සිම්බාබ්වේ මහ බැංකුව පොලී අනුපාතික 200% කරයි!

කාලයක් අධි උද්ධමනයෙන් බැට කෑ රටක් වන සිම්බාබ්වේහි උද්ධමනය 2022 ජූනි මාසයේදී 191.6% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මැයි මාසයේදී එරට උද්ධමනය තිබුණේ 131.7% මට්ටමේ. අප්‍රේල් මාසයේදී 96.4% මට්ටමේ. මාර්තු මාසයේදී 72.7% මට්ටමේ. පෙබරවාරි මාසයේදී 66.6% මට්ටමේ. ජනවාරි මාසයේදී 60.6% මට්ටමේ. උද්ධමනය වැඩි වෙන්න ගත්තහම වැඩි වෙන්නේ ඔය විදිහටයි. 

ජූනි මාසය තුළ උද්ධමන දර්ශක අගයේ වැඩි වීම 30.7%ක්. මෙම අගය 50% ඉක්මවීම අධි උද්ධමන තත්ත්වයක් සේ සැලකෙනවා. සිම්බාබ්වේ ඩොලරයක අගය මේ වන විට ආසන්න වශයෙන් ශ්‍රී ලංකා රුපියලක අගයට සමානයි (ඇමරිකන් ඩොලරයකට සිම්බාබ්වේ ඩොලර් 352ක් පමණ).

කොහොම වුනත් නැගී ගෙන එන අධි උද්ධමන තර්ජනය හමුවේ සිම්බාබ්වේ මහ බැංකුව වන සිම්බාබ්වේ සංචිත බැංකුව තමන්ගේ ආයුධ ප්‍රයෝජනයට ගන්න පැකිලී නැහැ. උද්ධමනය පාලනය කිරීම සඳහා මහ බැංකුවක් සතුව තිබෙන ප්‍රධානම මෙවලම පොලී අනුපාතිකයි. 

අද නිවේදනය කර ඇති පරිදි ජූලි 1 දින සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි සිම්බාබ්වේ සංචිත බැංකුවේ ප්‍රතිපත්ති පොලී අනුපාතික 80% සිට 200% දක්වා ඉහළ දමා තිබෙනවා. මේ අනුව, මුදල් ඉල්ලුම පාලනය වන පරිදි පොලී අනුපාතික උද්ධමනයට වඩා ඉහළින් තැබීමට සිම්බාබ්වේ සංචිත බැංකුව කටයුතු කර තිබෙනවා. 

ඒ සමඟම බැංකු විසින් ඉතිරි කිරීමේ ගිණුම් සඳහා ගෙවිය යුතු අවම පොලිය 12.5% සිට 40% දක්වාත්, අවම ස්ථිර තැන්පතු පොලී අනුපාතිකය 25% සිට 80% දක්වාත් ඉහළ දමා තිබෙනවා. 

සිම්බාබ්වේ සංචිත බැංකුව විසින් ගෙන තිබෙන තවත් සුවිශේෂී ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ගයක් වන්නේ බැංකු හරහා වෙළඳපොලට රන් කාසි හඳුන්වා දීමයි. මේ අනුව, සිම්බාබ්වේ ඩොලරයේ අගය ගැන කණස්සල්ලක් ඇති අයට තමන්ගේ සිම්බාබ්වේ ඩොලර් ඇමරිකන් ඩොලර් වැනි වෙනත් මුදල් ඒකක වලට පරිවර්තනය නොකර රන් කාසි වල ආයෝජනය කළ හැකියි. 

මෙහි වාසි ගණනාවක් තිබෙනවා. එක පැත්තකින් සිම්බාබ්වේ ඩොලර් බැංකු පද්ධතිය තුළට පැමිණීමේදී රටේ මුදල් සැපයුම පහළ යනවා. අනෙක් පැත්තෙන් විදේශ මුදල් වලට තිබෙන සමපේක්ෂණ ඉල්ලුම අඩු වන නිසා විණිමය අනුපාතය මත වන පීඩනය අඩු වෙනවා. ලංකාවට වුනත් මේ වැඩේ උත්සාහ කර බැලිය හැකියි. 

ඒක පුද්ගල ණය රුපියල් මිලියනය ඉක්මවයි!

ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් විදේශ ණය ගෙවීම පැහැර හරින බව නිවේදනය කිරීමට පෙර ගෙවුණු අවසන් මාසය වූ 2022 මාර්තු මාසය අවසානයේදී මධ්‍යම රජයේ ණය ප්‍රමාණය පිළිබඳ සංඛ්‍යාලේඛණ මේ වන විට ප්‍රකාශිතව තිබෙනවා. එම ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 21,696.6ක්. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සංඛ්‍යාලේඛණ අනුව මේ වන විට ලංකාවේ ජනගහණය මිලියන 21.59ක්. ඒ අනුව, මධ්‍යම රජයේ ණය ප්‍රමාණය රටේ ජනගහණයෙන් බෙදූ විට එක් අයෙකුට වැටෙන ප්‍රමාණය රුපියල් මිලියනය ඉක්මවනවා. හතර දෙනෙකු සිටින පවුලකටනම් රුපියල් මිලියන හතරක් පමණ.

මේ ආණ්ඩුව බලයට පත් වන විට (2019 අවසානයේදී) ලංකාවේ මධ්‍යම රජයේ ණය ප්‍රමාණය රුපියල් බිලියන 13,031.5ක් පමණයි. ඒ අනුව, පසුගිය දෙවසරකට මඳක් වැඩි කාලය තුළ රුපියල් ට්‍රිලියන 8.7කින් පමණ මධ්‍යම රජයේ ණය ප්‍රමාණය ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මේ වන විට මෙම ප්‍රමාණය තවත් රුපියල් ට්‍රිලියන 2කින් පමණ ඉහළ ගොස් තිබිය යුතු බව අපේ ඇස්තමේන්තුවයි. මෙම සංඛ්‍යාලේඛණ වලට ඇතුළත් වන්නේ මධ්‍යම රජයේ ණය ප්‍රමාණය පමණයි. ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය, විදුලිබල මණ්ඩලය හා තෙල් සංස්ථාව වැනි රාජ්‍ය ආයතන වල ණය මීට ඇතුළත් නැහැ. 

මීට පෙර ලිපියක සංඛ්‍යාලේඛණ සමඟම පෙන්වා දුන් පරිදි ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගෙන් අවම වශයෙන් 90%ක්ම කරන්නේ තමන් සෘජු ලෙස හෝ වක්‍ර ලෙස රජයට ගෙවන බදු ප්‍රමාණයට වඩා වැඩියෙන් රජයෙන් ප්‍රතිලාභ ලබන එකයි. එසේ නොකරන්නේ ඉහළම ආදායම් ලබන 10%කට නොවැඩි පිරිසක් පමණයි. 

රජයේ වාර්ෂික බදු ආදායම රුපියල් ට්‍රිලියන 1.5ක් පමණ. මධ්‍යම රජයේ සමුච්ඡිත ණය ප්‍රමාණය මේ වන විට රුපියල් ට්‍රිලියන 24කට ආසන්න වී තිබිය යුතුයි. විදේශ ණය ආපසු ගෙවීම රජය විසින් මේ වන විටද පැහැර හැර ඇති අතර ඒ හේතුව නිසා අයවැය හිඟය පියැවීමට අලුතෙන් තවත් විදේශ ණය ගැනීම වසර ගණනාවක් යන තුරු කළ නොහැකි දෙයක්. දේශීය ණය ලබා ගැනීම සඳහා අවම වශයෙන් 20%ක පොලියක් ගෙවිය යුතුව තිබෙනවා. 

කොයි තරම් බදු වැඩි කළත් රජයේ බදු ආදායම රුපියල් ට්‍රිලියන 2.4කට වඩා වැඩි කර ගන්න අමාරුයි. මොන විදිහකින් හෝ ආදායම රුපියල් ට්‍රිලියන 2.4 දක්වා වැඩි කරගත්තත් එම ප්‍රමාණය මධ්‍යම රජයේ ණය වලින් 10%ක් පමණයි. ඒ කියන්නේ ණය වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු පොලී වියදම 10% වුනත්, රජයට ලැබෙන ආදායමෙන් තියෙන ණය වල පොලී ගෙවගෙවා ඉන්නවා මිසක් වෙන කිසිම දෙයක් කරන්න බැහැ. ඔන්න ඕකයි දැන් තියෙන තත්ත්වය.

ඔය විදිහට නොකියා තනි පවුල් ඒකකයකට ආදේශ කළාම කතාව වඩා හොඳින් තේරෙයි. හතර දෙනෙක් ඉන්න පවුලක් මොන විදිහෙන් හෝ තමන්ගේ ආදායමෙන් වියදම් පිරිමහගෙන ජීවත් වන අතරම සතෙන් සතේ රුපියලෙන් රුපියල එකතු කර රජයට ණය ගෙවන්න රුපියල් මිලියන හතරක් එකතු කර දිය යුතුයි. මේ ගොඩක් පවුල් වල මාසික ආදායම රුපියල් පණස් දහස නොඉක්මවන බවත් අමතක කරන්න එපා. ඒ කියන්නේ ඔය වැඩේ මොන විදිහකින්වත් කළ හැකි වැඩක් නෙමෙයි.

පවතින තත්ත්වය යටතේ ලංකාවේ සමස්ත රාජ්‍ය යාන්ත්‍රනයම කඩා වැටීමේ අනතුර බැහැර කළ හැකි එකක් නෙමෙයි. තියෙන්නේ තේරීම් දෙකයි. එකක් හානි අවම කර ගනිමින් සැලසුම් සහගතව කඩා වැටෙන්න ඉඩ දීම. අනෙක් එක ඉබාගාතේ කඩා වැටෙන තුරු බලා සිටීම. පවතින තත්ත්වය තුළ 2019ට හෝ ආපසු යාම ඉතාම දුරස්ථ ඉලක්කයක්!

(Image: https://www.newindianexpress.com/world/2022/mar/16/sri-lanka-battling-grave-economic-crisis-plans-to-look-beyond-beijing-2430794.html)

මේ සතියෙත් සල්ලි අච්චු ගහන්න වෙයිද?

සති තුනකට පෙර (ජූනි 5) අප මෙහි ලිපියක් පළ කරමින් ඊට පෙර සති දෙක තුන තුළ සල්ලි අච්චු ගැසීමේ සිදු වූ සාධනීය වෙනස්කම් (සල්ලි අච්චු ගැසීම අඩු වීම හෝ නැවතීම) ගැන කථා කළා. ඒ ලිපියේ සාරාංශය මෙවැන්නක්.

මැයි 18 වෙන්දේසියෙන් රජයට රුපියල් බිලියන 90ක් හොයා ගන්න අවශ්‍ය වුනත් හොයාගන්න පුළුවන් වුනේ රුපියල් බිලියන 16.475ක් පමණයි. ඒ පහත පොලී අනුපාතික ගෙවීමෙන් පසුවයි.

දින-91: 24.07%

දින-182: 24.69%

දින-364: 24.50%

කෙසේ වුවත්, ඉන් පසුව පැවැත්වුණු වෙන්දේසි දෙකේදී මේ තත්ත්වය යහපත් අතට වෙනස් වුනා. මැයි 25 වෙන්දේසියෙන් හොයා ගන්න අදහස් කළ රුපියල් බිලියන 90ත්, ජූනි 1 වෙන්දේසියෙන් හොයා ගන්න අදහස් කළ රුපියල් බිලියන 83ත් ප්‍රශ්නයක් නැතුව හොයා ගන්න පුළුවන් වුනා වගේම ගෙවිය යුතු වූ පොලියත් පහළ ගියා. පහත තියෙන්නේ ජූනි 1 පැවති පොලී අනුපාතික.

දින-91: 22.75%

දින-182: 23.60%

දින-364: 23.75%

අද කතාව එතැන් සිට.

ජූනි 8 වෙන්දේසිය: රජය වෙනුවෙන් මහ බැංකුව විසින් රුපියල් බිලියන 98ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසි කළා වගේම ඒ සියල්ල විකුණා ගැනීමට සමත් වුනා. පොලී අනුපාතික පහළ ගියා. 

දින-91: 21.91%

දින-182: 22.89%

දින-364: 23.13%

ජූනි 15 වෙන්දේසිය: රජය වෙනුවෙන් මහ බැංකුව විසින් නැවතත් රුපියල් බිලියන 98ක භාණ්ඩාගාර බිල්පත් වෙන්දේසි කළා වගේම ඒ සියල්ල විකුණා ගැනීමට සමත් වුනා. පොලී අනුපාතික තවත් පහළ ගියා. 

දින-91: 20.73%

දින-182: 21.90%

දින-364: 22.04%

පේනවනේ වැඩේ. මැයි 18 සිට එන්න එන්නම හොඳ වෙලා. So far so good!

හැබැයි අද (ජූනි 22) වෙන්දේසියේදී මේ තත්ත්වය වෙනස් වෙලා. වෙන්දේසියට රුපියල් මිලියන 93,000ක (රුපියල් බිලියන 93ක) භාණ්ඩාගාර බිල්පත් ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසුව මහ බැංකුව විසින් විකුණා තිබෙන්නේ රුපියල් මිලියන 30,779ක බිල්පත් ප්‍රමාණයක් පමණයි.

දින-91 බිල්පත් 

වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කර ප්‍රමාණය- රුපියල් මිලියන 40,000

ඉදිරිපත් වූ ලංසු ප්‍රමාණය- රුපියල් මිලියන 61,042

භාරගත් ලංසු ප්‍රමාණය - රුපියල් මිලියන 19,883 

භාරගත් ලංසු වල පොලී අනුපාතය - 20.73%

දින-182 බිල්පත් 

වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කර ප්‍රමාණය- රුපියල් මිලියන 25,000

ඉදිරිපත් වූ ලංසු ප්‍රමාණය- රුපියල් මිලියන 30,200

භාරගත් ලංසු ප්‍රමාණය - රුපියල් මිලියන 5,759 

භාරගත් ලංසු වල පොලී අනුපාතය - 21.90%

දින-364 බිල්පත් 

වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කර ප්‍රමාණය- රුපියල් මිලියන 28,000

ඉදිරිපත් වූ ලංසු ප්‍රමාණය- රුපියල් මිලියන 38,660

භාරගත් ලංසු ප්‍රමාණය - රුපියල් මිලියන 5,137

භාරගත් ලංසු වල පොලී අනුපාතය - 22.04%

මේ අනුව, පරිණත කාල තුනෙන්ම වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් කළ බිල්පත් ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි ලංසු ප්‍රමාණයක් ලැබී තිබෙන බව පෙනෙනවා. එහෙත්, මහ බැංකුව විසින් අරමුදල් අවශ්‍ය පමණට ලංසු පිළිගෙන නැහැ. ඒ, මහ බැංකුව විසින් පොලී අනුපාතික පෙර සතියේ පැවති මට්ටම ඉක්මවීමට ඉඩ නොහරින ප්‍රතිපත්තියක සිට ඇති නිසයි. මෙයින් පෙනෙන්නේ විණිමය අනුපාතය මෙන්ම පොලී අනුපාතිකද තව දුරටත් ඉහළ යාමට ඉඩ නොහරින ප්‍රතිපත්තියකට මහ බැංකුව එළැඹ සිටින බවයි.

අලුත් අධිපතිවරයා පත් වීමෙන් පසුව ආරම්භයේදී විණිමය අනුපාතය හා පොලී අනුපාතික සම්බන්ධව නම්‍යශීලී ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කළත් ඉතා ඉක්මණින්ම විණිමය අනුපාතය හා අදාළ ප්‍රතිපත්තිය වෙනස් වුනා. එයට යම් හේතුත් තිබුණා. මේ වන විට පොලී අනුපාතික හා අදාළවද මහ බැංකුව නැවතත් අනම්‍ය ස්ථාවරයකට එළැඹ ඇති බව පේනවා.

මෙහිදී අප අමතක නොකළ යුතු තවත් කරුණක් වන්නේ පොලී අනුපාතික හා අදාළ අලුත් අධිපතිවරයාගේ ස්ථාවරය බැංකුකරුවන්ගේ හා ව්‍යාපාරිකයන්ගේ සෘජු විවේචනයට පාත්‍ර වූ බවයි. පොලී අනුපාතික ඉහළ යාම ඔවුන්ගේ ලාබ වලට කෙළින්ම බලපානවා. මේ වන විට මහ බැංකුව එම පීඩනයට යට වී ඇති බවක් පේනවා.

මේ වන විට ප්‍රකාශයට පත් කර තිබෙන ජාතික පාරිභෝගික මිල දර්ශකය අනුව අප්‍රේල් මාසයේ උද්ධමනය 45.3%ක්. මැයි උද්ධමනය මීටත් වඩා ඉහළ මට්ටමක තිබිය හැකියි. උද්ධමනය මෙවැනි ඉහළ මට්ටමක තියෙද්දී පොලී අනුපාතික 22% මට්ටමේ තිබෙනවා කියන එකෙන් අදහස් වන්නේ විශාල සෘණ (-23%ක පමණ) මූර්ත පොලී අනුපාතයක් පවතින බවයි. 

වෙන්දේසියේදී අඩු පොලියකට විකුණා ගත හැකි වී තිබෙන රුපියල් බිලියන 30.8න්ද සැලකිය යුතු කොටසක් විකුණා තිබෙන්නේ සේවක අර්ථසාධක අරමුදලටයි. අවශ්‍ය ඉතිරි රුපියල් බිලියන 62න් කොපමණ ප්‍රමාණයක් වෙනුවෙන් සල්ලි අච්චු ගසනු ලබයිද යන්න බලා සිටිය යුතු දෙයක්. එම ප්‍රමාණය කොපමණ වුවත් සල්ලි අච්චු ගැසීමක් සිදුවන බව ඉතා පැහැදිලියි.

පොලී අනුපාතික ඉහළ යාම සුළු හා මධ්‍යම ව්‍යාපාරිකයන්ට, බැංකු වලට හා සමස්තයක් ලෙස රටේ ආර්ථික වර්ධනයට නරක ලෙස බලපානවා. ඒකේ ආයේ කතා දෙකක් නැහැ. නමුත්, පොලී අනුපාතික ඉහළ නොයැවීම යන්නෙන් අදහස් වන්නේ තව තවත් සල්ලි අච්චු ගැසීමයි. 

ඉහළ උද්ධමනය තුළින් දැන් පෙනෙන්න තියෙන්නේ වසරකට හෝ දෙකකට පෙර අච්චු ගැසූ සල්ලි වල ප්‍රතිඵලයි. තවත් සල්ලි අච්චු නොගැසුවොත් ලබන වසරේ මුල් කාර්තුවේ සිට උද්ධමනය අඩු වීමට නියමිතයි. එහෙත් දිගින් දිගටම සල්ලි අච්චු ගැසුවොත් එය සිදු වෙන එකක් නැහැ. 

ඩොලරය පොඩ්ඩක් උඩ ගියේ IMF නිසාද?

 

ලිපියක් ලියන්නේ සතියකට පසුවයි. ලිපියක් එන තුරු බලා ඉන්න බව කිහිප දෙනෙක්ම ඊමේල් හා මැසේජ් කර තිබුණා. වැඩ ගොඩක හිර වී ඉන්න නිසා මේ වැඩේට මේ දවස් වල ලොකු කාලයක් යොදවන්න අමාරුයි. කලින් යොදා ගත් වැඩක් අවලංගු වූ නිසා අහම්බෙන් ලැබුණු පැයක ඉඩකයි මෙය ලියන්නේ. 

පසුගිය මැයි 12 පමණ සිට මහ බැංකුව විසින් නැවතත් ඩොලරයක මිල හිර කර ගෙන සිටින බව කාටත් රහසක් නෙමෙයි. එසේ වුවත්, කලින් රුපියල් 200 මට්ටමේ හිර කර ගෙන සිටීම හා දැන් මේ කරන හිර කර ගෙන සිටීම අතර යම් වෙනස්කම් තිබෙන බව මම කලින් ලිපි වල ලිවුවා. 

කලින් පාරට සාපේක්ෂව මේ පාර මේ වැඩේ කරන්නේ පාරදෘශ්‍ය ආකාරයකට. ඒ වගේම, කලින් පාර වගේ මේ පාර ඩොලරයේ මිල තියා ගන්න සංචිත නාස්ති කිරීමක් වෙන්නේ නැහැ. එහෙම විකුණන්න සංචිත ඇත්තේත් නැහැ. මේ වෙනස්කම් තිබුණත්, මිල හිර කර ගෙන සිටීම කියන්නේ මිල හිර කරගෙන සිටීමක්. 

එහෙමනම් කලින් පාර ඩොලරයක මිල හිර කර ගෙන සිටීම ගැන ඉතාම විවේචනාත්මක ලෙස කතා කරපු ඉකොනොමැට්ටා මේ පාර ඒ තරම් දරුණුවට මේ ප්‍රතිපත්තිය විවේචනය නොකළේ ඇයි?

මේ ප්‍රශ්නෙට කලින් පිළිතුරු දී තිබෙනවා. මතක් කිරීමක් විදිහට නැවතත් කෙටි පිළිතුරක් දෙන්නම්. 

කලින් පාර වගේම මේ පාරත් ඩොලරය තියා ගෙන ඉන්නේ එහි නියම මිලෙහි නොවන බව ඉතාම පැහැදිලි කරුණක්නේ. නමුත් වෙනස කලින් පාර මේ නියම මිල උපරිම වශයෙන් කීයක්ද කියන එක ගැන අදහසක් තිබුණා. ඒ ගැන මම වරින් වර ලියා තිබෙනවා. අවශ්‍යනම් පෙර ලිපි නැවත කියවා බලන්න. 

ඒ දවස් වල ඩොලරය රුපියල් 200 මට්ටමේ තියා නොගෙන අත ඇරියානම් එය වැඩිම වුනොත් රුපියල් 275 පමණ මට්ටමකට ගොස් නවතිනවා. මිල ඒ මට්ටම ඉක්මවා යනවානම් එය පාලනය කර ගැනීම සඳහා ප්‍රමාණවත් සංචිත ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව සතුව තිබුණා. නමුත්, එහෙම නොකළ නිසා තිබුණු සංචිත ටික නාස්ති වී ගියා. 

දැන් ඒ විදිහටම ඩොලරයට නිදහසේ පාවෙන්න දුන්නොත් මිල කීයට හරි ගිහින් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙයිද? කීයටවත් නැහැ. සෛද්ධාන්තිකව අනන්තය දක්වාම මිල ඉහළ යන්න පුළුවන්. මොකද මිල ඉහළ යාමට සමාන්තරව රුපියල් අතේ තියෙන එය ඒ රුපියල් ඩොලර් කරන්න තියෙන පෙළඹුමත් ඉහළ යනවා. ඒ කියන්නේ භාණ්ඩ හා සේවා මිල ඉහළ යද්දී ඒ හේතුවෙන් ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු වුනත්, අනෙක් පැත්තෙන් සමපේක්ෂණ ඩොලර් ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. ඒ නිසා සමස්තයක් ලෙස ඩොලර් ඉල්ලුම අඩු වෙන්නේ නැහැ. තමන්ගේම විදේශ බැරකම් පියවාගන්න බැරුව ඉන්න බංකොලොත් මහ බැංකුවකට මේ සමපේක්ෂණ ඩොලර් ඉල්ලුම පාලනය කරන්න බැහැ.

මෙයින් අදහස් වන්නේ පවතින වාතාවරණය තුළ ඩොලරය නිදහසේ පා කළොත් දිගින් දිගටම මිල ඉහළ යන බවයි. ඒ කියන්නේ ඉන්ධන ආදී ආනයනික භාණ්ඩ වල මිලත් දිගින් දිගටම ඉහළ යවන්න වෙනවා කියන එකයි. දේශපාලනික හා අනෙකුත් ප්‍රායෝගික සාධක සැලකිල්ලට ගත් විට මෙයින් අදහස් වන්නේ ඩොලරයට පාවෙන්න දුන්නත් යම් සීමාවකදී එහි මිල පාලනය කරන්න වෙනවා කියන එකයි. 

ඩොලරය රුපියල් 10,000ට යන්න දුන්නත් ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වෙන්නේ නැත්නම්, ඒ කියන්නේ ඩොලර් හිඟය හා ඒ නිසා ඇති වී තිබෙන ප්‍රශ්න විසඳෙන්නේ නැත්නම්, ඒ මට්ටමේදී හෝ මිල යම් ආකාරයකින් පාලනය කරන්න වෙනවා. එහෙමනම් කලින්ම රුපියල් 360 මට්ටමේ හිර කර ගත්තා කියලා සිදු වෙන අමුතු, විශාල අවාසියක් නැහැ. ඔය වැඩේට මම ඒ තරම් විරුද්ධත්වයක් නොදැක්වුවේ ඔය හේතුව නිසා. (හැබැයි මට පෞද්ගලිකව ඔය තීරණය ගන්න වුනානම් මම ඔය තීරණය ගන්නේ මිල තව ටිකක් වැඩි වුනාට පස්සේ. සමහර විට රුපියල් 450-500 වගේ මට්ටමකට යන්න දීලා ප්‍රතිචාර දිහා බලනවා. ඒක වෙනම කතාවක්!)

ඩොලරයේ මිල පාලනය කිරීම නිසා සමපේක්ෂණ ඉල්ලුමත් පාලනය වුනා. කළුකඩ මිල ඉහළ යන එක නැවතුණා පමණක් නෙමෙයි ටිකක් අඩු වුනා. ප්‍රේෂණ ඉහළ ගියා. හැබැයි ඩොලර් ඉල්ලුම හා සැපයුම අතර පරතරයට තවමත් විශාල, දැනෙන වෙනසක් වෙලා නැහැ. 

මේ විදිහට නැවත වටයකින් ඩොලර් මිල මාර්ගෝපදේශනය කිරීම ආරම්භ වුනේ මැයි 12. ඉන් පසුව, දිනපතාම මහ බැංකුව විසින් පෙර දින පැවති මිල මත පදනම්ව මිල ඉහළ හෝ පහළ යා හැකි උපරිම සීමාව බැංකු වලට දැනුම් දුන්නා. පටන් ගත්තේ රුපියල් 360 සිටයි. මැයි 13 වනදා මිල රුපියල් 360 සිට රුපියල් 2.60ක් අඩු හෝ වැඩි විය හැකි වුනා. ඊට වඩා වෙනස් වෙන්න බැහැ.

මේ රුපියල් 2.60 සීමාව තීරණය කළේ කොහොමද? මම දන්නේ නැහැ. මගේ අනුමානය මුලින්ම රුපියල් 3.60 සීමාවක් යෝජනා වෙන්න ඇති කියලා. 1%ක්නේ. ඒකට යම් පදනමක් තියෙනවා. රුපියල් 3.60x2 = 7.20ක විචලනයක් ටිකක් වැඩියි කියලා හිතිලා පස්සේ රුපියල අඩු කළා වෙන්න පුළුවන්. මගේ හිතළුවක් පමණයි. කොහොම වුනත්, වැදගත් කරුණ ඩොලරයට දවසකට රුපියල් 2.60කින් වැඩි වෙන්න හෝ අඩු වෙන්න පුළුවන්කම තිබුණා.

මැයි 17 මේ විචලන සීමාව රුපියල් 2.50 වුනා. ඒකත් තේරුම් ගන්න පුළුවන්නේ. විචලන සීමාව රුපියල් 5කට රවුම් කරලා. දවසකට රුපියල් 2.50ක් අඩු හෝ වැඩි වෙන්න පුළුවන්. කොහොමටත් බැංකු විසින් ඒ වන විට, මහ බැංකුව කැමති මට්ටම වූ, රුපියල් 360 සීමාවේම ඩොලර් එක තියාගෙන හිටියා මිසක් ඔය දෙකයි පණහේ වාසිය ගන්න ගිහින් තිබුණේ නැහැ.

මැයි 23 වන විටත් ඩොලරයක මිල රුපියල් 359.44 මට්ටමේම රැඳී තිබෙනවා. ඒ කියන්නේ ඩොලරයක මිල කඩාගෙන ඉහළ යාමේ අවදානමක් මහ බැංකුවට පේන්න නැහැ. ඒ නිසා මහ බැංකුව අර රුපියල් 2.50 සීමාව රුපියල් 3 දක්වා පුළුල් කරනවා. දැන් බැංකු වලට අවශ්‍යනම් දවසකට රුපියල් 3ක් දක්වා මිල වැඩි කරන්න පුළුවන්. හැබැයි මහ බැංකුව ඔය වැඩේ කරන්නේ මිල ඒ විදිහට වැඩි වෙන ප්‍රවණතාවක් පේන්න නැති නිසා.

මැයි 25 දක්වාම ඔය තත්ත්වය තියෙනවා. ඒ වන විට ඩොලරයක මිල රුපියල් 359.38යි. ඒ කියන්නේ, අවශ්‍යනම් රුපියල් 362.38 දක්වා වැඩි වෙන්න පුළුවන්. ඒ තරම් වැඩි නොවුණත් ඔන්න දැන් මිල රුපියල් 359.71 දක්වා වැඩි වෙනවා. 

දැන් මොකද වෙන්නේ? ඔය ශත 33 වැඩි වීමට මහ බැංකුව පොඩ්ඩක් බය වෙනවා. මැයි 26 වෙද්දී ඩොලරයක මිල දවසකට අඩු විය හැකි ප්‍රමාණය රුපියල් 3 මට්ටමේම තියලා වැඩි විය හැකි ප්‍රමාණය රුපියල් 2.50 දක්වා බස්සනවා. එසේ කිරීමෙන් වෙළඳපොලට වෙනස් සංඥාවක් දෙනවා.

"ඕගොල්ලන්ට කලින් වගේම යම් සීමාවක් දක්වා නිදහසේ ඩොලරයක මිල අඩු වැඩි කරන්න පුළුවන්. හැබැයි වැඩි කරන එක ගැන අපේ එච්චර කැමැත්තක් නැහැ!"

ඔහොම කිවුවත් මැයි 27 වෙද්දී ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 පන්නලා රුපියල් රුපියල් 360.76 දක්වා ඉහළ යනවා. මහ බැංකුව බය වෙනවා. ආයේ තොණ්ඩුව තද කරනවා. මැයි 30 සිට දවසකට ඩොලරයට ඉහළ යා හැක්කේ රුපියලකින් පමණයි. හැබැයි දවසකට රුපියල් 4කින් පහළ යන්න පුළුවන්!

දැන් මේ මහ බැංකුව කියන්නේ කුමක්ද? කිසි ප්‍රශ්නයක් නැතුව ඩොලරයක මිල නිදහසේ තීරණය වෙන්න අපි ඉඩ දෙනවා. හැබැයි අඩු වෙනවානම් විතරයි! 

අර මුල් කාලයේ හදපු ෆෝඩ් කාර් ගැන ප්‍රසිද්ධ කතාවක් තියෙන්නේ.

 "Any customer can have a car painted any color that he wants, so long as it is black."

පාරිභෝගිකයින්ට තමන් කැමති පාටකින් මෝටර් රථ ඇණවුම් කළ හැකියි. එහෙත් එම පාට කළු පාට විය යුතුයි! 

බැංකු වලට තමන්ට කැමැති පරිදි ඩොලරයක මිල තීරණය කළ හැකියි. එහෙත් එම මිල රුපියල් 360 නොඉක්මවිය යුතුයි!

දැන් ඉතිං චක්‍රලේඛ ගහමින් මහ බැංකුව එන්නේ මොකාටද කියලා බැංකු වලට ඉතාම පැහැදිලියිනේ. 

"අපි හිතන විදිහට ඩොලරයක මිල රුපියල් 360 ඉක්මවිය යුතු නැහැ. ඕගොල්ලන්ට අවශ්‍යනම් දවසකට රුපියලකින් වැඩි කරන්න පුළුවන්. හැබැයි ඒ ගැන හිතන්නවත් එපා!"

බැංකු කිවුවට ලොකුම බැංකු දෙක රාජ්‍ය බැංකුනේ. ඔය බැංකු දෙක හරහා ඩොලරයක මිල අවශ්‍ය මට්ටමේම තියා ගන්නත් පුළුවන්. 

පසුගිය සතිය අවසන් වන තුරුම කතන්දරේ ඕකයි. දවසකට රුපියල් 4කින් මිල අඩු කළ හැකි වුනත් බැංකු වලට මිල අඩු කරන්න ලොකු උවමනාවක් තිබුණේම නැහැ. නමුත් මහ බැංකුවට අවශ්‍ය වෙලා තිබුනේ සුළුවෙන් හෝ මිල අඩු වෙනවා දකින්න. දවසකට රුපියලකින් මිල ඉහළ යාමේ පුංචි ඉඩක් තිබුණත් ඒක ඇත්තටම කැමැත්තකින් ඉතිරි කර තිබුණු ඉඩක් නෙමෙයි. 

පසුගිය සති තුනක පමණ කාලය තුළ මහ බැංකුවට අවශ්‍ය වූ දේ සිදු වෙමින් තිබුණා. හැබැයි මේ සතියේ මේ ප්‍රවණතාවය වෙනස් වෙලා. ඊයේ සහ අද ඩොලරයක මිල අර රුපියලේ කඹයේ දුර ගිහින් තණකොල ටික කාලා.

6/17 (සිකුරාදා) - රුපියල් 359.75

6/20 (සඳුදා) - රුපියල් 360.75

6/21 (අඟහරුවාදා) - රුපියල් 361.75

මේ හදිසි වෙනසට හේතුව කුමක්ද? මේ සතියේ IMF එකේ කණ්ඩායමක් ලංකාවට ආවා කියලා අපි දන්නවනේ. මේක IMF එක සමඟ සිදුවනු සාකච්ඡා වල ප්‍රතිඵලයක්ද?

මහ බැංකුවට සුබ සිහින තියෙනවා විය හැකි වුවත් ඩොලරයක මිල තව වැඩි වෙනවා මිසක් අඩු වෙන්නේනම් නැති බව සක් සුදක් සේ පැහැදිලි කරුණක්. මිල අඩු කරනවානම් ඉතිං මොකක් හරි කෘතිම ක්‍රමයකට තමයි. අනෙක් පැත්තෙන් කිසිම පාලනයක් නැතුව මිල ඉහළ යන්න දෙන්න පුළුවන්කමකුත් නැහැ තමයි. හැබැයි එහෙමයි කියලා රුපියල් 360 මට්ටමේම හිර කරගෙන ඉන්න එකත් හරියන වැඩක් නෙමෙයි.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් මේ කාරණය මහ බැංකුවට ඇඟිල්ලෙන් ඇනලා පෙන්නලද?

මෙන්න තවත් උද්ධමන ප්‍රතිඵලයක්!

 

නිෂ්පාදක මිල දර්ශකය (Producer Price Index) අනුව පසුගිය අප්‍රේල් මාසයේදී ලංකාවේ උද්ධමනය 52.4% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙය කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය මගින් පෙන්වූ 39.1% උද්ධමන මට්ටම ඉක්මවා යන උද්ධමනයක්. 

පාරිභෝගික මිල දර්ශක ගැනත් ස්ටීව් හැන්කිගේ උද්ධමන දර්ශකය ගැනත් අපි පසු ගිය ලිපි කිහිපයකම කතා කළා. ස්ටීව් හැන්කිගේ උද්ධමන දර්ශකය උද්ධමනය මනින සම්මත දර්ශකයක් නෙමෙයි. කලින්ද කියා ඇති පරිදි, උද්ධමනය මනින ප්‍රචලිතම සම්මත දර්ශකය පාරිභෝගික මිල දර්ශකයයි. එහෙත් උද්ධමනය මනින වෙනත් සම්මත දර්ශකද කිහිපයක්ම තිබෙනවා.

පාරිභෝගික මිල දර්ශකයකින් කරන්නේ පාරිභෝගිකයන් විසින් මිල දී ගන්නා අවස්ථාවේදී භාණ්ඩ හා සේවා වෙනුවෙන් ගෙවිය යුතු මිල වෙනස්වීම නිරීක්ෂණය කිරීමයි. මෙයින් වෙනස්ව, නිෂ්පාදක මිල දර්ශකයකින් විකුණන අවස්ථාවේදී නිෂ්පාදකයින්ට ලැබෙන මිල වෙනස්වීම නිරීක්ෂණය කෙරෙනවා. 

අවසාන වශයෙන් මේ ඕනෑම සම්මත උද්ධමන දර්ශකයකින් මෙන්ම හැන්කිගේ උද්ධමන දර්ශකය වැනි එකකිනුත් උත්සාහ කරන්නේ රටේ මුදල් ඒකකය බාල්දු වී ඇති ආකාරය නිරීක්ෂණය කිරීමටයි. මෙය රෝගියෙකුගේ උණ බැලීමේදී නළලෙන්, කිහිල්ලෙන් හෝ දිව යටින් මිනුම් ගන්නවා වගේ වැඩක්. කොහෙන් බැලුවත් බලන්නේ ඇඟේ තියෙන එකම උණ වුනත්, බලන තැන අනුව මේ මිනුම් වෙනස් වෙනවා.

පාරිභෝගික මිල දර්ශකය හා නිෂ්පාදක මිල දර්ශකය අතර තිබෙන ප්‍රධානම වෙනස්කමක් වන්නේ පාරිභෝගික මිල දර්ශකයක ආනයන භාණ්ඩද තිබුනත්, නිෂ්පාදක මිල දර්ශකයකට රටේ හදන භාණ්ඩ හා සේවා පමණක් අයත් වීමයි. මේ අනුව, නිෂ්පාදක මිල දර්ශකය පාරිභෝගික මිල දර්ශකයට වඩා වැඩි වේගයකින් ඉහළ යාමෙන් අදහස් වන්නේ කුමක්ද?

මෙයින් අදහස් වන පළමු කරුණ මේ වන විට දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට උද්ධමනයේ අවාසිය ඉක්මවා යන හොඳ මිලක් ලැබෙන බවයි. දෙවන කරුණ, ඩොලර් එක කොපමණ ඉහළ ගොස් තිබුණත්, දේශීය නිෂ්පාදන වල මිල ඉහළ යාමට සාපේක්ෂව ආනයන වල මිල තවමත් වැඩි වී නැති බවයි. 

නිෂ්පාදක මිල දර්ශකයේ කොටස් දෙස බැලූ විට කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදකයින්ට ලැබෙන මිල 35.4%කිනුත්, කාර්මික නිෂ්පාදන සඳහා ලැබෙන මිල 58.9%කිනුත් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මේ අනුව, ඉහත තර්ක අදාළ වන්නේ කාර්මික නිෂ්පාදන වලටයි. එහෙත්, කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන මිල අඩුවෙන් ඉහළ යාමට හේතුව තේ, රබර් වැනි බහුවාර්ෂික බෝග නිෂ්පාදන වල මිල අඩුවෙන් ඉහළ යාමයි. වී, එළවලු වැනි බහුවාර්ෂික නොවන බෝග වල නිෂ්පාදන මිල 63.8%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙන අතර සත්ත්ව නිෂ්පාදන වල මිලද 53.5%කින් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. 

ඇමරිකාවේ උද්ධමනයත් වාර්තා තබයි!

පසුගිය මැයි මාසයේදී ඇමරිකාවේ උද්ධමනය 8.6% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙය වසර 40ක් තුළ ඇමරිකාවෙන් වාර්තා වන ඉහළම උද්ධමනයයි. 1980දී උද්ධමනය 14.6% පමණ මට්ටමට යාමෙන් පසුව පසුගිය දශක හතර තුළ ඇමරිකාවේ උද්ධමනය අඩු මට්ටමක තිබුණා. 

පසුගිය කාලය තුළම ඇමරිකාවේ මහ බැංකුව වන ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව විසින් 2%ක උද්ධමනයක් ඉලක්ක කර එම ඉලක්කය සපුරා ගත්තා. මේ වන විට ඇමරිකාවේද මහ බැංකුව අසමත්ව ඇති අතර එය දේශපාලන ප්‍රශ්නයක්ව තිබෙනවා. 

ඇමරිකාවේ උද්ධමනයට හේතුවද වෙනත් රට වල උද්ධමනයට හේතු වන සාමාන්‍ය කරුණයි. එනම් ඕනෑවට වඩා සල්ලි අච්චු ගැසීමයි. 2008 ආර්ථික අවපාතයෙන් පසුවද ඇමරිකාව විශාල ලෙස සල්ලි අච්චු ගැසුවත් බොහෝ දෙනෙකු පුරෝකථනය කළ පරිදි ඊට අනුරූප ලෙස උද්ධමනය ඉහළ ගියේ නැහැ. අච්චු ගැසූ සල්ලි ඇමරිකාවෙන් පිටතට ගලා යාමත්, ඇමරිකාව තුළද ධනවතුන් අත රැඳීමත් මෙයට හේතු සේ සැලකිය හැකියි. මෙයින් වෙනස්ව මෙවර හැම නිවසකටම චෙක්පත් තැපැල් කර යවනු ලැබුවා. ඒ නිසා පාරිභෝගික භාණ්ඩ වලට ඉල්ලුම වැඩි වී මිල ඉහළ ගියා.

ඇමරිකානුවන්ට උද්ධමනය දැනෙන්නේ ලාංකිකයින්ට උද්ධමනය දැනෙන විදිහටම නෙමෙයි. ඒ දෙරට පාරිභෝගිකයන්ගේ වියදම් රටා වෙනස් නිසයි. ලාංකිකයින්ගේ මුළු වියදම් වලින් 50%කටත් වඩා ආහාර වෙනුවෙන් වැය කළ යුතු වුවත් ඇමරිකානුවෙකු ආහාර වෙනුවෙන් වැය කරන්නේ 8.3%ක් පමණයි. 

ඇමරිකාවේ වියදම් රටාව  (අප්‍රේල් 2022)

ආහාර ද්‍රව්‍ය 8.3%

මත්පැන් හා දුම්වැටි 1.4%

ඇඳුම්, පාවහන් ආදිය 2.5%

නිවාස, ජලය, විදුලිය හා ගෑස් ආදිය 38.0%

ගෘහ භාණ්ඩ 4.0%

සෞඛ්‍යය 8.4%

ප්‍රවාහනය 19.0%

විනෝදාස්වාදය 5.1%

අධ්‍යාපනය 2.6%

හෝටල් හා අවන්හල් 5.1%

වෙනත් භාණ්ඩ හා සේවා 2.2%

සන්නිවේදනය 3.6%

එකතුව 100.0%

ලංකාවේ වියදම් රටාව  (අප්‍රේල් 2022)

ආහාර ද්‍රව්‍ය 50.7%

මත්පැන් හා දුම්වැටි 3.1%

ඇඳුම්, පාවහන් ආදිය 2.9%

නිවාස, ජලය, විදුලිය හා ගෑස් ආදිය 13.3%

ගෘහ භාණ්ඩ 2.9%

සෞඛ්‍යය 4.4%

ප්‍රවාහනය 9.8%

විනෝදාස්වාදය 1.2%

අධ්‍යාපනය 2.6%

හෝටල් හා අවන්හල් 3.9%

වෙනත් භාණ්ඩ හා සේවා 4.0%

සන්නිවේදනය 1.6%

එකතුව 100.0%

නන්දලාල්ට තව සති තුනයි!

රටේ ආර්ථික අර්බුදය පෙර නොවූ විරූ මට්ටමකට උග්‍ර වී ඒ තුළින් දේශපාලන හා සමාජ අර්බුදයක්ද මතු වීමෙන් පසුව මහ බැංකු අධිපති ධුරයේද වෙනසක් සිදු වුනා. අධිපති ධුරය භාරගත්තේ සැලකිය යුතු කාලයක් මහ බැංකුවේ නියෝජ්‍ය අධිපති දක්වා තනතුරු හොබවා විශ්‍රාම ගැනීමෙන් පසුව ඕස්ට්‍රේලියාවට වී සිටි, ආර්ථික විද්‍යා ආචාර්ය උපාධිධාරියෙක්ද වන, නන්දලාල් වීරසිංහයි. 

ආර්ථිකයේ ප්‍රශ්න තවමත් විසඳී නැහැ. වසර දහයක් පමණවත් යන තුරු ප්‍රශ්න සියල්ල විසඳෙන එකකුත් නැහැ. අවුරුදු 74ක ප්‍රශ්න ඊට වඩා අඩු කාලයකින් විසඳිය නොහැකියි. එහෙත් නිවැරදි මාර්ගෝපදේශනයක් ඇත්නම් ආර්ථිකය තවතවත් අගාධයට යාම වලක්වා ගත හැකියි. එය සිදු නොවන්නේනම් විනාශයේ කෙළවර කුමක් වේදැයි කාටවත් කියන්න බැහැ.

නන්දලාල් වීරසිංහ විසින් මහ බැංකු අධිපති ධුරය භාර ගැනීමෙන් පසුව ඉතා ඉක්මණින් සාධනීය වෙනස්කම් රැසක් කිරීමට පියවර ගත්තා. මේවා වරින් වර ලියා තිබෙන නිසා එකින් එක විස්තර කරන්න යන්නේ නැහැ. ඒ කර තිබෙන දේවල් වුවත් පැලැස්තර තමයි. නමුත් මේ වෙලාවේ පැලැස්තර දමනවාට වඩා දෙයක් ක්ෂණිකව කළ නොහැකියි. නන්දලාල් වීරසිංහ විසින් ක්ෂණික ප්‍රශ්න වලට පැලැස්තර දමන අතරම වරින් වර ඔහුගේ දිගුකාලීන දැක්ම ගැන අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමටද පැකිලී නැහැ.

අඩුපාඩු තිබිය හැකි වුවත්, තවමත් නන්දලාල්ගේ ක්ෂණික පිළියම් කිසිවක් අතේ පත්තු වී නැහැ. ඒ වගේම, දිගුකාලීන වෙනසක් වෙනුවෙන් යමක් කිරීමට ඔහුට තවමත් අවස්ථාවක් ලැබීත් නැහැ. එවැනි වෙනස්කම් කළ හැකි වාතාවරණයක් තවමත් රටේ නැහැ. නන්දලාල්ගේ අනාගත සාර්ථකත්වය ගලේ කෙටී නැතත්, ඔහු තවමත් අසාර්ථක වී නැහැ. 

කෙසේ වුවත්, නන්දලාල් වීරසිංහගේ අධිපති පත්වීම වලංගු වන්නේ ජූනි 30 දක්වා පමණයි. මීට පෙර වරක් මාධ්‍ය ඉදිරියේ පැවසූ පරිදි ඔහු ස්ව කැමැත්තෙන් ඉල්ලා අස් නොවුනත්, එසේම දේශපාලන අධිකාරිය විසින් ඉල්ලා අස්වෙන සේ බල කරනු නොලැබුවත්, ඔහුගේ අධිපති ධුරය තව තෙසතියකින් ඉබේටම අහෝසි වී යනවා.

මුදල් නීති පණත අනුව මහ බැංකු අධිපති වරයෙකු හෝ වෙනත් මුදල් මණ්ඩල සාමාජිකයෙකු පත් කිරීමෙන් අනතුරුව වසර හයක කාලයක් යන තුරු එම පත්වීම වලංගුයි. එම කාලය නිම වන තුරු මුදල් මණ්ඩල සාමාජිකයින් ඉවත් කළ නොහැකියි. මෙය නීතියෙන් මහ බැංකු ස්වාධීනත්වය ස්ථාපිත කර ඇති ආකාරයයි. එහෙමනම්, නන්දලාල් වීරසිංහගේ පත්වීම මේ තරම් ඉක්මනින් කල් ඉකුත් වන්නේ ඇයි?

මහ බැංකු අධිපති ධුරය පිළිබඳ මෑත ඉතිහාසයට එබී බැලුවොත්, 2004 ජූනි 1 වෙනිදා එවක ජනාධිපති චන්ද්‍රිකා කුමාරතුංග විසින් හේලීස් සභාපති වූ සුනිල් මෙන්ඩිස්ව වසර හයක කාලයකට මහ බැංකු අධිපති සේ පත් කළා. එය මහ බැංකු අධිපති ධුරයට පෞද්ගලික අංශයේ සේවය කරමින් සිටි පුද්ගලයෙකු පත් කරනු ලැබූ මුල්ම අවස්ථාවයි. ඊට පෙර, එක් අවස්ථාවක හැර, දිගින් දිගටම මහ බැංකු අධිපති සේ පත් කරනු ලැබුවේ මහ බැංකුවේම කාලයක් සේවය කර පළපුරුද්දක් තිබුණු නිලධාරීන්වයි.

සුනිල් මෙන්ඩිස්ගේ ධුර කාලය 2010 ජූනි 30 දක්වා වලංගුව තිබුණත්, දෙවසරක් ධුරයේ කටයුතු කිරීමෙන් පසුව ඔහු සිය ධුරයෙන් ඉල්ලා අස් වුනා. මෙවැනි අවස්ථාවක කරන්නේ ඔහුගේ ඉතිරි වී ඇති ධුර කාලය තුළ අධිපති ධුරයේ කටයුතු කිරීම සඳහා වෙනත් අයෙකු පත් කිරීමයි. ඒ අනුව, එවක ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ විසින් සුනිල් මෙන්ඩිස්ගේ ඉතිරිව ඇති වසර හතරක කාලය සඳහා අජිත් නිවාඩ් කබ්රාල්ව පත් කළා. 

ඉන් පසුව, 2010 ජූනි 30 දින එම ධුර කාලය අවසන් වීමෙන් පසුව මහින්ද රාජපපක්ෂ විසින් නැවතත් වසර 6කට අජිත් නිවාඩ් කබ්රාල්වම එම ධුරයට පත් කළා. මේ අනුව, අජිත් නිවාඩ් කබ්රාල්ගේ ධුර කාලය 2016 ජූනි 30 දින දක්වා වලංගුව පැවතුණා. එතෙක් ඔහුව ධුරයෙන් ඉවත් කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ.

කෙසේ වුවද, 2015 ආණ්ඩු මාරුවෙන් පසුව අජිත් නිවාඩ් කබ්රාල් ස්ව කැමැත්තෙන් සිය ධුරයෙන් ඉල්ලා අස් වුනා. අර්ජුන මහේන්ද්‍රන් මහ බැංකු අධිපති කෙරුනේ කබ්රාල්ගේ පුරප්පාඩුව පිරවීමටයි. ඒ අනුව, කබ්රාල්ගේ දෙවන ධුර කාලය අවසාන වීමට නියමිතව තිබුණු 2016 ජූනි 30 දින අර්ජුන් මහේන්ද්‍රන්ගේ සේවා කාලය අවසන් වුනා. ඒ දින වල ඇතැම් තැන් වල වාර්තා වී තිබුණු පරිදි බැඳුම්කර වංචා චෝදනා එල්ල වීමෙන් පසුව ඔහු ධුරයෙන් ඉල්ලා අස් වුනේ හෝ ඉවත් කරනු ලැබුවේ නැහැ. 

අර්ජුන් මහේන්ද්‍රන්ගේ සේවා කාලය අවසන් වීමෙන් පසුව ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන විසින් ඉන්ද්‍රජිත් කුමාරස්වාමිව වසර 6ක කාලයකට මහ බැංකු අධිපති සේ පත් කෙරුණා. මේ අනුව, ඔහුගේ ධුර කාලය අවසන් විය යුතුව තිබුණේ 2022 ජූනි 30 දිනයි. එසේ වුවත්, කබ්රාල් විසින්ද දුන් වැරදි පූර්වාදර්ශයම අනුගමනය කරමින්, 2019 ආණ්ඩු මාරුවෙන් පසුව ඉන්ද්‍රජිත් කුමාරස්වාමිද සිය ධුරයෙන් ඉල්ලා අස් වුනා.

මේ වන තුරුද ගෙවී යන්නේ ඉන්ද්‍රජිත් කුමාරස්වාමිගේ ඉතිරිව ඇති ධුර කාලයයි. මේ වන විට ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ විසින් පත් කරනු ලැබූ තවත් අධිපතිවරුන් තිදෙනෙකු එම ධුරයේ කටයුතු කර තිබෙනවා. ඉතිරිව ඇති ධුර කාලය සඳහා පත් කරනු ලැබූ ඩබ්ලියු ඩී ලක්ෂමන් මෙන්ම අජිත් නිවාඩ් කබ්රාල්ද කලින්ම ඉල්ලා අස්වීම (හෝ එසේ කිරීමට බල කරනු ලැබීම) නිසා නන්දලාල් වීරසිංහට ධුරය භාර ගැනීමට සිදු වුනේ මාස තුනකටත් අඩු කාලයක් සඳහා පමණයි. ඔහුගේ පත්වීම ජූනි 30 දින කල් ඉකුත් වෙනවා. 

මීළඟට මහ බැංකු අධිපති සේ පත් කරනු ලබන කවර හෝ පුද්ගලයෙකුට 2028 ජූනි 30 දක්වා වසර හයක් ධුරයේ කටයුතු කළ හැකියි. මහ බැංකු අධිපති ලෙස නන්දලාල් වීරසිංහවම නැවත පත් කරයිද එසේ නැත්නම් වෙනත් අයෙකුව පත් කරයිද යන්න තවමත් අවිනිශ්චිතයි. මෙම අවිනිශ්චිතතාව නන්දලාල් වීරසිංහට මෙන්ම මහ බැංකුවේ නිලධාරීන්ටද ප්‍රශ්නයක්ව නොතිබෙන්නට හේතුවක් නැහැ. පසුගිය කාලයේ රටේ ආර්ථිකය සම්බන්ධව ගනු ලැබූ බොහෝ තීරණ වලට මහ බැංකු අධිපති ධුරයේ කටයුතු කළ පුද්ගලයාගේ පෞද්ගලික රුචි අරුචිකම් බලපෑ බව රහසක් නෙමෙයි.

සංචිත පොඩ්ඩක් වැඩි වෙලා!

කලකට පසු මහ බැංකුවේ සංචිත සුළුවෙන් වුවත් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. අප්‍රේල් මාසය අගදී මහ බැංකුව සතු වූ සංචිත ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 1,812ක්. මැයි මාසය අවසන් වෙද්දී මෙම සංචිත ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 1,920 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. මෙම සංචිත වලින් වැඩි කොටසක් "ප්‍රයෝජනයට ගත නොහැකි" සංචිත බව ප්‍රචලිත කරුණක්. එසේ වුවද, වැඩි වී තිබෙන්නේ ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි සංචිතයි.

මැයි මාසය තුළ ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ වලද යම් වර්ධනයක් දැකිය හැකියි. අප්‍රේල් මාසයේදී ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ලෙස ලැබුණේ ඩොලර් මිලියන 248.9ක් පමණක් වුවත්, මැයි මාසයේදී මෙම ප්‍රමාණය ඩොලර් මිලියන 304.1 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. එසේ වුවත්, අප්‍රේල් මාසයේදී සංචාරක ඉපැයීම් වලින් ලැබුණු ඩොලර් මිලියන 113.3 මැයි මාසයේදී ඩොලර් මිලියන 54.3 දක්වා අඩු වීම නිසා ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ ඉහළ යාමේ වාසිය නිශේධනය වී තිබෙනවා. අප්‍රේල් මාසයේදී මෙන්ම මැයි මාසයේදීද ශ්‍රමික ප්‍රේෂණ හා සංචාරක ඉපැයීම් වල එකතුව ලෙස ලැබී තිබෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 350කට ආසන්න විදේශ විණිමය ප්‍රමාණයක් පමණයි. 

මේ අනුව, මාසික අපනයන ආදායම ඩොලර් බිලියනයක් සේ සැලකුවත් ආනයන වෙනුවෙන් වැය කිරීම සඳහා සඳහා රටට ලැබෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 1,350කට ආසන්න මුදලක් පමණයි. ආනයන ඉල්ලුම යම් තරමකින් අඩු වී තිබිය හැකි වුවත් බොහෝ විට ඩොලර් මිලියන 1,750ක් පමණවත් විය හැකියි. එයින් අදහස් වන්නේ තවමත් මසකට ඩොලර් මිලියන 400ක පමණ ඩොලර් ප්‍රමාණයක් කොහෙන් හෝ හොයා ගත යුතුව තිබෙනවා කියන එකයි. 

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් ලැබෙන මුදලක් ඉතා ඉක්මණින් ලැබෙන බවක් පෙනෙන්නට නැහැ. කොයි තරම් හදිස්සි කළත් ඒ සඳහා අවම වශයෙන් මාස ගණනක් යන බව පැහැදිලියි. ඒ වන තුරු උදවු කරන්නට සූදානම්ව සිටින්නේ ඉන්දියාව පමණයි. ඉන්දියාවෙන් කීයක් හරි ඉල්ලා ගන්නත් දිගින් දිගටම බැගෑපත් වෙන්න වෙනවා. 

ඉන්දියානු ණය පහසුකම නිසා ඉන්දියාවෙන් කරන ආනයන වෙනුවෙන් අදාළ ආනයනකරුවන් විසින් මුදල් ගෙවිය යුතු වුවත් ඒ මුදල් ඉන්දියාවට නොගොස් මහ බැංකුවේ ඉතිරි වෙනවා. මහ බැංකුව විසින් එම මුදල් පසුව ඉන්දියාවට ගෙවිය යුතුයි. මැයි මාසය තුළ මහ බැංකුවේ සංචිත ප්‍රමාණය මිලියන 108කින් ඉහළ ගොස් තිබුණත්, බොහෝ විට මහ බැංකුව විසින් ඉන්දියාවට ගෙවිය යුතු ණය ඊට වඩා වැඩියෙන් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා විය හැකියි.

රටට ඩොලර් අද්දවා ගැනීම සඳහා මහ බැංකුව විසින් මහ බැංකුවට කළ හැකි දේවල් කරමින් සිටිනවා. මහ බැංකුව විසින් අලුතෙන්ම ගත් ප්‍රතිපත්ති තීරණය වාණිජ බැංකු වල ඩොලර් තැන්පතු සඳහා ගෙවිය හැකි උපරිම පොලී සීමාව ඉවත් කිරීමයි. මෙවැනි ක්‍රියාමාර්ග වලින් යම් ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකි වුවත් බංකොලොත් රටක බංකොලොත් මහ බැංකුවකට කළ හැකි දේ ඉතා සීමිතයි. 

බදු කැපිල්ලේ වාසිය ගියේ කාටද?

දෙවසරකට පෙර ආණ්ඩුව විසින් සිදු කළ බදු අඩු කිරීම වත්මන් ආර්ථික අර්බුදයට හේතු වූ බව දැන් පොදුවේ පිළිගැනෙන කරුණක්. මේ වන විට එම බදු සංශෝධනය යම් පමණකින් ආපසු හරවා තිබෙනවා. එහෙත්, මුළුමනින්ම නෙමෙයි. බදු වැඩි කිරීම් වලින් පසුවද රජයේ ආදායම් අවශ්‍ය පමණ වැඩි වන එකක් නැහැ. ඒ ගැන අපි පසුව වෙනම කතා කරමු.

පහත තිබෙන්නේ 2020 බදු අඩු කිරීම් එක් එක් ආදායම් කාණ්ඩයට බලපෑ ආකාරයයි. මෙය සකස් කිරීමේදී සියලු වක්‍ර බදු හා රජය අය කරන ගාස්තු පරිභෝජනයට සමානුපාතික සේ සලකා තිබෙනවා. ආදායම් බදු අවම ආදායම් බදු සීමාවෙන් උඩ පිරිස් විසින් ගෙවූ බව උපකල්පනය කර තිබෙනවා. 

ජනප්‍රිය මතය කුමක් වුවත් ඉහළම ආදායම් කාණ්ඩයට බදු කැපිල්ලෙන් ලැබුණු වාසිය අනෙක් අයට ලැබුණු වාසියට වඩා අඩුයි. බදු කැපිල්ලෙන් වැඩිම ප්‍රතිලාභ ලැබුවේ මාසික ආදායම රුපියල් 41,667 සිට රුපියල් 250,000 දක්වා වූ පිරිසයි. කලින් සෘජු බදු ගෙවූ ඔවුන් දැන් ගෙවන්නේ වක්‍ර බදු පමණයි. බදු කැපිල්ල නිසා 2019දී 1,550,000ක් වූ බදු ගෙවන්නන් ප්‍රමාණය 2021 වන විට 412,000 දක්වා අඩු වුනා.

බදු කැපිල්ලට පෙර 2019 වසරේදී රටේ නිවාස ඒකක වලින් 70%ක් රජයෙන් ලබන ප්‍රතිලාභ වලට වඩා අඩුවෙන් බදු ගෙවමින් අනෙක් අයගේ වියදමෙන් සුබසාධනය වුනා. ඉතිරි 30% ශුද්ධ වශයෙන් රජයට බදු ගෙවුවා. බදු කැපිල්ලෙන් පසුව රටේ නිවාස ඒකක වලින් 90%ක්ම රජයෙන් ලබන ප්‍රතිලාභ වලට වඩා අඩුවෙන් බදු ගෙවමින් අනෙක් අයගේ වියදමෙන් සුබසාධනය වෙනවා. ශුද්ධ වශයෙන් රජයට බදු ගෙවන්නේ ඉහළම 10% පමණයි. 

උද්ධමනය කාටත් දැනෙන්නේ එක විදිහටද?

පසුගිය මැයි මාසයේදී කොළඹ පාරිභෝගික මිල දර්ශකය අනුව උද්ධමනය 39.1% මට්ටමේ පැවතුණා. ඇතැම් අය කියන්නේ "මහ පොළොවේ" පෙනෙන උද්ධමනය මීටත් වඩා වැඩි බවයි. නිසි ක්‍රමවේදයකට ගණනය නොකර මහ පොළොවෙන් හෝ වෙනත් විකල්ප ක්‍රම වලින් උද්ධමනය හොයා ගන්න යාම සාර්ථක ප්‍රවේශයක් නොවන බව මම කලින් පැහැදිලි කර තිබෙනවා. එසේ වුවත්, උද්ධමනය 39.1% යන්නෙන් අදහස් වෙන්නේ හැමෝටම උද්ධමනය දැනෙන්නේ එක විදිහට කියන එක නෙමෙයි.

උද්ධමනය ගණනය කරන්නේ රටේ සාමාන්‍ය පාරිභෝගිකයෙකුගේ පරිභෝජන රටාව මත පදනම්වයි. එහෙත්, කිසියම් තනි පුද්ගලයෙක් හෝ පවුලක් සැලකූ විට පරිභෝජන රටාව මේ සාමාන්‍ය රටාවට හරියටම සමාන වෙන්නේ නැහැ. කවදාවත් ගෑස් වලින් උයපු නැති ගෙදරකට ගෑස් මිල වැඩි වීම දැනෙන්නේ නැහැ. ඉන්ධන මිල ඉහළ යාම මුලින්ම දැනෙන්නේ වාහන තිබෙන අයට. පසුව බස් ගාස්තු වැඩි කළ විට එය දැනෙන්නේ බස් වල යන අයට. එකිනෙකාගේ පරිභෝජන රටා අනුව කෙනෙකුට දැනෙන උද්ධමනය වෙනස්.

පහළම ආදායම් ස්ථර වල අය තමන්ගේ ආදායමෙන් වැඩි කොටසක් වැය කරන්නේ ආහාර වලට. ආදායමක් නැතත් ණය වෙලා හරි මොනවා හෝ නොකා ජීවත් වෙන්න බැහැ. මිනිස්සු වෙන දේවල් කරන්න හිතන්නේ බඩ පිරුණට පසුවයි. ආදායම ඉහළ යද්දී මිනිස්සු ආහාර සඳහා වැය කරන වියදම්ද ඉහළ දමන නමුත් ලැබෙන අමතර රුපියලකින් ආහාර සඳහා වැය කරන මුදල එන්න එන්නම අඩු කරනවා. ඒ නිසා, ආදායම ඉහළ යද්දී ආහාර පරිභෝජනය සමානුපාතිකව ඉහළ යන්නේ නැහැ. ආහාර සඳහා වෙන් කරන ආදායම් කොටස එන්න එන්නම අඩු වෙනවා.

මේ විදිහට ආදායම් ඉහළ යද්දී ආහාර සඳහා වෙන් කරන ආදායම් කොටස එන්න එන්නම අඩු වන අතර ආහාර නොවන පරිභෝජන වියදම් එන්න එන්න වැඩි වෙනවා. හැබැයි යම් ආදායම් මට්ටමකින් පසුව මේකත් නවතිනවා. එවැනි ඉහළ ආදායම් මට්ටමකදී මිනිස්සු පරිභෝජනය තවත් වැඩි නොකර ආයෝජන වැඩි කරනවා. පහත රූප සටහනෙන් මෙය පැහැදිලිව දැකිය හැකියි.

ලංකාවේ පහළම ආදායම් ස්ථරය තමන්ගේ ආදායමෙන් 76.2%ක්ම ආහාර සඳහා වැය කරනවා. අනෙකුත් වියදම් 48.6%ක්. මේ දෙකේ එකතුව 124.8%ක්. ඒ කියන්නේ 24.8%ක් ණය වෙලා හෝ වෙනත් ක්‍රමයකින් ලැබෙන්න ඕනෑ. නමුත්, රටේ ඉහළම ආදායම් ස්ථරය ආහාර වෙනුවෙන් වැය කරන්නේ තමන්ගේ ආදායමෙන් 12.7%ක් පමණයි. අනෙකුත් පරිභෝජන වියදම් වෙනුවෙන් 58.9%ක් වැය කරනවා.එකතුව 71.6%යි. ඒ කියන්නේ ඉතිරි කොටස ආයෝජනය කරනවා කියන එකයි.

පසුගිය මාසයේ උද්ධමනය 39.1% වුවත් ආහාර උද්ධමනය 57.4% තරම් ඉහළ මට්ටමක තිබුණා. මෙහි බලපෑම පහළම ආදායම් කාණ්ඩයට ඉතා දරුණුවට දැනෙන බව පැහැදිලි විය යුතුයි. නමුත්, ඉහළම ආදායම් කාණ්ඩයට මෙය ලොකුවට දැනෙන්නේ නැහැ. ආහාර හා අනෙකුත් භාණ්ඩ හා සේවා පරිභෝජනය ක‍රන අනුපාතයේ වෙනස්කම් අනුව විවිධ ආදායම් කාණ්ඩ වලට උද්ධමනය බලපාන්නේ වෙනස් ආකාර වලින්. රටේ ජනගහණයෙන් 80%කටම උද්ධමනය 39.1%ට වඩා වැඩියෙන් දැනෙනවා. ඉහළම ආදායම් ලබන 20%ට උද්ධමනය දැනෙන්නේ එම ගාණට වඩා අඩුවෙන්.

උද්ධමනය දුප්පතාට වැඩියෙන් බලපානවා කියන එක මෙයින් පැහැදිලි විය යුතුයි. සෘජු බදු මෙන් නොව වක්‍ර බදු රටේ හැමෝටම ගෙවන්න වෙනවා. එහෙත් පහළම සමාජ තීරු වලට වුවත් වක්‍ර බදු නිසා සිදුවන හානිය උද්ධමනයේ හානියට වඩා අඩුයි.