ඇමරිකානු මුදල් ප්‍රතිපත්තියේ සුවිශේෂී හැරුම් ලක්ෂ්‍යයක් සටහන් කරමින්, පසුගිය බදාදා ෆෙඩරල් සංචිත බැංකුව දශකයකට පමණ පසු නැවතත් දැඩි මුදල් ප්‍රතිපත්තියක් කරා මාරුවිය. අනපේක්ෂිත එකක් නොවූ මේ ප්‍රතිපත්ති තීරණය ඉදිරි වසර තුළ ලෝකයේ බොහෝ රටවල විණිමය අනුපාතික, ප්‍රාග්ධන ප්‍රවාහ, බැඳුම්කර පොලී අනුපාතික, ගෙවුම් ශේෂ යනාදිය කෙරෙහි බලපෑමක් සිදු කරනු ඇත.
කෙසේ වුවද, මේ ප්‍රතිපත්ති තීරණය පසුගිය සතිය තුළ ඇමරිකාව විසින් ගත්, ලෝක ආර්ථිකයට දැනෙන තරමේ බලපෑමක් කළ හැකි, එකම ප්‍රතිපත්ති තීරණය නොවේ. පසුගිය සිකුරාදා (දෙසැම්බර් 18) හැන්දෑ වරුවේ ඇමරිකානු ජනාධිපති බරක් ඔබාමා තවත් වැදගත් ලියවිල්ලකට සිය අත්සන යෙදුවේය. මේ සමඟ වසර හතළිහක පමණ කාලයක් පුරා ඇමරිකාවේ පැවති බොරතෙල් අපනයන තහනම ඉවත් කෙරිණි. මේ තීරණය මඟින් දිගුකාලීනව ලෝක තෙල් වෙළඳපොළ කෙරෙහි සිදුකරන බලපෑමට අමතරව අදාල තීරණයේ දේශපාලනික වැදගත්කමද නොසලකා හළ නොහැකිය.
ඇමරිකානු බොර තෙල් අපනයන තහනමේ පසුබිම් කතාව හැටේ දශකයේ මැද භාගය දක්වා දිව යයි. ලංකාව ඉංග්‍රීසින්ගෙන් නිදහස ලැබීමෙන් තෙමසකින් පමණ පසුව ඊශ්‍රායලයේ ස්වාධීනත්වය ප්‍රකාශයට පත් කෙරුණද බොහෝ රටවල් ඊශ්‍රායලයේ ස්වාධීනත්වය සෑහෙන කලක් යන තුරු පිළිගත්තේ නැත. විශේෂයෙන්ම, මැදපෙරදිග මුස්ලිම් රටවල් අතර රෝපණය කෙරුණු මේ එකම මුස්ලිම් නොවන රාජ්‍යය කිසිදා මුස්ලිමුන්ගේ ප්‍රසාදයට හේතු නොවීය.
හැටේ දශකයේ මැද භාගයේදී ජෝර්දාන් නදියේ ජල සම්පත් අරභයා ඊශ්‍රායලය සහ යාබද අරාබි රටවල් අතර ඇති වූ නොසන්සුන්තාවන් අවසානයේදී ඊජිප්තු ජනාධිපති ගමාල් අබ්දුල් නසාර් විසින් ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව යුද ප්‍රකාශ කිරීමක් දක්වා දුරදිග ගියේය. මෙය අඬන්නට බලාසිටි ඊශ්‍රායලයට ඇහැට ඇඟිල්ලට ඇනීමක් වූ අතර, ඊජිප්තුව ප්‍රහාරයකට පිට පොට ගසද්දී, 1967 ජූනි 5 වන දින ඊශ්‍රායලය විසින් ක්ෂණිකව ඊජිප්තුවට ප්‍රහාරයක් එල්ල කලේ ඔවුන්ගේ සංග්‍රාමික ක්‍රමෝපායයන් අරාබි ජාතීන්ට වඩා ගවු ගණනක් දුරින් බව ලෝකයාට පෙන්වා දෙමිනි.
මේ සමඟම, අසල්වැසි ජෝර්දානය, සිරියාව සහ ඉරාකයද ඊජිප්තුවේ සහයට එක් වුණේ ඊශ්‍රායලය නැත්තටම නැති කර දැමීමේ අරමුණිනි. කෙසේ වුවද, වැඩි කල් නොඇදුණු 'සය දින සටන' ලෙස ප්‍රචලිත මේ සංග්‍රාමය 1967 ජූනි 10 දින සටන් විරාමයකින් නිමාවට පත් වූයේ ජෝර්දානය සතුව පැවති බටහිර ඉවුරත්, ඊජිප්තුව සතුව පැවති ගාසා තීරය සහ සීනායි අර්ධද්වීපයත්, සිරියාව සතුව තිබූ ගෝලාන් කඳුකර ප්‍රදේශයත් ඊශ්‍රායලය විසින් අත්පත් කරගනු ලැබීමෙනි. අරාබි ජාතීන්ට විශාල සංග්‍රාමික සහ දේශපාලනික පරාජයක් අත්කරදුන් මේ දින හයේ සටන අවසානයේ ඊශ්‍රායලය සතුව සටනට පෙර පැවති භුමි ප්‍රමාණය තුන් ගුණයකින් විශාල විය.
සය දින යුද්ධය අරඹා දිනකට පසු 1967 ජූනි 6 දින අරාබි ජාතීන් තවත් සුවිශේෂී තීරණයකට එළඹුනේය. ඒ ඊශ්‍රායලයට බාහිර උදවු ලැබීමට තිබුණු ඉඩකඩ වැළැක්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් තෙල් අපනයනය කිරීම සීමා කිරීමයි. මෙහිදී ඇතැම් අරාබි රටවල් ඇමරිකාව සහ බ්‍රිතාන්‍යය වෙත තෙල් අපනයන සම්බාධක පැනවූ අතර තවත් රටවල් තෙල් අපනයනය කිරීම මුළුමනින්ම නැවැත්වීය. මේ සම්බාධක සෑම රටක් විසින්ම ඒකාකාරීව ක්‍රියාත්මක නොකළ බැවින් එයින් ඇමරිකාවට හෝ බ්‍රිතාන්‍යයට සැලකිය යුතු බලපෑමක් වූයේ නැත. මේ සම්බාධක අරාබි රටවල් විසින්ම තෙමසකට පසුව ඉවත් කෙරිණි.
කෙසේ වුවද, අරාබි රටවල් විසින් මෙසේ තෙල් අපනයන සම්බාධක පැනවීමට ගත් තීරණය ඇමරිකාව විසින් නොසලකා හැරියේ නැත. ලෝකයේ වැඩියෙන්ම ඉන්ධන පරිභෝජනය කරන, සිය ඉන්ධන අවශ්‍යතාවයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් වෙනත් රටවලින් ආනයනය කරන ඇමරිකාවට ජාතික ඉන්ධන සංචිතයක් පවත්වා ගැනීමේ වැදගත්කම ගැන සිතන්නට මේ සිද්ධිය මඟින් පෙළඹවීමක් කළේය.
මේ අතර, විය යුතු පරිද්දෙන්ම, ඊජිප්තුව සහ සිරියාව ඇතුළු අරාබි රටවල් සිටියේ තමන්ට අහිමි වූ භුමි ප්‍රදේශ නැවත අත්පත්කරගැනීම සඳහා කල් මරමිනි. යුද අවි සපයන බටහිර රටවලට ඉන්ධන සම්බාධක පනවන බවට අරාබි රටවල් තර්ජනය කරන්නට විය. 1970 සැප්තැම්බරයේදී ගමාල් අබ්දුල් නසාර් මිය ගියේය. අන්වර් සදාත් ඊජිප්තු ජනාධිපති ධුරයට පත් විය. ඇමරිකාවේ ඉන්ධන අවශ්‍යතාවන් සීග්‍රයෙන් ඉහළ යමින් පැවතෙද්දී ඇමරිකානු තෙල් නිෂ්පාදනය පහත වැටෙමින් පැවතිණි. ලෝක තෙල් ඉල්ලුම ප්‍රධාන වශයෙන්ම සැපයුනේ අරාබි රටවලින් බැවින් තෙල් වෙළඳපොළ ස්ථාවරත්වය සඳහා අරාබි කලාපයේ සාමය වැදගත් විය. අරාබි රටවලට එරෙහිව පළමු ප්‍රහාරයක් ඇරඹීමෙන් වැළකෙන ලෙස ඇමරිකාව ඊශ්‍රායලයට තරයේ අවවාද කරන්නේ මේ පසුබිමේය.
මේ කාලය දක්වා පැවති අරාබි-ඊශ්‍රායෙල් සටන් සියල්ලම අවසන්ව තිබුණේ ඊශ්‍රායලයට ජයග්‍රහණය හිමි කර දෙමිනි. අරාබි හමුදා ශක්තියට සාපේක්ෂව අඩු හමුදා ශක්තියක් තිබුණු ඊශ්‍රායලයට මේ ජයග්‍රහණ අත්පත් කර ගැනීමට ප්‍රධාන වශයෙන්ම ඉවහල් වූයේ ඔවුන්ගේ සතුරාට වඩා ඉක්මන් වීමේ යුධ න්‍යායයි. මෙතෙක් පැවති සෑම අරාබි-ඊශ්‍රායෙල් යුද්ධයකට පෙරම ඊශ්‍රායෙල් මොසාඩ් රහස් ඔත්තු සේවයට සතුරාගේ මීළඟ පියවර අනුමාන කළ හැකි වූ අතර, ඒ අනුව හැම විටම සතුරාට පෙර ඉක්මන් වීමට ඊශ්‍රායලය පියවර ගත්තේය.
යොම් කිපුර් දිනය යුදෙව්වන්ගේ වැදගත්ම ආගමික උත්සවයකි. මෙය සබත් වල සබත ලෙස හැඳින්වේ. යුදෙවු දින දසුනේ සත්වෙනි මස දහවන දිනට යෙදෙන මේ ආගමික දිනයේදී යුදෙව්වෝ පැය විසිපහක කාලයක් උපවාස කරමින් යාඥා කරති. යුදෙව්වන්ගේ උපක්‍රම ඔවුන්ටම එරෙහිව ප්‍රයෝජනයට ගනිමින් ඊශ්‍රායලයට එරෙහිව ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීමට ඊජිප්තු ජනාධිපති අන්වර් සදාත්, සිරියානු ජනාධිපති හෆීස් අල්-අසාද් ඇතුළු අරාබි නායකයින් විසින් මෙවර තෝරා ගත්තේ 1973 වසරේ යුදෙව්වන්ගේ මේ ශුද්ධ වූ දිනයයි. මෙය මුස්ලිමුන්ගේ රාමසාන් මාසයේ දහවන දිනයද විය.
සිදුවීමට නියමිත මීළඟ යුද්ධයේදී තමන්ට ඇමරිකානු උදවු අවශ්‍ය වන බව ඊශ්‍රායලය දැන සිටියේය. මේ නිසා ඇමරිකාව නොසලකා හරිමින්, අරාබීන්ට පෙර මුලින්ම ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීම මෙවර ඊශ්‍රායලය විසින් සිදු නොකළේය. අනෙක් අතින් මේ ප්‍රහාරය පිලිබඳ තොරතුරු මොසාඩ් ඔත්තු සේවය අතට පත්වීම වලක්වා ගැනීමට මෙවර අරාබි ජාතීන්ට හැකි විය. ඒ අනුව, යොම් කිපුර් යුද්ධය ලෙස හැඳින්වෙන, 1973 ඔක්තෝබර් මස සති තුනකට ආසන්න කාලයක් පුරා පැවති, අරාබි-ඊශ්‍රායෙල් යුද්ධයේ මුල් දින කිහිපය ඇතුළත ඊශ්‍රායලය පසුබස්වමින් සය දින යුද්ධයේදී තමන්ගෙන් ගිලිහුණු බිම්පෙදෙස් වලින් කොටසක් නැවත අත්පත් කරගැනීමට අරාබි රටවලට හැකි විය.
දින කිහිපයක් ඇතුළත ඊශ්‍රායලයට නැවතත් අරාබි හමුදා පසුපසට තල්ලු කිරීමට හැකි වුවත් මෙවර ඔවුන්ට අරාබීන්ව තීරණාත්මක ලෙස පරාජය කිරීමේ හැකියාවක් පෙනෙන්නේට නොතිබුණේය. කෙසේ වුවද, සිරියා-ඊජිප්තු හමුදා වලට සෝවියට් ආධාර ලැබෙද්දී, ඇමරිකාව ඊශ්‍රායලයේ උදවුවට ඉදිරිපත් විය. යොම් කිපුර් යුද්ධය එක්සත් ජාතීන් මුල් වූ යුද විරාමයකින් අවසන් වූ අතර මේ යුද විරාමය ඊශ්‍රායලය සහ අරාබි රටවල් අතර එකඟතාවයකට වඩා ඇමරිකාව සහ සෝවියට් දේශය අතර එකඟතාවක් වීයැයි කීම වඩා නිවැරදි විය යුතුය.
යොම් කිපුර් යුද්ධයේදී ඊශ්‍රායලය වෙත ආයුධ ලබාදෙමින් ඇමරිකාව විසින් සිදු කළ මැදිහත්වීමට විරෝධයක් ලෙසින් සහ පසුව පැවති සාම සාකච්ඡා වලදී වාසියක් ගැනීමේ අරමුණින් 1973 මැදදී ඔපෙක් රටවල් විසින් තෙල් මිල 70%කින් පමණ ඉහළ දැමීමත්, ඇමරිකාව ඇතුළු බටහිර රටවල් රැසකට තෙල් අපනයනය කිරීම වළක්වමින් සම්බාධක පැනවීමත් එකවර සිදු කළේය. 1974 මාර්තු මාසයේදී මේ සම්බාධක ඉවත් කෙරෙන තුරු ගත වුනු මාස පහක පමණ කාලය ඇමරිකාවට පසු කිරීමට සිදුවූ අමාරුම කාලයකි.
මේ කාලය වන විටත් විශාල ලෙස පෙට්‍රෝලියම් ඉන්ධන පරිභෝජනයට හුරු වී සිටි ඇමරිකානුවන්ට ඔපෙක් සංවිධානයේ රටවල් විසින් පැනවූ මේ බොරතෙල් අපනයන සම්බාධකය නිසා සිදු වූයේ පෙර නොවූ විරූ පීඩාවකි. ඉන්ධන මිල කිහිප ගුණයකින් ඉහළ යාමේ අවාසියට අමතරව, ඔවුන්ට සාමාන්‍යයෙන් නුපුරුදු, සලාක ක්‍රම, පෝලිම් සහ භාණ්ඩ හිඟයන් ඉන්ධන වෙළඳපොළ හා අදාලව ඇමරිකානුවන්ට මේ කාලය තුළ අත්දකින්නට සිදුවිය.
මේ අළුත් තත්ත්වය හමුවේ, ඇමරිකාව විසින් සිය ඉන්ධන සුරක්ෂිතතාව තහවුරු කරගැනීම උදෙසා වැදගත් ප්‍රතිපත්ති තීරණ රැසක් කරා යොමු විය. දශක හතරකට පෙර ඇමරිකානු කොන්ග්‍රසය විසින් සම්මත කර, 1975 දෙසැම්බර් 22 දින ජනාධිපති ජෙරල්ඩ් ෆෝඩ් විසින් සිය අත්සන යෙදීමෙන් සක්‍රිය වූ, බලශක්ති ප්‍රතිපත්ති සහ සුරක්ෂිතතා පණත මඟින් මෙවැනි තීරණ රැසක් ක්‍රියාත්මක කිරීම ඇරඹුණේය. ඇමරිකාවේ නිෂ්පාදනය කෙරෙන බොර තෙල් අපනයනය කිරීම තහනම් කෙරුණේද මේ පණත මඟිනි.
පසුගිය සිකුරාදා ජනාධිපති ඔබාමා විසින් සිය අත්සන යෙදීමෙන් පසුව ඉවත් කෙරුණේ වසර හතළිහක් පුරා පැවති ඉහත කී තහංචියයි. ඒ සඳහා හේතු වූ කරුණු සහ එයින් ලෝක ආර්ථිකයට සහ දේශපාලනයට විය හැකි බලපෑම ගැන පසුව සාකච්ඡා කරමු.
