පසුගිය සතියේ අපි උඩවලව ඇත් අතුරු සෙවණේ 'අලි පැටවුන්ට කිරි පොවනු බලන්නට' ගියෙමු. ලංකාවේ අලි ගැනත්, ලංකාවේ අලි දඩයම් ගැනත්, ලංකාවේ අලි වෙළඳාම ගැනත්, අලි පැටවුන්ට මිනිසුන්ගෙන් කිරි බීමට සිදු වී තිබීම ගැනත් මෙන්ම සද්දන්ත හස්ති රාජයින් මෙන් පෙනී සිටි අය කිරි බොන අලි බබාලා වී සිටීම ගැනත් කියන්නට බොහෝ දේ ඇතත් මේ ලිපිය ඒ එකක්වත් ගැන නොවේ.
මේ ලිපිය උඩවලව ඇත් අතුරු සෙවණේ අලි පැටවුන්ට කිරි පොවනු පෙන්වීමේ සේවාව හා ඒ වෙනුවෙන් අය කරන මිල ගැන සරල සටහනකි. මේ හුදෙකලා වෙළඳපොළ ගැන කතා කරන්නේ ලංකාවේ වෙනත් බොහෝ වෙළඳපොළ වල ඉල්ලුම හා සැපයුම සමතුලිත වන ආකාරයද මෙහි එය සිදුවන ආකාරයට සමාන බැවිනි.
වසර දහයකට පමණ පෙර උඩවලව ජාතික වනෝද්‍යානය නරඹන්නට යනවිට මේ කිරි පෙවීමේ කටයුත්ත නැරඹීමට මුදලක් අය කළ බවක් මතකයේ නැත. එහෙත්, දැන් ඒ සඳහා දේශීය වැඩිහිටියෙකුගෙන් රුපියල් විස්සක මුදලක් හා දරුවෙකුගෙන් රුපියල් දහයක මුදලක් අය කෙරේ. මේ මුදල් අයකිරීමෙහි කිසිදු වරදක් නැත. ජාතික වනෝද්‍යාන නඩත්තු කිරීමේ පිරිවැය බදු මඟින් පොදුවේ මහජනතාවගෙන් අයකරගන්නවාට වඩා ඒවා නරඹන්නට පැමිණෙන අයගෙන් අය කර ගැනීම සාධාරණය. එවිට එම පිරිවැය දරන්නේ රජය විසින් මෙවැනි තැන් නඩත්තු කිරීම හේතුවෙන් සතුටක් ලබන අය පමණක් බැවිනි. එයට අමතරව මිලක් නියම කිරීම මඟින් ඉල්ලුම කළමනාකරණය කිරීමේ හැකියාවද උද්‍යාන පාලකයින්ට ලැබේ.
දේශීය නරඹන්නන්ගෙන් එවැනි මිලක් අය කළද විදේශිකයින්ගෙන් අය කරන මුදල ඊට වඩා බොහෝ වැඩිය. මේ ස්ථානයේදී එසේ අය කරන මුදල මට හරියටම මතක නැතත් එම මුදල 37.5 ගුණයකින් පමණ වැඩි යැයි සිතමි. පසුගිය දිනවල අප නැරඹු කෞතුකාගාර, වනෝද්‍යාන වැනි බොහෝ තැන්වල දේශීය හා විදේශීය ප්‍රවේශපත්‍ර ගාස්තු අතර අනුපාතය බොහෝ විට රුපියල් 4කට ඩොලරයක් විය. මේ අනුපාතය වැඩි විය හැකි වුවත්, විදේශීය නරඹන්නන්ගෙන් වැඩි මිලක් අය කිරීම මම වරදක් ලෙස නොදකිමි.
එයට හේතුව බටහිර රටවල මෙවැනි තැනක් නැරඹීමට ගෙවිය මිල ඩොලර් පහළොවක් විස්සක්වත් වීම හෝ විදේශික සංචාරකයින්ට ගෙවන්නට ඇති තරම් සල්ලි තිබීම නොවේ. පළමු තර්කය බටහිර රටවලින් පැමිණෙන සංචාරකයින්ට අදාළ වුවත් ඉන්දියාව වැනි රටවලින් පැමිණෙන්නට අදාළද නැත.
ලංකාවේ කෞතුකාගාර, වනෝද්‍යාන වැනි තැන් බොහොමයක්ම නඩත්තු කරන්නේ රජය විසිනි. එය බොහෝ විට ලාභ ලබන කාර්යයක් නොවන බැවින් ආදායම් හා වියදම් අතර පරතරය පියවෙන්නේ මහජන මුදලිනි. බදු ගෙවීම් හරහා රටේ ජනතාව මේ පරතරය පියවන බැවින් ඔවුහු එවැනි තැනක් නරඹන්නට පැමිණෙන්නට පෙරම එහි නඩත්තු වියදමින් කොටසක් ගෙවා අවසන්ය. විදේශික නරඹන්නන් එවැනි දායකත්වයක් දක්වා නැත. ඒ නිසා වඩා සාධාරණ වන්නේ මෙවැනි මිල වෙනසක් තිබීමයි. වඩාත්ම සාධාරණ වන්නේ දේශීය හා විදේශීය නරඹන්නන්ගෙන් අය කරන මුදලින් පිරිවැය හැකිතාක් කලමනාකරණය කරගෙන බදු මුදල් යෙදවීම තවදුරටත් අඩු කිරීමයි. මේ සඳහා, දේශීය නරඹන්නන්ගෙන් අයකරන ප්‍රවේශ ගාස්තුද යම් තරමකින් ඉහළ දමන්නට සිදු විය හැකිය.
කෙසේ වුවද, බටහිර රටකදී මෙවැනි තැනක් නැරඹීමට වැඩි මිලක් අය කළත් සාමාන්‍යයෙන් ගෙවන මිලට සැලකිය යුතු යමක් ලැබෙන බව මගේ අත්දැකීමයි. කිසියම් සේවාවක් සඳහා මුදල් අය කරන්නේනම් එම මුදලට සරිලන සේවයක් සැපයීම සේවා සපයන්නෙකුගේ යුතුකමකි.
මුදල් ගෙවා අලින්ට කිරි පොවනු බලන්නට අප ගියද කිරි තබා අලි බැලීම හිතූ තරම් පහසු නොවීය. අතුරු සිදුරු නැතිව පිරී සිටි සෙනඟ අතර අලියෙකුගේ හොඬවැලක්වත් නොපෙනේ. මම මගේ බාල දරුවා කරට ගත්තෙමි. දැන් මට අලි නොපෙනුනත් ඔහුට පෙනේ. එහෙත්, වඩා නොඋස් මගේ බිරිඳට හෝ වැඩිමල් දරුවාට කිසිවක් නොපෙනේ.
"මොන කෙහෙම්මලක්ද සල්ලි ආපහු ඉල්ලගන්න ඕනෑ!" මගේ බිරිඳට මළ පැනලාය. ඇය මගේ වැඩිමල් දරුවාද රැගෙන ආපසු යන්නට සැරසුණේය.
රුපියල් විස්සක් යනු විශාල මුදලක් නොවේ. ඒ මුදලට වායු සමීකරණය කළ කුටියක සුව පහසු අසුනක දිගාවී අලි බලන්නට නොහැකිය. එහෙත්, ලැබෙන මොනවා හෝ දෙයක් තිබිය යුතුය. අප ප්‍රවේශපත් මිල දී ගත්තේ කිසියම් සේවාවක් අපේක්ෂාවෙනි.
අප නැරඹු කෞතුකාගාර කිහිපයක්ම සෙනඟ නැතිව පාළුවට ගොස් තිබුණත් මෙහි පැවතියේ එහි ප්‍රතිවිරුද්ධ තත්ත්වයයි. සැපයුමට වඩා ඉල්ලුම බොහෝ වැඩිය. ආර්ථික විද්‍යා න්‍යාය අනුව එය එසේ වන්නේ මිල 'නියම මිලට' වඩා අඩු වූ විටය. මෙසේ මිල නියම මිලට වඩා අඩුවෙන් නියම කර ඇති බැවින් නරඹන්නෙකුට සේවාව ලබාගැනීම සඳහා තවත් අමතර මිලක් ගෙවන්නට සිදු වේ.
ඉහත කී අමතර මිල ගෙවිය හැකි ක්‍රම දෙකකි. පළමුවැන්න, සෑහෙන වෙලාවකට පෙර පැමිණ තැනක් අල්ලා ගැනීමයි. එවිට, ගෙවන්නට සිදුවන අමතර පිරිවැය මේ නාස්ති වන කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැයයි. එදින අපේ වැඩසටහනට උඩවලව වනෝද්‍යානය, සංඛපාල රජමහා විහාරය, සීනි කර්මාන්ත ශාලාව හා ඉස්කාගාරය ඇතුළු තැන් කිහිපයක්ම ඇතුළත්ව තිබූ බැවින් අපට මේ කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය ඉතා විශාල විය. දෙවන ක්‍රමය වූයේ බාහු බලය ප්‍රයෝජනයට ගනිමින් බලු පොරයට වැටී සෙනඟ තෙරපාගෙන ඉදිරියට රිංගීමයි. අපට හා අපේ දරුවන්ට මේ දෙවැනි ක්‍රමයද නුහුරුය.
අප පත් වූ තත්ත්වයට පත්ව සිටි, වැඩි මිල ගෙවා පැමිණි විදේශීය නරඹන්නන්ද කිහිප දෙනෙකුම අපි දුටුවෙමු.
කෙසේ වුවද, නරඹන්නන් අතර සිටි එක් පරාර්ථකාමී මිනිසෙකු නිසා අපේ ප්‍රශ්නය යම් තරමකින් විසඳුණේය. සෙනඟ අතරින් කෙසේ හෝ ඉදිරියට රිංගා යාමේ ප්‍රවීණතාවය තිබුණු අනෙකුත් දරුවන් අතර දුර්වලයෙකු ලෙස කැපී පෙනුණු, පැත්තකට වී බලාපොරොත්තු කඩ කරගෙන සිටි මගේ වැඩිමල් දරුවාව බලෙන්ම වාගේ ඔසවාගෙන අලි පෙන්වන්නට අයෙකු ඉදිරිපත් විය. ඔහු එසේ කළේ ඔහුගේ එක් අතෙක තවත් දරුවෙකුද සිටියදීය.
මේ නොදන්නා පුද්ගලයා විසින් කළේ පහසු වැඩක් නොවේ. මගේ වැඩිමල් දරුවා කුඩා දරුවෙකු නොවේ. මා වසර ගණනකින් ඔහුව මෙසේ ඔසොවාගෙන නැත. මගේ ඇවිටිලි වලින් පසු ඔහු දරුවා බිම තැබුවේ දරුවාට අලින්ට කිරි පොවන හැටි යාන්තමින් වුවත්, ප්‍රමාණවත් තරමට බලා ගන්නට ඉඩ සැලැස්වීමෙන් පසුවය. ඉන්පසුව ඉදිරිපත් වූ ඔහුගේ බිරිඳ "මේ ළමයෙක් ඉන්නවා. පොඩ්ඩක් ඉඩ දෙන්න!" යැයි කියමින් ඔහුට ඉදිරියට යන්නට ඉඩකඩ සකස්කර දුන්නේය. අප පසුගිය දිනවල ආගිය තැන් වලදී තවත් මෙවැනි පරාර්ථකාමී මිනිසුන් අපට හමු වූ බව කිව යුතුය.
මිල නිසි පරිදි ඉහළ නැංවීම මඟින් මෙවැනි තැනක ඉල්ලුම හා සැපයුම පහසුවෙන් කලමණාකරණය කළ හැකි අතර එමඟින් ආදායම වැඩි කරගෙන මහජනතාව මත පැටවෙන බදුබර මඳකින් හෝ අඩු කිරීමටත්, මිල ගෙවා නරඹන්නෙකුට ගෙවන මිලට වටිනා සේවයක් ලබාදීමටත් පුළුවන.
එවැනි වැඩි මිලක් අඩු ආදායම්ලාභියෙකුට දරා ගැනීමට අපහසු වේයැයි යමෙකුට කියන්නට පුළුවන. ඒ සඳහාද පහසු විසඳුම් තිබේ. අවශ්‍යනම් අඩු ආදායම්ලාභීන්ට නොමිලේම මෙවැනි තැන් නැරඹීම සඳහා කිසියම් ප්‍රවේශපත්‍ර සංඛ්‍යාවක් වෙන් කරන්නට පුළුවන. එමෙන්ම, කාලයේ ආවස්ථික පිරිවැය ගෙවා මුලින් එන අයට අඩු මිලකටත් අවසන් මොහොතේ එන අයට වැඩි මිලකටත් ප්‍රවේශපත්‍ර විකුණන්නටද පුළුවන. ඇතැම් විට මේ ඉල්ලුම සැමදා එක ලෙස නොපවතිනවා විය හැකිය. එසේනම්, සතිඅන්තයේදී ප්‍රවේශපත්‍ර මිල සතියේ දිනවල මිලට වඩා වැඩි කිරීම වැනි ක්‍රමයක් විසඳුමක් ලෙස යොදාගත හැකිය. මේ සියල්ල ක්ෂණිකව වුවද ක්‍රියාත්මක කළ හැකි දේවල්ය. තරමක් කල් ගතවන කාර්යයක් ලෙස ඇත් අතුරු සෙවණ නරඹන පීඨිකාව ක්‍රමයෙන් උස්වන පඩිපෙළක් ලෙස සෑදීමෙන් වැඩි පිරිසකට එකවර නරඹන්නට ඉඩ සැලැස්විය හැකිය.
අලින්ට කිරි පෙවීම ගැන කතා කළද, ලංකාවේ බොහෝ සේවාවන් සම්බන්ධ තත්ත්වය මෙයයි. නියම මිලට වඩා අඩුමිලට සැපයෙන බොහෝ සේවාවන් ලබා ගැනීමට වක්‍ර ලෙස අමතර මිලක් ගෙවන්නට එවැනි සේවාවන් ලබා ගන්නා බොහෝ දෙනෙකුට සිදුවේ. මේ නිසා ඇති වන ආතතියෙන් කොටසක් අතරින් පතර සිටින පරාර්ථකාමී මිනිසුන් නිසා සමනය වේ. බොහෝ දෙනෙකු එවැනි හොඳ මිනිසුන් වූ දිනෙක ලෝකය වඩා යහපත් වනු ඇතත්, එය එසේ සිදුවන්නට පෙරම මිල නිවැරදි කිරීම් මඟින් පමණක් වුවද බොහෝ අවුල් ලිහන්නට පුළුවන.
(Image: )
