩොලර් ප්‍රමාණය වගේම රටට පැමිණි ඩොලර් ටිකත් රටේ නැහැ. ඒ ඩොලර් ආනයන වෙනුවෙන් වැය වෙද්දී රටේ අපනයන කර්මාන්ත වර්ධනය අඩාල වී ඒ හරහා ලැබෙන්න තිබුණු ඩොලර් ප්‍රමාණයකුත් අහිමි වෙලා. ඔය දේවල් වෙද්දී මහ බැංකුව කොච්චර කිවුවත් ලංකාවට විණිමය අනුපාතය ස්ථිරව තියා ගන්න කොහොමටවත් බැහැ කියන එක මේ ක්‍රීඩාවට සම්බන්ධ බොහෝ දෙනෙකුට පැහැදිලි වෙනවා. එවිට ඔවුන් කරන්නේ වහාම තමන්ගේ ඩොලර් රටින් ඉවත් කර ගැනීමයි. ඒ ඩොලර් රුපියල් කරලානම් ඉතා ඉක්මණින් නැවත ඩොලර් කරගෙන රටින් ඉවත් කර ගන්නවා. මෙහිදී ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයක් ඇති වෙනවා. 

ලංකාවට 2012දී මේ තත්ත්වයට මුහුණ දෙන්න සිදු වුනා. ඉතා කෙටි කලක් තුළ ඩොලරයේ මිල සීඝ්‍රයෙන් ඉහළ ගියා. රුපියල් 113 මට්ටමේ වසර හතරක් පමණ රඳවාගෙන සිටි ඩොලරයේ මිල රුපියල් 130 මට්ටමට වැටුණා. හැබැයි පරණ සෙල්ලම නැවතුනේ නැහැ. එය නැවත පටන් ගත්තා. පොන්සි ක්‍රීඩකයෝ නැවතත් ක්‍රීඩාවට අවතීර්ණ වුනා. 

වසර තුනක් ගොස් 2014 වන විට මේ සෙල්ලම නැවතත් දුරදිග ගිහින්. රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව මැතිවරණය අවසන් වන තුරු කොහොම හරි අල්ලාගෙන හිටියා. විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය වුනේ මැතිවරණයෙන් පසුව 2015දී. එවර ඩොලරය රුපියල් 145 පමණ මට්ටමකට ගියා.

යහපාලන ආණ්ඩුව මේ පොන්සි ක්‍රීඩාවෙන් ඉවත් වුනාද? ඒ වෙද්දී මෙය කොටි වලිගයක් වී අවසන්. යහපාලන ආණ්ඩුව පොඩ්ඩක් පරිස්සමෙන් ක්‍රීඩා කළත් ක්‍රීඩාව අත ඇරියේ නැහැ. ස්වෛරිත්ව බැඳුම්කර විකුණමින් ණය ගැනීම් දිගටම සිදු වුනා. ඩොලරයේ මිල 150 මට්ටමෙහි තවත් කාලයක් නඩත්තු කෙරුණා. දිගින් දිගටම වෙළඳපොළපොළට ඩොලර් පොම්ප කෙරුණු නිසා ආනයන අඩු වුනේ නැහැ. 2018දී නැවතත් හිරවුනා. ඩොලරය කෙටි කාලයක් තුළ රුපියල් 180 මට්ටමට ගියා. ඉන් පසුව, රුපියල් 180 සීමාවේ ක්‍රීඩා කරමින් සිට බෝලය මේ ආණ්ඩුවට පාස් කළා. දැන් මේ ආණ්ඩුව රුපියල් 200 සීමාවේ ක්‍රීඩා කරනවා. ක්‍රීඩාව දිගටම කරගෙන යාම සඳහා අළුත් ක්‍රීඩකයින් හොයනවා.

ලංකාවේ විනිමය ප්‍රතිපත්ති පොන්සි ක්‍රීඩාව තුළ ක්‍රීඩකයෙකුට හඳුනා ගත හැකි පැහැදිලි රටාවක් තිබෙනවා. ඒ නිසා, ඔවුන්ට ඔවුන්ගේ අවදානම කළමණාකරණය කරගෙන දිගටම ක්‍රීඩා කළ හැකියි. රුපියල වේගයෙන් කඩා වැටී ඩොලරයක මිල ස්ථාවර වීමෙන් පසු වසර දෙක තුනක් කෙසේ හෝ එය ඒ මට්ටමේ තියා ගන්න බව ඔවුන් දන්නවා. ඒ නිසා, ඔවුන් බය නැතුව සල්ලි දමමින් ක්‍රීඩාවට එළැඹෙනවා. රුපියල කඩා වැටීමේ අවදානම ඉහළ යද්දී ඔවුන් ක්ෂණිකව ඉවත් වෙනවා. එය කළ නොහැකි වූ අය ක්‍රීඩාවෙන් පරදිනවා. මේ ක්‍රීඩාවට ආකර්ශනය වන්නේ සූදුවට කැමති සමපේක්ෂකයින් මිසක් සැබෑ ආයෝජකයන් නෙමෙයි. ක්‍රීඩාවේ පසුබිමේ වෙනම මානයක භූ දේශපාලනයද ක්‍රියාත්මක වෙනවා.

එජාපය හෝ සජබෙ මේ පොන්සි ක්‍රීඩාවට අකැමැති හෝ විරුද්ධ නැහැ. ඔවුන් ආණ්ඩුවට කරන විවේචනය වන්නේ ආණ්ඩුව ක්‍රීඩාව හොඳින් නොකරන බවයි. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යාම හරහා පොන්සි ක්‍රීඩාව කඩා වැටෙන දවස ප්‍රමාද කරගත හැකියි. හැබැයි මුලින් කී පරිදි, පොන්සි ක්‍රීඩාවක් දිගටම හැමදාම පවත්වා ගෙන යන්න බැහැ. 

සරල විග්‍රහයක සිටින ජවිපෙට මේ කිසිවක් ගැන නිවැරදි අවබෝධයක් නැහැ. විසඳුමක් තිබිය හැක්කේ ප්‍රශ්නය ගැන අවබෝධයක් ඇත්නම් පමණයි. ප්‍රශ්නය ගැන අවබෝධයක් තිබුනත් එය ප්‍රශ්නයක් සේ නොදැකීම හෝ නොදැක්කා සේ සිටීම මේ ආණ්ඩුවේ ප්‍රශ්නයයි. එජාපය මේ ක්‍රීඩාවෙහි ප්‍රශ්න දැක්කත් සමස්ත ක්‍රීඩාවම ප්‍රශ්නයක් සේ දකින්නේ නැහැ.

මෙය මේ ලිපි මාලාවේ පළමු අදියරෙහි අවසන් මෙන්ම වැදගත්ම කොටසයි. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය පිළිබඳව වඩා විස්තරාත්මක ලෙස පැහැදිලි කළ හැකි නමුත්, මීටත් වඩා සරලව හෝ කෙටියෙන් පැහැදිලි කරන්න අමාරුයි. මෙතෙක් ලියා ඇති දේ නිරවුල්ව තේරුම් ගැනීමට කාලයක් තබා අර්බුදයේ වත්මන් දිශානතිය ගැනත්, ගැලවිය හැකි ක්‍රමය ගැනත් කතා කිරීමට ප්‍රවේශ වෙමු. ඊට අමතරව, අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍යය, කෘෂිකර්මය, බලශක්තිය, ප්‍රවාහනය ආදී ක්ෂේත්‍ර වෙන් වෙන්ව ගෙන ගැටළු හා විසඳුම් කතා කළ හැකි වුවත්, එය කළ හැක්කේ මූලික සාර්ව-ආර්ථික ගැටළු විසඳා ගෙන ආර්ථිකය හරි පාරට දමා ගැනීම සඳහා අප විසින් යෝජනා කිරීමට නියමිත ප්‍රවේශය සමඟ පුළුල් එකඟතාවක් ඇති පිරිසක් සමඟ පමණයි. 

ආර්ථික අර්බුදයේ ඓතිහාසික සම්භවය (නවවන කොටස)

ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයේ ඓතිහාසික සම්භවය පිළිබඳ සාකච්ඡාව මෙතෙක් කේන්ද්‍රගත වුනේ රාජ්‍ය ණය අර්බුදය වටා. මෙය අලුත් ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. ආසන්න වශයෙන් නිදහස ලැබූ කාලයේ සිටම ක්‍රමයෙන් වර්ධනය කරනු ලැබූ, ප්‍රධාන වශයෙන්ම ජාතික සමාජවාදී ප්‍රතිපත්ති නිසා ඇති වූ, ප්‍රශ්නයක්. 1972 වන විටත් ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 71.2%ක් දක්වා ඉහළ ගිහින්.

වසරින් වසර එක දිගටම අයවැය හිඟයක් නඩත්තු කළ ලංකාව, මහ බැංකුව පිහිටවූ තැන් පටන්ම, අයවැය හිඟය පියැවීම පිණිස සල්ලි අච්චු ගහන එක දිගින් දිගටම කළා. මේ විදිහට සල්ලි අච්චු ගහද්දී රට ඇතුළේ නිපදවන භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය ඉහළ යන වේගයට වඩා වේගයෙන් රුපියල් සැපයුම ඉහළ ගියා. එහි ප්‍රතිඵලය රට ඇතුළේ භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යාමයි. එහෙත්, 1965 පමණ වන තුරුම විණිමය අනුපාතය වෙනස් නොවුණු නිසා ආනයනික භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ ගියේ නැහැ.

දේශීය භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යාමත්, ආනයනික භාණ්ඩ හා සේවා මිල එසේ ඉහළ නොයාමත් සිදු වෙද්දී අපනයන පහළ ගොස් ආනයන ඉහළ යනවා. රටට විදේශ විණිමය එනවාට වඩා වැඩියෙන් රටෙන් එළියට විදේශ විණිමය යනවා. නිදහස ලබද්දී ලංකාව සතුව සැලකිය යුතු විදේශ විණිමය සංචිතයක් තිබුණු නිසා කාලයක් යන තුරු මෙය ප්‍රශ්නයක් වුනේ නැහැ. එහෙත්, 1964 වෙද්දී මේ සංචිත අවසන් වුනා. 

දේශීය භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ ගියා කියා කිවුවත් බොහෝ විට මිල පාලනය හරහා මේ සැබෑ මිල ඉහළ යාම නිරූපණය වෙන්න දුන්නේ නැහැ. එහෙත්, මෙසේ කිරීමේදී වෙන්නේත් රට තුළ භාණ්ඩ හිඟයක් ඇති වී ආනයනික භාණ්ඩ ඉල්ලුම ඉහළ යාමයි. 

ඒ වගේම, මෙහිදී සංචිත අවසන් වුනා කියන එකෙන් අදහස් කෙරෙන්නේ දැන් සිදු වී තිබෙනාවක් මෙන් දළ සංචිත අවසන් වීමක් නෙමෙයි. ශුද්ධ සංචිත අවසන් වීමක්. ඒ කියන්නේ ලංකාවේ විදේශ වත්කම් ඉක්මවා විදේශ බැරකම් ඉහළ යාමක්. එය සිදු වූ තැන් පටන්ම ලංකාව ලෝකයට ණයකරුවෙක්.

මේ විදිහට ලංකාවේ විදේශ වත්කම් ඉක්මවා විදේශ බැරකම් ඉහළ යාමත් සමඟ ලංකාවට මුල් වරට දරුණු ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදයකට මුහුණ දෙන්න වුනා. අර්බුදය හමුවේ 1965දී ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යන්න වුනා. ප්‍රශ්නය විසඳුනා. 

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ පිහිටෙන් ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය විසඳා ගත්තත්, එයින් පසුවද ලංකාවේ අයවැය හිඟය එසේම නඩත්තු වුනා. අයවැය හිඟය පියවන්න සල්ලි අච්චු ගහන එක නැවතුනේත් නැහැ. ඒ නිසා, දිගින් දිගටම රුපියල අවප්‍රමාණය කරන්න සිදු වුනත්, 1977 වන තුරු අවශ්‍ය පමණට රුපියල අවප්‍රමාණය කෙරුණේ නැහැ. ඒ නිසා, දිගින් දිගටම ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්න ආවා. නැවත නැවත ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල වෙත යන්න වුනා.

ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නයට විසඳුමක් ලෙස සමගි පෙරමුණු ආණ්ඩුව ආනයන පාලනය කළා. එහෙත්, එයින් සිදු වුනේ රට තුළ විශාල භාණ්ඩ හිඟයක් ඇති වීම පමණයි. ආර්ථික වර්ධන වේගයද විශාල ලෙස පහත වැටුනා.

ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නය සඳහා විසඳුමක් ලෙස හැත්තෑ හතේ බලයට පත් වූ ජයවර්ධන රජය විණිමය අනුපාතය නිවැරදි කළා. ඒ ප්‍රශ්නය විසඳුනා. එහෙත්, ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නයට පාදක වූ රාජ්‍ය ණය ප්‍රශ්නය එලෙසම තිබුණා. ජයවර්ධන රජය විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීම ප්‍රශ්නයක් සේ හඳුනා ගත්තත්, අයවැය හිඟය හෝ රාජ්‍ය ණය ප්‍රශ්නයක් සේ දැක්කේ නැහැ. ඔවුන්ගේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය වුනේ රජය මුල් වී ණය ගෙන ආයෝජනය කිරීමයි. මෙහි වූ උපාය මාර්ගය වූයේ අදාළ ආයෝජන වල ප්‍රතිලාභ වලින් ගත් ණය හා පොලිය ගෙවා අමතර ලාබයක්ද ලැබීමයි. 

දිගින් දිගටම අයවැය හිඟය නඩත්තු වුනා. 1989 වෙද්දී රාජ්‍ය ණය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 108.7%ක් දක්වා තව දුරටත් ඉහළ ගියා. එහෙත්, කාලයත් සමඟ ණය වී කළ ආයෝජන වල ප්‍රතිඵල ලැබුණා. 1948-1977 යුගයට සාපේක්ෂව ආර්ථික වර්ධනය ඉහළ ගියා. ඒ නිසා, දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අනුපාතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය ප්‍රමාණය තව දුරටත් ඉහළ නොගොස් ස්ථාවර වුනා. 

සල්ලි අච්චු ගැසීම දිගටම සිදු වීම නිසා උද්ධමනය ඉහළ යද්දී පෙර යුගයේදී මෙන්ම ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්න ආවත් ඒ හැම විටකම විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය වෙන්න ඉඩ හැර ප්‍රශ්නය විසඳා ගත හැකි වුනා. 1977-87 කාලයේ රජය මුල් වී සිදු කළ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති වෙනුවෙන් විදේශ ණය ලබා ගැනීම නිසා රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් ඉහළ ගියත් 1987-2004 අතර කාලයේ රටේ ශුද්ධ විදේශ බැරකම් එසේ විශාල ලෙස ඉහළ ගියේ නැහැ. අයවැය හිඟය දිගටම පැවතුණත් එය බොහෝ දුරට පියැවුනේ උද්ධමනාත්මක මූලාශ්‍රද ඇතුළත්ව දේශීය ණය වලින්. ඒ නිසා, අයවැය හිඟය ඉහළ යද්දී උද්ධමනයද ඉහළ ගොස් විණිමය අනුපාතිකය මත පීඩනයන් ඇති වුනා. ඒ හැම විටෙකම විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය වෙන්න ඉඩ හැරීමෙන් පසු ප්‍රශ්නය විසඳුනා. කෙටියෙන් කිවුවොත්, නිදහසේ සිටම පැවති රාජ්‍ය ණය අර්බුදය එලෙසම තිබුණත්, ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නය අද පවතින ආකාරයේ අර්බුදකාරී මට්ටමකට ඔඩු දිවුවේ නැහැ.

මේ තත්ත්වය වෙනස් වුනේ 2004-2014 කාලය තුළ ආරම්භ කළ රුපියල අධිප්‍රමාණය කිරීමේ පරීක්ෂණය තුළයි. ප්‍රශ්නය දරුණුම අඩියකට පත් කරනු ලැබුවේ සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසුව 2010 වසරේදීයි. අද ලංකාව මුහුණ දෙන ආර්ථික අර්බුදය 1947 සිට වර්ධනය වන රාජ්‍ය ණය අර්බුදයට සම්බන්ධ දෙයක් වුවත්, ඒ නිසාම ඇති වූ දෙයක් නෙමෙයි. මේ ප්‍රශ්නය සාපේක්ෂව මෑතකාලීනව හදාගත් ප්‍රශ්නයක්. රාජ්‍ය ණය අර්බුදය ප්‍රශ්නයක් වුවත්, ඒ ප්‍රශ්නය සමඟම වුවත් ලංකාවට තවත් කාලයක් ඉදිරියට යා හැකිව තිබුණා. එසේ කළ නොහැකි තැනකට රට පත් වුනේ අලුතෙන් හදාගත් විදේශ විණිමය අර්බුදය නිසයි.

ලංකාවේ රාජ්‍ය ණය අර්බුදයක් ඇති වීම පැවති ඓතිහාසික සන්දර්භය තුළ නිසගයෙන්ම සිදු වූ දෙයක්. ඒ බව මා විස්තර කර තිබෙනවා. ඒ හේතුව නිසා ඉදිරි කාලයේදී වුවත් රාජ්‍ය ණය අවුල ලෙහා ගන්න පහසු නැහැ. කෙටියෙන් කිවුවොත් රටේ බහුතරයක් ඒ අවුලේ පැටලී ඉන්න කැමතියි. එහෙත්, විදේශ ණය අර්බුදය එවැනි ඓතිහාසික සන්දර්භයක් තුළ හැදුනු අර්බුදයක් නෙමෙයි. එය යම් ආකාරයක අහම්බයක්. අදාළ වකවානුව තුළ වගකිවයුතු තනතුරු අතළොස්සක වෙනත් අය සිටියේනම් මේ අර්බුදය ඇති වන්නේ නැහැ. මෙය අනවශ්‍ය ප්‍රශ්නයක් ඇඟේ දමා ගැනීමක්! ඉල්ලං කෑමක්!!

ලංකාවේ ආර්ථිකයේ දිගුකාලීන නිදන්ගත ප්‍රශ්නය වන රාජ්‍ය අයවැය හිඟය හා එම හිඟය පියවීමට සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසා දිගින් දිගටම විණිමය අනුපාතය මත පීඩනයක් ඇති වුනා. එම පීඩනය නිදහස් වෙන්න ඉඩ නොලැබුණු විට ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්න ඇති වුනා. පීඩනය නිදහස් වෙද්දී රුපියලේ විදේශ අගය පිරිහුනා. හරියටම කිවුවොත් එහි වූ පිරිහීම වඩා නිවැරදිව පිළිබිඹු වුනා. ඩොලරයේ මිල දිගින් දිගටම ඉහළ ගියා එහෙත් ආර්ථිකය වර්ධනය වුනා.

මෙසේ තිබියදී, 2004-2014 කාලයේදී ලංකාව විශ්වකර්ම දේශීය විසඳුමක් හොයා ගත්තා. ඒ සල්ලි අච්චු ගැසීම දිගටම කරන අතර විදේශ ණය ලබා ගනිමින් ඩොලරයේ මිල ස්ථාවරව තබා ගැනීමයි. මේ අපූරු විසඳුම මගින් ලංකාවේ සාර්ව ආර්ථික නිර්ණායක හැම එකක්ම වගේ හොඳ අතට හරවන්න හැකි වුනා. හරියටම කියනවානම් හොඳින් ඇති බව පෙන්වන්න හැකි වුනා. ඇතැම් අය සිතනවාක් මෙන්, ඒ සඳහා බොරු සංඛ්‍යාලේඛණ ඉදිරිපත් කරන්න අවශ්‍ය වුනේ නැහැ. 

මේ අපූරු විශ්වකර්ම දේශීය විසඳුම ගැන පැහැදිලි කරන්න කලින් ඒ වන විට පැවති සාර්ව ආර්ථික සමතුලිතතාවය තේරුම් ගනිමු.

විසඳුමට පෙර යුගය 

අයවැය හිඟය: රජය ආදායම ඉක්මවා වියදම් කරයි. අයවැය හිඟය පියවීම සඳහා දේශීය ණය, විදේශීය ණය හා සල්ලි අච්චු ගැසීම යන ක්‍රම තුන යොදා ගැනේ. (සල්ලි අච්චු ගැසීමද දේශීය ණය වල කොටසකි. මෙහි දේශීය ණය යන්නෙන් කළේ උද්ධමනාත්මක නොවන මූලාශ්‍ර වලින් ලබා ගන්නා දේශීය ණයයි.)

උද්ධමනය: සල්ලි අච්චු ගැසීමට අනුරූපව ඉහළ යයි. 

පොලී අනුපාතික: දේශීය ණය ඉහළ යාමට අනුරූපව ඉහළ යද්දී, උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහා මහ බැංකුව විසින්ද ඉහළ දමයි.

විණිමය අනුපාතය: උද්ධමනය ඉහළ යාමට සාපේක්ෂව ඉහළ යයි.

විදේශ ආයෝජන සඳහා ප්‍රතිලාභ: පොලී අනුපාතික ඉහළ නිසා රුපියල් වලින් වැඩි ප්‍රතිලාභයක් ලැබුණත්, විණිමය අනුපාතය ඉහළ යාම නිසා එතරම් විශාල නැත. රටේ පවතින ආයෝජන-හිතකර වාතාවරණය වැනි මූර්ත සාධක නිසා නොවේනම්, ලංකාවට ණය දීම හෝ ලංකාවේ ආයෝජනය කිරීම විශේෂයෙන් ආකර්ශනීය නැත.

ගෙවුම් ශේෂය: විණිමය අනුපාතය ඉහළ යාමට ඉඩ දීම හරහා වැඩි අපහසුවක් නැතිව සමතුලිතව පවත්වා ගත හැක.

රාජ්‍ය ණය ඉහළ යාම: අයවැය හිඟය නිසා රාජ්‍ය ණය ඉහළ යයි. ඊට අමතරව ඉහළ පොලී අනුපාතික නිසාත්, ඉහළ යන විණිමය අනුපාතය නිසාත් රාජ්‍ය ණය වැඩි වේගයකින් ඉහළ යයි.

ආර්ථික වර්ධනය: රාජ්‍ය වියදම් බදු වලට වඩා වැඩි නිසා තරමක් දුරට විභව මට්ටම ඉක්මවා ආර්ථිකය වර්ධනය වෙයි. ඒ නිසා, දදේනි අනුපාතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය ස්ථාවරව පවතී.

අර අපූරු විශ්වකර්ම දේශීය විසඳුමෙන් මේ හැම දෙයක්ම වඩා හොඳ අතට වෙනස් කළේ කොහොමද?

විසඳුමට පසු යුගය

අයවැය හිඟය: පෙර මෙන්ම රජය ආදායම ඉක්මවා වියදම් කරයි. අයවැය හිඟය පියවීම සඳහා දේශීය ණය, විදේශීය ණය හා සල්ලි අච්චු ගැසීම යන ක්‍රම තුන යොදා ගැනේ. 

විණිමය අනුපාතය: උද්ධමනය ඉහළ යාමට සාපේක්ෂව ඉහළ නොයයි. රජය මැදිහත් වී දේශීය වෙළඳපොළට දිගින් දිගටම ඩොලර් මුදා හැරීම මගින් විණිමය අනුපාතය ස්ථාවරව තබා ගනී.

විදේශ ආයෝජන සඳහා ප්‍රතිලාභ: පොලී අනුපාතික පෙර යුගයට සාපේක්ෂව අඩු වුවත් විදේශ රටවලට සාපේක්ෂව තවදුරටත් ඉහළ මට්ටමක පවතී. විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය නොවන නිසා ඩොලර් වලින්ද එම ඉහළ ප්‍රතිලාභයම ලැබේ. රුපියලේ මිල ඉහළ යද්දී ඩොලර් ප්‍රතිලාභ රුපියල් ප්‍රතිලාභද ඉක්මවයි. රටේ ආයෝජන-හිතකර වාතාවරණයක් නොපැවතියද, ණය ආපසු නොලැබීමේ අවදානමක් නැත්නම් ලංකාවේ ආයෝජනය කිරීම ඉතාම වාසිදායකය.

උද්ධමනය: සල්ලි අච්චු ගැසීමට අනුරූපව දේශීය භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යයි. එහෙත්, විණිමය අනුපාතය ඉහළ නොයන බැවින් ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල අවශ්‍ය පමණ ඉහළ නොයයි (අදාළ විදේශ රටවල පවතින උද්ධමනය අනුව පමණක් ඉහළ යයි). ඒ නිසා, පෙර යුගයට සාපේක්ෂව උද්ධමනය අඩු මට්ටමක පවතී.

ගෙවුම් ශේෂය: ආනයනික භාණ්ඩ වලට සාපේක්ෂව දේශීය නිෂ්පාදන වල පිරිවැය ඉහළ යාම නිසා වෙළඳ ශේෂය ක්‍රමයෙන් ඉහළ යයි. එහෙත්, විදේශ ආයෝජන සඳහා ලැබෙන ඉහළ ප්‍රතිලාභ හේතුවෙන් මූල්‍ය ගිණුමට විදේශ විණිමය ලැබේ. එමගින් ගෙවුම් ශේෂය සමතුලනය කර ගත හැකිය. එසේ මූල්‍ය ගිණුමට ලැබෙන විදේශ විණිමය යොදා ගැනීමෙන්ම විණිමය අනුපාතයද ස්ථාවරව පවත්වා ගත හැකිය.

පොලී අනුපාතික: සල්ලි අච්චු ගැසීම සිදු වුවද විණිමය අනුපාතය පාලනය වී තිබීම නිසා සල්ලි අච්චු ගැසීමට අනුරූපව උද්ධමනය ඉහළ නොයයි. උද්ධමනය පාලනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අඩු නිසා මහ බැංකුව විසින් පොලී අනුපාතික පෙර යුගයට සාපේක්ෂව පහළින් තබා ගනී. විදේශ ණය විශාල වශයෙන් ලබා ගන්නා බැවින් දේශීය ණය ලබා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවයක් එපමණ නැත. ඒ නිසා, නාමික පොලී අනුපාතික මෙන්ම මූර්ත පොලී අනුපාතිකද පහළින් තබා ගත හැකිය. ඇතැම් විට දේශීය ආයෝජකයන්ට ලැබෙන මූර්ත පොලී අනුපාතික සෘණ අගයක් ගනී. එහෙත්, විණිමය අනුපාතය අවප්‍රමාණය නොවීම හෝ අධිප්‍රමාණය වීම නිසා විදේශ ආයෝජකයන්ට තවදුරටත් ඉහළ ප්‍රතිලාභ ලැබේ.

රාජ්‍ය ණය ඉහළ යාම: අයවැය හිඟය පුළුල් වීම නිසා රාජ්‍ය ණය ඉහළ යයි. එහෙත් සාපේක්ෂව පහළ පොලී අනුපාතික නිසාත්, ස්ථාවර විණිමය අනුපාතය නිසාත් රාජ්‍ය ණය පෙර යුගයට සාපේක්ෂව අඩු වේගයකින් ඉහළ යයි.

ආර්ථික වර්ධනය: රාජ්‍ය වියදම් බදු වලට වඩා වැඩි නිසා විභව මට්ටම ඉක්මවා ආර්ථිකය වේගයෙන් වර්ධනය වෙයි. මූර්ත පොලී අනුපාතික සෘණ මට්ටමක හෝ ඉතා අඩු මට්ටමක ඇති නිසා දේශීය ණය ඉල්ලුම හා පරිභෝජනය ඉහළ යයි. රාජ්‍ය මූලික ආයෝජන නිසාද ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය වේ. ඒ නිසා, දදේනි අනුපාතයක් ලෙස රාජ්‍ය ණය පහළ බසී.

කොයි තරම් අපූරු විසඳුමක්ද?

ඔබට මේ අපූරු දේශීය විසඳුමෙහි ඇති ප්‍රශ්නය පෙනෙනවද? එසේ නොපෙනෙන්නේනම් එය පුදුමයක් නෙමෙයි. මේ ප්‍රශ්නය දැකිය හැකි වූයේ ඉතා සුළු පිරිසකට පමණයි. ප්‍රශ්නයෙහි ප්‍රතිඵල පෙනෙන්නට තිබුණත්, බොහෝ දෙනෙකු තවමත් එම නරක ප්‍රතිඵල මිස ප්‍රශ්නය දකින්නේ නැහැ.

ඇමරිකාවේ උද්ධමනයත් ඉහළට!

පසුගිය ඔක්තෝබර් මාසයේදී ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 6.2% මට්ටම දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙය වසර තිහක කාලය තුළ ඇමරිකාවෙන් වාර්තා වූ ඉහළම උද්ධමන අගයයි. මීට පෙර ඇමරිකාවේ උද්ධමනය මෙවැනි ඉහළ මට්ටමක තිබුණේ 1990 වසරේදී.  

උද්ධමනය මෙතරම් ඉහළ යාමට ප්‍රධානම හේතුව වසංගත කාලය තුළ විශාල ලෙස පහත වැටුණු ඉන්ධන මිල 49.5%කින් නැවත ඉහළ යාමයි. ඇමරිකාවේ උද්ධමනය මනින භාණ්ඩ හා සේවා පැසෙහි ඉන්ධන වලට 4.08%ක බරක් තිබෙන නිසා ඉන්ධන වලින් පමණක් උද්ධමනය 2.0%කින් ඉහළ යාමට දායකත්වයක් සැපයී තිබෙනවා. 28.1%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙන ගෑස් මිලෙහි බලපෑමද එකතු කළ විට මෙම දායකත්වය 2.2%ක්.

ඉන්ධන මිලට අමතරව ඇමරිකාවේ වාහන මිලද පසුගිය කාලය තුළ විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. එයින්ද වැඩිපුරම ඉහළ ගොස් තිබෙන්නේ පරණ (පාවිච්චි කළ) වාහන වල මිලයි. අළුත් වාහන වල මිල පසුගිය වසර තුළ 9.8%කින් ඉහළ යද්දී, පරණ වාහන වල මිල 26.4%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. උද්ධමන පැසෙහි 7.787%ක බරක් තිබෙන වාහන හා වාහන අමතර කොටස් සමස්තයක් ලෙස 16.5%කින් ඉහළ යාම නිසා ඇමරිකාවේ උද්ධමනයට තවත් 1.3%ක දායකත්වයක් ලැබී තිබෙනවා. මීට අමතරව වාහන කුලියට ගැනීමේ වියදම්ද 39.1%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.

විශාල ලෙස මිල වැඩි වී තිබෙන තවත් අයිතමයක් වන්නේ හෝටල් හා නවාතැන්පොළ ගාස්තුයි. එම අංශයේ 25.5%ක වැඩිවීමෙන් පිළිබිඹු වන්නේද වසංගත කාලය තුළ විශාල ලෙස පහත වැටුණු මෙම සේවා ගාස්තු නැවත පෙර මට්ටමට පැමිණීමයි. 

ඉන්ධන, වාහන, නවාතැන්පොළ ගාස්තු ආදියේ වැඩිවීම නොවන්නට ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 2.5% ආසන්න මට්ටමක තිබිය හැකි වූ බැවින් ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් තවමත් ඇමරිකාවේ උද්ධමනය ඉහළ යාම කණස්සල්ලට කාරණයක් සේ සලකා නැහැ. ඔවුන්ගේ අදහස වන්නේ උද්ධමනය මෙසේ ඉහළ යාම තාවකාලික තත්ත්වයක් පමණක් බවයි. එහෙත්, ඉහත පරිදි විශාල ලෙස මිල ඉහළ ගොස් ඇති අයිතමයන්ට අමතරව අනෙකුත් බොහෝ අයිතමයන්ගේ මිල ගණන්ද සාමාන්‍ය තරමට වඩා වැඩි වී තිබෙනවා.

පසුගිය වසරක කාලය තුළ සමස්තයක් ලෙස ආහාර මිල 5.3%කින්ද, ඉන්ධන, විදුලි බලය ඇතුළු බලශක්ති ප්‍රභව වල මිල 30.0%කින්ද, අනෙකුත් භාණ්ඩ හා සේවාවන්හි මිල ගණන් 4.6%කින්ද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ආහාර කාණ්ඩයේ හරක්මස් හා මුවමස් මිල 20.1%කින්ද, ඌරුමස් හා ඌරුමස් ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන (හැම් හා බේකන්) මිල 14.1%කින්ද, කුකුළුමස් මිල 8.8%කින්ද, අළුත් මාළු මිල 11.0%කින්ද, බිත්තර මිල 11.6%කින්ද ඉහළ ගොස් තිබෙනවා.

කෝවිඩ් වසංගතය හා ඒ හේතුවෙන් ආර්ථිකය සංකෝචනය වීම හමුවේ ඇමරිකන් ෆෙඩරල් රජය හා ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව රටේ මුදල් සංසරණය විශාල ලෙස වැඩි කළා. මුදල් සැපයුමේ ඉහළ යාම උද්ධමනයට හේතු වන බව පැහැදිලි කරුණක්. 

රටේ ආර්ථිකය ප්‍රසාරණය කරන්නට අවශ්‍ය වූ විට මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමත්, ඒ හේතුවෙන් උද්ධමන අවදානම් මතු වෙද්දී නැවත එම මුදල් ආපසු ඇද ගැනීමත් මුදල් හා රාජ්‍යමූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කරන සාමාන්‍ය ක්‍රමයයි. පසුගිය 2008 ආර්ථික අවපාතයෙන් පසුවද ඇමරිකාවේ රජය හා මහ බැංකුව එකතු වී විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් සංසරණයට එකතු කළත් ඒ හේතුව නිසා ඇමරිකාවට උද්ධමන තර්ජනයකට මුහුණ දීමට සිදු වූයේ නැහැ. එම නිරීක්ෂණය මත පදනම්ව ඇතැම් අය සල්ලි අච්චු ගැහීම කියන තරම්ම හානිකර නොවේය යන වැරදි නිගමනයට පැමිණීමට හදිස්සි වුනා.

පසුගිය ආර්ථික අවපාතයේදී අච්චු ගැසූ සල්ලි වලින් විශාල ප්‍රමාණයක් ගියේ විශාල බැංකු හා සමාගම් බේරා ගන්නයි. එයින් වෙනස්ව, මෙවර සාපේක්ෂව අඩු ආදායම් ලබන පවුල් වලට සල්ලි බෙදා දෙනු ලැබුවා.

ලොකු ධනවතෙකුට එකවර විශාල මුදලක් ලැබුණා කියා කන ප්‍රමාණය හෝ අඳින ප්‍රමාණය වැඩි කරන්නේ නැහැ. සමස්තයක් ලෙස මෙසේ ලැබුණු මුදල් ආයෝජනය කරනවා මිස පරිභෝජනය සඳහා වැය කරන්නේ නැහැ. ඒ නිසා, කොටස් වෙළඳපොළ මිල ගණන් ආදිය ඉහළ යනවා මිස පාරිභෝගික භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. ආයෝජන වැඩි වෙද්දී, රටේ නිෂ්පාදනය ඉහළ යන අතර රැකියා නියුක්තිය වැඩි වී සමාජයේ පහළ ස්ථර වෙතද ප්‍රතිලාභ ගලා එන නමුත් ඒ සඳහා යම් කාලයක් යනවා. මෙහිදී පාරිභෝගික භාණ්ඩ සඳහා ඉල්ලුම ඉහළ යන විට අනෙක් පැත්තෙන් නිෂ්පාදනයද ඉහළ ගොස් අවසන් නිසා මිල ඉහළ යාමක් සිදු වන්නේ නැහැ.

අඩු ආදායම්ලාභීන් අතට සෘජුව මුදල් ලබා දුන් විට සිදු වන්නේ මේ දෙයම නෙමෙයි. ඔවුන් එක පැත්තකින් එම මුදල් විශාල ලෙස භාණ්ඩ හා සේවා මිලදී ගැනීම සඳහා වැය කරන අතර අනෙක් පැත්තෙන් අතේ සල්ලි තිබෙන නිසා රැකියාවක් කරන්නට තිබෙන උනන්දුව අඩු වෙනවා. මෙහි සම්ප්‍රයුක්ත ප්‍රතිඵලය වන්නේ එක පැත්තකින් පාරිභෝගික භාණ්ඩ සඳහා ඉල්ලුම ඉහළ යද්දී අනෙක් පැත්තෙන් සැපයුම සීමා වීමයි. අවසන් ප්‍රතිඵලය උද්ධමනයයි.

සල්ලි අච්චු ගසා ලොකු සමාගම් බේරා ගැනීම නරක දෙයක් බවත්, එහෙත් සල්ලි අච්චු ගසා දුප්පතුන්ට බෙදීම හොඳ දෙයක් බවත්, කෙනෙකුට තර්ක කළ හැකියි. එහෙත්, අච්චු ගහන සල්ලි දුප්පතුන් අතට යාමෙන් ඔවුන්ට ලැබෙන ක්ෂණික සහනය උද්ධමනය ඉහළ ගිය වහාම අහෝසි වෙනවා. දුප්පතුන්ට දැනෙන උද්ධමන පීඩනය පොහොසතුන්ට දැනෙන්නේ නැහැ. උද්ධමනය ඉහළ යද්දී ඔවුන්ගේ වත්කම් වල මිල වැඩි වී ඒ වෙනුවෙන් ලැබෙන ප්‍රතිලාභද ඉහළ යනවා. එම වාසිය පාරිභෝගික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යාමේ අවාසියට වඩා වැඩියි. 

සල්ලි අච්චු ගසා රටක දුප්පතුන් සුබසාධනය කිරීමේදී ඇත්තටම සිදු වන්නේ ඔවුන්ව රැවටීමක් පමණයි. එක සාක්කුවකට වැටෙන සල්ලි අනෙක් සාක්කුවෙන් නැවත ආපසු යනවා. සැබෑ සුබසාධනයක් කරන්නනම් කාගෙන් හෝ බදු ලෙස එම වියදම පියවා ගන්නම සිදු වෙනවා.

ආර්ථිකය 12.3%කින් වර්ධනය වේ!

 

වසරේ දෙවන කාර්තුව තුළ, පෙර වසරේ දෙවන කාර්තුවට සාපේක්ෂව, ලංකාවේ ආර්ථිකය 12.3%කින් වර්ධනය වී තිබෙනවා. මේ වර්ධනය සිදුව තිබෙන්නේ කෘෂිකාර්මික අංශය 8.1%කින්ද, කාර්මික අංශය 22.1%කින්ද, සේවා අංශය 7.5%කින්ද වර්ධනය වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙසයි.

පසුගිය වසරේ දෙවන කාර්තුව තුළ ලංකාවේ ආර්ථිකය 16.2%කින් හැකිලුනා. ඒ එම කාලය තුළ රටා වසා තැබීම හේතුවෙන්. එහෙත්, මේ වසරේ දෙවන කාර්තුව තුළ රට විවෘතව තිබුණු නිසා රටේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් සැලකිය යුතු තරම් ඉහළ මට්ටමක පැවතුණා. පෙර වසරේ කඩා වැටීමෙන් මුළුමනින්ම ගොඩ ඇවිත් නැතත්, ආර්ථිකය 12.3%කින් වර්ධනය වී තිබෙන්නේ ඒ නිසා. 

මෙවැනි වර්ධනයක් ලැබීමෙන් පසුවත්, තවමත් ආර්ථිකයේ ප්‍රමාණය 2017 දෙවන කාර්තුවේදී වූ තරමට වඩා අඩුයි. තෙවන හා සිවුවන කාර්තු තුළ රට වසා දැමීම නිසා ආර්ථිකයේ පසුබෑමක් නැවතත් ඇති වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කළ හැකියි.

තවත් විශේෂ කරුණක් වන්නේ උද්ධමනය පිළිබඳ වඩා පුළුල් නිර්ණායකයක් වන දදේනි අවධමනකය අනුව, සමස්තයක් ලෙස 7.4%කින් මිල මට්ටම් ඉහළ ගොස් තිබීමයි. කෘෂිකාර්මික අංශයේ මෙම ඉහළ යෑම 11.5%ක්. අදාළ කාලය තුළ M1 මුදල් සැපයුම 29.1% කින් ඉහළ ගොස් ඇති තත්ත්වයක් තුළ මෙය අනපේක්ෂිත දෙයක් නෙමෙයි. මුදල් සැපයුම සීමා කර ඉදිරි කාලය තුළ උද්ධමනය පාලනය කර ගැනීම මහ බැංකුව හමුවේ තිබෙන අභියෝගයක්. 

ගෙදර යන ගමන් ලියූ අවසන් ලිපිය

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ පහළොස්වන අධිපති සේ කටයුතු කළ මහාචාර්ය ඩබ්ලිව් ඩී ලක්ෂ්මන් අද සිය ධුරයෙන් ඉවත් වෙනවා. ඔහු කියන විදිහට තමන්ට සිදු වූ සිත් රිදීම් මේ තීරණයට හේතු වී තිබෙනවා. ඒ මොනවාද කියා කියා නැහැ.

මහාචාර්ය ලක්ෂ්මන්ගේ ප්‍රකාශය අනුව මහ බැංකු අධිපති සේ ඔහු කටයුතු කර තිබෙන්නේ ආර්ථික විද්‍යාඥයින්ගෙන් බහුතරයක් විසින් නොපිළිගන්නා, සුළුතර ආර්ථික විද්‍යාඥයින් පිරිසක් විසින් පමණක් පිළිගන්නා ආර්ථික විද්‍යාවකට අනුවයි. මහ බැංකුවේ සිටින ආර්ථික විද්‍යාඥයින් බහුතරයක්ද ඔහුගේ ආර්ථික විද්‍යාව පිළිගෙන නැහැ.

මහාචාර්ය ලක්ෂ්මන්ගේ අධිපති ධුර කාලය තුළ අපට පෙනෙන්නට තිබුණේ ඉවක් බවක් නැතිව සංචිත විකුණමින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගැනීම, රජය වෙනුවෙන් මහ බැංකුව ලෝකයට ණය වීම, ආනයන පාලනය ආදී දේවලුයි. ඔහු ඒ දේවල් කළේ ඔහු විශ්වාස කළ ආර්ථික විද්‍යාව අනුව වෙන්න ඇති. 

අවසාන වශයෙන් මහාචාර්ය ලක්ෂ්මන් ධුරයෙන් ඉවත් වන්නේ ඉතා කෙටි කාලයක් තුළ මහ බැංකුවක් බංකොළොත් කිරීමෙන් පසුවයි. තමන්ගේ මාස විස්සක කෙටි ධුර කාලය තුළ මහ බැංකුව සතු විදේශ වත්කම් එහි විදේශ බැරකම් පියවීමටවත් ප්‍රමාණවත් නොමැති තැනකට මහ බැංකුව තල්ලු කිරීමට මේ අධිපතිවරයා සමත්ව තිබෙනවා. මහ බැංකුවේ අධිපති ධුරයෙන් ඉවත් වීමෙන් පසු ඔහුගේ සිත් තැවුල් පහව යනු ඇතත් රටේ මිනිස්සුන්ට සිත් තැවුල් දැනෙන්න පටන් ගනු ඇත්තේ ඔහු අනුගමනය කළ සුළුතර ආර්ථික විද්‍යා න්‍යායයන්ගේ ප්‍රතිඵල තැපෑලෙන් එන කොටයි. 

මහාචාර්ය ලක්ෂ්මන් අධිපති ධුරය අත හැරීමට මසකට පමණ පෙර සිට වාණිජ බැංකු වල ඩොලරයක මිල මහ බැංකුවේ පාලනයෙන් ගිලිහී නිදහසේ පාවෙන්න පටන් ගත්තා. එහෙත්, පසුගිය සතියේ හිටිවනම වාණිජ බැංකු වල ඩොලරයක මිල මහ බැංකුවේ මිලටම පහත වැටුණා. සිදු වුනේ කුමක්ද කියා මේ වෙද්දී අනාවරණය වී තිබෙනවා.

මහ බැංකුවේ සංචිත අඩියටම වගේ හිඳී තියෙද්දීත් ඩොලරයක මිල රුපියල් 200 ආසන්නයේ තියා ගැනීම සඳහා අගෝස්තු මාසය තුළ පමණක් මහ බැංකුව විසින් ශුද්ධ වශයෙන් ඩොලර් මිලියන 175ක පමණ සංචිත විකුණා තිබෙනවා. මහ බැංකුව ශුද්ධ ණයකරුවෙකු කරමින් මෙපමණ සංචිත විකිණීමෙන් පසුවද වාණිජ බැංකු වල ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වී තිබෙන්නේ රුපියල් 225 පමණ මට්ටමකයි. ඒ, ආනයන පාලන හරහා ඩොලර් ඉල්ලුම සීමා කිරීමෙන්ද පසුවයි.

සංචිත විකිණීමෙන්ද ඩොලරයේ මිල පාලනය කර ගත නොහැකි වීමෙන් පසුව මහ බැංකු අධිපතිවරයා විසින් ගෙදර යන ගමන් හෝ ගෙදර යන්නට පෙර අවසන් කටයුත්තක් ලෙස සියලු වාණිජ බැංකු වල හා ජාතික ඉතිරි කිරීමේ බැංකුවේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරීන්ට ලිපියක් ලියමින් ඩොලරයේ මිල මහ බැංකුවට හා රජයට අවශ්‍ය මට්ටමේ තියා ගන්නා ලෙස අවවාද කර තිබෙනවා. එසේ නොකළහොත් පාවිච්චි කළ හැකි මහ බැංකුව සතු ආයුධ ගැනද මේ ලිපියේ සඳහන්ව ඇතත් මහ බැංකුව විසින් මේ වගේ ක්‍රියා මාර්ගයක් ගන්නේ තමන්ගේ ආයුධ ගබඩාවේ ආයුධ සියල්ල අවසන් වීමෙන් පසුව වෙන කළ හැකි දෙයක් නොමැති වූ විට බව රහසක් නෙමෙයි.

මහ බැංකු අධිපතිගේ "නියෝගය" අනුව වානිජ බැංකු විසින් ඩොලරයක විකිණුම් මිල රුපියල් 203 මට්ටමේ පවත්වා ගත යුතුයි. එහෙත්, මේ මිලට විකුණන්නනම් ඊට අඩුවෙන් ඩොලර් මිල දී ගත යුතු නිසා අවසන් ප්‍රතිඵලය වාණිජ බැංකු වල විණිමය අනුපාතයද නමට පමණක් විණිමය අනුපාතයක් වීමයි.

අලුතෙන් ධුරය භාර ගන්නා අධිපතිවරයාද කලින් ධුර කාලයේදී කළාක් මෙන් විණිමය අනුපාතය තිබෙන මට්ටමේම තියා ගන්නට ගැසිය හැකි හැම දහං ගැටයක්ම ගහන බව ස්ථිරයි.

කලින් වැඩිවුනේ බඩුමිලද ඩොලරයද?

සල්ලි අච්චු ගැසීම සීමා නොකරන තුරු විණිමය අනුපාතය පාලනය කර බඩු මිල අඩු කළ නොහැකි බව මම කලින් ලිපියේ පැහැදිලි කළා. විණිමය අනුපාතය පාලනය කර ආනයනික බඩු වල මිල අඩු කළ හැකි වුවත්, ඒ අඩුවටත් හරියන්න දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යාම නොවැලැක්විය හැකියි. ඒ නිසා, විණිමය අනුපාතය පාලනය කළ පමණින් උද්ධමනය අඩුවීමක් සිදු වෙන්නේ නැහැ.

මෙය ආර්ථික විද්‍යාව පිළිබඳ පුහුණුවක් නැති අයෙකුගේ තර්ක බුද්ධියට එකවර ගෝචර වන දෙයක් නෙමෙයි. එවැනි පුහුණුවක් නැති අයෙකුට හිතෙන්නේ ඩොලරය ඉහළ යන විට බඩුමිල ඉහළ යන බව හා ඒ නිසාම ඩොලරයේ මිල පාලනය කර උද්ධමනය පාලනය කළ හැකි බවයි.

සාමාන්‍ය පුද්ගලයෙකුට මේ වගේ දෙයක් නොතේරුණා කියා ලොකු ප්‍රශ්නයකුත් නැහැ. තේරුණත්, නොතේරුණත් රටක විණිමය අනුපාතය සාමාන්‍ය අයෙකුට පාලනය කළ නොහැකියි. එය කළ හැක්කේ මහ බැංකුවේ බල අධිකාරයටයි. සාමාන්‍යයෙන් රටක මහ බැංකුව පාලනය කරන කෙනෙකුට මේ වගේ දේවල් අමුතුවෙන් කියා දිය යුතු නැහැ. එවැනි තනතුරකට පත් වෙන්නේ ආර්ථික විද්‍යාව පිළිබඳ පුහුණුවක් ඇති අයෙක්. සම්මත ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය ගැන දැනුමක් වගේම විශ්වාසයක්ද ඇති අයෙක්.

කොහොම වුනත්, පසුගිය කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් විණිමය අනුපාතය පාලනය කිරීමට උත්සාහ දැරූ වකවානු අපට දැකිය හැකි වුනා. ඒ හැම විටම, වසර කිහිපයකට පසුව විණිමය අනුපාතයේ එක වර සිදු වන කඩා වැටීමකට මුහුණ දීමටද සිදු වුනා. එහෙම වුනා කියලා වැඩේ නැවතුනේත් නැහැ. කඩා වැටුණු තැන සිට නැවතත් පරණ සෙල්ලමම කෙරුණා. මේ වැඩේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ලංකාවේ අපනයන කඩා වැටී, චීන හා ඉන්දියානු ආනයනික භාණ්ඩ රටට ගලා ආවා. චීනය හෝ ඉන්දියාව කවර ආකාරයකින් හෝ ලංකාවේ විණිමය ප්‍රතිපත්තිය පාලනය කරනවාද කියා සැක හිතෙන තරමටම මේ වැඩේ දුරදිග ගියා. ලංකාව අමාරුවෙන් උපයන ඩොලර් වලින් ඉන්දියානු හා චීන නිෂ්පාදකයෝ ගොඩ ගියා. මේ වැඩේ තවමත් සිදු වෙනවා.

පහත වගුවේ තිබෙන්නේ පසුගිය වසර විස්සක කාලය තුළ ඩොලරයක වාර්ෂික සාමාන්‍ය මිල, පාරිභෝගික මිල දර්ශකයේ වාර්ෂික සාමාන්‍ය අගය හා දදේනි අවධමනකයේ වාර්ෂික සාමාන්‍ය අගය වෙනස් වූ ආකාරයයි.

මහ බැංකුව විසින් 2004-2006 අතර රුපියල් 100 මට්ටමේත් 2007-2011 අතර රුපියල් 110 මට්ටමේත් ඉන් පසුව 2002-2014 අතර රුපියල් 130 මට්ටමේත් ඩොලරයක මිල පවත්වා ගැනීමට උත්සාහ කළා. එහෙත්, මේ එක අවස්ථාවකදීවත් දිගටම ඩොලරයේ මිල එකම මට්ටමක ස්ථිරව තබා ගත නොහැකි වුනා. එසේ කළ උත්සාහයන් හැම විටම අවසන් වුනේ ඩොලරයේ ක්ෂණික කඩා වැටීමකින්. 

මෙසේ ඩොලරයේ මිල ස්ථිරව තබා ගත් කාල වකවානු වල බඩු මිල වැඩි වුනේ නැද්ද? 2007-2011 කාලය තුළ ඩොලරයක වාර්ෂික සාමාන්‍ය මිල වෙනස් නොවුණු තරම්. සාමාන්‍යයෙන් සිදුවන මිල ඉහළ යාම වෙනුවට මේ කාලය තුළ ඩොලරයක මිල -0.05%කින් පහළ ගියා. එහෙත්, ඒ කාලය තුළ පාරිභෝගික මිල දර්ශකයේ අගය 37.2%කින්ද, දදේනි අවධමන දර්ශකය 38.9%කින්ද ඉහළ ගියා. මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ උද්ධමනයට හේතු වන්නේ සල්ලි අච්චු ගැසීම මිස විණිමය අනුපාතය නොවන බවයි.

සමස්තයක් ලෙස 2004-2014 දස වසරක කාලය තුළම ඩොලරයේ මිල ඉහළ ගියේ 29.0%කින් පමණයි. එයින්ද 15.4%ක ඉහළ යාමක් සිදු වුනේ 2011-2012 අතර සිදු වූ ක්ෂණික කඩා වැටීමක් ලෙසයි. මෙම දස වසර තුළ පාරිභෝගික මිල දර්ශකයේ අගය 145.6%කින්ද, දදේනි අවධමන දර්ශකය 133.0%කින්ද ඉහළ ගියා. විණිමය අනුපාතයෙහි 15.4%ක ඉහළ යාමක් සිදු වූ 2011-2012 අතර පාරිභෝගික මිල දර්ශකයේ අගය ඉහළ ගියේ 10.8%කින් පමණයි. දදේනි අවධමන දර්ශකය ඉහළ ගියේ ඊටත් අඩුවෙන්, 7.5%කින් පමණයි. මිල මට්ටම් විශාල ලෙස ඉහළ ගියේ විණිමය අනුපාතය එක තැනම වගේ තබාගෙන සිටියදීයි.

මෙයින් වෙනස්ව 2014-2020 අතර ඩොලරයේ මිල 42.1%කින් ඉහළ ගියත්, ඒ හේතුව නිසා බඩු මිල එපමණකින් ඉහළ ගියේ නැහැ. එම කාලය තුළ පාරිභෝගික මිල දර්ශකයේ අගය ඉහළ ගියේ 24.9%කින් පමණයි. දදේනි අවධමන දර්ශකය ඉහළ ගියේ ඊටත් අඩුවෙන්, 26.9%කින් පමණයි. ඩොලරයේ මිල ඉහළ යද්දී බඩු මිල එතරම් ඉහළ නොයනවා කියා කියන්නේ ඩොලර් උපයන අයට වාසිදායක තත්ත්වයක්. එහෙත් ඩොලර් උපයන්නේ නැති, ඩොලර් මිල දී ගෙන වැය කරන අය මෙවැනි තත්ත්වයකට කැමති නැහැ.

උද්ධමනය වැඩි වෙන්නේ ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාම නිසා නෙමෙයි. එහෙත් ඩොලරයේ මිල ඉහළ යන්නේ උද්ධමනය නිසා. උද්ධමනය වැඩි වන්නේ සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසා. මෙහි කිකිළිද බිත්තරයද වැනි ගැටළුවක් නැහැ.

ඩොලරයේ මිල හා බඩු මිල

ඩොලරයේ මිල ඉහළ යාම ගැන ලංකාවේ ගොඩක් අයට තිබෙන්නේ විශාල භීතිකාවක්. මේ අයගේ ප්‍රධානම තර්කය වන්නේ ඩොලරයේ මිල ඉහළ ගියාම බඩු ගණන් යනවා කියන එකයි. කතාව ඇත්ත. ආනයනික බඩු වල මිල අනිවාර්යයෙන්ම ඩොලරය ඉහළ යන අනුපාතයට ගණන් යනවා තමයි. ඊට අමතරව ආනයනික අමුද්‍රව්‍ය අවශ්‍ය වන දේශීය නිෂ්පාදන වල මිලත් ඩොලරයක මිල ඉහළ යද්දී ගණන් යනවා. මේවා න්‍යායාත්මකව පැහැදිලි කළ හැකි, ඒ වගේම ප්‍රායෝගිකව මහ පොළොවේ දැකිය හැකි දේවල්

හැබැයි මේ කතාව කියන අය නොකියන හෝ නොදකින දෙය ඩොලරයක මිල එලෙසම තිබුණත් ලංකාවේ බඩු මිල ඉහළ යනවා කියන එකයි. එහෙම නොවෙනවා කියා කවුරු හෝ හිතනවාද?

ඩොලරයක මිල එලෙසම තිබුණත් ලංකාවේ බඩු මිල ඉහළ යන්නේ ඇයි?

ලංකාවේ රජය ආදායම ඉක්මවා වියදම් කරනවා. ඒ නිසා, හැම විටම වාගේ පියවිය යුතු රාජ්‍ය අයවැය හිඟයක් ඉතිරි වෙනවා. මේ හිඟය පියවන්න සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසා රටේ මුදල් සැපයුම ආර්ථික වර්ධනය ඉක්මවා ඉහළ යනවා. එහිදී රටේ තිබෙන භාණ්ඩ සැපයුම ඉක්මවා භාණ්ඩ වලට තිබෙන ඉල්ලුම ඉහළ යනවා. ඇයි මිනිස්සු අතේ වැඩිපුර සල්ලි තියෙනවනේ. 

වැඩි වූ මුදල් අතේ තියෙන මිනිස්සු රටේ නිපදවෙන සීමිත භාණ්ඩ හා සේවා ටික මිල දී ගන්න තරඟ කරද්දී ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙන්නේ දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යාම තුළින්. හැබැයි ඩොලරයේ මිල වෙනස් වෙලා නැති නිසා ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. ආනයනික අමුද්‍රව්‍ය අවශ්‍ය වන දේශීය නිෂ්පාදන වල මිලද යම් තරමකින් ඉහළ යනවා. එහෙත්, දේශීය නිෂ්පාදන තරමටම මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. මුදල් අච්චු ගැසීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සමස්තයක් ලෙස මිල මට්ටම ඉහළ ගියත් ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල එලෙසමයි.

මේ විදිහට ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල එලෙසම තියෙද්දී දේශීය නිපැයුම් වල පමණක් මිල වැඩි වූ විට මොකද වෙන්නේ? රට ඇතුළේ දේශීය නිෂ්පාදන වලට ඉල්ලුම අඩු වෙනවා. ආනයනික භාණ්ඩ වලට ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. ඔය අතර කවුරු හෝ කෙනෙක් දේශීය නිෂ්පාදන වෙනුවට මිල අඩු ආදේශක කොහෙන් හෝ හොයාගෙන ආනයනය කරනවා. දේශීය නිෂ්පාදකයාට ආනයනික භාණ්ඩ එක්ක තරඟ කළ නොහැකි වී වෙළඳපොළෙන් ඉවත් වෙන්න සිදු වෙනවා.

මේ විදිහට දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යද්දී අපනයන වෙළඳපොළ ඉලක්ක කර හදන දේශීය නිෂ්පාදන වල පිරිවැයද ඉහළ යනවා. එහෙත් එම අපනයන විකුණා උපයන ආදායම් වැඩි නොවන නිසා අපනයනකරුවන්ගේ ලාබ අඩුවෙනවා. ඔවුන්ටද වෙළඳපොළෙන් ඉවත් වෙන්න සිදු වෙනවා. 

මේ ආකාරයෙන් ලංකාවේ රජය විසින් දිගින් දිගටම අයවැය හිඟයක් නඩත්තු කරමින් එය පියවීමට මුදල් අච්චු ගැසීමේත්, ඒ අතර විණිමය අනුපාතය ඉහළ යාම පාලනය කිරීමේත් ප්‍රතිඵලය වන්නේ එක පැත්තකින් ආනයන ඉහළ යන අතර අනෙක් පැත්තෙන් අපනයන කඩා වැටෙන එකයි. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රටේ ඩොලර් හිඟයක් ඇති වෙනවා. ඩොලර් හිඟය පියවන්න විදේශ ණය අවශ්‍ය වෙනවා. රජය යම් හෙයකින් විදේශ ණය නොගත්තත්, රටේ කාට හෝ විදේශ ණය ගන්නම වෙනවා. ඒ විදිහට කවුරු හෝ ණයට ගන්න ඩොලර් විකුණද්දී ආනයන අපනයන පරතරය නිසා ඇති වී තිබෙන ඩොලර් හිඟය පියවෙන නිසා ඩොලර් එකේ මිල ඉහළ නොගොස් එලෙසම තියෙනවා. දිගින් දිගටම විදේශ ණය ගන්නා තුරු ආනයන අපනයන පරතරයත් එලෙසම තියෙනවා.

විණිමය අනුපාතය එක තැන තියාගෙන සල්ලි අච්චු ගහන තරමට වෙන එකම දෙය ආනයන ඉල්ලුම තව තවත් ඉහළ යන එක පමණයි. මුදල් සැපයුම ඉහළ යාම නිසා ලංකාවේ ආනයන ඉල්ලුම දෙතුන් ගුණයකින් වැඩි වුනත් ලෝක මට්ටමේදී සැපයුමට එය දැනෙන්නේවත් නැති නිසා ලංකාවේ ඉල්ලුම වැඩි වුනා කියා ආනයන භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යන්නේ නැහැ. ඉල්ලන තරමට අපනයන ලංකාවට එනවා. අනෙක් පැත්තෙන් ලංකාවේ අපනයන භාණ්ඩ වල මිල වැඩි වීම නිසා අපනයනකරුවන්ට ලෝකයේ අනෙක් රටවල් එක්ක තරඟ කරන්න අසීරු වී අපනයන ප්‍රමාණය පහළ බසින නිසා මිල වැඩිවීමේ වාසිය අපනයනකරුවන්ට ලොකුවට ලැබෙන්නෙත් නැහැ.

සල්ලි අච්චු ගහන අතරම, විණිමය අනුපාතය "අවශ්‍ය පමණ" ඉහළ යන්න ඉඩ දුන්නහම වෙන්නේ කුමක්ද?

දැන් මිනිස්සු අතේ සල්ලි වැඩිපුර ගැවසෙනවා. නමුත්, ඒ එක්කම කලින් මිල දී ගත් ආනයන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය මිල දී ගන්න වැඩි රුපියල් ප්‍රමාණයක් ගෙවන්න වෙන නිසා දේශීය භාණ්ඩ මිල දී ගන්න ලොකු මුදලක් අතේ ඉතිරි වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, තව දුරටත් යම් මුදලක් ඉතිරි වෙනවා. ඒ මුදලෙන් දේශීය භාණ්ඩ මිල දී ගනිද්දී දේශීය භාණ්ඩ වල ඉල්ලුමද යම් තරමකින් ඉහළ ගොස් ඒ හේතුව නිසා මිල ඉහළ යනවා. විණිමය අනුපාතය ඉහළ ගිහින් තියෙන්නේ අවශ්‍ය තරමටනම් දේශීය නිෂ්පාදන හා ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යන්නේ එකම තරමින්. එහිදී සල්ලි අච්චු ගැහීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උද්ධමනය ඇති වන නමුත් ආනයන අපනයන පරතරයට බලපෑමක් වෙන්නේ නැහැ. ඩොලර් හිඟයක් ඇති වෙන්නේ නැහැ.

අලුතෙන් අච්චු ගැසූ සල්ලි ප්‍රමාණයට සාපේක්ෂව විණිමය අනුපාතය ඕනෑවට වඩා ඉහළ ගියොත් වෙන්නේ කුමක්ද? මෙහිදී ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යන නිසා ආනයන ආදේශක වලට ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. එහෙත්, ආනයන ආදේශක නැති තෙල් වැනි අත්‍යාවශ්‍ය ආනයන භාණ්ඩ වෙනුවෙන් අතේ තිබෙන සල්ලි ටික වියදම් කළාට පස්සේ අත්‍යාවශ්‍ය නොවන දේශීය නිෂ්පාදන මිල දී ගන්න සල්ලි හිඟ වන නිසා ඒවාට ඉල්ලුම අඩුවී මිල අඩු විය හැකියි. මෙහිදී සමස්තයක් ලෙස මිල මට්ටම ඉහළ යන නිසා අපනයන තරඟකාරිත්වය වැඩි වෙන්නේත් නැහැ. ආර්ථිකයට යම් හානියක් විය හැකියි. මේ වගේ තත්ත්වයක් ඇති වන්නේ විණිමය අනුපාතය පාලනය කරන්න ගිහින් අසමත් වීමෙන් පසුව එකවර ක්ෂණිකව විණිමය අනුපාතය කඩා වැටෙන අවස්ථාවකයි.

සල්ලි අච්චු ගහනවානම් ඊට අනුරූපව අවශ්‍ය පමණ විණිමය අනුපාතයද ඉහළ යන්න ඉඩ දිය යුතුයි. එහිදී සල්ලි අච්චු ගැසීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇති වන උද්ධමනය නොවැලැක්විය හැකි නමුත් ගෙවුම් ශේෂයට හානියක් වෙන්නේ නැහැ. හැබැයි සල්ලි අච්චු ගහන අතරම උද්ධමනය පාලනය කරන්න කියලා විණිමය අනුපාතය පාලනය කළ විට සිදු වෙන්නේ ආනයන අපනයන පරතරය ඉහළ ගිහින් ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නයක් ඇති වන එකයි. ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ නොගියත් දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යන නිසා උද්ධමනය පාලනය වෙන්නේ නැහැ.

දැන් මේ වැඩේ වෙන්නේ සල්ලි අච්චු ගැසීම නිසා ඉහළ ගිය ඉල්ලුමට හරියන්න ආනයන කිරීමට ඉඩ ඇරියොත්නේ. ආනයන පාලනය කරලා ප්‍රශ්නය විසඳන්න බැරිද? 

මේකත් විසඳුමක් තමයි. දැන් මිනිස්සු අතේ සල්ලි වැඩිපුර ගැවසෙනවා. ආනයනික භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ නොයන නිසා ඉල්ලුම වැඩි වුනත් ආනයන සීමා නිසා මිල දී ගන්න බඩු නැහැ. ඒ නිසා, සල්ලි අතේ ඉතිරි වී දේශීය නිෂ්පාදන සඳහා වන ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. එහිදී දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යනවා. එහෙම වුනා කියලා දේශීය නිෂ්පාදන මිල දී නොගෙන ඉන්නත් බැහැ. මොකද මිල අඩු වුනත් ආනයනික බඩු කඩේ නැහැ. 

මුදල් සැපයුම වැඩි වීම නිසා දේශීය නිෂ්පාදන වලට ඉල්ලුම වැඩි වුනත් දේශීය නිෂ්පාදකයෝ නිෂ්පාදනය වැඩි කර ලාබ ලැබීමේ  අවදානම ගන්න බයයි. මොකද ආනයන පාලන කොයි වෙලාවක හෝ ඉවත් කළ වහාම තමන්ගේ නිෂ්පාදන වලට ඉල්ලුමක් නැති බව පැහැදිලි නිසා. කෙටි කලකින් නිපදවා වෙළඳපොළට දැමිය හැකි දේවල් පමණක් වැඩියෙන් රට ඇතුළේ හැදෙනවා. එහෙත් දිගුකාලීනව රටේ නිෂ්පාදනය ඉහළ යන්නේ නැහැ. අනෙක් පැත්තෙන් රටේ උද්ධමනය අපනයන ආදායමට නරක විදිහට බලපානවා. මේ ප්‍රශ්න තිබුණත් ආනයන පාලනය ඩොලර් හිඟයට තාවකාලික පිළියමක්. හැබැයි ආනයන පාලනය ඉවත් කළ වහාම නැවත හිටපු තැනමයි. 

විණිමය අනුපාතය තිබිය යුතු "නියම තැන" කොතැනද? ලෝකයේ අනෙක් රටවල් සල්ලි අච්චු ගහන වේගයෙන්ම ලංකාවත් සල්ලි අච්චු ගහනවානම් විණිමය අනුපාතය එක තැනක තියා ගන්න පුළුවන්. අනෙක් රටවලට වඩා අඩුවෙන් සල්ලි අච්චු ගහනවානම්, සිංගප්පූරුවේ වගේ, විණිමය අනුපාතය ශක්තිමත් වෙන්න අරින්නත් පුළුවන්. එහෙත්, ලෝකයේ අනෙක් රටවලට වඩා වේගයෙන් සල්ලි අච්චු ගහනවානම් විණිමය අනුපාතය දුර්වල වෙන්න අරින්න වෙනවා. නැත්නම් වෙන්නේ ආනයන අපනයන පරතරය ටිකෙන් ටික වැඩි වෙන එකයි.

විණිමය අනුපාතය තියෙන්නේ නියම තැනනම් ආනයන පාලන දමන්න අවශ්‍ය වෙන්නේ නැහැ. 

උද්ධමන බය

මහ බැංකුව විසින් ප්‍රතිපත්ති පොලී අනුපාතික ඉහළ දමා තිබෙනවා. ඒ වගේම සංචිත පොලී අනුපාතිකයද ඉහළ දමා තිබෙනවා. මේ හරහා මහ බැංකුව විසින් සංඥා කර තිබෙන්නේ මහ බැංකුවටද උද්ධමන බය දැනී තිබෙන බවයි. ඒ වගේම, උද්ධමනය පාලනය කිරීමට මහ බැංකුව නොපසුබට වන බවද මේ හරහා සංඥා කර තිබෙනවා.

මහ බැංකුව විසින් සල්ලි අච්චු ගැසීම පිළිබඳව විශාල බියක් මේ වන විට ජනගත කරනු ලැබ තිබෙනවා. මේ බිය පදනම් විරහිත බියක්ම නෙමෙයි. කෙසේ වුවත්, මේ කියන සල්ලි අච්චු ගැහීම මූලික වශයෙන්ම මහ බැංකුවේ විදේශ සංචිත විකිණීමේ අතුරු පලයක්. ප්‍රධාන ප්‍රශ්නය ඩොලර් හිඟය මිසක් සල්ලි අච්චු ගැහීම නෙමෙයි. එය ද්වීතියික ප්‍රශ්නයක්. ද්වීතියික ප්‍රශ්නයද විශාල ප්‍රශ්නයක් විය හැකි නමුත් එයට මුහුණ දෙන්න වෙන්නේ මුල් ප්‍රශ්නයට මුහුණ දීමෙන් පසුවයි.

කෝවිඩ් හමුවේ ලෝකයේ බොහෝ රටවල් වල මහ බැංකු විශාල වශයෙන් සල්ලි අච්චු ගහන්න පෙළඹුණා. ඒ අනුව, ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින්ද ලිහිල් මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීම සිදුවිය යුතුව තිබුණු දෙයක්. කෙසේ වුවත්, ලංකාවේ රජයේ ආදායම් අඩු වී වියදම් වැඩි වුනේ කෝවිඩ් නිසාම නෙමෙයි. වසංගතයට පෙර ආණ්ඩුව විසින් අනුගමනය කළ ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග නිසා. වත්මන් ආණ්ඩුව බලයට පත් වීමෙන් අනතුරුව එක පැත්තකින් ආදායම් අඩු කර ගනිමින් අනෙක් පැත්තෙන් රාජ්‍ය වියදම් වැඩි කර ගත්තා. ඒ හරහා අයවැය හිඟය විශාල ලෙස පුළුල් කර ගත්තා. 

ආණ්ඩුව මෙහෙම කළේ ඇයි? දේශපාලනිකව මෙය ජනප්‍රියවාදී ප්‍රවේශයක්. රජයෙන් ලැබෙන දේවල් වැඩියෙන් අරගෙන අඩුවෙන් බදු ගෙවන්න මිනිස්සු කැමතියි. ඊට අමතරව, ලිහිල් රාජ්‍ය මූල්‍ය හා මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් දිගින් දිගටම පවත්වා ගැනීමෙන් ආර්ථිකය දිගින් දිගටම ප්‍රසාරණය කළ හැකිය යන විශ්වාසයද මේ ආණ්ඩුවේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය තුළ තිබෙනවා. මේ සඳහා අයවැය හිඟය වගේම අඩු පොලී අනුපාතිකද නඩත්තු කළ යුතුයි.

රජයේ අයවැය හිඟය ඉහළ යද්දී ඒ අඩුව පුරවන්න ණය ගන්න වෙනවා. ලංකාවට විදේශ ණය ලබා ගැනීම ඉතා අසීරු මට්ටමකට පත් වීමත් සමඟ මේ සඳහා ඉතිරිව තිබුණු විකල්පය දේශීය ණය ගැනීමයි. එහිදී පොලී අනුපාතික ඉහළ යනවා. අයවැය හිඟය ඉහළ මට්ටමක තබා ගනිමින් පොලී අනුපාතිකද පහළ මට්ටමක තබා ගත හැක්කේ විදේශ ණය දිගින් දිගටම ලබාගත හැකිනම් පමණයි. එය කළ නොහැකි වූ විට, එක්කෝ පොලී අනුපාතික ඉහළ යන්න ඉඩ අරින්න වෙනවා. එසේ නැත්නම් සල්ලි අච්චු ගහන්න වෙනවා. සල්ලි අච්චු ගැහීම උද්ධමනයට හේතු වූ විට උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහා පොලී අනුපාතික වැඩි කරන්න සිදු වන නිසා මෙය තුවාලය කැසීමක් පමණක්.

වසංගතය නිසා ලංකාවට එන ඩොලර් ප්‍රවාහ වල අඩුවීමක්ද සිදු වුනා. විශේෂයෙන් සංචාරක කර්මාන්තය හරහා රටට ගලා ආ ඩොලර්. මේ නිසා, රජයේ විදේශ ණය ගෙවන්න ඩොලර් නැති වීමේ ප්‍රශ්නයට ආණ්ඩුවට මුහුණ දෙන්න සිදු වුනා. මේ වගේ වෙලාවක මහ බැංකුවේ තිබෙන විදේශ සංචිත ප්‍රයෝජනයට ගැනීම අසාමාන්‍ය දෙයක් නෙමෙයි. සංචිත තියා ගන්නේම ඔය වගේ හදිසියකට ගන්න. නමුත් ප්‍රශ්නය ලංකාව සතුව මහා ලොකු විදේශ සංචිත ප්‍රමාණයක් නොතිබීමයි.

රජයට මහ බැංකුවෙන් ඩොලර් සෘජුවම මිල දී ගන්න වගේම බැංකු පද්ධතිය හරහා වක්‍ර ලෙස මිල දී ගන්නත් පුළුවන්. මහ බැංකුවෙන් සෘජුවම ඩොලර් මිල දී ගන්නා විට මහ බැංකුවට රුපියල් ආපසු එන නිසා මුදල් සැපයුම පහළ යනවා. එවිට මහ බැංකුවට නැවත මුදල් සැපයුම ප්‍රතිස්ථාපනය කරන්න සිදු වෙනවා. ඒ සඳහා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගන්න සිදු වෙනවා. මේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගත්තොත් ද්වීතියික වෙළඳපොළේ පොලී අනුපාතික පහළ යනවා. එහෙත් කෙළින්ම රජයෙන් අලුත් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගත්තොත් පොලී අනුපාතික වලට එවැනි බලපෑමක් වෙන්නේ නැහැ. 

රජයට මුහුණ දෙන්න සිදු වූ ප්‍රශ්නය වසංගතය නිසා ඇති වූ ඩොලර් ප්‍රශ්නය පමණක්නම් සල්ලි අච්චු ගැහීමක් කරන්න අවශ්‍ය වෙන්නේ නැහැ. රජය රුපියල් දී මහ බැංකුවෙන් ඩොලර් ගන්නවා. මහ බැංකුව ද්වීතියික වෙළඳපොළෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගෙන රුපියල් එළියට දමනවා. මුදල් සැපයුම ස්ථාවරයි. පොලී අනුපාතිකත් අඩු වෙනවා. එක ගලෙන් කුරුල්ලෝ දෙන්නයි. 

එහෙත් රජයට තිබුණේ ඩොලර් ප්‍රශ්නයක් පමණක් නෙමෙයි. විශාල අයවැය පරතරයක්ද පියවිය යුතුව තිබුණා. රජය මහ බැංකුවෙන් සංචිත මිල දී ගැනීම සඳහා ගෙවූ රුපියල් මහ බැංකුවෙන්ම ලබාගත් රුපියල්. ඒ නිසා, මහ බැංකුවට වසංගතය හමුවේ පොලී අනුපාතික අඩු කරන්න තව ගලක් ගහන්න වුනා. ඒ තමයි සංචිත පොලී අනුපාතික පහළ දැමීම.

දැන් මහ බැංකුව නැවතත් සංචිත පොලී අනුපාතික වැඩි කරලා. උද්ධමන පාලන උපාය මාර්ගයක් ලෙස ගත් මේ තීරණය නිසා පුළුල් මුදල් සැපයුම හැකිලෙනවා. රජයට දේශීය වෙළඳපොළෙන් ණය ලබා ගැනීම වඩා අසීරු වෙනවා. ඒ වෙනුවෙන් වැඩි පොලියක් ගෙවන්න සිදු වෙනවා. එයට අනුරූපව ව්‍යවස්ථාපිත පොලී අනුපාතිකද ඉහළ දමා තිබෙනවා.

මේ එක්කම රජයේ දේශීය ණය වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු පොලී වියදම් ඉහළ යන නිසා රාජ්‍ය අයවැය හිඟය මත පීඩනය තවත් වැඩි වෙනවා. ආදායම් වැඩි කර ගැනීම ගැන නොහිතනවානම් වියදම් කපන්න සිදු වෙනවා. මොන විදිහකින් හෝ රටට ඩොලර් ඇවිත් මහ බැංකුවේ සංචිත ඉහළ දාගත හැකි වුවහොත් එක්කෝ මහ බැංකුවට එම ඩොලර් මිල දී ගන්න අලුත් රුපියල් යොදාගන්න වෙනවා. එහිදී උද්ධමනය වැඩි විය හැකි නිසා නැවතත් පොලී අනුපාතික වැඩි කරන්න වෙනවා. එහෙම නැත්නම් වැඩි වන ඩොලර් සංචිත වලට අනුරූපව භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විකුණන්න වෙනවා. එහිදීත් පොලී අනුපාතික ඉහළ යනවා. ඒ නිසා, උද්ධමනය වලක්වා ගන්න අවශ්‍යනම් අයවැය හිඟය පාලනය නොකර ආණ්ඩුවට බේරෙන්න පුළුවන්කමක් ලැබෙන්නේ නැහැ. 

මහ බැංකුව සහ භාණ්ඩාගාර බිල්පත්

මේ වියුණුව හරහා මා පෙර ලිපි ගණනාවකින් රාජ්‍ය ණය සහ විදේශ ණය අතර වෙනස පැහැදිලි කර තිබෙනවා. සියලුම රාජ්‍ය ණය විදේශ ණය නොවනවාක් මෙන්ම සියලුම විදේශ ණය රාජ්‍ය ණයද නෙමෙයි. ඒ නිසා, රාජ්‍ය ණය අඩු වෙද්දී විදේශ ණය ඉහළ යා හැකියි. ඒ වගේම විදේශ ණය අඩු වෙද්දී රාජ්‍ය ණය ඉහළ යා හැකියි. මේ වෙද්දී, අඩු වශයෙන් අපේ වියුණුවෙහි පාඨකයින්ට, රාජ්‍ය ණය සහ විදේශ ණය අතර සම්බන්ධය පිළිබඳ ලොකු ගැටළු නැතැයි මා සිතනවා.

මහ බැංකුව සහ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් අතර සම්බන්ධයද මෙවැනිම පැටලිලි සහගත දෙයක්. ඒ නිසා, බොහෝ දෙනෙකුට මේ සම්බන්ධය පිළිබඳව විවිධ ගැටළු මතු වෙනවා.

භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කිරීම කිසියම් රටක රජය විසින් ණය ලබා ගන්නා ක්‍රමයක්. එම ණය දේශීය ණය හෝ විදේශීය ණය විය හැකියි. එය තීරණය වන්නේ නිකුත් කරන භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගන්නේ රට වැසියෙක්ද නැත්නම් විදේශිකයෙක්ද යන්න මතයි. රජයක් නිකුත් කරන භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වලින් යම් කොටසක් එම රටේ මහ බැංකුව විසින්ද මිල දී ගන්නට ඉඩ තිබෙනවා. එහිදී මහ බැංකුව විසින් රජයට ගෙවන්නේ අලුතෙන් මුද්‍රණය කළ මුදල්. ඒ නිසා රටේ මුදල් සැපයුම ඉහළ යනවා. 

මහ බැංකුව විසින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගනිද්දී රටේ මුදල් සැපයුම ඉහළ ගියත්, එම බිල්පත් කල් පිරෙද්දී රජය විසින් ණය ලෙස ලබාගත් මුදල පොලියද සමඟ ආපසු මහ බැංකුවට ගෙවන නිසා කලින් සංසරණයට එකතු වූ මුදල් සංසරණයෙන් ඉවත් වී නැවතත් මහ බැංකුව කරාම පැමිණෙනවා. මෙහිදී මුදල් සැපයුමෙහි අඩු වීමක් සිදු වෙනවා. 

ඉහත පරිදි මහ බැංකුව විසින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගනිද්දී සංසරණයට එකතු වන මුදල් නැවතත් කෙටි කලකින් මහ බැංකුව වෙතම ආපසු පැමිණියහොත් එයින් රටේ උද්ධමනය කෙරෙහි අහිතකර බලපෑමක් සිදු වන්නේ නැහැ. උද්ධමනයට හේතු වන්නේ මුදල් සැපයුම ඉහළ ගොස් දිගු කලක් එම ඉහළ මට්ටමෙහිම පැවති විටයි. මහ බැංකුව සතු රජයේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ප්‍රමාණය මහ බැංකුවේ වත්කමක් වන අතර රජයේ ණයක් හෙවත් බැරකමක්.

මේ ආකාරයෙන් මහ බැංකුව විසින් මිල දී ගන්නා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ඇතැම් විට මහ බැංකුව විසින් කල් පිරෙන තුරු තබා ගන්නා නමුත් හැම විටම එසේ කරන්නේ නැහැ. කල් පිරෙන්නට පෙර ඒවා බොහෝ විට ද්වීතියික වෙළඳපොළේ විකුණනවා. එවිට මහ බැංකුවට කල් පිරෙන්නට පෙරම මුදල් නැවත ලැබෙනවා. කල් පිරීමේදී රජය විසින් බිල්පතෙහි ඒ වන විට අයිතිකරුට මුදල් ගෙවනවා. මේ ආකාරයෙන්ම මහ බැංකුව විසින් සෘජුව රජයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී නොගෙන කලින් මිල දී ගත් අයෙකුගෙන් මිල දී ගැනීමද කරනවා. 

මහ බැංකුව විසින් සෘජුව රජයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගත්තත්, වෙනත් අයෙකුගෙන් ද්වීතියක වෙළඳපොළෙන් මිල දී ගත්තත් ඒ වෙනුවෙන් ගෙවන්නේ අලුතින් මුද්‍රණය කළ මුදල් නිසා මුදල් සැපයුම ඉහළ යනවා. බිල්පත් කල් පිරීමේදී හෝ ඊට පෙර ද්වීතියක වෙළඳපොළෙහි විකිණීමේදී මුදල් සැපයුම අඩු වෙනවා.

මීට අමතරව භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා අදාළව ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විසින් කරන තවත් කාර්යයක් තිබෙනවා. ඒ රජය වෙනුවෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් අලුතෙන් නිකුත් කර වෙන්දේසි කිරීමයි. මෙය ඉහත කී මහ බැංකුව විසින් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගැනීමෙන් හා විකිණීමෙන් වෙනස් වෙනම වැඩක්. පළමු කාර්යය ලෝකයේ බොහෝ මහ බැංකු විසින් කරන දෙයක් වුවත් දෙවැන්න එසේ ලෝකයේ අනෙකුත් රටවල සිදුවන සාමාන්‍ය දෙයක් නෙමෙයි. එය තනිකරම රජයේ නියෝජිතයෙකු ලෙස රජය වෙනුවෙන් කරන කාර්යයක්.

මහ බැංකුව විසින් රජය වෙනුවෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් අලුතෙන් නිකුත් කරන විට රාජ්‍ය ණය ඉහළ යනවා. එම බිල්පත් කල් පිරුණු විට රාජ්‍ය ණය පහළ යනවා. මෙසේ රජය වෙනුවෙන් මහ බැංකුව විසින් අලුතෙන් නිකුත් කරන බිල්පත් මහ බැංකුව විසින්ම මිල දී ගත්තොත් හැර එයින් රටේ මුදල් සැපයුමට බලපෑමක් සිදු වන්නේ නැහැ.

මහ බැංකුව වෙනුවෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් මිල දී ගැනීම හා විකිණීම කරන්නේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ දේශීය මෙහෙයුම් කටයුතු දෙපාර්තමේන්තුව විසින්. මෙහි අරමුණ රටේ මුදල් සැපයුම නිසි මට්ටමෙහි ස්ථාවරව තබා ගැනීමයි. එහිදී මහ බැංකුව විසින් ලාබ ඉපැයීම වැනි ඉලක්ක පසුපස යන්නේ නැහැ. මුදල් සැපයුම පාලනය කිරීම හරහා අවසාන වශයෙන් ඉලක්ක කරන්නේ උද්ධමනය පාලනය කිරීමයි.

රජය වෙනුවෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කිරීම සහ කළමණාකරණය කරන්නේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ රාජ්‍ය ණය දෙපාර්තමේන්තුව විසින්. වසර කිහිපයකට පෙර බොහෝ කතා බහට ලක්වූ බැඳුම්කර වෙන්දේසිය වැනි වෙන්දේසි පැවැත්වෙන්නේ මෙම දෙපාර්තමේන්තුවේ. එම වෙන්දේසි සහ මහ බැංකුව සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ප්‍රමාණය අතර කිසිදු සෘජු සම්බන්ධයක් නැහැ. ඒ වගේම මේ වෙන්දේසියේදී වෙන්දේසි කෙරෙන්නේ මහ බැංකුව සතු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නෙමෙයි.

ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව රජයේ බැංකුකරු ලෙසද කටයුතු කරනවා. ඒ අනුව, රජයේ මුදල් මහ බැංකුවේ තැන්පත් කරනවා. මහ බැංකුව රජයට ණය දෙනවා. දැන්නම් පළමුවැන්න සිදුවන්නේ ඉතා අඩුවෙන්. බොහෝ විට සිදු වන්නේ දෙවැන්නයි. මෙහිදී රජයට දෙන ණය ලෙස හැඳින්වූයේ මහ බැංකුව විසින් රාජ්‍ය සුරැකුම්පත් මිල දී ගැනීම පමණක් නෙමෙයි. මහ බැංකුව විසින් රජයට එසේ නැතිවත් ණය දෙනවා. මහ බැංකුව විසින් කවර ආකාරයකින් රජයට ණය දුන්නත් එයින් මුදල් සැපයුම ඉහළ යනවා. 

පසුගිය ජූලි 28 දින වන විට රජය විසින් නිකුත් කර තිබුණු භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර වල වටිනාකම රුපියල් බිලියන 8,216ක්. එයින් රුපියල් බිලියන 1,136ක් වටිනා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හා බැඳුම්කර වල හිමිකරු වූයේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවයි. මෙය පෙර නොවූ විරූ මට්ටමක් වුවත්, ඒ වගේම යම් තරමක සල්ලි අච්චු ගැසීමක්ද සිදුව තිබුණත්, මෙය බොහෝ දුරට මහ බැංකුව සතු වූ විදේශ සංචිත විකිණීමේ අතුරු ප්‍රතිඵලයක් මිසක් සල්ලි අච්චු ගැසීමක් නෙමෙයි. 

ලංකාවේ රජය පැහැර හැරි ණය

මේ දවස් වල ලංකාවේ ජනප්‍රිය මාතෘකා දෙකකින් පළමුවැන්න ඩොලර් හිඟය සහ ණය පැහැර හැරීමට සිදු වීමේ අවදානම. දෙවැන්න කොතලාවල ප්‍රශ්නය සහ ගුරු වර්ජනය. පළමු කාරණාව සම්බන්ධව කොහොම වෙතත් දෙවැන්න සම්බන්ධව අපේ පෞද්ගලික හිත මිතුරන් හා පාඨකයින් දෙපිල බෙදී සිටීමක් දැකිය හැකියි. මේ බෙදීම සාමාන්‍ය පක්ෂ දේශපාලන බෙදීමම නොවන බවත් මට නිරීක්ෂණය වූ දෙයක්.

මීට පෙර සයිටම් ප්‍රශ්නය වෙලාවේදී මා නිදහස් අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් දැඩි සේ පෙනී සිටි බව ඔබට මතක ඇති. නිදහස් අධ්‍යාපනය යන්නෙන් මා අදහස් කරන්නේ කවර හෝ අධ්‍යාපනයක් ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය අයෙකුට එම අධ්‍යාපනය ලබා ගැනීමට  තිබෙන අයිතිය. අධ්‍යාපනය ලබා දීමේ පිරිවැයක් තිබෙන නිසා එම පිරිවැය අධ්‍යාපනය ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය පුද්ගලයාට හෝ වෙනත් අයෙකුට ගෙවන්නත් සිදු වෙනවා. තෙවන පාර්ශ්වයක් විසින් එය වැලැක්වීමෙන් සිදු වන්නේ නිදහස් අධ්‍යාපනය ලැබීමේ අයිතිය අහිමි කිරීමක්. 

මේ අර්ථයෙන් මම කොතලාවල ආරක්ෂක විද්‍යා පීඨය හරහා මුදල් අය කර සිවිල් වැසියන්ට උපාධි පිරිනැමීම ගැන විරුද්ධ නැහැ. එහෙත් මේ විරෝධය තුළ කතා වන හැම දෙයක් ගැනම මට අවබෝධයක් නැහැ. අදාළ පණත මා විසින් අධ්‍යයනය කර නැහැ. ඒ නිසා, ඒ ගැන වැඩිපුර කතා කරන්න යන්නේ නැහැ.

පළමු මාතෘකාවට ආවොත්, බාහිර ලෝකයේ ඇසින් ලංකාවේ රජයට ණය පැහැර හැරීමට සිදු වීමේ අවදානම විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ලංකාව තුළ වුවත් එය එසේ නොවන බව කියන පිරිස ඉතාම සීමිතයි. 

ලංකාවේ රජය බොහෝ විට ආඩම්බරයෙන් කියන දෙයක් වන්නේ මෙතෙක් කිසි විටෙකත් ලංකාවේ රජය විසින් ලබා ගත් ණය පැහැර හැර නැති බවයි. රාජ්‍ය ණය පැහැර හැරීම කියා කියන්නේ යාළුවෙක්ගෙන් ණයට ලබා ගන්නා රුපියල් පන්දාහක් ආපසු නොගෙවා මග හරිමින් සිටීම වැනි සරල දෙයක් නෙමෙයි. රාජ්‍ය ණය පැහැර හැරීම කියන එකට තිබෙන්නේ පුළුල් අර්ථකතනයක්. ණය ලබා ගැනීමේදී එකඟ වූ කොන්දේසි යාන්තමින් ඉටු නොවීම ණය පැහැර හැරීමක් ලෙස වාර්තා විය හැකියි.

රජයක් හෝ පෞද්ගලික සමාගමක් විසින් බැඳුම්කරයක් නිකුත් කිරීමේදී එහි කූපන් පොලී මුදල් හා මුල් මුදල ආපසු ගෙවන දින වකවානු පිළිබඳ නිශ්චිත එකඟතාවයක් තිබෙනවා. හරියටම ඒ කියපු දවසට මුදල් ගෙවන්න නොහැකි වී සුළු හෝ ප්‍රමාදයක් සිදු වුවහොත් එය ණය පැහැර හැරීමක් සේ සැලකෙන්න පුළුවන්.

ජාත්‍යන්තර මුදල් හුවමාරු සිදු වන්නේ දෙල්කඳ පොළෙන් පොළොස් ගෙඩියක් මිල දී ගන්න විදිහට නෙමෙයි. මුදල් ගෙවන්නා සහ මුදල් ලබන්නා එකිනෙකා හා සම්බන්ධ වෙන්නේ වෙනත් අතරමැදියන් ගණනාවක් හරහා. මේ වැඩේට කිසියම් ගෙවුම් පද්ධතියක් හෝ ගෙවුම් පද්ධති කිහිපයක් යොදා ගැනෙනවා. ඇතැම් විට මුදල් ගෙවූ අවස්ථාවේ සිට මුදල් ලැබෙන අවස්ථාව දක්වා දවස් කිහිපයක් ගත වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම අදාළ තොරතුරු සන්නිවේදනය කිරීමේදී සිදු වන සුළු තාක්ෂනික අත් වැරැද්දක් නිසා වෙලාවට සල්ලි නොයන්න පුළුවන්. ඒ වගේ අවස්ථාවකදී වුවත් එකඟතාවය කඩවීමක් සිදු වන නිසා එය ණය පැහැර හැරීමක් සේ සටහන් විය හැකියි. 

යම් හෙයකින් තාක්ෂණික බිඳ වැටීමක් නිසා ලැබිය යුතු මුදලක් පැයක් පරක්කු වුනත් එයින් ණය දුන් අයෙකුට දැනෙන පාඩුවක් සිදු වන්නේ නැහැ. ලංකාවේ රජය ණය ආපසු ගෙවීමේදී මෙතෙක් කවදාවත් මෙවැනි අත් වැරැද්දක් කරගෙන නැහැ කියා කියන එකෙන් පෙනෙන්නේ අදාළ කටයුත්ත කොයි තරම් බැරෑරුම් ලෙස සලකා තියෙනවද කියන එකයි. 

මේ දවස් වල ඇහෙන තවත් වචනයක් වන්නේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම කියන එක. ඉතාම කෙටියෙන් කිවුවොත් මෙහිදී වෙන්නේ මුලින් එකඟ වූ ආකාරයට ණය නොගෙවා සිටීමක්. නමුත් එය කරන්නේ කිසියම් පූර්ව එකඟතාවයකින් පසුවයි. කිසිවක්ම නොලැබී යාමේ අවදානම හමුවේ තමන්ට ලැබිය යුතු මුදලට වඩා අඩු මුදලක් ලබා ගැනීමට, නියම මුදල පසු දිනක ලබා ගැනීමට හෝ ඔය දෙකටම ණය දුන් පාර්ශ්වය එකඟ වෙන්න පුළුවන්. මෙහිදී ගිවිසුම් කඩවීමක් සිදු නොවන නිසා තාක්ෂනිකව ණය පැහැර හැරීමක් සිදු වන්නේ නැහැ. එහෙත් සුළු තාක්ෂනික ප්‍රමාදයක් නිසා සිදු වන තාක්ෂනික ණය පැහැර හැරීමක (technical default) අලාභයට සාපේක්ෂව මෙවැනි එකඟතාවයක අලාභය බොහෝ වැඩි විය හැකියි. ඒ නිසා, පූර්ව එකඟතා මත සිදු වන ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම් වුවත් ණය පැහැර හැරීම් සේ සැලකෙනවා. ඔය කාණ්ඩ දෙකටම නොවැටෙන, "ගෙවන්නේ නැහැ. පුළුවන් දෙයක් කරන්න!" මාදිලියේ ණය පැහැර හැරීම් ඉතාම දුලබයි.

බොහෝ ආර්ථික දැවැන්තයින් විසින්ද ණය පැහැර හැරි අවස්ථා ඉතිහාසයේ තිබුණත් මෑත ඉතිහාසය තුළ ණය පැහැර හැර ඇති සේ සැලකෙන බොහොමයක් රටවල් අඩු ආදායම්ලාභී හෝ මැදි ආදායම් කාණ්ඩයේ රටවල්. එහෙත් ආර්ථික විද්‍යා දෘෂ්ඨි කෝණයකින් පුළුල් ලෙස බැලුවොත් ලෝකයේ හැම රජයක්ම වගේ දිගින් දිගටම අඛණ්ඩව එක්තරා ආකාරයක ණය පැහැර හැරීමක් කරමින් සිටිනවා.

ගුරු වර්ජනය වෙත නැවත පැමිණියහොත්, වෙනත් ඉල්ලීම් ගණනාවක් පෙනෙන්නට තිබුනත්, මේ වර්ජනය පසුපස ගුරු වැටුප් වැඩි කර ගැනීමේ ඉල්ලීමක්ද තිබෙනවා. මේ ආකාරයෙන්ම වරින් වර වෛද්‍යවරුන් හා අනෙකුත් සෞඛ්‍ය සේවකයින්, සරසවි ඇදුරන් හා අනධ්‍යයන සේවකයින් වැනි වෙනත් රජයේ සේවකයින්ද වැඩි වැටුප් ඉල්ලා වෘත්තීය ක්‍රියාමාර්ග ගන්නවා. රජයේ සේවකයින් විශාල පිරිසකට රැකියා අහිමි කරමින් අවසන් වූ 1980 ජූලි වර්ජනය පිළිබඳ මතක තවමත් බොහෝ දෙනෙකුට තිබෙනවා. මේ ආකාරයට රජයේ සේවකයින් විසින් වරින් වර වැඩි වැටුප් ඉල්ලා සිටීම එක්තරා ආකාරයකින් රජය විසින් සිදු කරන ණය පැහැර හැරීමකට ප්‍රතිචාරයක් ලෙසද අර්ථ දැක්විය හැකියි.

කිසියම් අයෙකු රජයේ රැකියාවක් භාර ගැනීමේදී එම තැනැත්තා විසින් ලබා දෙන සේවය වෙනුවෙන් යම් නිශ්චිත වැටුපක් ලබා ගැනීමේ එකඟතාවයක් ඇති වෙනවා. පළමු පඩි දිනය දක්වා, මාසයකට ආසන්න කාලයක්, ශ්‍රමිකයා වැඩ කරන්නේ ණයටයි. මාසය අවසානයේදී රජය විසින් ණය ගෙවනවා. යම් හෙයකින් නියමිත දිනයේදී කලින් පොරොන්දු වූ වැටුප ලබා නොදුන්නොත් එය සැලකිය හැක්කේ ණය පැහැර හැරීමක් ලෙසයි.

ලංකාවේ රජය හා රාජ්‍ය සේවකයෙකු අතර ඇති වන සේවා ගිවිසුම තුළ එකඟතාවයක් ඇති වන්නේ නිශ්චිත ශ්‍රම කාලයක්  නිශ්චිත රුපියල් ප්‍රමාණයක් සමඟ හුවමාරු කර ගැනීමටයි. මෙහිදී රාජ්‍ය සේවකයා තමන්ගේ ශ්‍රමයේ වටිනාකම රුපියල් වලින් ලබා ගන්නේ රුපියල් පරිභෝජනය කළ හැකි නිසා නෙමෙයි. රුපියල් සත කන්න බැරි බව ත්‍රිරෝද රථ වලට ස්ටිකර් විකුණන අය වගේම ෆේස්බුක් එකේ පෝස්ට් ශෙයා කරන අයත් දන්නවා. රුපියල් ලබා ගන්නේ රුපියල් සමඟ හුවමාරු කර ලබා ගත හැකි පරිභෝජනය කළ හැකි දේවල් නිසා. එහෙත් ඒ බව බොහෝ විට සේවා ගිවිසුමේ නැහැ. එය යම් ආකාරයක අලිඛිත එකඟතාවයක්.

මාසය අවසානයේදී පොරොන්දු වූ වැටුප ලැබෙනවානම්, මුල් මාස වලදී ගැටලුවක් ඇති වන්නේ නැහැ. එහෙත් කාලයත් එක්ක ලැබෙන නිශ්චිත රුපියල් ප්‍රමාණයෙන් මිල දී ගත හැකි භාණ්ඩ හා සේවා ප්‍රමාණය අඩු වන බව ශ්‍රමිකයාට තේරෙනවා. එහෙත්, ගිවිසුමේ ඔහුගේ කොටස ඒ විදිහටම සිදු වෙනවා. ලබා දෙන ශ්‍රම කාලයේ අඩුවක් වෙන්නේ නැහැ. ගිවිසුම අනුව රජය වැරැද්දක් කර නැහැ. පොරොන්දු වූ රුපියල් ප්‍රමාණය මාසය අන්තිමට අඩු නැතුව ලැබෙනවා. නමුත් එම රුපියල් ප්‍රමාණය තුළ අපේක්ෂා කළ වටිනාකම නැහැ. ඒ පදනම මත බැලුවොත් ලැබෙන්නේ පොරොන්දු වූ දෙයට වඩා අඩු දෙයක්. 

මේ කතාව පෞද්ගලික ආයතනයක ශ්‍රමිකයන් හා අදාළව වුවත් කිව හැකියි. එහෙත්, මේ දෙකේ වෙනසක් තිබෙනවා. උද්ධමනය නිසා නාමික වැටුප් වල මූර්ත වටිනාකම අඩු වීම පෞද්ගලික ආයතනයක් විසින් හිතාමතා කරන දෙයක් නෙමෙයි. එය බාහිර කරුණක්. හැමවිටම නොවුනත්, ඇතැම් පෞද්ගලික ආයතන වල සේවා ගිවිසුම් තුළ සේවක වැටුප් උද්ධමනය හා ගැලපීමක්ද දකින්නට පුළුවන්.

මෙයින් වෙනස්ව, උද්ධමනය කියන්නේ රජය විසින් සැලසුම්සහගතව නිෂ්පාදනය කරන දෙයක්. එය බාහිර කරුණක් නෙමෙයි. රජයේ ආදායමට වඩා වියදම් වැඩිනම්, කවර හෝ හේතුවක් නිසා බදු හරහා ආදායම් වැඩි කර ගැනීම අසීරුනම්, සේවා ගිවිසුම් අනුව රජයේ සේවකයින්ගේ නාමික වැටුප් අඩු කරන්නත් බැරිනම්, උද්ධමනය තෝරා ගැනීම රජයකට හොඳ විකල්පයක්. 

උද්ධමනය ඉහළ යද්දී බොහෝ විට බදු අය කෙරෙන පදනම්ද නාමිකව ඉහළ ගොස් රජයේ ආදායම් ඉහළ යන නමුත් අඩු වශයෙන් යම් කාලයක් යන තුරු රජයේ වියදම් ඉහළ යන්නේ නැහැ. එය සිදු වන්නේ රජයේ සේවකයින් විසින් වෘත්තීය ක්‍රියාමාර්ගයක් හරහා වැටුප් වැඩි කරගැනීම වැනි දෙයක් සිදු වීමෙන් පසුවයි. එම කාලය තුළ රජයට ආදායම් හා වියදම් අතර පරතරය යම් තරමකින් අඩු කර ගන්න පුළුවන්, වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත් නාමිකව ඉහළ ගියත්, මූර්ත පදනමකින් අයවැය හිඟය පහළ දමා ගන්න පුළුවන්. 

මේ විදිහට උද්ධමනය ඉහළ යද්දී රජයට වාසියක් වෙන්නේ මූර්ත පදනමින් රාජ්‍ය සේවක වැටුප් අඩුවීම නිසා පමණක් නෙමෙයි. සැපයුම්කරුවන්ට කරන ගෙවීම් වගේ දේවල් හා අදාළවත් ඔය වැඩේම වෙනවා. පොරොන්දු වූ මුදලක් මාස කිහිපයක් ප්‍රමාද කර ගෙවනවා කියා කියන්නේ මූර්ත පදනමින් අඩුවෙන් ගෙවීමක්. 

බැංකු ණයක් ගෙන රජය වෙනුවෙන් යම් භාණ්ඩ හෝ සේවා සැපයුමක් කරන කොන්ත්‍රාත්කරුවෙක් ගැන හිතන්න. දැන් මේ සැපයුම වෙනුවෙන් ලැබිය යුතු ගෙවීම ප්‍රමාද වන තරමට බැංකු ණය වෙනුවෙන් අමතර පොලී මුදලක් ගෙවන්න සිදු වෙනවා. එය කොන්ත්‍රාත්කරුට සිදු වන අවාසියක්. මෙහි ඇති සැඟවුණු කරුණ වන්නේ ඇත්තටම එම අවාසිය රජයට සිදුවන වාසියක් බවයි. වෙනත් ආකාරයකින් කිවුවොත් මෙහිදී සිදුවන්නේ රජය විසින් පොරොන්දු වූ මුදලට වඩා අඩු මුදලක් ගෙවීමක් හෙවත් ණය පැහැර හැරීමක් වැනි දෙයක්.

රජයේ සියලු වියදම් ආවරණය කරගත හැකි තරමට බදු ගෙවන්න රටක මිනිස්සු සූදානම් නැත්නම් එයින් අදහස් වන්නේ රජය විසින් සලසන සේවයේ වටිනාකම පිළිබඳ මිනිසුන්ගේ තක්සේරුව අඩු බවයි. වෙනත් අයුරකින් කිවුවොත් රාජ්‍ය සේවකයින් විසින් සලසන සේවය වෙනුවෙන් රටේ බදු ගෙවන ජනතාව ගෙවන්න සූදානම් මුදල ඔවුන් වැටුප් සේ ලබා ගන්නා මුදලට වඩා අඩු බවයි. එසේනම් කළ යුත්තේ රාජ්‍ය සේවක වැටුප් අඩු කරන එකයි. එහෙත් විවිධ නෛතික හා ප්‍රායෝගික බාධාවන් නිසා රජයකට එය කිරීම අසීරුයි. නාමික වැටුප් එලෙසම තිබියදී උද්ධමනයට ඉඩ හැර මූර්ත වැටුප් අඩු කිරීම මෙය වක්‍ර ලෙස කළ හැකි ක්‍රමයක්. ලංකාවේ රජය කාලයක සිට මේ උපක්‍රමය භාවිතා කරනවා.

ජේආර්ගේ ආණ්ඩුවට හැත්තෑ හතේදී පෙනී ගිය කරුණක් වුනේ විශාල හා අකාර්යක්ෂම රාජ්‍ය සේවය රජයේ අයවැයට දරාගත නොහැකි බරක් බවයි. එහෙත්, රාජ්‍ය සේවයේ නාමික වියදම් අඩු කිරීම පහසුවෙන් කළ හැක්කක් වුනේ නැහැ. සල්ලි අච්චු ගසා උද්ධමනය ඉහළ යන්න සැලැස්වීමෙන් මේ කාර්යය වක්‍ර ලෙස කළ හැකි වුනා. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රජයේ සේවකයින්ට ඔවුන්ගේ වැටුපෙන් ජීවත් වීම අසීරු වුනා. ඔවුන් වෘත්තීය ක්‍රියාමාර්ග සඳහා පෙළඹුණා. කෙසේ වුවත්, මෙහිදී සිදු වුනේ රාජ්‍ය සේවක ශ්‍රමයේ සැබෑ වටිනාකම හා ගැලපෙන පරිදි මූර්ත වැටුප් අඩු වීමක් නිසා ඔවුන්ට හෙට්ටු කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ. වර්ජකයින් විශාල පිරිසකට තිබුණු ආදායමද අහිමි වුනා.

ජේආර් උපක්‍රමය අද දක්වාම සාර්ථකව නැවත නැවත ක්‍රියාත්මක වෙනවා.