බැඳුම්කර පාඩුව

බැඳුම්කර ගනුදෙනුව ගැන අප විසින් ලිපි විශාල ප්‍රමාණයක් ලියා තිබෙනවා. එම ලිපි හරහා අප උත්සාහ කළේ මේ හා අදාළ, බොහෝ දෙනෙක් නොදන්නා තාක්ෂණික කරුණු පිලිබඳව දැනුවත් කිරීමක් කිරීමටයි. මේ ලිපියත් එවැන්නක්.

මැතකදී නිකුත් වූ වෝහාරික විගණන වාර්තා වල පසු ගිය කාලය පුරා පැවති බැඳුම්කර වෙන්දේසි වලදී රජයට සිදු වී තිබෙන පාඩු ගණන් බැලීමක් කර තිබෙනවා. එම ගණන් බැලීම් පිළිබඳව විවිධ පාර්ශ්ව වලට විවිධ විවේචන තිබුණත් මේ විවේචන බොහොමයක් අදාළ වාර්තා වල අන්තර්ගතයට සම්බන්ධ නැහැ.

වඩා වැදගත් වන්නේ විගණනය කළ සමාගමට ඒ සඳහා සුදුසුකම් තිබේද, එම සමාගම විසින් එක් පාර්ශ්වයකට වාසිදායක ලෙස වාර්තාව පිළියෙළ කර තිබේද වැනි කරුණු නෙමෙයි. එවැනි හේතු හෝ වෙනත් හේතු නිසා වාර්තාවේ අන්තර්ගතය පිළිගත නොහැකිද කියන කරුණයි. ඒ සඳහා මුලින්ම වාර්තාවේ අන්තර්ගතය තේරුම් ගත යුතුයි.

වෝහාරික විගණනයේදී සිදු කර තිබෙන එකම දෙය රජයට සිදු වී තිබෙන පාඩු ගණන් බැලීම නොවුනත්, බොහෝ දෙනෙකුට වැදගත් වන්නේ මේ අලාභයයි. ඒ නිසා, අපේ අවධානය යොමු කරන්නේද මේ කරුණ වෙතයි.

මුළු කාලය තුළම සිදු වූ සමස්ත අලාභය ගැන කතා කරන්න පෙර, ප්‍රවේශයක් ලෙස, අපි 2015 පෙබරවාරි 27 දින සිදු වූ බැඳුම්කර වෙන්දේසියේදී සිදු වූ අලාභය ගණනය කර තිබෙන ආකාරය වෙත යොමු වෙමු. සමස්ත බැඳුම්කර වංචා කතිකාවම ආරම්භ වුනේ එම වෙන්දේසියෙන් පසුව බව කවුරුත් දන්නා දෙයක් නිසාත්, අපේ පෙර ලිපි වල වැඩිපුර කතා කර තිබෙන්නේත් මේ වෙන්දේසිය පිළිබඳව නිසාත් කතාව නැවත අලුතෙන් පටන් ගන්න හොඳ තැනක්.

වෝහාරික විගණන වාර්තා අනුව, 2015 පෙබරවාරි 27 වෙන්දේසියේදී රජයට සිදුව ඇති අවම පාඩුව රුපියල් මිලියන 1,106.43 ක්ද, උපරිම පාඩුව රුපියල් මිලියන 1,114.63ක්ද වෙනවා. මීට පෙර විගණකාධිපති වාර්තාවේ හා කෝප් වාර්තාවේද මේ වෙන්දේසියේදී රජයට සිදු වූ පාඩු ගණන් බැලීමක් කර තිබුණු නිසා මේ ගණන් අපට සෘජුවම එම ඇස්තමේන්තු සමඟ සංසන්දනය කළ හැකියි.

විගණකාධිපති වාර්තාව හා කෝප් වාර්තාව අනුව රජයට සිදුව ඇති අලාභය රුපියල් 889,358,050ක් (රුපියල් මිලියන 889.36ක්) හෝ රුපියල් 688,538,600ක් (රුපියල් මිලියන 688.54ක්) වෙනවා. මේ අනුව, වෝහාරික විගණන වාර්තාවේ ඇස්තමේන්තු කර ඇති පාඩුව කෝප් වාර්තාවේ ඇස්තමේන්තු දෙකටම වඩා වැඩියි. මේ ලිපියෙන් අප උත්සාහ කරන්නේ මේ වෙනස්කම් වලට හේතු පැහැදිලි කිරීමට පමණයි.

අප දන්නා පරිදි 2015 පෙබරවාරි 27 දින පැවති වෙන්දේසියේදී රුපියල් 119.32 සිට රුපියල් 90.17 දක්වා පරාසයක විසිරෙන මුදලකට මුහුණත වටිනාකම රුපියල් 10,058,000,000ක් (රුපියල් මිලියන 10,058ක්) වන බැඳුම්කර ප්‍රමාණයක් මහ බැංකුව විසින් අලෙවි කළා. සමස්තයක් ලෙස ගත් විට, රුපියල් 100ක මුහුණත වටිනාකමක බැඳුම්කර විකිනුණු සාමාන්‍ය මිල රුපියල් 96.02ක්. මුහුණත වටිනාකම වැනි තාක්ෂණික වචන නොතේරෙන අයට මගේ පෙර ලිපි කියවා මූලික කරුණු දැනගත හැකියි.

බැඳුම්කර වෙන්දේසියක අරමුණ රජයට අරමුදල් සපයා ගැනීමයි. පරිණත කාලය, කූපන් පොලී අනුපාතිකය වැනි කරුණු දැනුම් දීමෙන් පසුව බැඳුම්කරයක් වෙනුවෙන් රජයට වැය වන මුදල නිශ්චිත එකක් නිසා වෙන්දේසියේදී රජයේ පැත්තෙන් ඉලක්කය විය යුත්තේ වැඩිම මිලකට බැඳුම්කර අලෙවි කිරීමයි. රජයේ නියෝජිතයා ලෙස මහ බැංකුව විසින් එය කළ යුතුයි. රජයට පාඩුවක් වූ ලෙස සැලකිය හැක්කේ මේ බැඳුම්කර විකිණිය හැකිව තිබුණු මුදලට වඩා අඩුවෙන් විකුණා තිබේය යන පදනමිනුයි. විගණකාධිපති වරයා, කෝප් කමිටුව වගේම බීඩීඕ ඉන්දියා සමාගමත් එවැනි මතයක් දරන බව ඔවුන්ගේ වාර්තා අනුව පෙනෙනවා.

මේ වෙන්දේසියේදී බැඳුම්කරයක් කොයි තරම් ඉහළ මිලකට විකිණිය හැකිව තිබුණාද? විගණකාධිපති/ කෝප් කමිටු වාර්තා හා වෝහාරික විගණන වාර්තාව වෙනස් වන්නේ මේ කරුණේදී. විගණකාධිපති/ කෝප් කමිටු වාර්තාව පිළියෙළ කර තිබෙන්නේ රුපියල් 100ක මුහුණත වටිනාකමක් ඇති බැඳුම්කර රුපියල් 104.51 බැගින් හෝ එසේ නොහැකිනම් 102.20 බැගින් විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණේය යන පදනමිනුයි. වෝහාරික විගණන වාර්තාව මේ බැඳුම්කර මීටත් වඩා ඉහළ රුපියල් 106.90ක මිලකට විකිණිමේ හැකියාවක් තිබී ඇති බව උපකල්පනය කර තිබෙනවා. වාර්තා දෙකේම පාඩුව ගණනය කර තිබෙන්නේ විකිණිය හැකිව තිබුණු මිල සහ වෙන්දේසියේදී විකිණූ මිල අතර වෙනස ලෙසයි.

පහත පළමු වගුවේ තිබෙන්නේ එදින වෙන්දේසියේදී ලැබුණු ලන්සු අනුව බැඳුම්කර විකිණූ මිල ගණන්. බැඳුම්කරයක් මිල දී ගන්නා අයෙකුට ලැබෙන පොලිය (මෙය හැඳින්වෙන්නේ ඵලදා අනුපාතය ලෙසයි) තීරණය වන්නේ එය මිල දී ගත් මුදල මතයි. මේ හා අදාළ වැඩිමනත් තොරතුරු අවශ්‍යනම් මගේ පෙර ලිපි වල තිබෙනවා. මේ අනුව, එක් එක් ගනුදෙනුවට හා සමස්තයක් ලෙස සියලුම ගනුදෙනු වලට අදාළ ඵලදා අනුපාතිකද මේ වගුවේ තිබෙනවා.

කොහොම වුනත් මේ වෙන්දේසියේදී තැබුණු ලන්සු සියල්ලම පිළිගැනුණේ නැහැ. එසේ පිළිනොගෙන ප්‍රතික්ෂේප කෙරුණු ලන්සු පිළිබඳ තොරතුරු දෙවන වගුවේ පෙන්වා දී තිබෙනවා. එම ලන්සු වල මිල පරාසය රුපියල් 100ක මුහුණත් අගයක් සඳහා රුපියල් 88.43 සිට රුපියල් 62.62 දක්වා වන පරාසයක විහිදෙනවා.

වෙන්දේසියකදී පාඩුවක් සිදු විය හැක්කේ කොහොමද? වෙන්දේසියකදී පාඩුවක් සිදු විය හැක්කේ වැඩි මිලකට ලන්සු තබන ගැනුම්කරුවන් සිටියදී අඩු මිල ලන්සු පිළිගත්තොත් පමණයි. මේ වෙන්දේසියේදී එවැන්නක් සිදු වී නැහැ. මහ බැංකුව විසින් පිලිගෙන තිබෙන්නේ රුපියල් 90.16 ඉක්මවන ලන්සු පමණයි. ඊට වඩා අඩු මිල ලන්සු සියල්ලම ප්‍රතික්ෂේප කර තිබෙනවා. එහෙමනම්, මීට වඩා වැඩි මිලකට මේ බැඳුම්කර විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණු බව විගණකාධිපතිවරයා, කෝප් කමිටුව හා බීඩීඕ ඉන්දියා සමාගම විසින් හිතන්නේ කොහොමද?

මීට වඩා වැඩි මිල ලන්සු කිසිවක් වෙන්දේසියට ඉදිරිපත් වී නැති බව ඇත්ත. එහෙත්, කවර හෝ හේතුවක් නිසා එදින වැඩි මිලකට මේ බැඳුම්කර මිල දී ගන්න ඉඩ තිබුණු නමුත් වෙන්දේසියට ලන්සු නොතැබූ ගැනුම්කරුවන් සිටියානම්?

අවශේෂ කරුණු දැනට වැඩිපුර සාකච්ඡා නොකර සිටිමු. යම් හෙයකින් බැඳුම්කර වැඩි මිලකට මිල දී ගන්න කැමති, එහෙත් වෙන්දේසියට නොපැමිණි ගැනුම්කරුවන් සිටියානම් මහ බැංකුවට වෙන්දේසිය හරහා විකිණිය හැකි මිලට වඩා වැඩි මිලකට ඒ ගැණුම්කරුවන්ට සෘජුවම බැඳුම්කර අලෙවි කිරීමේ හැකියාවක් තිබෙනවා. ඒ බව පැහැදිලිව පෙනෙන්න තිබේනම් මහ බැංකුව විසින් කළ යුත්තේ වෙන්දේසියේදී වැඩි මිල ලන්සු පමණක් පිළිගෙන, ඉතිරි බැඳුම්කර ප්‍රමාණය සෘජුවම අලෙවි කිරීමයි.

විගණකාධිපති/ කෝප් කමිටු/ බීඩීඕ ඉන්දියා වාර්තා වල රජයට සිදු වූ පාඩු ගණනය කිරීමේ පදනම වී තිබෙන්නේ එදින එවැනි ඉල්ලුමක් රටේ තිබුණු බවයි. ඔවුන් හරියටම එකඟ නොවන්නේ එසේ වැඩි මිලකට විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණානම් ඒ මිල කුමක්ද කියන කාරණයටයි.

විගණකාධිපති/ කෝප් කමිටු වාර්තා වල පදනම් දෙකක් මත අලාභ ගණනය කර තිබෙනවා. මේ ගණනය කිරීම් හා අදාළ තොරතුරු පහත තෙවන හා සිවුවන වගු වල පෙන්වා තිබෙනවා.

පළමු ඇස්තමේන්තුව

සෘජු ක්‍රමයට රුපියල් 104.51 බැගින් බැඳුම්කර විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණු බව උපකල්පනය කරනවා. ඒ අනුව, ඊට වඩා වැඩි මිල ලන්සු හා ඒ මිලට ඇති ලන්සු පමණක් මහ බැංකුව විසින් පිළිගත යුතුව තිබුණා. මේ අනුව වෙන්දේසියේදී විකිණිය යුතුව තිබුණේ රුපියල් මිලියන 1,308ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර පමණයි. ඉතිරි රුපියල් මිලියන 8,750ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර ප්‍රමාණය රුපියල් 104.51 බැගින් සෘජු ක්‍රමයට විකිණිය යුතුව තිබුණා. එසේ නොකර අඩු මිලට විකිණීම නිසා රජයට සිදු වූ පාඩුව රුපියල් මිලියන 889.36ක්.

දෙවන ඇස්තමේන්තුව

සෘජු ක්‍රමයට රුපියල් 102.21 බැගින් බැඳුම්කර විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණු බව උපකල්පනය කරනවා. ඒ අනුව, ඊට වඩා වැඩි මිල ලන්සු හා ඒ මිලට ඇති ලන්සු පමණක් මහ බැංකුව විසින් පිළිගත යුතුව තිබුණා. මේ අනුව වෙන්දේසියේදී විකිණිය යුතුව තිබුණේ රුපියල් මිලියන 2,608 ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර පමණයි. ඉතිරි රුපියල් මිලියන 7,450ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර ප්‍රමාණය රුපියල් 102.21 බැගින් සෘජු ක්‍රමයට විකිණිය යුතුව තිබුණා. එසේ නොකර අඩු මිලට විකිණීම නිසා රජයට සිදු වූ පාඩුව රුපියල් මිලියන 688.54ක්.

බීඩීඕ ඉන්දියා සමාගම විසින්ද පදනම් දෙකක් මත අලාභ ගණනය කර තිබෙනවා. මේ ගණනය කිරීම් හා අදාළ තොරතුරු පහත පස්වන හා හයවන වගු වල පෙන්වා තිබෙනවා.

උපරිම අලාභය 

සෘජු ක්‍රමයට රුපියල් 106.90 බැගින් බැඳුම්කර විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණු බව උපකල්පනය කරනවා. ඒ අනුව, ඊට වඩා වැඩි මිල ලන්සු පමණක් මහ බැංකුව විසින් පිළිගත යුතුව තිබුණා. මේ අනුව වෙන්දේසියේදී විකිණිය යුතුව තිබුණේ රුපියල් මිලියන 658 ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර පමණයි. ඉතිරි රුපියල් මිලියන 9,400ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර ප්‍රමාණය රුපියල් 106.90 බැගින් සෘජු ක්‍රමයට විකිණිය යුතුව තිබුණා.එසේ නොකර අඩු මිලට විකිණීම නිසා රජයට සිදු වූ පාඩුව රුපියල් මිලියන 1,114.63ක්.

අවම අලාභය 

සෘජු ක්‍රමයට රුපියල් 106.90 බැගින් බැඳුම්කර විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණු බව උපකල්පනය කරනවා. ඒ අනුව, ඊට වඩා වැඩි මිල ලන්සු මහ බැංකුව විසින් පිළිගත යුතුව තිබුණා. එසේ විකිණිය හැක්කේ රුපියල් මිලියන 658 ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර පමණයි. එසේ රුපියල් 106.90 බැගින් බැඳුම්කර සෘජුව විකිණීමේ හැකියාවක් තිබුණත්, රුපියල් බිලියනයක බැඳුම්කර වෙන්දේසි කරන බව මුලින් දැනුම් දී තිබුණු නිසා එම ප්‍රමාණය දක්වා වන අඩුව, එනම් තවත් රුපියල් මිලියන 342 ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර වෙන්දේසියේ ලන්සු මත පදනම්ව අඩු මිලකට විකිණීමේ ප්‍රශ්නයක් නැහැ. එහෙත්, ඉතිරි රුපියල් මිලියන 9,058ක මුහුණත වටිනාකමැති බැඳුම්කර ප්‍රමාණය රුපියල් 106.90 බැගින් සෘජු ක්‍රමයට විකිණිය යුතුව තිබුණා.එසේ නොකර අඩු මිලට විකිණීම නිසා රජයට සිදු වූ පාඩුව රුපියල් මිලියන 1,106.43ක්.

මේ අනුව, මේ වාර්තා තුනේම අලාභ ගණනය කර තිබෙන්නේ වැඩි මිලකට සෘජු ක්‍රමයට බැඳුම්කර විකිණීමේ විකල්පයක් මහ බැංකුව සතුව තිබුණේය යන උපකල්පනය මත බව ඔබට පෙනෙනු ඇති. එවැනි හැකියාවක් තිබුණේද, එසේනම් ඒ වැඩි මිල කුමක්ද යන කරුණ මේ ලිපියෙන් සාකච්ඡා කරන්නේ නැහැ. අප විසින් මෙහි කර තිබෙන්නේ අදාළ වාර්තා වල රජයට සිදු වූ පාඩුව ගණනය කර තිබෙන පදනම පැහැදිලි කිරීමක් පමණයි.

මේ පිළිබඳ උනන්දුවක් දක්වන අයෙකුට මෙම වගු පිළියෙළ කිරීම සඳහා උපයෝගී කරගත් එක්සෙල් වර්ක්ශීට්ස් පහත සබැඳියෙන් බාගත කර ගත හැකියි.

Simulation of loss calculations

ආච්චම්මගේ කඩේ

“සට ඉඳි තීනව දෙන්නං. එව්ව පොලෙං ගෙනාව කියන්න පුලුවන්නෙ“

මං අහනව.

“කීයද?“

“දෙසිය පනහක් පාලොහයි“

ග්‍රෑ. 250 ක්
13 යි

කියල ලියල තියෙන කොලේ වැහෙන්න හිටගෙන මම කියනව. ඉං පස්සෙ කාටත් නොපෙනෙන්න ඒ කොලේ රටඉඳි කවරෙ අස්සට දානව.

“හෙනං එයිං දෙසිය පනහක් දෙන්න“

මං රට ඉඳි දෙසිය පනහක් කිරල එයාට දීල රුපියල් පාලොවක් ගන්නව. ඒ සල්ලි ලාච්චුවට දාල හිස් සිකරට් පැකට් කොල කෑල්ලක් අරං ඒකෙ 2 ඉලක්කම ලියල සාක්කුවට දාගන්නව. 

යාං හෑල්ලේ ලියා තිබුණු "යස මාටියා ගැහිල්ලක්" ගැන ඩ්‍රැකී විසින් අවධානය යොමු කරවලා තිබුණා. සුරංගට වරින් වර ආච්චම්මගේ කඩේ පාර්ට් ටයිම් එකක් කරන්න ලැබෙනවා. ඒ වගේ වෙලාවල් වලදී ඔහු තමන්ට ඒ වෙනුවෙන් ලැබෙන දවසේ වැටුපට අමතරව තවත් ගාණක් හොයා ගන්න ක්‍රමය තමයි ඕක.

කඩේ විකුණන බඩු වලට එහි බලධාරියා වන ආච්චම්මා විසින් නියම කළ මිලක් තිබෙනවා. සුරංග ඒ මිලට වඩා අඩුවෙන් කාටවත් බඩු විකුණන්නේ නැහැ. බඩු නිකම් දෙන්නේත් නැහැ. ඔහු කරන්නේ කීයක් හෝ වැඩියෙන් බඩු විකුණා ඒ අමතර මුදල සාක්කුවට දා ගන්න එකයි.

බැලූ බැල්මටම මෙහි වංචාවක් තිබුණත්, වංචාවේ පාඩුව ආච්චම්මාට නොවන බවකුත් පේනවා. සුරංග ආච්චම්මාගේ නියෝජිතයා මිසක්, කඩේට බඩු ගන්න එන පාරිභෝගිකයින්ගේ නියෝජිතයෙක් නෙමෙයි. ඒ නිසා, පාරිභෝගිකයින් වෙනුවෙන් සාධාරණය ඉටු කිරීමේ වගකීමක් ඔහුට නැහැ. ඒ කියන්නේ මේ වැඩේ වැරැද්දක් නැද්ද?

මෙහි ආච්චම්මාට සිදු වන සෘජු පාඩුවක් පේන්න නැතත්, වක්‍ර පාඩුවක් තිබෙනවා. සුරංග කරන වැඩේ නිසා ටික කලක් යද්දී ආච්චම්මගේ කඩේ බඩු මිල අධික බව ඇතැම් පාරිභෝගිකයින්ට තේරුම් යනවා. එවිට, ඔවුන් ආච්චම්මගේ කඩේ මග හැර අනෙක් කඩේට යනවා. ආච්චම්මගේ කඩේ වෙළඳාම් අඩු වෙනවා. ආච්චම්මගේ කඩේට ඒ පාඩුව වෙන්නේ සුරංග නිසා.

නියෝජිතයෙකුගේ යුතුකම වන්නේ තමන්ට පවරනු ලැබූ වගකීම ප්‍රධානියා විසින් අපේක්ෂා කරන ආකාරයෙන් ඉටු කිරීමයි. ආච්චම්මා බලාපොරොත්තු වෙන්නේ තමන් විසින් නියම කර තිබෙන මිලටම බඩු විකුණයි කියලනම් සුරංග ඒ මිලට වඩා වැඩියෙන් හෝ අඩුවෙන් බඩු විකිණීම වැරදියි. එය විශ්වාසය කඩ කිරීමක්. තමන්ට ගෙවන වැටුපට සාධාරණය ඉටු නො කිරීමක්. වංචාවක්!

ඔය වගේ දෙයක් සිදු වුනට පස්සේ ආච්චම්මා සුරංගගේ වැඩ තහනම් කරලා සිදු වුනු පාඩුව ගැන වෝහාරික විගණනයක් කළා කියා හිතමු. දැන් මේ විගණනය කරන අයට කඩෙන් බඩු ගත් පාරිභෝගිකයින් කැඳවා ඔවුන්ගෙන් සාක්ෂි විමසා සුරංග මාටියා ගැසූ මුදල හොයා ගන්න පුළුවන්. ඊට පස්සේ ඒ මුදල සුරංග විසින් වංචා කළ මුදල ලෙස ඇස්තමේන්තු කරන්න පුළුවන්. විගණනයේ හා ගිණුම්කරණයේ සම්මත අනුව මේ වගේ ඇස්තමේන්තු කිරීම් සිදු වෙනවා.

මේ වගේ විගණන ඇස්තමේන්තුවක බැලු බැල්මටම වැරැද්දක් පේනවා. දැන් ඔය කියන මුදල සුරංග විසින් වංචා කර තිබුණත්, එසේ කිරීම නිසා ආච්චම්මගේ කඩේට පාඩුවක් වෙලා නැහැ. විකුණූ බඩු වෙනුවෙන් ලැබිය යුතු ආදායම අන්තිම සතේට නිවැරදිව ලාච්චුවේ තිබෙනවා. ඒ නිසා, විගණන වාර්තාව අනුව කඩේට කිසිම පාඩුවක් වී නැති බව නිගමනය වී තියෙන්නත් පුළුවන්.

විගණනයේදී පාඩුවක් ගණනය කරන්න වෙන්නේ වෙනත් විකල්පයකට සාපේක්ෂවයි. කියපු මිලටම බඩු විකිණීමට සාපේක්ෂව බැලුවොත් මේ වගේ විගණනයකින් පෙනෙනු ඇත්තේ ආච්චම්මගේ කඩේට කිසිදු පාඩුවක් සිදු වී නැති බවයි. විගණනයේදී හොයාගත්, සුරංග විසින් ලැබූ අයුතු ලාබය ආච්චම්මගේ කඩේට සිදු වූ අලාභය ලෙස සැලකුවොත් එයින් අදහස් වන්නේ එම මුදල ආච්චම්මගේ කඩේ ලාබයට එකතු වීමේ විකල්පයක් තිබුණු බවයි. වෙනත් විදිහකින් කිවුවොත්, විකල්ප තත්ත්වයන් යටතේදී සුරංග බඩු වැඩි මිලට විකිණීම නිවැරදි බව හා එසේ විකුණා ලැබෙන අමතර මුදල ආච්චම්මගේ කඩේ ලාච්චුවටම දැමිය යුතුව තිබුණු බවයි.

මේ දෙවැන්න දැඩි උපකල්පනයක් වුවත් ඇතැම් විට නිවැරදි එකක් වෙන්නත් බැරිකමක් නැහැ. එය තීරණය වන්නේ ආච්චම්මා තමන්ගේ නියෝජිතයා වෙත පැවරූ වගකීම කුමක්ද කියන එක මතයි. ආච්චම්මා සුරංගට පැවරූ වගකීම ලේබල් කළ මිලට බඩු විකිණීමද එසේ නැත්නම් හැකි උපරිම මිලට බඩු විකිණීමද? එය දෙවැන්නනම් මෙහිදී සුරංග මාටියා ගැසූ මුදල ආච්චම්මගේ කඩේට සිදු වූ පාඩුව ලෙස සැලකීම නිවැරදියි. එහෙත්, ආච්චම්මා බලාපොරොත්තු වුනේ කියපු ගාණට බඩු විකුණන එකනම්, මේ දෙක අතර එවැනි සෘජු සමබන්ධයක් නැහැ. ඒ වගේ වෙලාවක විගණන වාර්තාව අනුව, මාටියා ගැසීමක් සිදු වී තිබුණත්, ආච්චම්මගේ කඩේට පාඩුවක් සිදු වී නොතිබෙන්න පුළුවන්. හැබැයි ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම අනුවනම් එහෙම කියන එක වැරදියි.

ආර්ථික විද්‍යා මූලධර්ම අනුව පාඩුව ගණනය කළ යුත්තේ "ප්‍රතිපරිසිද්ධික (counterfactual) තත්ත්වයට" සාපේක්ෂවයි. ඒ නිසා, මුලින්ම මේ ප්‍රතිපරිසිද්ධික තත්ත්වය කුමක්ද කියන එක නිරවුල් කර ගත යුතුයි. ආච්චම්මා බලාපොරොත්තු වුනේ කියපු ගාණට බඩු විකුණන එකනම්, එසේ නොකිරීම නිසා සිදුව තිබෙන පාඩුව කඩේට පාරිභෝගිකයින් පිරිසක් නැති වීමයි. මෙය ආවස්ථික පිරිවැයක්. ලැබිය හැකිව තිබුණු ලාබයක් අහිමි වීමක්.

සාමාන්‍යයෙන් විගණනයකදී මේ ආකාරයේ පාඩු ගණනය කරන්නේ නැහැ. විගණන හෝ ගිණුම්කරණ සම්මත යොදාගෙන එය කරන්නත් අමාරුයි. කඩේට පැමිණි පාරිභෝගිකයින්ගෙන් සාක්ෂි විමසීම අමාරුවෙන් හෝ කළ හැකි දෙයක් වුවත්, කඩේට නොපැමිණි එහෙත් පැමිණිය හැකිව තිබුණු පාරිභෝගිකයින්ගේ සාක්ෂි විමසීම ප්‍රායෝගිකව ඉතා අසීරු වැඩක්. ඒ නිසා, පාඩුව ඇස්තමේන්තු කිරීමත් ඉතා අසීරු වැඩක්.

මෙය කළ හැකි සංඛ්‍යානමය/ ආර්ථිකමිතික ක්‍රමවේද තිබෙනවා. එහෙත්, ඒවා විගණනයකදී හෝ වෝහාරික විගණනයකදී යොදා ගන්නා සරල මූලධර්ම වලට වඩා ගොඩක් සංකීර්ණයි. සංකීර්ණ තාක්ෂණික වංචාවක පාඩුව ගණන් බැලීම සඳහා සරල විගණන මූලධර්ම යොදාගත් විට ලැබෙන ප්‍රතිඵලය විශ්වාසනීය එකක් නෙමෙයි. මේ උදාහරණයේදී ආච්චම්මගේ කඩේට කිසියම් පාඩුවක් අනිවාර්යයෙන්ම සිදු වී තිබිය යුතුයි. එහෙත්, එම පාඩුව සුරංග මාටියා ගැසූ මුළු මුදලට, ඒ කියන්නේ සුරංග විසින් ලැබූ "අධික ලාබයට" සමාන වීමට හේතුවක් නැහැ.

දැන් අපි හිතමු ආච්චමමා සුරංගගෙන් බලාපොරොත්තු වුනේ වඩා "වෘත්තීය" කාර්යයක් කියලා. ඒ කියන්නේ, ලේබල් වල ගාණ කීය වුනත් කඩේ ලාබ වැඩි කරන එක කියලා. එහෙමනම්, ඔහු අවස්ථාව අනුව බඩු වැඩි මිලට හෝ අඩු මිලට විකිණීමේ වැරැද්දක් නැහැ. වැරැද්ද ඔහු එසේ නොකරන්නේනම්.

ඒ විදිහට බැලුවොත් සුරංගගේ මාටියා ගැසීම සෘජුවම ආච්චම්මගේ කඩේට කරපු වංචාවක්. යම් හෙයකින් ඔහු ඒ වංචාව නොකර අමතර මුදලත් කඩේ ලාච්චුවටම දැම්මා කියා හිතමු. ඒ තත්ත්වය යටතේ වුවත් කඩේට පාරිභෝගිකයින් නැති වී පාඩුවක් වෙන්න පුළුවන්. හැබැයි එය සුරංග විසින් කඩේට ලාබ වැඩි කර ගන්න කටයුතු කිරීමේදී සිදු වූ අහිතකර ප්‍රතිඵලයක් නිසා එය සුරංගගේ වැරැද්දක් කියා කියන්න බැහැ. අන්තිමේදී කඩේ වහන්න වෙන්නත් පුළුවන්. එයට හේතුව කළමනාකරුවෙකු ලෙස සුරංගගේ අදක්ෂතාවය විය හැකියි. එහෙත්, එහිදී ඔහු වංචාවක් කර නැහැ. පාඩු කියන්නේ හැම විටම වංචා නෙමෙයි.

(Image credit: https://ankierenique.files.wordpress.com/2014/11/kadeold.jpg)

සදාචාරාත්මක උපද්‍රවය හා අහිතකර තේරීම

නිදහස් වෙළඳපොළක් සාමාන්‍යයෙන් කාර්යක්ෂමයි. කාර්යක්ෂම වෙළඳපොළක නිදහසට බාධා කරන බොහෝ අවස්ථා වලදී වෙන්නේ එහි කාර්යක්ෂමතාවය අඩු වෙන එකයි. ඒ නිසා, ආර්ථික විද්‍යාඥයෙකු සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් වෙළඳපොළකට කරන මැදිහත්වීම් අනුමත කරන්නේ නැහැ.

ඉහත සාමාන්‍ය තත්ත්වය වෙනස් වන සුවිශේෂී තත්ත්වයන් තිබෙනවා. නියාමනය වෙනුවෙන් ඇතැම් ආර්ථික විද්‍යාඥයින් පෙනී සිටින්නේ ඒ වගේ අවස්ථා වලදීයි. නියාමනය හරහා වෙළඳපොළ ක්‍රියාකාරීත්වයට මැදිහත් විය යුත්තේ එසේ කිරීම යුක්තියුක්ත කරන පැහැදිලිව හඳුනාගත් හේතුවක් ඇති විටක හා නියාමනය මගින් පවතින ගැටළුව ඉවත් කළ හැකි බව පැහැදිලිව පෙනෙන විටකදී පමණයි. එවිට නියාමනයේ ඉලක්කය පැහැදිලියි. පවතින ගැටළුව නිදහස් වෙළඳපොළ ක්‍රියාකාරිත්වයට තිබෙන ස්වභාවික ගැටළුවක්නම්, නියාමනය හරහා එම ගැටළුව ඉවත් කළ විට වෙළඳපොළේ කාර්යක්ෂමතාවය තවත් ඉහළ යා යුතුයි.

ඇතැම් වෙළඳපොළ ගනුදෙනු කාර්යක්ෂම නොවීමට ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ ගනුදෙනුවේ පාර්ශ්ව දෙක අතර තිබෙන තොරතුරු අසමමිතියයි (Information asymmetry/ asymmetric information problem). සෞඛ්‍ය හා මූල්‍ය වෙළඳපොළ වල බොහෝ විට මේ තත්ත්වය නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. ලෝකයේ හැම රටකම වගේ මේ ක්ෂේත්‍ර කිසියම් අයුරකින් නියාමනය කෙරෙන්නේ එම වෙළඳපොළ වල අසමමිතික තොරතුරු ගැටළු පවතින බව පොදු පිළිගැනීම නිසයි.

අසමමිතික තොරතුරු ගැටළු ප්‍රධාන කාණ්ඩ දෙකක් යටතේ හඳුනා ගැනෙනවා. ඒ සදාචාරත්මක උපද්‍රව ගැටළු (moral hazard problem) හා අහිතකර තේරීම් ගැටළු (adverse selection problem) ලෙසයි. සදාචාරත්මක උපද්‍රව ගැටළු ඇති වන්නේ ගනුදෙනුවකට ඇතුළු වීමෙන් පසුවයි. අහිතකර තේරීම් ගැටළු ගනුදෙනුවක් සිදු වීමට පෙර ඇති වනවා.

අපේ පෙර ලිපියකට ප්‍රතිචාර දක්වමින් සෑම් පෙරේරා විසින් දැමූ ප්‍රතිචාරයේ කොටසක ඔහු මෙහෙම ලියනවා.

"80 දශකයේ මුල මගේ ජීප්පුවට ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් වලට රුපියල් 450 වැනි මුදලක් තාත්තාගෙන් ලබාගෙන රුපියල් 180 වැනි මුදලකට තර්ඩ් පාටියක් දාලා රුපියල් 270 වංචා කළා...."

තවත් ඇනෝ කෙනෙකුත් කතන්දරයක් ලියලා තිබෙනවා. එයින් කොටසකුත් දමන්නම්.

"මටත් ඔහොම දෙයක් උනා. මම අද උදේ තාත්තාගෙන් ක්ලාස් යන්න කියලා රුපියල් 5000 ක් ඉල්ලා ගත්තා. ඊට පස්සේ උදේ ගෙදරින් ගිහිං ක්ලාස් එක ලග කෙල්ලෝ බැලුවා අට නමය වෙනකන්.

ඊට පස්සේ උදේ 11 වෙනකන් එහෙට මෙහෙට විවි ඉදලා බාර් ඇරියම ඒකට ගිහිං භාගයක් ගහලා රයිස් එකකුත් කෑවා. බිල ආවා 1800 ක්. ඊට පස්සේ රුපියල් 2000 ක් වේටර්ට දීලා සිගරට් එකකුත් ගෙන්න කියලා බැලන්ස් එක මිනිහට දුන්නා ටිප් එක විදියට. ඊට පස්සේ ඉතිරි 3000 ත් අරං එලියට බැස්සා බාර් එකෙන්.

ඊට පස්සේ එතනම තිබ්බ ස්පා එකක බෝර්ඩ් එක දැකලා ඒකට ගියා. එකේ කෑලි හිටියා හතර පස් දෙනෙක්. එකෙන් මම තෝරා ගත්තා..."

මේ අවස්ථා දෙකම සදාචාරත්මක උපද්‍රව ගැටළු සඳහා උදාහරණ. සදාචාරත්මක උපද්‍රව ගැටළුවක් කාල නොගැලපීම් ගැටළුවක් (time inconsistency problem) ලෙසත් හැඳින්විය හැකියි. දෙමවුපියන් දරුවෙකුට කිසියම් මුදලක් දෙන කොට දරුවාගෙන් ඒ වහාම නැවත ආපසු ලබා ගන්නා දෙයක් නැහැ. එහෙත්, එම මුදල දීමෙන් ඔවුන් බලාපොරොත්තු වන දෙයක් තිබෙනවා. ඒ දරුවාගේ දිගුකාලීන යහපතයි. මෙහිදී දරුවාගේ යහපත කියන එක නිර්ණය වන්නේ දෙමවුපියන්ට සාපේක්ෂවයි. තමන්ගේ යහපත ලෙස දරුවා විසින් හඳුනා ගන්නා දෙය එයම නොවෙන්න පුළුවන්.

සෑම්ගේ රක්ෂණ ආවරණය වෙනුවෙන් ගෙදරින් මුදල් ගෙවන්නේ ඒ මගින් රිය අනතුරකදී සෑම්ට විය හැකි හානිය අවම කිරීමේ බලාපොරොත්තුවෙනුයි. දරුවෙකුගේ අධ්‍යාපනය වෙනුවෙන් තමන්ගේ මුදල් වැය කරන්නේ දරුවාගේ අනාගතය වෙනුවෙන් කරන ආයෝජනයක් ලෙසයි. මේ අවස්ථා වලදී දෙමවුපියන්ට ලැබෙන දෙය දරුවන්ගේ අනාගත සතුටයි. අනාගතයේදී ලැබෙන දෙයක් වෙනුවෙන් දැන් මුදල් ගෙවන නිසා මෙහි කාල නොගැලපීම් ගැටලුවක් තිබෙනවා. දරුවන් තමන්ගේ යහපත සේ දකින දෙය දෙමවුපියන් ඔවුන්ගේ යහපත සේ දකින දෙයම නොවීම නිසා මෙයම තොරතුරු අසමමිතිය පිළිබඳ ගැටළුවක්ද වෙනවා.

සාමාන්‍ය වෙළඳපොළ ගනුදෙනු වලදීත්, වෙනත් අවස්ථා වලදීත් සදාචාරත්මක උපද්‍රව ගැටළු සුලභව පැන නගිනවා. දුරකථන සමාගමක් සමඟ ජංගම දුරකතන පහසුකම් හෝ අන්තර්ජාල පහසුකම් ලබා ගන්න ගිවිසුමක් අත්සන් කර කලින්ම මුදල් ගෙවීමෙන් පසුව අදාළ සමාගම විසින් කලින් පොරොන්දු වූ සේවය ලබා නොදෙන්න පුළුවන්. එවිට පාරිභෝගිකයාට කළ හැකි දෙයක් නැහැ. ඇය ඒ වන විට මුදල් ගෙවා අවසන්. හොරු අල්ලන්න පත් කරගත් ආණ්ඩුවක් බලයට පත් වූ පසු හොරකමකින්ම වැඩ අල්ලන්න පුළුවන්. තම්බින්ට ගේම දෙන්න පත් කරගත් ආණ්ඩුවක් බලයට පත් වූ පසු තම්බින්ට කප්පම් දෙන්න පටන් ගන්න පුළුවන්. නමුත්, කරන්න දෙයක් නැහැ. ඒ වන කොට ආණ්ඩුව බලයට පත් කර ගෙන ඉවරයි.

අපි වාහන රක්ෂණ වෙළඳපොළටම එමු. සෑම්ට වගේ හැමෝටම ගෙදරින් සල්ලි ලැබෙන්නේ නැහැනේ. රක්ෂණ ආවරණය මිල දී ගන්න වෙන්නේ තමන්ගේම සල්ලි වලින්. වාහනේ පාරට දමන්නනම් තර්ඩ් පාර්ටි එකක් කොහොමටත් දමන්න වෙනවනේ. නමුත්, ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් දමන්නම අවශ්‍ය නැහැ. පාරිභෝගිකයාට තේරීමක් තිබෙනවා. එහෙමනම්, ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් දමන්නේ කොයි වගේ පාරිභෝගිකයෝද?

තමන් ජීවිතේට වාහනේ හප්ප ගන්නේ නැහැ කියලා ෂුවර් කෙනෙක් ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් එකකට මුදල් වැය කරන්නේ නැහැ. නමුත්, තමන් වාහන එළවන විදිහට ඕක කොයි වෙලේ කොහේ ඇන ගනීද කියා ෂුවර් නැති කෙනෙක් බොහෝ විට ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් එකක් ගන්නවා. ඊට පස්සේ වාහනේ හැප්පුනත් අතින් සල්ලි යන්නේ නැති නිසා කුරුල්ලා වගේ එළවන්න පුළුවන්නේ. ඒ කියන්නේ රක්ෂණ ආවරණයක් විකිණුවාට පස්සේ සදාචාරාත්මක උපද්‍රවයකට මුහුණ දෙන්න වෙන්නේ රක්ෂණ සමාගමටයි.

රක්ෂණ සමාගම් වල ඉන්නෙත් බබ්බු නෙමෙයිනේ. ඒ අය ඔය ටික දන්නවා. ඒ නිසා රක්ෂණ සමාගම් දැන දැනම පාඩු කර ගන්නේ නැහැ. රක්ෂණ ආවරණයක් විකිණුවාට පස්සේ රියැදුරන් වඩා නොසැලකිලිමත් වන බවත්, ඒ නිසා රිය අනතුරු ඉහළ යන බවත් දන්නා රක්ෂණ සමාගම් විසින් රක්ෂණ ආවරණයේ මිල නිර්ණය කරන්නේ ඒ ඉහළ යන අවදානමටත් ගානක් එකතු කරලයි.

ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් දාලා පාර බදු ගන්න බලාගෙන ඉන්න අයට ඔය ඉහළ මිල ප්‍රශ්නයක් නෙමෙයි. නමුත්, එහෙම නැති හොඳ රියදුරනුත් ඉන්නවනේ. අවුල තියෙන්නේ ඒ අයටත් ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් එකක් ගන්නවානම් ගන්න වෙන්නේ අර ඉහළ මිලට වීමයි. ඒ මිල ගෙවා ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් දමන එක පාඩු නිසා ඔවුන් තර්ඩ් පාර්ටි එකකින් සෑහීමකට පත් වෙනවා. කිසියම් විදිහකින් නරක රියැදුරන් හා හොඳ රියැදුරන් වෙන් කර ගැනීමේ හැකියාවක් රක්ෂණ සමාගමට තිබුණානම් ඔවුන්ට හොඳ රියැදුරන්ට පමණක් අඩු මිලකට ෆුල් ඉන්ෂුවරන්ස් එකක් විකුණන්න තිබුනා. ඒත් රක්ෂණ සමාගමට මිහිහෙක්ගේ මූණ බලලා හොඳ රියදුරෙක්ද නරක රියදුරෙක්ද කියා හිතා ගන්න අමාරු නිසා තමන්ට පාඩු නොවෙන්නනම් කරන්න වෙන්නේ හැමෝම නරක ගොඩට දමලා මිල තීරණය කරන එකයි. එහෙම වැඩි මිලක් නියම කළාම හොඳ රියැදුරන් කොහොමටත් නොඑන නිසා අන්තිමට රක්ෂණ ආවරණ ගන්න එන්නේ නරක රියැදුරන්ම පමණයි. අහිතකර තේරීම් ප්‍රශ්නය කියන්නේ ඔන්න ඕකටයි.

සදාචාරාත්මක උපද්‍රව ගැටළු ගනුදෙනුවකින් පසුව ඇති වුනත්, අහිතකර තේරීම් ප්‍රශ්නය නිසා වෙන්නේ ගනුදෙනුවක් කොහෙත්ම සිදු නොවීමයි. විශේෂයෙන්ම ලංකාව වගේ රටක මහජන නියෝජිතයින් විදිහට නරක මිනිස්සු තේරී පත් වීමටත් මෙය හේතුවක් වෙනවා. ගොඩක් අය හිතන විදිහට පාර්ලිමේන්තුවේ ඉන්න වැඩි වැඩි හරියක් හොරු. මුලදී එහෙම නැති අයත් පස්සේ හොරු වෙනවා.

ඔය වගේ ප්‍රචලිත මතයක් තියෙද්දී හොරෙක් නොවන අවංක පුද්ගලයෙක් මැතිවරණයකට ඉදිරිපත් වුනා කියා හිතමු. දැන් මේ අවංක මනුස්සයා තමන්ගේ අවංකකම තහවුරු කරන්නේ කොහොමද? පෝස්ටර් වලටනම් කවුරුත් අවංකයි. ඒ නිසා, අවංක මනුස්සයෙක් වුනත් වැටෙන්නේ හොරු නැත්නම් වෙන්ඩ හොරු ගොඩටයි. තොරතුරු අසමමිතිය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්.

දැන් මිනිස්සු හිතන්නේ කොහොමද? නොදන්නා අලුත් හොරෙක්ට වඩා දන්න පරණ හොරාම හොඳයි! අන්තිමට පරණ හොරු ටිකම ඇතුළේ. අහිතකර තේරීම් ප්‍රශ්නය ඔන්න ඔය වගේ එකක්.

A partner in crime in facemasked China?

On Monday, the Chinese Centre for Disease Control and Prevention (CCDC) published the results of a study on COVID-19 outbreak analyzing all cases diagnosed as of February 11, 2020 in Mainland China. The total of 72,314 patient records analyzed included 44,672 confirmed cases, 16,186 suspected cases and 10,567 clinically diagnosed cases.

The demographic characteristics of the confirmed cases and the associated outcomes clearly shows the differential effect of the disease on various age groups. While 46.5% of confirmed cases represent patients younger than 40, only 6.3% of total deaths have been reported within that age group and only a single death below 20 was among those. On the other hand, those who are older than 60 represent only 31.1% of confirmed cases but 81.0% of total deaths. Why COVID-19 is hitting the elderly hard?

Until February 11, only the confirmed cases were associated with COVID-19 in official statistics but suddenly China started to count the clinically diagnosed cases too. With this change, the number of cases jumped up by nearly a third. A disease is what we define and so is the cause of death. When a definition changes, many healthy individuals become sick and vice versa. In November 2017, the US clinical guidelines on the threshold defining high blood pressure was lowered from 140/90 mm Hg to 130/80 mm Hg. Consequently, the percentage of US adults with hypertension increased immediately from 32% to 46%.

Economists explain life and death using the health capital model. In the widely used model introduced by Michael Grossman in 1972, individuals inherit an initial stock of heath that depreciates with age. They can invest in inputs such as medical care, diet, exercise and living environment to increase this stock while various diseases act as random shocks to decrease the stock of health capital. Death occurs when the stock falls below a certain minimum level.

Based on the Grossman model a disease can cause death when the initial endowments are very low, when most of the health stock has gradually depreciated or when the magnitude of an adverse health shock is very large. The COVID-19 does not appear to cause a huge health shock itself. Many people have mild symptoms and most of them recover easily. The fatality rate is very low among the young, so it can’t be due to low initial endowments. Most likely, COVID-19 can be the last fatal punch on those who have a limited residual stock of health capital.

COVID-19 does not kill itself. The immune response to the virus destroys lung tissue and cause inflammation ultimately cutting off the oxygen supply to the body causing death. Lung health of a person can deteriorate due to various other causes- smoking and air pollution are examples. Yet, when a person has been tested positive for COVID-19, we solely attribute that death to the virus.

In many media reports during the past month, we saw Chinese people with their faces covered with masks to protect themselves from COVID-19. Facemasks, however, are not new to most Chinese cities. At least for two decades, people living in smog-filled large Chinese cities have been routinely wearing facemasks to minimize the health risks of air pollution.

The great economic prosperity and urban growth in China during the recent past have also resulted in the deterioration of the quality of air in most parts of China, Beijing-Tianjin-Hebei and surrounding areas in particular. An assessment by the United Nations Environmental Programme (UNEP) just before the 2008 Summer Olympics in Beijing noted that addressing Beijing’s poor air quality was a top priority in planning for the Games. By that time health concerns among athletes and officials over air quality in Beijing had attracted wide international media coverage. Due to various regulatory measures implemented prior to the Olympic games by Chinese authorities, Beijing smog cleared after many years in 2008. These “Olympic Blues”, however, didn’t last long since most of the regulatory measures implemented were temporary.

China has been fighting air pollution aggressively since 2013 and a recent report by UNEP shows that annual average concentration of PM10 in Beijing has decreased by 55.3% during 1998-2017. Yet, Beijing’s ambient air still exceeds China’s air quality standards and the World Health Organization’s recommended “safe” levels. China still is one of the countries with most polluted air.

According to a study published in 2016 which analyzed the effects of temporary improvement in air quality in Beijing in 2008 on mortality, 285,000 premature deaths in urban China could be averted annually if PM10 concentrations were to decrease by 10 percent. Another study published in 2017 shows that that the air quality related deaths in China from stroke, ischemic heart disease and lung cancer increased from approximately 800,000 cases in 2004 to over 1.2 million cases in 2012.

As data show air quality in Wuhan and the surrounding area has been as poor as in Beijing during the past decades. If we go back to Grossman’s health capital model, this should have affected the health stock of most people living in this part of the country, particularly the elderly. When you just have a small health stock left, you don’t need a large shock to exhaust it. Is that what happened with COVID-19? If so, can we call COVID-19 the sole culprit? Is bad air quality in China a partner in crime?

නියෝජිත ප්‍රශ්නය

"මම  මේ කාලේ කිරිඔරුවේ එළවළු කොටුවල හදන එළවළු එහෙම  විකුණන්නත් ඒවා විකුණලා අම්මා කියන බඩු ගෙනෙන්නත්  ඉරිදට  පොළේ එහෙම යන කොළුගැටයෙක්.

එහෙම  පොලේ යන සමහරක් දවස්වලට  අම්මා මට කියනවා,

" චූටිපුතා එනකොට මාර්කට් එකේ මැද තියෙන මුස්ලිම් මස් කඩෙන් මස් රාත්තලක් අරන් වරෙන්.. හැබැයි මතක ඇතිව   තනිමස්  ඉල්ලන්න ඕනේ නැත්නම්  උන් කටු තියෙන මස් දානවා" කියලා.

අපේ ගෙදර හරක්මස් කන්නේ අක්කයි, මායි, තාත්තයි විතරයි. අය්යටයි අනික් නංගිලා දෙන්නටයි කරප්පන් දානවා මස් කෑවම. අම්මා මස් කන්නෙත් නෑ ඒ වුණාට අපිට හරි රසට මස් උයලා දෙනවා. මම ඒ කාලෙත් මිල මුදලට, සකසුරුවමට කැමතියි වගේම සල්ලි හොයාගන්න එක එක ක්‍රම පාවිච්චි කරනවා.

ඒ වගේ එක උපක්‍රමයක් තමයි අම්මාට තනි මස් රාත්තලක් ගේනවා කියලා ගිහින් තම්බි මුදලාලිගෙන් කටුමස් රාත්තලක් අරන් එන එක. ඉතිරිවෙන රුපියල් කිහිපය මගේ  මුදල් එකතුවට යනවා හැම සතිඅන්තයේම වගේ.."

මේ කොටස උපුටා ගත්තේ කවිඳුගේ සොඳුරු අතීතයෙන් බිඳක් බ්ලොග් එකෙන්. මෙහි ලියා තිබෙන ආකාරයට ලේඛක කොළු ගැටයා පොඩි කාලෙදී පුරුද්දක් විදිහට අම්මට වංචා කරලා තියෙනවා. ඔය වගේ හෝ වෙනත් ආකාර වල වංචා මම පොඩි කාලේ මාව කඩේ යවපු අයට මමත් කරල තියෙනවා. පොඩි කාලේ ඔය වගේ ක්‍රමයකින් සල්ලි හොයා ගත්ත තවත් අය ඇති.

මේ බ්ලොග් එක හරහා දිගින් දිගටම පැහැදිලි කර තිබෙන ආකාරයකට නිදහස් ගනුදෙනුවකින් සාමාන්‍යයෙන් එහි යෙදෙන කිසිදු පාර්ශ්වයකට පාඩුවක් වෙන්නේ නැහැ. නමුත්, ව්‍යතිරේඛ තිබෙනවා. ගනුදෙනුව තමන් විසින්ම නොකර තමන්ගේ නියෝජිතයෙකු හරහා කර ගනිද්දී නියෝජිතයා විසින් වංචා කිරීම නිසා පාඩු සිදු වීම නිතර දැකිය හැකි ව්‍යතිරේඛයක්.

දැන් අපි මේ උදාහරණය ගනිමු. මුස්ලිම් කඩේ කටු රහිත හරක් මස් රාත්තලක් රුපියල් පහකුත්, කටු සහිත මස් රාත්තලක් රුපියල් හතරකුත් වුනා කියමු. ඔය කියන දවස් වල හරක් මස් ඔයිට අඩු මිසක් වැඩි වෙන්න විදිහක් නැහැ. මුදලාලි හරකට ගෙවන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි මුදල, මස් කඩ බද්ද, අනෙක් වියදම් ආදිය ගියාට පස්සේ ඔය ගාණට මස් විකුණලා මුදලාලිට පාඩුවක් නැහැ කියන එක පැහැදිලියින්. මුදලාලිට අනිවාර්යයෙන්ම ලාබයි. අපි හිතමු කටු නැති මස් රාත්තලකින් රුපියල් දෙකකුත්, කටු සහිත මස් රාත්තලකින් රුපියල් එකයි පනහකුත් මුදලාලිට ලාබයි කියලා.

කතාවේ හැටියට කවිඳුගේ අම්මා මස් කන්නේ නැහැ. ඇය කවිඳු ලවා මස් ගෙන්වාගන්නේ කවිඳුට, අක්කාට සහ තාත්තාට උයල දෙන්නයි. ඇය එයින් සතුටක් ලබනවා. කටු නැති මස් රාත්තලකට ඇය රුපියල් පහක් ගෙවන්නේ ඇයට එයින් ලැබෙන සතුට රුපියල් පහකට වඩා වැඩි නිසයි. අපි හිතමු මේ සතුටේ වටිනාකම රුපියල් හතක් කියලා. රුපියල් පහකට කටු නැති මස් රාත්තලක් ගත්තහම ඇයට රුපියල් දෙකක් වාසියි. නමුත්, ඇයට කටු සහිත මස් රාත්තලක වටිනාකම රුපියල් පහයි පනහක පමණක් වෙන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ කටු සහිත මස් රාත්තලක් ගත්තොත් ඇගේ වාසිය රුපියල් එකයි පණහක් පමණයි.

කවිඳුගේ අම්මාම මස් ගන්න ගියානම් මෙහි නියෝජිත ප්‍රශ්නයක් නැහැ. ඇයට රුපියල් දෙකක් ලාබයි වගේම මුදලාලිටත්  රුපියල් දෙකක් ලාබයි. නමුත්, මස් ගන්න යන්නේ කවිඳු. ඔහු කටු සහිත මස් අරගෙන කටු රහිත තනි මස් වලට ගණන් පෙන්වා රුපියලක වාසියක් ලබනවා. නියෝජිතයෙකු විසින් මේ ආකාරයට වංචාවක් කර ලාබයක් ලබන හැම විටකම වෙනත් කෙනෙකුට පාඩුවක් විය යුතුම නැහැ. පාඩුවක් වුනත් ඒ පාඩුව නියෝජිතයාගේ වාසියට සමාන විය යුතු නැහැ.

මේ අවස්ථාවේදී කවිඳුගේ අම්මාට රුපියල් පහක් වැය කිරීමෙන් පසුව ලැබෙන්නේ රුපියල් හතරකට මිල දී ගත හැකි කටු සහිත මස් රාත්තලක්. කටු සහිත මස් රාත්තලකට ඇගේ වටිනාකම රුපියල් පහයි පනහක්. ඒ කියන්නේ කවිඳුගේ වංචාවෙන් පස්සෙත් ඇයට සත පණහක ලාබයක් තියෙනවා. කවිඳු විසින් දිගින් දිගටම වංචා කරද්දීත් ඇය කවිඳුව නැවත නැවත කඩේ යවන්නේ ඒ නිසා වෙන්න පුළුවන්. නමුත්, ඒ ලාබය ඇයට ලබාගත හැකිව තිබුණු රුපියල් දෙකක ලාබයට වඩා එකයි පණහකින් අඩුයි.

මුදලාලිගේ තත්ත්වය කොහොමද? කටු මස් විකිණුවත්, තනි මස් විකිණුවත් මුදලාලිට ලාබයි. නමුත්, තනි මස් රාත්තලක ලාබයට වඩා සත පණහක් අඩුයි කටු මස් රාත්තලක ලාබය. කටු මස් විකිණීමෙන් මස් කඩ මුදලාලිට පාඩුවක් වී නැහැ. නමුත්, ලබා ගත හැකිව තිබුණු ලාබයක් නැති වී තිබෙනවා.

ගණුදෙනුවක ලාබ පාඩු බලන්න වෙන්නේ විකල්පයකට සාපේක්ෂවයි. ගණුදෙනුවක් නොක‍ර සිටීමේ විකල්පයට සාපේක්ෂව බැලුවොත්,
- මුදලාලිට රුපියල් 1.50ක්,
- කවිඳුගේ අම්මට ශත පනහක්, හා
- කවිඳුට රුපියලක් ලාබයි.

ගනුදෙනුව සිදු වීම නිසා කාටවත් පාඩුවක් සිදු වී නැහැ. එහෙත්, කවිඳුගේ අම්මාම කඩේට ගොස් මස් මිල දී ගැනීමේ විකල්පයට සාපේක්ෂව බැලුවොත්,
- මුදලාලිට ශත පණහක්, හා
- කවිඳුගේ අම්මට රුපියල් 1.50ක් පාඩුයි.
-කවිඳුට රුපියලක් වාසියි.

මීට අමතරව කවිඳුගේ තාත්තාට සහ අක්කාට කටු මස් කන්න වීම නිසා, තනි මස් විකල්පයට සාපේක්ෂව ඔවුන්ටත් පාඩුවක් වෙනවා. අපි හිතමු මේ පාඩුව එක් අයෙකුට ශත විසි පහක් කියලා. ඒ පාඩුවම කවිඳුටත් වෙනවා. ඒ නිසා, ඔහුගේ ශුද්ධ ලාභය ශත හැත්තෑ පහක් පමණයි.

දැන් මේ උදාහරණයේදී කවිඳුගේ වංචාව නිසා ඔහුට ශත හැත්තෑ පහක් ලාබ වෙද්දී වෙනත් අයට රුපියල් 2.50ක් පාඩු වී තිබෙනවා. එයින් රුපියල් දෙකක්ම පාඩු වී තිබෙන්නේ ඔහුගේ පවුලේ අයටයි. මේ උදාහරණයේදී මෙසේ වුවත්, වංචාවකින් කෙනෙක් ලාබයක් ලබද්දී ඒ හේතුව නිසා වෙනත් අයට සිදු වන පාඩුව එම ලාබයට වඩා අඩු එකක් වෙන්නත් පුළුවන්.

කඩෙන් මස් රාත්තලක් ගන්නවා වගේ සරල ගනුදෙනුවක් නියෝජිතයෙකු නැතිව වුවත් කරන්න අමාරුවක් නැහැ. නමුත්, වඩා සංකීර්ණ ගනුදෙනු බොහෝ විට සිදු වන්නේ නියෝජිතයින් හරහා. බොහෝ ව්‍යාපාර වෙනුවෙන් ගනුදෙනු වල නියැලෙන්නේ එම සමාගම් වල සේවකයින් මිසක් අයිතිකාරයින් නෙමෙයි. ඔවුන්ට එම සමාගම් වල අයිතිකාරයන්ට වංචා කර වාසියක් ලබා ගැනීමේ ඉඩක් තිබෙනවා.

සමාගම් වල අයිතිකරුවන් මේ බව දන්නවා. ඒ වගේම සේවකයින් වංචා කළොත් අඩු වෙන්නේ තමන්ගේ ලාබ බවත් දන්නවා. ඒ නිසා, සමාගම් හැම විටම මෙවැනි වංචා වලක්වා ගන්න උත්සාහ කරනවා. තරඟකාරී වෙළඳපොලකදී එසේ වංචා වලක්වා නොගන්නා සමාගමකට අනෙකුත් සමාගම් සමඟ තරඟ කරන්න බැරි වී වෙළඳපොළෙන් විසි වී යනවා. අවසාන වශයෙන් වෙළඳපොළේ ඉතිරි වන්නේ සේවකයින්ගේ වංචා වලක්වා ගන්නා සමාගම්.

හැබැයි මේ ආකාරයට ස්වභාවිකවම වෙළඳපොල යාන්ත්‍රනය විසින් නිවැරදි කරන්නේ කිසියම් සමාගමකට පාඩු සිදුවන ආකාරයේ වංචා මිසක් වෙනත් අයට සිදු වන වංචා නෙමෙයි. උදාහරණයක් විදිහට එයාබස් සමාගම හා ශ්‍රීලන්කන් ගුවන් සමාගම අතර ගනුදෙනුවකදී සිදු වන වංචාවක් නිසා එයාබස් සමාගමට වාසියකුත් ශ්‍රීලන්කන් ගුවන් සමාගමට පාඩුවකුත් වෙනවානම් එයාබස් සමාගමට එය නිවැරදි කරන්න පෙළඹවීමක් එන්නේ නැහැ. තරඟකාරී වෙළඳපොලක වංචාව නිසා එළියට විසි වන්නේ ශ්‍රීලන්කන් ගුවන් සමාගම මිසක් එයාබස් සමාගම නෙමෙයි. නිවැරදි වීම සිදු වෙන්නේ කොයි පැත්තෙන් වුනත්, අවසානයේදී වෙන්නේ ස්වභාවිකවම වංචාවට තිබෙන අවස්ථාව නැති වී යන එකයි.

බොහෝ විට මේ වැඩේ අවුල් වෙන්නේ එක පැත්තක රජයක් සිටින විටයි. රජයට අයත් ආයතනයක් පාඩු වූ විට ඒ පාඩුව රටේ මහජනතාවටයි. සමාගමක අයිතිකාරයින් විසින් එහි සේවකයින්ට බලපෑම් කරන ආකාරයෙන්ම රජයට බලපෑම් කරන්න මහජනතාවට අසීරුයි. මෙහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ නියෝජිත ප්‍රශ්න පහසුවෙන් නො විසඳීමයි. පර්පෙචුවල් ට්‍රෙෂරීස් සමාගම සහ සේවක අර්ථසාධක අරමුදල අතර ගනුදෙනුවකදී පර්පෙචුවල් සමාගමට වංචාවක් කර පාඩු කරන එහි සේවකයෙකුට දිගුකාලීන පැවැත්මක් නැති වුනත්, සේවක අර්ථසාධක අරමුදලට පාඩු වන ආකාරයේ වංචාවක් කරන එහි සේවකයෙකුට කාලයක් අල්ලාගෙන ඉන්න පුළුවන්. ශ්‍රීලන්කන් ගුවන් සමාගමේ සේවකයෙක්ට වුනත් එහෙමයි.

දේවානි ජයතිලක, ආණ්ඩුව සහ නිහඬ බහුතරයේ හඬ

මාධ්‍ය වාර්තා අනුව පෙනෙන්නේ ආණ්ඩුව දේවානි ජයතිලක වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නට තීරණය කර තිබෙන බවයි. කාට හරි අවශ්‍යනම් එතකොට සනත් නිශාන්ත වෙනුවෙන් පෙනී සිටි අය ආණ්ඩුවට අයිති නැද්ද කියා අහන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, මේ පෙනී සිටීම කොයි තරම් අවංකද කියන එක ප්‍රශ්න කරන්න පුළුවන්. නමුත්, වැදගත් වන්නේ පොදු වශයෙන් ආණ්ඩුවේ ඉහළ ස්ථරය ඉතා පැහැදිලි ලෙසම දේවානි ජයතිලක වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම කියන කරුණයි.

දේවානි ජයතිලක වෙනුවෙන් ආණ්ඩු විපක්ෂ භේදයක් නැතිව හැම දේශපාලන පක්ෂයකම අය පෙනී සිටියා. ආණ්ඩුවට හිතවත් යම් පිරිසක් සනත් නිශාන්ත වෙනුවෙනුත් පෙනී සිටියා. ඔවුන් දේවානි ජයතිලකගේ කවර හෝ වැරැද්දක් හොයා ගන්න උත්සාහ කළා. නමුත්, ඒ වැඩේ සාර්ථක වුනේ නැහැ.

දේවානි ජයතිලක සනත් නිශාන්ත හමුවේ නීතිය වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නේ ඇය ආණ්ඩු විරෝධී දේශපාලන පක්ෂයකට හිතවත් නිසා නොවන බව පැහැදිලියි. ඇයට යම් හෙයකින් එවැනි හිතවත්කමක් තිබුණානම් ඒ හේතුව නිසා ඒ වෙලාවේ ඇය ක්‍රියා කළ ආකාරය අගය කළ නො යුත්තේද නැහැ.

මේ සිද්ධියෙන් පසුව, ඇතැම් ආණ්ඩු හිතවාදීන් විසින් ක්ෂණිකවම ඇගේ අතීතය ගැන හොයා බලා තිබෙන බව පේනවා. එසේ කරන්න ඇත්තේ ඇගේ කුමක් හෝ දේශපාලන සම්බන්ධයක් හරි, වෙනස් ආකාරයකින් කටයුතු කළ අවස්ථාවක් හරි හොයා ගන්න වෙන්න පුළුවන්. නමුත්, එවැනි සොයා බැලීම් කළ අයට හෙළිදරවු වෙන්න ඇත්තේ මේ සිදු වීම අහම්බයක් නොවන බවයි. ඇය මීට පෙරත් කියන්න තිබෙන දෙය මේ විදිහටම කාට වුනත් බය නැතිව කියා තිබෙනවා. මෙවර සිදු වුනු එකම වෙනස අදාළ සාකච්ඡාව සමාජ මාධ්‍ය වල හිට් වීමයි.

සමහර වෙලාවට හදිසියේ සිදු වන අහඹු සිදු වීම් සමාජ මාධ්‍ය වල හිට් වෙනවා. නමුත්, අහඹු සිදු වීම් කියන ඒවා සිදු වන්නේ අහඹු පසුබිමක නෙමෙයි. කිසියම් අහඹු සිදු වීමක් සිදු වන්නේ එවැන්නක් සිදු වීමට ඉඩ තිබෙන පසුබිමකයි. මෙහිදී වී තිබෙන්නේත් එවැන්නක්. වීඩියෝ නොකළ හා ඒ නිසා වැඩි දෙනෙක් නොදන්නා දේවානි ජයතිලක හා සම්බන්ධ මෙවැනි සිදු වීම් තවත් සිදු වී තිබෙනවා විය හැකියි. ඒ වගේම, දේවානි ජයතිලක හැර තවත් මෙවැනි රාජ්‍ය නිලධාරීන්ද ඕනෑ තරම් ඇති.

අනෙක් පැත්තෙන් ගත් විට මේ සිද්ධිය සනත් නිශාන්ත හා සම්බන්ධ මෙවැනි එකම සිද්ධිය වෙන්න විදිහක් නැහැ. ඔහු රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට මෙවැනි බලපෑම් කිරීම බොහෝ විට සාමාන්‍ය දෙයක් වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම, පක්ෂ විපක්ෂ භේදයක් නැතිව මහජන නියෝජිතයින් බොහෝ දෙනෙක් කටයුතු කරන්නේ මේ වෙලාවේ සනත් නිශාන්ත කටයුතු කර තිබෙන ආකාරයටයි. ඔවුන්ට දේවානි ජයතිලක වැනි කෙනෙක් සම්මුඛ වෙන්නේ කලාතුරකින්. වෙනස් විය යුත්තේ ඒ තත්ත්වයයි.

දේවානි ජයතිලක වෙනුවෙන් මේ වෙලාවේ බොහෝ දෙනෙක් පෙනී සිටියේ ඇයි? බොහෝ දෙනෙක් කියා කිවුවේ ආණ්ඩුව ගැන නෙමෙයි. සාමාන්‍ය මිනිස්සු ගැන. ආණ්ඩුවේ ස්ථාවරය ප්‍රතික්‍රියාවක් පමණයි.

විවිධ හේතු මත මිනිස්සු දේවානි ජයතිලක වෙනුවෙන් පෙනී සිටියා. ඒ අතරින් සැලකිය යුතු පිරිසක් එසේ කළේ ඈ පරිසරය රැක ගැනීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම අගය කරමිනුයි. පරිසරය රැක ගැනීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම හා පරිසරය රැක ගැනීම වෙනුවෙන් වූ නීති වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම කියන්නේ වෙනස් කරුණු දෙකක්. මෙහිදී සනත් නිශාන්ත විසින් කරන වැරැද්ද පරිසරය රැක ගැනීම වෙනුවෙන් පෙනී නො සිටීම නෙමෙයි. ඔහු එසේ කළ යුතුම නැහැ. ඔහු කරන වැරැද්ද පරිසරය රැක ගැනීම වෙනුවෙන් වූ නීති වෙනුවෙන් පෙනී නො සිටීමයි. (ක්‍රියාවෙන් මෙසේ වුවත්, සනත් නිශාන්ත පාර්ලිමේන්තුවේදී හා මැතිවරණ ප්‍රචාරණයේදී පෙනී සිටින්නේ පරිසරය රැක ගැනීම වෙනුවෙනුයි.)

දේවානි ජයතිලකට කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයක් සමඟ අනන්‍ය වූ මතවාදයක් නැතුව ඇති. එවැන්නක් තිබුණත් මෙහිදී ඇය එය තමන්ගේ රාජකාරිය සමඟ පටලවාගෙන නැහැ. එහෙත්, ඇයට පරිසරය හා සංවර්ධනය සම්බන්ධ තමන්ගේම වූ මතවාදයක් තිබෙන බව පෙනෙනවා. රාජ්‍ය නිලධාරිනියක එවැනි තමන්ගේ පෞද්ගලික මතවාදත් රාජකාරිය සමඟ පටලවා ගත යුතු නැහැ. මේ වෙලාවේ ඇගේ රාජකාරිය ඇගේ පෞද්ගලික මතවාදය සමඟ හොඳින් පෑහෙනවා. ඒ නිසා ඇය බොක්කෙන්ම තමන්ගේ රාජකාරිය කරනවා.

කඩොලාන රැක ගැනීම ලංකාවේ නීතිය අනුව දේවානි ජයතිලක විසින් කළ යුතු දෙයක්. එහෙත්, මතවාදයක් ලෙස සැලකූ විට එය තවත් එක් මතවාදයක් පමණයි. වෙනත් අයට මේ හා අදාළ වෙනත් මතවාද දැරීමේ අයිතියක් තිබෙනවා. කඩොලාන වලට වඩා පිට්ටනිය වටින මිනිස්සු ඕනෑ තරම් ඉන්න පුළුවන්. සනත් නිශාන්ත විසින් නීතිය නැවීමට බලපෑම් කිරීම වැරැද්දක් වුවත් ඔක්සිජන් අවශ්‍ය නැතැයි සිතන මිනිසුන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමේ වැරැද්දක් නැහැ.

ඔහුට අවශ්‍යනම් ඒ මිනිසුන් වෙනුවෙන් පෞද්ගලික මන්ත්‍රී යෝජනාවක් ලෙස කඩොලාන කපා පිට්ටනියක් ඉදි කිරීමට යෝජනාවක් පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත කළ හැකියි. එය හරිද වැරදිද කියා තීරණය කිරීම ඔහුට ඡන්දය දෙන හෝ නොදෙන ඡන්දදායකයින්ගේ වැඩක්. යම් හෙයකින් එවැනි යෝජනාවක් පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වුවහොත්, කවර මහජන විරෝධතා තිබුණත්, රාජ්‍ය නිලධාරිනියක පෙනී සිටිය යුත්තේ කඩොලාන කැපීම වෙනුවෙනුයි. ඒ වගේ වෙලාවක, දේවානි ජයතිලක වැනි රාජ්‍ය නිලධාරිනියකගේ පෞද්ගලික මතවාද හා රුචි අරුචිකම් ඇගේ රාජකාරිය සමඟ ගැටෙන්න පුළුවන්.

මේ වෙලාවේ සනත් නිශාන්ත නියැලී සිටියේ ජනප්‍රියවාදී දේශපාලනයකයි. ආණ්ඩුව සනත් නිශාන්ත වෙනුවෙන් පෙනී නොසිට දේවානි ජයතිලක වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නේත් ජනප්‍රියවාදී පදනමක සිටයි. මහින්ද රාජපක්ෂ විසින් අවුරුදු දහයක් තිස්සේ ආණ්ඩු කළේත් ජනප්‍රියවාදය මත පදනම්වයි. ජවිපෙ වැනි පක්ෂත්, සජිත් වැනි අයත් කරන්නේ එයමයි. රනිල් අසාර්ථක වුනේ ඔහු ජනප්‍රියවාදියෙකු නොවූ නිසා. දේශපාලන පක්ෂයක් හෝ දේශපාලනඥයෙකු ජනප්‍රියවාදියෙකු වීමේ වැරැද්දක් නැහැ. එය මහජන මතය සමඟ අනුගත වීමක්.

රාජපක්ෂ දශකය ඇතුළත රාජපක්ෂලාගේ ජනප්‍රියවාදය තුළ බොහෝ විට සිදු වුනේ සනත් නිශාන්තලා වැනි මහින්ද රාජපක්ෂ වටා සිටි පිරිසක් මහින්ද රාජපක්ෂ විසින් සතුටු කිරීම සහ සනත් නිශාන්තලා වැනි අය විසින් ඔවුන් වටා සිටි තවත් පිරිසක් සතුටු කිරීමයි. අර ඔක්සිජන් අවශ්‍ය නැති පිරිස ඒ පිරිසයි. මේ පිරිසගේ හඬ වැඩි නිසා ඔවුන්ගේ මතය රටේ බහුතර මතය මෙන් පෙනෙන්නට තිබුණත්, ඇත්තටම ඔවුන් සුළුතරයක්. ඔවුන්ට ජනප්‍රියවාදී දේශපාලනය තුළ බලපෑමක් කිරීමට ශක්තිය ලැබී තිබුණේ රටේ නිහඬ බහුතරයකගේ නිහඬකම විසිනුයි. මේ නිහඬ බහුතරය තමන්ගේ හඬ අවදි කළේ වසර කිහිපයකට වරක් එන මැතිවරණයකදී පමණයි.

දේවානි ජයතිලක සිද්ධියේදී වුනේ සමාජ ජාලා හරහා නිහඬ බහුතරයේ හඬ මතු වීමයි. ජනප්‍රියවාදී ආණ්ඩුවකට බහුතරයේ හඬ නොසලකා ඉන්න බැහැ.

ගෝඨාභයට කොහොම වුනත් මහින්දට සනත් නිශාන්ත කටයුතු කළ ආකාරය ගැන ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා කියා හිතන්න අමාරුයි. සනත් නිශාන්ත සමඟ ඉන්න මිනිස්සු ටික සතුටු කිරීමට මහින්ද, ගෝඨාභය හෝ වෙනත් ඕනෑම ජනප්‍රියවාදී දේශපාලනඥයෙකු පැකිලෙන එකක් නැහැ. හැබැයි එසේ කිරීමෙන් තමන් වඩා විශාල පිරිසක් අතර අප්‍රසාදයට පත් වීමට නියමිත බව පෙනේනම් කවුරුවත් එවැනි දෙයක් කරන්නේ නැහැ.

මේ වෙලාවේ වුනේ ඒකයි. සමාජ ජාලා හරහා නිහඬ බහුතරයේ හඬ මතු වීම නිසා ඔක්සිජන් අවශ්‍ය නැති කණ්ඩායමේ හඬ යටපත් වී ගියා. මිනිස්සු හරි තැන ඉන්නවානම් ඕනෑම ආණ්ඩුවකට හරි තැනට එන්න වෙනවා.

ලෙඩක් ලෙඩක් වෙන්නේ කොහොමද?

මේ වන විට නව කොරෝනා වෛරස් ආසාදිතයින් ගණන හැට දහස ඉක්මවලා. නව කොරෝනා වෛරසය කිවුවත් දැන් මේ වෛරසය ටිකෙන් ටික පරණ වේගෙන යනවා. නමක් නැති කාලේ තාවකාලිකව භාවිතා කළ නව කොරෝනා වෛරසය කියන භාවිතය හැමදාටම ගැලපෙන එකක් නෙමෙයි. ඒ ගැන සලකා බලමින් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් මේ වෙද්දී නව කොරෝනා වෛරසයට ස්ථිර නමක් ලබා දී තිබෙනවා.

කුරුළු උණ, මී උණ, පිස්සු බලු රෝගය වගේ සත්තුන්ගේ නම් වලින් හඳුන්වන ලෙඩ තිබෙනවා. පිස්සු බලු රෝගය කියා කිවුවහම ගොඩක් අය තේරුම් ගන්නේ බල්ලන්ගෙන් බෝවෙන ලෙඩක් විදිහටයි. ලංකාවේනම් ඔය ලෙඩේ බෝවෙන්නේ බල්ලන්ගෙන් තමයි. නමුත්, හරක්, පූසෝ, වවුල්ලු වගේ වෙනත් සතුන්ගෙනුත් පිස්සු බලු රෝගය බෝවෙන්න පුළුවන්. ඇමරිකාවේනම් මේ ලෙඩේ බල්ලෙක්ගෙන් බෝවෙන්නේ ඉතා කලාතුරකින්. ඒ නිසා, මේ ලෙඩේ පිස්සු බලු රෝගය ලෙස හැඳින්වීමේ අවුලක් තියෙනවා. සත්තුන්ගේ නම් වලින් නම් කර තිබෙන වෙනත් ලෙඩ වලටත් ඔය ප්‍රශ්නයම තිබෙනවා.

සත්තුන්ගේ නම් වලින් වගේම කිසියම් ස්ථානයක හෝ ජනවර්ගයක නමින් නම් කර තිබෙන ලෙඩ තිබෙනවා. මීට කලින් ව්‍යාප්ත වුනු මර්ස් වෛරසය එලෙස නම් කෙරුණේ එය මැද පෙරදිග කලාපය ආශ්‍රිතව පැතිරුණු නිසයි. එහෙත්, වරක් එක ප්‍රදේශයක් හෝ එක ජනවර්ගයක් ආශ්‍රිතව පැතිරුණු ලෙඩක් පසුව වෙනත් ප්‍රදේශයක් හෝ ජනවර්ගයක් ආශ්‍රිතව පැතිරෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, මේ ආකාරයට නාමකරණය කිරීමේත් අවුලක් තිබෙනවා.

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විසින් නව කොරෝනා වෛරසය බෞතීස්ම කරලා තියෙන්නේ කෝවිඩ්-19 ලෙසයි. එහි සතෙකුගේ, ප්‍රදේශයක හෝ ජනවර්ගයක නමක් නැහැ.

මේ වන විට කෝවිඩ්-19 ආසාදිතයින් ප්‍රමාණය 60,406 දක්වාත්, කෝවිඩ්-19 මරණ ගණන 1,369 දක්වාත් ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. ඒ, ඊයේ දිනය ඇතුළත ආසාදිතයින් ගණන 15,407 කිනුත්, මරණ ගණන 253 කිනුත් ඉහළ යාමත් සමගයි. එකවරම කෝවිඩ්-19 ආසාදිතයින් ප්‍රමාණය මේ තරම් වැඩි වුනේ කොහොමද?

කෝවිඩ්-19 ආසාදිතයින් ප්‍රමාණය දවසක් ඇතුළත මේ තරමටම වැඩි වුනේ රෝගියෙකුව කෝවිඩ්-19 ආසාදිතයෙකු ලෙස හඳුනා ගන්නා සම්මතය චීනය විසින් වෙනස් කිරීම නිසයි. මෙතෙක් කලක් චීනය විසින් කිසියම් රෝගියෙකු කෝවිඩ්-19 ආසාදිතයෙකු ලෙස නම් කළේ සිරුරේ වෛරසය තිබෙන බව  විද්‍යාගාර පරීක්ෂණයකින් තහවුරු කර ගැනීමෙන් පසුවයි. එහෙත්, රෝගීන් ප්‍රමාණය විශාල ලෙස ඉහළ යද්දී තිබෙන සීමිත පහසුකම් යටතේ මේ වැඩේ කාර්යක්ෂමව කිරීම අසීරු වී තිබෙනවා. වෛරසය හඳුනා ගැනීම ප්‍රමාද වූ විට ප්‍රතිකාර ලබා දීමද ප්‍රමාද වෙනවා.

සිරුරේ වෛරසය තිබෙන බව විද්‍යාගාර පරීක්ෂණයකින් තහවුරු කර ගෙන නැතත්, රෝග ලක්ෂණ අනුව වෛද්‍යවරයෙකු විසින් සායනික ලෙස හඳුනා ගෙන ඇති අයත් කෝවිඩ්-19 ආසාදිතයන් සේ ගණන් ගැනීමට මේ වන විට චීනය තීරණය කර තිබෙනවා. ඒ වගේම, එසේ හඳුනා ගැනීමෙන් පසුව මිය යන අයගේ මරණද මින් අනතුරුව කෝවිඩ්-19 මරණ ලෙස සැලකෙනවා. මරණ ගණන හා රෝගීන් ගණන මෙලෙස එක වරම ඉහළ ගියේ රෝගයේ අර්ථ දැක්වීම වෙනස් වූ නිසයි.

රෝගයක් කියන්නේ සම්මතයක්. එහෙම නැතුව නිරපේක්ෂව පවතින දෙයක් නෙමෙයි. වෛද්‍යවරයෙක් රෝගයක් තිබෙන බව හඳුනා ගන්නවා හෝ තහවුරු කරනවා කියා කීවත් එය කරන්නේ ඔහු හෝ ඇය දන්නා කිසියම් සම්මතයක් අනුවයි. සම්මතය වෙනස් වූ විට රෝගයත් වෙනස් වෙනවා. කෝවිඩ්-19 හඳුනා ගැනීමේදී චීනය විසින් දැන් කර තිබෙන වෙනස සතියකට කලින් කළානම් ආසාදිතයින් ගණන හා මරණ ගණන මීටත් පෙරම හා මීටත් වඩා වැඩි වෙනවා.

සමහර වෙලාවට සම්මතය වෙනස් වූ විට නිරෝගී පුද්ගලයින් ලෙඩුන් වෙනවා. ලෙඩුන් නිරෝගී පුද්ගලයින් වෙනවා. ලෙඩක් අර්ථදැක්වීම වගේම ලෙඩෙක් අර්ථදැක්වීමත් සම්මතය මත තීරණය වන දෙයක්. අපි කුඩා කාලයේ දැන සිටි සුලබ ලෙඩ රෝග වුණේ උණ, හෙම්බිරිස්සාව, කැස්ස, බඩේ කැක්කුම, හිසරදය, කණ කැක්කුම වගේ දේවල්. ඒ දවස් වල ගෙදර උණ කටු තිබුණේ නැහැ. අම්මලා පිටි අල්ල නළලට තියලා උණ බලනවා. උණ මැන්නේ සෙල්සියස් වලින්වත් ෆැරන්හයිට් වලින්වත් නෙමෙයි. කොලෙස්ටරෝල්, ප්‍රෙෂර් වගේ දේවල් ගැන අහල තිබුණේනම් නිර්ධන පාන්තිකයින්ට නොහැදෙන ධනපති පන්තියේ ලෙඩ විදිහටයි.

පස්සේ ඉගෙන ගත්ත විදිහට උණ, හෙම්බිරිස්සාව, කැස්ස, බඩේ කැක්කුම, හිසරදය, කණ කැක්කුම වගේ දේවල් රෝග ලක්ෂණ මිසක් ලෙඩ නෙමෙයි. මේ එක් එක් රෝග ලක්ෂණ තිබෙන ලෙඩ විශාල ගාණක් තිබිය හැකි බවත් පස්සේ දැන ගත්තා. ඒ වුනත් දැනටත් වෛද්‍යවරයෙක් ළඟට එන රෝගියෙක්ගෙන් ඇහුවොත් කියන්නේ ඔය පරණ ලෙඩ වලින් එකක්. රෝග ලක්ෂණ අහලා ලෙඩේ තීරණය කරන්නෙත්, බෙහෙත් නියම කරන්නෙත් වෛද්‍යවරයා විසින්. ඇමරිකාවේ වුනත් ඔය වැඩේ වෙන්නේ ඔය විදිහටම තමයි.

අන්තිමට තමන්ට සනීපද කියන එක රෝගියා විසින් තීරණය කරන්නේ රෝග ලක්ෂණ දිහා බලලයි. ගොඩක් වෙලාවට වෛද්‍යවරයා කරන්නෙත් ඒකමයි. හැබැයි එහෙම නොවන වෙලාවලුත් තියෙනවා. සමහර ලෙඩ සනීප වුනු බව හරියටම තහවුරු කරන්න වෛද්‍යවරයා වෙත නැවත එන්න කියනවා. එහෙම කිවුවට තමන්ට සනීපයි වගේ තේරුණාම සමහර අය වෛද්‍යවරයා වෙත නැවත යන්නේ නැහැ. ඒක තොරතුරු අසමමිතිය පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක්.

කෝවිඩ්-19ට බෙහෙත් නැහැ. එහෙම කියලා ලෙඩ්ඩුන්ට මැරෙන්න දෙන්න බැරි නිසා අත් හදා බැලීමේ පදනමකින් ඇතැම් බෙහෙත් වර්ග ලබා දෙනවා. එච්අයිවී ආසාදිතයින්ට ලබා දෙන ප්‍රතිශක්තිය වැඩි කිරීමේ බෙහෙත් මේ විදිහට ලබා දෙන එක් බෙහෙත් කාණ්ඩයක්. ඒ අතරම, චීනය තමන්ගේ සම්ප්‍රදායික බෙහෙතුත් රෝගීන්ට ලබා දෙනවා. මේ බෙහෙත් වලින් මීට පෙර සාර්ස් වෛරසයත් යම් තරමකින් පාලනය වී තිබෙනවා.

බෙහෙතක් සොයා ගැනීමේ ක්‍රමවේදයක් තිබෙනවා. එය පටන් ගන්නේ රෝගයේ අර්ථදැක්වීමේ සිටයි. රෝගය පාලනය කළ හැකි ක්‍රම ගැන හිතන්න පුළුවන් වෙන්නේ රෝගය කුමක්ද කියන එක පැහැදිලිනම් පමණයි. රෝගයක් සුව වුනා කියන එකත් අර්ථ දැක්වීමක්. රෝගයක් වැළඳී තිබෙන බව එකම විදිහට අර්ථ දක්වා තියෙද්දී රෝගය සුව වී තිබීම වෙනස් ආකාර වලට අර්ථ දැක්විය හැකි අවස්ථාත් තියෙන්න පුළුවන්. රෝගයට හේතුව හඳුනාගත් නිශ්චිත වෛරසයක්නම් බොහෝ විට ඉලක්කය වන්නේ වෛරසයේ ක්‍රියාකාරීත්වය පාලනය කිරීමයි. එයත් කළ හැකි විවිධ ආකාර තිබෙනවා. වෛරසයක් පාලනය වී තිබේද කියන එකත් සම්මතයක්.

චීන සම්ප්‍රදායික වෛද්‍ය ක්‍රමය අනුව දැන් පැතිරෙමින් තිබෙන්නේ ගිණියම් රෝගයක්. කෝවිඩ්-19 නොවන වෙනත් ගිණියම් රෝගත් තිබෙනවා වගේම අදාළ වෛරසය ශරීරගත වූ ඇතැමුන්ට ගිණියම් රෝගයක් නැති වෙන්නත් පුළුවන්. ගිණියම් රෝගයකට අවශ්‍ය වෙන්නේ සිරුර සිසිල් කරන ප්‍රතිකාරයක්. එවිට රෝගය සුව වීමේ සම්මතය සිරුර ප්‍රමාණවත් තරමින් සිසිල් වීම වැනි දෙයක් විය හැකියි. එය පරීක්ෂා කර තහවුරු කරගැනීම එම වෛද්‍ය ක්‍රමයේ සම්මතයක්.

සංඛ්‍යාලේඛණ මත තීරණ ගැනීමේදී මුහුණු දෙන්න වෙන විශාලතම අභියෝගයක් වන්නේ සම්මත වරින් වර වෙනස් වීමයි. කෝවිඩ්-19 රෝගීන් හඳුනා ගැනීම පිළිබඳ සම්මතය චීනය විසින් වෙනස් නොකළානම් එම රෝගය නිසා මේ වන විට මිය ගොස් තිබෙන අයගෙන් කිසියම් පිරිසක් මිය යාමට හේතුව ලෙස සැලකිය හැකිව තිබුණේ වෙනත් කරුණක්.

මරණ වලට හේතු විතරක් නෙමෙයි මැරෙනවා කියන එකමත් සම්මතයක්. එක සම්මතයක් අනුව මිය ගිය කෙනෙක් වෙනත් සම්මතයක් අනුව ජීවත් වන කෙනෙක් විය හැකියි.

නීති කැඩීමේ ශුද්ධ වූ අයිතිය

මහජන නියෝජිතයින් හැම විටම මහා ලොකු උගතුන් විය යුතු නැහැ. සමහර වෙලාවට උගතුන් මහජන නියෝජිතයින් වූ විට වෙන්නේ වඩා ලොකු පාඩු හෝ හානි කියන කතාවේත් ඇත්තක් තිබෙනවා. නමුත්, මහජන නියෝජිතයෙකුට අඩු වශයෙන් තමන්ගේ රාජකාරිය කුමක්ද කියන එක පිළිබඳ තේරුමක් තියෙන්න ඕනෑ.

ලංකාවේ නීති හදන එක ප්‍රධාන වශයෙන්ම පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ගේ රාජකාරියක්. ඊට පහළින් තිබෙන පළාත් සභා, ප්‍රාදේශීය සභා ආදියටත් සීමිත දේවල් ටිකක් කරන්න පුළුවන්. රාජ්‍ය සේවකයින් කියා කියන ඉතා විශාල පිරිසකගේ රාජකාරිය මේ නීති ක්‍රියාත්මක කරන එකයි. නීති ක්‍රියාත්මක වීම ගැන හොයා බලන එක අධිකරණයේ වැඩක්.

හරි වේවා, වැරදි වේවා, අඩුපාඩු තිබුණා හෝ නොතිබුණා වේවා රාජ්‍ය සේවකයින්ට තියෙන්නේ නීති ක්‍රියාත්මක කරන එකයි. ඔවුන්ට නීති වෙනස් කිරීමේ හැකියාවක් නැහැ. නීතියක වැරැද්දක් අඩුපාඩුවක් තියෙනවානම් නීති වෙනස් කරන එක පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ගේ රාජකාරියක්.

හැබැයි ලංකාවේ ගොඩක් මන්ත්‍රීවරු හිතාගෙන ඉන්නේ තමන්ගේ රාජකාරිය නීති ක්‍රියාත්මක කරන එක වැලැක්වීම කියලයි. සමහර මිනිස්සුත් මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වන ප්‍රධානම දෙය නීතියට එරෙහිව කටයුතු කරන්න උදවු උපකාරයි. හැමෝම මේ ගොඩේ නැති නිසා සමහර මිනිස්සු කියා කිවුවත් ඔය සමහර ගොඩ ගොඩක් ලොකුයි. ඒ වගේම, වෙන කෙනෙක් නීති කඩන කොට මාර ටෝක් දෙන සමහර අයත් තමන්ගේ වාසියට නීතියක් කඩන්න අවශ්‍ය වුන වෙලාවට මන්ත්‍රී කෙනෙක් පස්සේ යන්න පැකිලෙන්නේ නැහැ.

https://www.facebook.com/apearata/videos/551579162231529/?t=3&v=551579162231529

උඩ වීඩියෝවේ තිබෙන්නේ තවත් මෙවැනි එක් අවස්ථාවක්. මේ දේශපාලනඥයා කියන විදිහට වන සංරක්ෂණ, වන ජීවී, වෙරළ සංරක්ෂණ වගේ නීති සියල්ලම එක්ක ගියාම මිනිස්සුන්ට ජීවත් වෙන්න තැනක් නැති වෙනවලු. ඉතිං එහෙමනම් හරිම සරල දෙයක්නේ කරන්න තියෙන්නේ. ඔය නීති අහෝසි කරලා දමලා, ඔය අමාත්‍යංශ ටිකත් වහල දැම්මනම් කොයි තරම් වියදමක් ඉතිරි වෙයිද? නීති නැති කළාට පස්සේ නීති ක්‍රියාත්මක කරන්න නිලධාරීනුත් අවශ්‍ය නැති නිසා ඒ වියදමත් ඉතුරුයි.

මේ නීති ගොඩක් මේ වගේ අයම අත උස්සලා සම්මත කරපුවා. නමුත්, එහෙම අත උස්සන ගොඩක් අය තමන් අත ඉස්සුවේ ඇයි කියලවත් දන්නේ නැහැ. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධන දක්වාම ප්‍රශ්නය ඕකයි. අන්තිමට තමන්ම අත උස්සලා සම්මත කරපු නීති වල අඩුපාඩු ගැන එළියට ඇවිත් කෑ ගහනවා. සමාජ මාධ්‍ය හරහා මේ වගේ දේවල් එළියට එන එකෙන් අඩු ගානේ මේ නිලධාරිනියට පස්සෙන් පහු අකරතැබ්බයක් වෙන්න තිබෙන ඉඩකඩ හරි අඩු වෙයිනේ.

අන්තිමට ලංකාවට ආපු වෙලාවේ මේ වගේ දෙයක් පිළිබඳව සියළු සාක්ෂි සහිතව මම ලංකාවේ ආයතන ගණනාවකට පැමිණිලි කළා. වැඩක් නොවන බව දන්න නිසා යම් බලපෑමක් කරන්න හිතාගෙන අදාළ නිලධාරීන්ට සාකච්ඡාව ආරම්භයේදී දැනුම් දී කතා කළ දේවල් පටිගත කළා. සමහර අය කළේ මේ විදිහට පැමිණිලි කරන්න මට තිබෙන උවමනාව ප්‍රශ්න කිරීමයි. තවත් සමහර අයට ප්‍රශ්නයක් වුනේ සාකච්ඡාව පටිගත කිරීම. රන්ජන් වගේ දැනුම් නොදී කළානම් ප්‍රශ්නයක් නැහැ. හිතූ විදිහටම වැඩක් වුනේ නැහැ. මේ නිලධාරිනිය වැනි අය රජයේ ආයතන වල ගොඩක් නැහැ.

ලංකාවේ මිනිස්සු ලොකු හොරකම්, ලොකු වැරදි වලට කොයි තරම් කැමතිද කියන එකත් මේකෙන් පේනවා. විල්පත්තුව විනාශ වෙනවානම් ගම්පහ කඩොලාන ටිකක් විනාශ වුණාම මොකද? මහ බැංකුව කඩපු එකේ පොඩි හොරකමක් කළාට අවුලක් තියෙනවද? ලංකාවේ මිනිස්සු කිවුවට මෙයත් සාධාරණීකරණය කිරීමක් නෙමෙයි. අර නිලධාරිනිය වැනි අයත් ඉන්නවා.

ඇමරිකානුවෙකුගේ පැය විසි හතර ගෙවෙන හැටි

දවසකට තියෙන්නේ පැය විසි හතරක් පමණයි. ඔය පැය විසිහතර ඇතුළත කරන්න කොයි තරම්නම් වැඩ තියෙනවද? කන්න, බොන්න, නිදා ගන්න, නාන්න, රෙදි හෝදන්න, කඩේ යන්න, ළමයින්ගේ හෝම්වර්ක් කරන්න, යාලුවෝ ආශ්‍රය කරන්න, රූපවාහිණිය නරඹන්න, ෆේස්බුක් යන්න, බ්ලොග් ලියන්න, බ්ලොග් කියවන්න... ඔය ඔක්කොම කරන්න කාලය අවශ්‍යයි. හැබැයි ඔය ඔක්කොම කරන අතරම ආදායමක් උපයන්නත් අවශ්‍යයි. ආදායමක් උපයන්න වැඩ කරන්න වෙනවා. වැඩ කරන්න, වැඩට යන්න එන්න, රස්සා හොයන්න යොදවන්න වෙන්නෙත් ඔය තියෙන පැය විසිහතරම තමයි.

තියෙන පැය විසි හතර මේ හැම දේකටම යොදවන්නේ කොහොමද කියන එක එක් එක් පුද්ගලයාගේ කැමැත්ත අනුව තීරණය වන දෙයක්. විශේෂයෙන්ම ඇමරිකාව වගේ ධනවාදී රටක කැමති කෙනෙකුට අඩුවෙන් වැඩ කර වැඩියෙන් විවේක ගන්න හෝ වැඩියෙන් වැඩ කර අඩුවෙන් විවේක ගන්න අවශ්‍ය නිදහස තිබෙනවා. ඒ නිසා, එක් එක් පුද්ගලයා තමන්ගේ පැය විසිහතර යොදවන්නේ එකම ආකාරයට නෙමෙයි. පවුලක් පන්සලක් වුනාට පස්සේ දෙන්නගෙන් එක් කෙනෙක් වැඩි වෙලාවක් ආදායම් උපයන රස්සාවක් කරන්නත්, අනිත් එක්කෙනා ගෙදර වැඩ වැඩි ප්‍රමාණයක් කරමින් අඩු කාලයක් ආදායම් උපයන කටයුතු වල නියැලෙන්න, එහෙමත් නැත්නම් රැකියාවක් නොකරම ඉන්න, එකඟතාවයකට පැමිණෙන්න පුළුවන්.

එක් එක් ඇමරිකානුවා තමන්ගේ පැය විසිහතර විවිධ කටයුතු සඳහා යොදවන ආකාරය වෙනස් වුවත්, මේ කටයුතු සඳහා යොදවන සාමාන්‍ය කාලය දෙස බලා ඇමරිකානුවෙකුගේ සමාජ ජීවිතය පිළිබඳ දළ අදහසක් ගන්න පුළුවන්. පහතින් විස්තර කෙරෙන්නේ 2018 වසරේදී සාමාන්‍ය වශයෙන් ඇමරිකානුවෙකුගේ පැය විසිහතර ගෙවුණු ආකාරයයි.

1.  පෞද්ගලික නඩත්තුව සඳහා පැය 9 කුත් මිනිත්තු 35ක කාලයක්-  මෙයින් පැය 8 කුත් මිනිත්තු 49ක කාලයක් යොදවන්නේ නිදා ගන්නයි. නින්ද යන තුරු සහ අවදි වීමෙන් පසුව ඇඳට වී සිටින කාලයත් එයට ඇතුළත්. ඉතිරි මිනිත්තු 46ක කාලය නාන්න, මූණ සෝදන්න, දත් මදින්න, වැසිකිළි කැසිකිළි යන්න, නියපොතු කපන්න, මේක්අප් දමන්න ආදියට ගත වන කාලයයි.

2. කෑම බීම ගැනීමට පැයකුත් මිනිත්තු 11ක් - රැකියාවෙහි යෙදීම, රූපවාහිණිය නැරඹීම හෝ වෙනත් වැඩක් කරන අතර කෝපි කෝප්පයක් බීම මෙයට ඇතුළත් නැහැ. ප්‍රධාන කටයුත්ත ලෙස කෑම බීම ගැනීම කරන කාලය පමණක් මෙයට ඇතුළත්.

3. ගෙදර වැඩ සඳහා පැයකුත් මිනිත්තු 47ක් - මෙයින් මිනිත්තු 35ක් යන්නේ කෑම ඉවීමට හා හැලි වලං සේදීම් වලටයි. රෙදි සේදීම වැනි අනෙකුත් ගෙදර වැඩ වලට මිනිත්තු 33කුත්, වත්ත පිටියේ වැඩ වලට මිනිත්තු 11කුත් ගත වෙනවා.

4. කඩේ යාමට දවසකට මිනිත්තු 43ක් වැය වෙනවා. සැලූන් යාම වැනි පිටතින් කර ගන්නා පෞද්ගලික නඩත්තු සඳහා වැය වන කාලයත් මෙයට ඇතුළත්.

5. දරුවන් හා වයස්ගත දෙමවුපියන් වැනි පවුලේ සාමාජිකයින් වෙනුවෙන් ගත කරන කාලය මිනිත්තු 31ක්.

6. පවුලේ සාමාජිකයින් නොවන පිට මිනිස්සුන්ට උදවු කිරීමට යොදවන කාලය මිනිත්තු 13ක්.

7. ආදායම් උපයන කටයුතු හා ආශ්‍රිත කටයුතු වෙනුවෙන් යොදවන කාලය පැය 3 කුත් මිනිත්තු 34ක්. මෙයින් වැඩ කරන කාලය පැය 3 කුත් මිනිත්තු 14ක්. ඉතිරි මිනිත්තු 20 ප්‍රධාන වශයෙන්ම රැකියාවට යාම ඒම සඳහාත්, රැකියා සඳහා ඉල්ලුම් කිරීමට හා සම්මුඛ පරීක්ෂණ ආදිය සඳහාත් ගත වන කාලයයි.

8. ආගමික හා සමාජයීය කටයුතු සඳහා යොදවන කාලය මිනිත්තු 18ක්. මේ කාලයෙන් අඩක් පමණ ආගමික කටයුතු සඳහාත්, ඉතිරි අඩ වෙනත් විවිධ ස්වේච්ඡා කටයුතු වෙනුවෙනුත් වැය වෙනවා.

9. අධ්‍යාපන කටයුතු වෙනුවෙන් වැය කරන කාලය මිනිත්තු 28ක්.

10. විනෝදාස්වාද හා ක්‍රීඩා කටයුතු වෙනුවෙන් වැය කරන කාලය පැය 5කුත් මිනිත්තු 16ක්. මෙයින් පැය 2කුත් මිනිත්තු 50ක් වැය වන්නේ රූපවාහිනිය නැරඹීමටයි. ෆේස්බුක් යන්න, බ්ලොග් ලියන්න, බ්ලොග් කියවන්න වගේ දේවල් වලට ගත කරන කාලය මිනිත්තු 38ක්. ක්‍රීඩා හා ව්‍යායාම වැනි ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම් වෙනුවෙන් යොදවන කාලය මිනිත්තු 17ක්.

11. දුරකථන ඇමතුම්, ඊමේල් වැනි සන්නිවේදන කටයුතු සඳහා වැය කරන කාලය මිනිත්තු 9ක්.

12. මෙහි සඳහන් නැති වෙනත් කවර හෝ කටයුතු සඳහා වැය කරන කාලය මිනිත්තු 16ක්.

මේ අනුව පෙනෙන පරිදි ඇමරිකානුවෙකුගේ පැය විසි හතරෙන් 40%ක පමණ කාලයක් ගත වෙන්නේ නිදාගැනීමට සහ පෞද්ගලික නඩත්තුව වෙනුවෙනුයි. තවත්, 22%ක පමණ කාලයක් ගෙවෙන්නේ  විනෝදාස්වාද හා ක්‍රීඩා කටයුතු වෙනුවෙනුයි. රැකියාවට යාමට ඒමට ගත වන කාලය හා රැකියාවක් හොයා ගැනීමට ගත වන කාලයද ඇතුළුව රැකියාව වෙනුවෙන් වැය කෙරෙන කාලය මුළු කාලයෙන් 15%ක් පමණයි.

සාමාන්‍ය තත්ත්වය මෙසේ වුවත් හැම ඇමරිකානුවෙක්ම මේ සියලු කටයුතු වෙනුවෙන් කාලය යොදවන්නේ නැහැ. නිදා ගන්න කාලය යොදවන එකනම් හැමෝම කරන දෙයක්. එහෙත්, අධ්‍යාපනය සඳහා කාලය යොදවන්නේ 7.9%ක පිරිසක් පමණයි. ඒ අය දවසකට පැය 5කුත් මිනිත්තු 50ක් අධ්‍යාපන කටයුතු වෙනුවෙන් වැය කරනවා. මිනිත්තු 28ක සාමාන්‍ය අගය හැදී තිබෙන්නේ මේ පිරිස නිසයි.

මේ ආකාරයෙන්ම වැඩ කරන සාමාන්‍ය කාලය පැය 3 කුත් මිනිත්තු 14ක් වුවත්, ආදායම් උපයන කාර්යයක නිරතවන වැඩිහිටි ඇමරිකානුවන්ගේ ප්‍රතිශතය (2018 වසරේදී) 42.5%ක් පමණයි. ඉතිරිය ප්‍රධාන වශයෙන්ම විශ්‍රාමිකයින්, පූර්ණකාලීනව අධ්‍යාපනයෙහි නිරත වූවන් හා ස්වේච්ඡාවෙන් රැකියාවක් නොකර සිටින අයයි. රැකියා විරහිත අයත් මේ ඉතිරි පිරිසට ඇතුළත්. රැකියාවක නිරතව සිටින ඇමරිකානුවෙකු වැඩ කරන දිනකදී වැඩ කරන පැය ගණන පැය 7කුත් මිනිත්තු 36ක්.

ඇමරිකානුවෙකු කොරියානුවෙකු, මෙක්සිකානුවෙකු හෝ රුසියානුවෙකු තරම් පැය ගණනක් වැඩ කරන්නේ නැතත්, බොහෝ බටහිර රටවල සතියකට වැඩ කරන පැය ගණනට වඩා වැඩියෙන් වැඩ කරනවා. පහත තිබෙන්නේ 2018 වසර සඳහා OECD දත්තයි.

මට සාපේක්ෂවනම් සතියකට පැය 34ක් වැඩ කරන්නට වීම නරක දෙයක් නෙමෙයි. මා ඉතා කැමැත්තෙන් ඊට වඩා පැය ගණනක් වැඩ කරනවා. කොහොම වුනත්, යුරෝපයේ බොහෝ රටවල සතියකට වැඩ කරන පැය ගණන මීට වඩා බෙහෙවින්ම අඩුයි. ඒ ඇයි?

එක හේතුවක් යුරෝපයට සාපේක්ෂව ඇමරිකානුවන්ට වැඩ කරන්නට වැඩි අවස්ථාවන් ප්‍රමාණයක් තිබීම. ඇමරිකාවේත් අවම වැටුප් නීති වැනි බාධක නිසා බොහෝ දෙනෙකුට රැකියා අහිමි වන නමුත් එය වෙනත් බටහිර රටවල තරමටම වෙන්නේ නැහැ. මේ දවස්වලනම් අවම වැටුප් වල බලපෑමක් නැති තරම්. ඉහළ අවම වැටුප් වැනි මානුෂික සේ පෙනෙන එහෙත් අමානුෂික නියාමන ක්‍රියාමාර්ග හරහා වගේම වැටුප් මත අය කරන අධික බදු හරහාත් යුරෝපයේ බොහෝ රටවල වැඩ කිරීම අධෛර්යමත් කර නිකම් සිටීම ධෛර්යමත් කෙරෙනවා. ඇමරිකාවේ මෙය සිදු වෙන්නේ සාපේක්ෂව අඩුවෙන් නිසා ඇමරිකානුවන්ගේ වැඩ කරන්නට තිබෙන උනන්දුව වැඩියි.

පහළ මට්ටමේ රැකියා කරන ඇමරිකානුවන් ඔවුන්ගේ මූලික අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීම අමාරු නිසා විශාල පැය ගණනක් වැඩ කරනවද? පෞද්ගලික අංශයේ පහළම මට්ටමේ රැකියා කරන, එනම් තමන්ගේ යටතේ වෙනත් සේවකයින් කිසිවෙකු නැති අය සතියකට වැඩ කරන පැය ගණන සාමාන්‍ය ඇමරිකානුවෙකු සතියකට වැඩ කරන පැය ගණනටත් වඩා යම් තරමකින් හෝ අඩුයි. මේ කාණ්ඩයේ සේවකයින් 1965 පමණ කාලයේදී සතියකට පැය 38ක් 39ක් පමණ වැඩ කළත්, 2000 පමණ වන විට මේ පැය ගණන 33ක් 34ක් පමණ දක්වා අඩු වුනා. පසුගිය වසර විස්ස ඇතුළත මේ පැය ගණන ලොකුවට වෙනස් වී නැහැ.

ඉහළ ආදායම් ලබන වෘත්තිකයින් මීට සාපේක්ෂව සතියකට සෑහෙන පැය ගණනක් වැඩ කරනවා. උදාහරණයක් විදිහට ඇමරිකාවේ වෛද්‍යවරුන්ගෙන් අඩක්ම සතියකට පැය 50 ඉක්මවා වැඩ කරනවා. 23%ක්ම පැය 60 ඉක්මවා වැඩ කරනවා.

සමස්තයක් ලෙස ඇමරිකාවේ වෘත්තිකයින් පහළම ස්ථර වල රැකියා කරන පිරිස් වලට වඩා සතියකට පැය දෙක තුනක්වත් වැඩියෙන් වැඩ කරනවා. ඒ ඔවුන් වැඩ කිරීමෙන් හෝ වැඩ කිරීම නිසා ලැබෙන ප්‍රතිලාභ වලින් සතුටු වන නිසා මිස අඩුවෙන් වැඩ කළොත් ඇමරිකාවේ ජීවත් වෙන්න බැරි නිසා නෙමෙයි.

ඇමරිකන් ආර්ථික ක්‍රමය සකස් වී තිබෙන්නේ මහන්සි වී වැඩ කරන අයටත්, වඩා කාර්යක්ෂම රැකියා කරන අයටත් වාසි වෙන අයුරින් මිස වැඩ නොකර සිටීම හා ඵලදායී නැති රැකියා වල දිගටම නිරතව සිටීම ප්‍රවර්ධනය කෙරෙන අයුරින් නෙමෙයි. හැකි තරම් අඩුවෙන් වැඩ කර හැකි තරම් වැඩි වෙලාවක් නිකම් සිටීම සමාජවාදීන්ගේ ඉලක්කයක් මිසක් ධනවාදීන්ගේ ඉලක්කයක් නෙමෙයි. ධනවාදය විසින් පුද්ගලයෙකුගේ රුචිකත්වය අනුව වැඩියෙන් වැඩ කරන්න කැමති කෙනෙකුට වැඩියෙනුත්, අඩුවෙන් වැඩ කරන්න කැමති කෙනෙකුට අඩුවෙනුත් වැඩ කිරීමට අවස්ථාව සලසනවා.

කොරෝනා බිය මාධ්‍ය වලින් හැදූ එකක්ද?

කොරෝනා භීෂණය මාධ්‍ය මගින් හදපු එකක් කියා ඇතැම් අය කිවුවත් එය නිවැරදි නැහැ. එය සැබෑ ප්‍රශ්නයක්. නව කොරෝනා වෛරසය වැළඳුනු අයගෙන් මිය යන්නේ 2%කට මඳක් වැඩි ප්‍රමාණයක් පමණක් බව ඇත්ත. නමුත්, කොරෝනා වෛරසය භයානක වන්නේ මරණ අනුපාතය නිසා නෙමෙයි. පැතිරෙන වේගය නිසයි.

රෝගය පැතිරීම වලක්වන්න චීනය කොයි තරම් උත්සාහ කළත් තවමත් දවසෙන් දවසම තත්ත්වය දරුණු වෙන එකයි වෙන්නේ. සෑම දවසකම පෙර දවසේ මැරුණු ගණනට වඩා වැඩි ගණනක් මිය යනවා. නිල සංඛ්‍යාලේඛන අනුව මේ වන විට මිය ගොස් ඇති ගණන 638ක්. වෛරසය වැළඳුනු ගණන 31,481ක්. චීනයෙන් පිටතත් රෝගය ක්‍රමයෙන් පැතිරෙමින් තිබෙන බව පේනවා. සතියක් ඇතුළත ආසාදිත ගණන වගේම මරණ ගණනත් තුන් හතර ගුණයකින් ඉහළ ගිහින්.

සිකුරාදා (පෙබරවාරි 7) අලුයම නව කොරෝනා වෛරසය නිසා මිය ගිය වෛද්‍ය වෙන්ලියාන් ලී ගැන මේ වෙද්දී සමාජ මාධ්‍ය වල විශාල ලෙස කතා වෙනවා. වුහාන් කේන්ද්‍ර කරගෙන පැතිරෙන සාර්ස් වැනි වෛරසයක් ගැන අවධානය යොමු කරමින් එයින් ප්‍රවේශම් විය යුතු බව පැවසීමෙන් පසුව චීන රජය විසින් කර තිබෙන්නේ අසත්‍ය ප්‍රචාර කිරීමේ චෝදනාව මත වෙන්ලියාන් ලීව අත් අඩංගුවට ගැනීමයි. දෙසැම්බර් 30 වනදා ඔහු විසින් පෙන්වා දී තිබෙන්නේ මුහුණු වැසුම් පැළඳීමේ හා විෂබීජ නාශක භාවිතා කිරීමේ වැදගත්කම ගැනයි. මේ වෙද්දී ඔහු චීන්නුන්ගේ ජාතික වීරයෙක් වෙලා.

මේ වෙද්දී නව කොරෝනා වෛරසය පැතිරෙන්නේ චීන රජයේ වැරැද්දක් නිසා කියා කියන්න බැහැ. චීන රජය වෛරසය පැතිරීම වලක්වන්න කළ හැකි හැමදේම වගේ කරනවා. නමුත්, චීන රජයේ තොරතුරු වාරණය හා නිලධාරීවාදය නොවන්නට මුලදීම තත්ත්වය පාලනය කර ගැනීමට කිසියම් ඉඩක් තිබුණු බවත් බැහැර කරන්න බැහැ. දැනටත් චීන රජය විසින් රෝගය හා අදාළ තොරතුරු වාරණය කිරීමක් කරනවා.

මීට පෙර, 2013-2015 කාලයේ පැතිරුණු මර්ස් කොරෝනා වෛරසයේ මරණ අනුපාතය 37%ක් වුවත් එයින් මිය ගියේ 449 දෙනෙකු පමණයි. නව කොරෝනා මරණ ගණන දැනටමත් ඊට වැඩියි. 2002-2003 වසර වලදී ව්‍යාප්ත වූ සාර්ස් කොරෝනා මරණ අනුපාතය 9.6%ක් වුනා. එයින්, 774 දෙනෙකු මිය ගියා. දැනට පවතින ප්‍රවණතාව අනුව තව දින දෙකකින් නැත්නම් තුනකින් නව කොරෝනා මරණ ප්‍රමාණය මේ ගණනද ඉක්මවන බව පැහැදිලියි.